Xúc cảm thẩm mĩ trong thơ công giáo Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
73
XÚC CẢM THẨM MĨ TRONG THƠ CÔNG GIÁO VIỆT NAM 
Nguyễn Thị Kim Hồng1 
TÓM TẮT
Hiện nay, thơ Công giáo đã được nghiên cứu từ nhiều góc nhìn khác nhau như: Nghiên 
cứu lịch sử vận động và phát triển của thi ca Công giáo trong bối cảnh phát triển chung của 
văn học Công giáo; Nghiên cứu mối quan hệ giữa thơ ca với tôn giáo; Tìm hiểu về các tác 
giả tác phẩm tiêu biểu và những đóng góp, những thành tựu của thơ ca Công giáo. Song chưa 
có công trình nào nghiên cứu về những sắc thái biểu hiện của tình cảm được thể hiện trong 
thơ Công giáo. Trong bài viết này, tác giả sẽ tập trung phân tích những xúc cảm thẩm mĩ 
trong thơ Công giáo, trong đó nổi bật nhất là sự giãi bày tình cảm yêu mến, tri ân Thiên 
Chúa và những cảm xúc tinh tế của thi nhân về đức tin, về tình đời, tình đạo.
Từ khóa: Tình cảm, thơ Công giáo Việt Nam.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thơ Công giáo là một bộ phận của văn học Công giáo nói riêng và văn học Việt 
Nam nói chung, bao gồm các sáng tác viết về Đạo Thiên Chúa. Ngƣời làm thơ về đạo 
Công giáo có thể theo đạo hoặc ngoại đạo nhƣng cảm xúc thể hiện trong các tác phẩm này 
đƣợc khơi nguồn từ tình cảm của nhà thơ trƣớc những vấn đề thuộc về đạo Công giáo. Thơ 
Công giáo là một bộ phận thơ có nhiều giá trị trong nền thơ ca dân tộc, đi sâu tìm hiểu thơ 
Công giáo từ phƣơng diện nội dung sắc thái biểu hiện của tình cảm thẩm mĩ trong thơ, 
chúng tôi mong muốn góp thêm những tƣ liệu để độc giả có thể có thêm một cách nhìn, 
một cách đánh giá về giá trị nội dung và thành tựu nghệ thuật của bộ phận thơ này trong 
nền thơ ca Việt Nam hiện đại. 
2. NỘI DUNG
2.1. Thơ Công giáo thể hiện tình cảm yêu mến Thiên Chúa của thi nhân
Cảm hứng đức tin chính là cảm hứng xuyên suốt trong thơ Công giáo, nó thôi thúc 
nhà thơ bộc lộ, giãi bày tình yêu của thi nhân với Thiên Chúa. Lời thơ nhƣ lời nguyện cầu 
của nhà thơ, nó thể hiện sự quy hƣớng của tâm hồn, lí trí của thi sĩ với Đấng thánh mà họ
yêu mến, thờ phƣợng. Từ tình yêu của Thiên Chúa mà con ngƣời nhờ đức tin của mình đã 
nhận ra tất cả cuộc sống này là hồng phúc Chúa thƣơng ban cho con ngƣời, nhà thơ Thúy 
Nga đã chia sẻ rằng: “Với những cảm nghiệm yêu thương về tình Chúa đã dành cho tôi và 
những người thân thương, tôi muốn dùng lời thơ, tiếng hát để cảm tạ, ngợi khen và chúc 
tụng Chúa” (Trăng Thập Tự, 2012a: 390). Bài thơ Tất cả là hồng ân thực sự trở thành lời 
ca tụng tình yêu của Chúa: “Tình yêu Chúa vượt núi non/ Cùng Cha với Mẹ cho con vào 
1 Giảng viên bộ môn Văn học, khoa Sư phạm, Trường Đại học Tây Nguyên
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
74
đời/ Tình yêu Thiên Chúa không ngơi/ Soi con từng bước, gọi mời con theo/ Dù con thân 
phận bọt bèo/... /Tình Ngài chan chứa yêu thương/ Gọi con theo Chúa và nương bóng 
Ngài” (Tất cả là hồng ân - Thúy Nga). Điệp Lan Đình với bài thơ Một đời ca tụng đã diễn 
tả tâm tình yêu mến Thiên Chúa rất chân thành. Cảm xúc bao trùm bài thơ là niềm xúc 
động thiêng liêng, thành kính, tình yêu của tác giả đối với Chúa. Cảm hứng ấy đã chi phối 
giọng điệu của bài thơ: “Con ca tụng Chúa trên đường// Con ca tụng Chúa suốt đời của 
con/ Ngày về nắng ấm xuyên hồn/ Đêm khuya trăng lạnh vẫn còn tụng ca/ Đơn giản thôi 
Chúa là cha/ Là tình muôn thưở cùng là ân nhân/ Dựng nên con, yêu vô ngần” (Một đời ca 
tụng - Điệp Lan Đình). Giọng điệu giãi bày gắn với tinh thần đối thoại thiêng liêng của thơ 
Công giáo bởi lẽ thơ Công giáo là lời đối thoại của thi sĩ với Chúa trời, khi nói chuyện với 
Đấng tối cao siêu hình và thiêng liêng thì con ngƣời luôn thể hiện tình yêu qua thái độ đầy 
cung kính, tôn thờ với niềm tin sâu sắc. Đồng thời phần lớn các nhà thơ Công giáo là 
những ngƣời theo Chúa, đức tin của họ rất mạnh mẽ, họ là con chiên ngoan đạo luôn một 
lòng trung tín với Chúa, thơ ca Công giáo cũng là phƣơng tiện để nhà thơ gửi vào đó tâm 
tình yêu mến, giãi bày tấm lòng thành kính suy tôn Thiên Chúa. Sáng tác thơ ca trở thành 
một hoạt động thể hiện niềm tin và lòng yêu mến Chúa trời của thi nhân: “Những bài 
thánh vịnh, thánh ca trong sách Cựu ước được coi như những chứng từ niềm tin của dân 
Isael vào Chúa Giavê và lòng sùng mộ của dân thánh đối với Ngài trong quá trình của một 
lịch sử dài đằng đẵng. Cũng thế những lời thơ phảng phất hương đạo của người tín hữu 
thi nhân cũng là một minh chứng hùng hồn những cảm nghiệm đức tin sâu xa của dân 
Chúa giáo hội Việt Nam” (Trăng Thập Tự, 2012c: 124). Hồ Dzếnh qua nhiều bài thơ đã 
nói lên tinh thần yêu mến Đức nữ đồng trinh Maria là mẹ của Thiên Chúa: “Con nhớ một 
lần đứng ngắm trăng/ Giữa vườn hoa đẹp rộng thênh thang/ Bỗng đâu con nhớ lời thơ nọ/ 
Diễn tả dung nhan của mẹ rằng: “Mẹ đẹp vô ngần mẹ trắng phau/ Gấp nghìn hoa huệ, vạn 
bồ câu/ Và nhan sắc mẹ không là gấm/ Nhưng dệt bằng hương rất nhiệm màu...”(Mẹ đẹp 
vô ngần - Hồ Dzếnh). Thi nhân thổ lộ, giãi bày tình cảm, mến yêu đối với Thiên Chúa và 
Đức Mẹ trong thơ một cách chân thành, xúc động. Cảm hứng đức tin không chỉ tạo nên sự
thăng hoa trong sáng tạo mà nó còn góp phần mở rộng đề tài cũng nhƣ làm phong phú 
thêm về cảm xúc cho thi ca Công giáo. Các thi sĩ ca tụng vẻ đẹp của Đức Mẹ, vẻ đẹp 
thiêng liêng của Chúa trời bằng tất cả sự mến yêu, thành kính: “Thi sĩ khóc vì Mẹ tuyệt 
xinh/ Hương hao sắc gấm đẹp huyền linh (Mẹ đẹp vô ngần - Hồ Dzếnh), “Tia lửa mặt trời 
xinh xắn/ Dập dềnh rọi thẳng búp hoa/ Các giọt sương đêm chờ sẵn/ Óng lên, xem Chúa 
chín tòa” (Hương thiêng - Vũ Đức Trinh),... Trong số các nhà thơ Công giáo, Hàn Mặc Tử
là nhà thơ luôn ý thức rõ nét nhất về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống tâm linh, nhà 
thơ cho rằng nghệ thuật không chỉ mô tả đời sống hiện thực mà còn có vai trò thể hiện đời 
sống tinh thần, tình cảm, biểu hiện thế giới tâm linh huyền bí của con ngƣời, thơ Công giáo 
của Hàn Mặc Tử (còn gọi là Thơ cầu nguyện mà cuối đời tác giả tự tay soạn thơ của mình 
thành 2 tập Thơ đạo (Thơ cầu nguyện) và Thơ đời) trở thành phƣơng tiện để nhà thơ cầu 
nguyện và giãi bày tình yêu với Thƣợng đế, là nơi mà tâm hồn thi nhân vƣơn đến cõi 
thiêng liêng xa xôi, huyền diệu. Lòng tín ngƣỡng ở đạo giáo tôn nghiêm thiêng liêng đã 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
75
làm cho Hàn Mặc Tử có nhiều cảm xúc mới mẻ đặc biệt, và chính điều đó khiến ông luôn 
ca ngợi Thiên Chúa bằng những lời thơ tràn đầy tình yêu mến. Đối với Hàn Mặc Tử, 
những lời Chúa dạy đã trở thành dấu ấn trong tâm thức nhà thơ và thăng hoa thành những 
đam mê sáng tạo. Vì vậy, khi phê bình thơ Hàn Mặc Tử, các nhà nghiên cứu đã cho rằng 
những rung động thẩm mỹ trong thơ Hàn Mặc Tử đều bắt nguồn từ tình thƣơng bao la của 
Thƣợng đế trong hành động nhập thể cứu chuộc tội lỗi của nhân loại. Đó là một biến cố
trọng đại và thiêng liêng, báo hiệu một tin mừng từ bao năm đợi chờ, mong mỏi, hành 
động nhập thế này kết tinh cảm xúc trong thơ về tình yêu vô ngần của Thiên Chúa với con 
ngƣời, và thơ trở thành tiếng nói mầu nhiệm của con ngƣời dâng lên cảm tạ tình yêu lớn 
lao đó. Hàn Mặc Tử quan niệm thơ cũng nhƣ trầm hƣơng thơm bay lên Chúa trời chí tôn, 
chí thánh: “Thơ anh sẽ như trầm hương ngào ngạt/ Tỏa lên cao lồng lộng giữa trời xanh” 
(Duyên kì ngộ - Hàn Mặc Tử), “Ta cho ra một dòng thơ rất mát/ Mới tinh khôi và thanh 
sạch bằng hương” (Nguồn thơm - Hàn Mặc Tử). Trong quan niệm thơ của Hàn Mặc Tử, 
ông cho rằng tài năng của thi nhân là để phụng sự Chúa, nhà thơ phải đem hết tài năng của 
mình ra để tận hiến, làm thơ tụng ca Chúa trời với tất cả tình yêu mến với Ngài: “Thi sĩ 
phải đem hết tài năng ra ca ngợi Đấng chí tôn và làm cho người đời thấy rõ vẻ đẹp của 
thơ để đua nhau tận hưởng” (Nguyễn Toàn Thắng, 2007: 299). Thi sĩ làm thơ để mặc khải, 
khai sáng cho con ngƣời biết vẻ đẹp của cuộc đời: “Người có nghe thơ màu nhiệm ra đời/ 
Để ca tụng bằng hoa hương sáng láng/ Bằng tràng hạt, bằng sao Mai chiếu rạng/ Một 
đêm xuân là rất đỗi anh linh” (Ave Maria - Hàn Mặc Tử). Đức tin vào Chúa trời là lẽ sống 
của Hàn Mặc Tử, là nguồn cảm xúc đặc biệt để ông sáng tạo thơ ca. Hàn Mặc Tử là một 
tín đồ ngoan đạo nên ông đã tìm đƣợc nhiều sự an ủi từ tấm gƣơng chịu đựng đau khổ của 
Chúa và của thánh nữ đồng trinh Maria; càng đau khổ bao nhiêu ông càng trông cậy vào 
tình yêu và sự an ủi của Chúa, sự che chở của Đức Mẹ. Vì thế trong thơ Hàn Mặc Tử, Đức 
tin ảnh hƣởng rõ rệt đến việc lựa chọn chủ đề, nội dung và tạo nên những tình cảm tôn 
giáo trong thơ rất rõ nét. Chính cảm hứng tôn giáo và đức tin đã mở ra thơ Hàn Mặc Tử
một thế giới rất riêng. Có thể khẳng định dấu ấn đậm nét của tình yêu tôn giáo trong thơ 
Hàn Mặc Tử. Ở nhà thơ có sự hài hòa giữa hồn thơ, sự sáng tạo của một nghệ sĩ và tâm 
hồn, tấm lòng của một con chiên ngoan đạo. Sau Hàn Mặc Tử, nhiều nhà thơ Công giáo 
Việt Nam đã tiếp nối quan niệm thơ của ông và xem quan niệm ấy nhƣ kim chỉ nam cho 
hoạt động sáng tạo thơ Công giáo. 
2.2. Thơ Công giáo thể hiện sự tri ân Thiên Chúa của con ngƣời
Sự tri ân Thiên Chúa đã đem lại cho thi nhân sự bình yên trong tâm hồn. Tri ân 
Thiên Chúa dẫn dắt cho tâm hồn hƣớng thiện, vị tha trong Đức tin của con ngƣời. Yếu tố
có vai trò quyết định của một tôn giáo là Đức tin. Đức tin tôn giáo là một dạng nhận thức 
đặc biệt, dựa trên trực giác, tạo cho con ngƣời một niềm tin thiêng liêng, giúp con ngƣời có 
thể nhận thức đƣợc những sự vật mà lí trí của con ngƣời không thấy đƣợc, cho con ngƣời 
một sức mạnh tinh thần siêu việt trong cuộc sống tâm linh. Đức tin tôn giáo thƣờng mang 
tính chủ quan, không cần lý giải một cách khoa học. Đó là điều kiện để con ngƣời đến với 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
76
tôn giáo. Không có Đức tin con ngƣời khó lòng đến đƣợc với đạo. Tôn giáo hƣớng con 
ngƣời đến cõi thánh thiện, cao khiết, bao gồm các giá trị bất biến về đời sống tâm linh. Khi 
bế tắc không thể giải quyết đƣợc trong đời sống hiện hữu, con ngƣời thƣờng tìm đến các 
thế lực siêu nhiên, thần thánh có trong tín ngƣỡng hoặc tôn giáo. Họ tin rằng, các thế lực 
thần thánh ở tôn giáo có quyền năng nhiệm màu có thể cứu rỗi con ngƣời, dẫn dắt con 
ngƣời đi đến an yên. Thế nên, Đức tin tôn giáo thƣờng là niềm tin tuyệt đối, vô điều kiện. 
Và ngƣợc lại, nhờ Đức tin, con ngƣời có sức mạnh tinh thần vƣợt qua bi kịch cá nhân. Thơ 
ca chính là phƣơng tiện giãi bày những xúc cảm và khát vọng mãnh liệt về Đức tin của các 
nhà thơ. Mặt khác, trong thực tế cuộc sống, khi bế tắc con ngƣời thƣờng tìm đến Đức tin 
tôn giáo, dù là vô thức, nhằm giải thoát những đau khổ. Đức tin tôn giáo trong thơ tạo nên 
sự khoáng đạt, hƣ ảo, bay bổng trong hồn thơ, giúp thi nhân mở rộng thế giới của tâm 
tƣởng và cảm hứng tôn giáo thêm một lần nữa tạo nên sự thoát tục mà dƣờng nhƣ chỉ có 
trong khát vọng thiêng liêng về hạnh phúc miên viễn. Sự tri ân Thiên Chúa giáo bắt nguồn 
từ sự nƣơng cậy hoàn toàn của con ngƣời vào tình yêu và quyền năng của Đức Chúa Trời, 
đồng thời dâng hiến trọn vẹn tấm lòng, cuộc đời của mình cho Chúa (ngƣời có ơn thiên 
triệu). Các tín đồ Thiên Chúa giáo quan niệm: với tâm tình phó thác và yêu mến, Đức tin 
cho ngƣời ta thấy những điều mà ngƣời ta không thấy, hiểu những điều mà ngƣời khác 
không hiểu, biết những điều mà ngƣời khác không biết, kinh nghiệm những điều mà ngƣời 
khác không hề kinh nghiệm, làm những điều mà ngƣời khác không thể làm và sống theo 
cách mà ngƣời khác không thể sống Sống bằng Đức tin, con ngƣời không chỉ có cái biết 
của lí trí, mà còn là cái biết của con tim, cái biết của một tình yêu khao khát tìm về với 
Đấng toàn Chân, toàn Thiện, toàn Mĩ. Đó chính là sự trang bị, là điều kiện cần thiết để mỗi 
cá nhân có thể đi đến một nhân cách thánh toàn. Các nhà thơ luôn mang sẵn trong mình 
lòng mộ đạo và tìm đến thơ ca mong giãi bày sự tri ân Thiên Chúa. Mỗi bài thơ, câu thơ 
nhƣ là lời kinh để các nhà thơ làm của lễ cao quý, thiêng liêng, là lễ vật đẹp nhất, tinh túy 
nhất để nhà thơ dâng lên Thiên Chúa, minh chứng cho lòng biết ơn của mình. Cùng với 
nhiều nhà thơ Công giáo khác, nhà thơ Nguyễn Quốc Hải luôn tâm niệm thơ là phƣơng 
tiện để thi nhân bày tỏ lòng tri ân với Thiên Chúa, tác giả từng chia sẻ: “Ý thức được rằng 
hồn thơ là quà tặng đặc biệt Thiên Chúa trao ban, người tín hữu thi nhân muốn bày tỏ
những cảm nghiệm đức tin của mình bằng cách dâng lên Thiên Chúa những lời thơ với tất 
cả tâm tình yêu mến tri ân như những tiếng nguyện cầu” (Trăng Thập Tự, 2012c: 124). 
Hàn Mặc Tử làm thơ trƣớc hết là để giãi bày những lòng tri ân, sự thành kính. Là 
một con chiên ngoan đạo, luôn sống trong tình hiệp thông với Chúa, khi hạnh phúc cũng 
nhƣ khi đau khổ, Hàn Mặc Tử luôn tin tƣởng vào Chúa, và lẽ dĩ nhiên, thơ ca chính là 
tiếng nói thể hiện tình yêu và lòng biết ơn sâu sắc của Hàn Mặc Tử đối với Chúa trời và 
Mẹ Maria. Ông đã dành những ngôn ngữ đẹp nhất, kính trọng nhất dành cho các hình 
tƣợng thiêng liêng của tôn giáo nhƣ Thánh Nữ Đồng Trinh Maria, Chúa Hài Đồng ở các 
bài thơ bất hủ: Ave Maria, Đêm xuân cầu nguyện, Nguồn thơm, Ra đời,... Hàn Mặc Tử tìm 
đến Mẹ Maria với tất cả niềm thành kính, tôn thờ vẻ đẹp tinh khiết thiêng liêng và cảm ơn 
sự cứu rỗi linh hồn đầy đau thƣơng trong cuộc sống: “Toan ngất đi trong cơn mê khoái 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
77
lạc/ Mẹ dấu yêu liền vội đến tay nâng” (Nguồn thơm). Đức tin tôn giáo trong thơ Hàn Mặc 
Tử, do đó, gắn liền với nhu cầu giải thoát số phận cá nhân. Dĩ nhiên, tất cả mọi tôn giáo 
đều là bến bờ niềm tin mà con ngƣời tìm đến mong giải thoát mình khỏi những bế tắc 
trong cuộc sống. Riêng đối với Hàn Mặc Tử, tìm đến Đức tin nhằm thỏa mãn “nhu cầu giải 
thoát” là một đặc điểm nổi bật gắn liền với cuộc đời cá nhân nhiều bi kịch của nhà thơ, lại 
vừa là tâm tƣ của cả một thế hệ Thơ mới. Cuộc “cƣỡng hôn” của văn hóa phƣơng Tây đã 
thức dậy sâu sắc ý thức về cái tôi của các cá nhân tƣ sản, họ hăng hái khẳng định tài năng, 
mong muốn thực hiện ƣớc mơ, hoài bão. Nhƣng trong bối cảnh “cầm tù” ngột ngạt của 
một nƣớc thuộc địa, những cá nhân tƣ sản nhanh chóng rơi vào tình trạng “tài cao phận 
thấp chí khí uất”. Trong cơn bế tắc, tuyệt vọng, họ tìm cách thoát ly vào nhiều nẻo: thiên 
nhiên, tôn giáo, tình yêu. Trong đó, tôn giáo - một lĩnh vực siêu nhiên và thần bí, luôn 
mang hứa hẹn về hình ảnh một cõi khác, tự do và thanh bình, dễ giúp con ngƣời tìm thấy 
niềm cảm thông, dẫn dắt niềm tin về miền đất hứa. Không ít nhà thơ mới nhƣ Huy Cận, 
Chế Lan Viên, Đinh Hùng,... đã tìm đến tôn giáo, tin ở tôn giáo nhƣ một điểm tựa cho tinh 
thần, giải phóng những bi kịch cá nhân. Trong lớp thế hệ ấy, có lẽ Hàn Mặc Tử là nhà thơ 
mang tâm trạng bi thƣơng nhất. Ở độ tuổi căng tràn nhựa sống, nhà thơ mắc bệnh phong. 
Những cơn đau thể xác, mặc cảm chia lìa, những giây phút yếu ớt tinh thần đã đƣa Hàn 
Mặc Tử vào bế tắc. Vì thế Hàn Mặc Tử cô đơn tuyệt đối, sầu cũng là nỗi sầu vạn cổ: “Sầu 
thảm hơn mùa lạnh, hơn hết u buồn của nước mây” (Sầu vạn cổ). Những mảnh vỡ cuộc 
đời dồn tụ trong tâm hồn Hàn Mặc Tử, chỉ một bám víu duy nhất là thơ và đạo. Thơ để giãi 
bày lòng cậy trông và sự tri ân, đạo để tin yêu, thơ và đạo là cứu cánh giải thoát cho cuộc 
đời nặng nỗi đau thƣơng của nhà thơ. Thơ đã trở thành một thứ Đạo, một lý tƣởng: “Ta 
chắp tay lạy quỳ hoan hảo/ Ngửa trông cao cầu nguyện trắng không gian/ Để vừa dân ... g. Với nhà thơ Phi Tuyết Ba, tác giả cũng nhận thấy cuộc sống đầy thử
thách, nên con ngƣời phải luôn nguyện cầu Chúa hiện diện, củng cố niềm tin cho bản thân 
trƣớc những cám dỗ cuộc đời: “Xin xoay mắt con, hỡi Chúa/ Để con không mải nhìn theo 
những cảnh sắc dối lừa/ Xin xoay mắt con khỏi muôn nghìn quyến rũ/ Lời mời chào lung 
linh, ám ảnh, đón đưa./ Xin xoay mắt con khỏi mọi điều cám dỗ/ Thế giới hôm nay - Hội 
Chợ Phù Hoa/ Nơi vật chất được phô bày quyền lực/ Tình nghĩa nghẹt ngòi dưới mưu 
chước quỷ ma” (Xin xoay mắt con - Phi Tuyết Ba). Cuộc đấu tranh nội tâm giữa các căn 
tính thiện - ác, chính - tà trong bài thơ Giấc ngủ của Lê Quốc Hán chính là sự tái hiện sống 
động cuộc thử lửa của Đức tin: “Trên cánh buồm ghi những việc hôm nay đã làm những 
lời đã nói: trong sáng - vô tư - hiền từ - giải dối... chúng tạo thành những làn sóng ngược 
nhau muốn lật úp thuyền./ Chúng tôi vượt qua những biển đen, nơi những nữ thần đầu 
người mình cá đang say sưa tấu bài ca biển cả và hòng làm mê hoặc hồn tôi” (Giấc ngủ -
Lê Quốc Hán) nhƣng Chúa lại lần nữa hiện diện trong sự kiên định niềm tin ở nhân vật trữ
tình, trở thành nguồn cậy trông, tiếp thêm sức mạnh giúp con ngƣời vƣợt qua: “Với niềm 
tin trinh bạch thiêng liêng làm ngọn lửa soi đường lướt tới, con thuyền đã cập bến bình 
yên trước giờ bão nổi, trước tiếng gà giục giã bình minh” (Giấc ngủ - Lê Quốc Hán). Sự
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
79
kiên trì đến cùng trong Đức tin Thiên Chúa chính là cảm nghiệm sâu sắc của các nhà thơ. 
Mong ƣớc về một Đức tin bền vững đã trở thành một phần nội dung nổi bật trong sáng tác 
của thơ Công giáo Việt Nam hiện đại. Tất cả thử thách của cuộc sống dễ làm thay đổi Đức 
tin của con ngƣời. Cuộc thử thách của Đức tin trƣớc hết đƣợc thể hiện qua nhận thức của 
các Kitô hữu về các “nhân chứng Đức tin”. Chúa đến với con ngƣời để con ngƣời biết sống 
có mục đích, có con đƣờng soi sáng chỉ lối, biết dựa vào niềm tin ở nơi Chúa: “Bỗng bất 
chợt giữa đường xa dặm thẳm/ Chúa vòng tay đan kín những yêu thương/ Tình dạt dào 
mênh mông hơn đại dương/ Con hạnh phúc nép bên người êm ấm” (Tình Chúa - Lí Thị
Minh Khiêm). Nhiều tác phẩm thơ Công giáo cũng nói về những trăn trở của con ngƣời 
trên hành trình đi theo Chúa về Nƣớc trời: “Con hỏi Chúa nẻo đường lên núi thánh?/ Có 
phải nghìn vất vả lắm gai chông/ Bước gập gềnh chân con không vững mạnh/ Làm sao 
cầm chén đắng để xin vâng” (Lối hẹp - Thanh Hƣơng). Sở dĩ cuộc đời thì đầy chông gai 
mà có những lúc con ngƣời thì yếu đuối tinh thần và niềm tin bị lay chuyển. Đau thƣơng, 
khổ ải của cuộc đời chính là những thử thách mà Chúa dùng để rèn luyện đức tin của con 
ngƣời. Chính Chúa cũng là tấm gƣơng về hi sinh và chịu đau thƣơng. Không ít bài thơ mô 
tả Đức Chúa trời khiêm cung, tự hạ mình xuống trần gian, gánh chịu mọi đau đớn, phải 
chịu đóng đinh trên cây thập tự để cứu rỗi, để thấu mọi nỗi đau của con ngƣời: “Con hỏi 
Chúa tại sao Ngài lựa chọn/ Kiếp nhân sinh giữa thế giới bạc tình/ Trao tin yêu để rồi bị
bội phản/ Yêu con người lại bị người đóng đinh” (Lối hẹp - Thanh Hƣơng). Đƣợc nhìn 
thấy những “nhân chứng Đức tin” đi trƣớc, con ngƣời mới có thể vƣợt qua mọi gánh nặng 
và tội lỗi đang trói buộc mình, đƣợc tiếp thêm động lực tinh thần mạnh mẽ, kiên vững 
hƣớng lòng về Chúa Giêsu, là Đấng khai mở và kiện toàn lòng tin. 
Ngoài ra, các nhà thơ cũng giãi bày những nỗi băn khoăn của con ngƣời ở niềm tin 
vào đạo và hƣớng đến một thế giới khác với hiện thực đầy bi kịch của thời đại chiến tranh: 
“La Vang mùa binh lửa/ Bom nổ trên giáo đường/ Tường rêu phong bao phủ/ Chạnh lòng 
khách hành hương... Đã qua mùa binh lửa/ Nhện còn giăng tháp chuông/ Cỏ hoang trên 
nền cũ/ Lệ nhòa hay khói sương” (Truyền thuyết La Vang - Trần Quang Chu). Bàng Bá 
Lân, một nhà thơ nổi danh thời tiền chiến, đến phút chót đã đi vào thơ ca Công giáo. 
Nhƣng có những lúc nhà thơ không khỏi hoài nghi, thậm chí thiếu niềm tin: “Tôi không 
phải một tín đồ Công giáo/ Thiếu niềm tin, không quỳ lạy cầu kinh”(Đêm giáng sinh -
Bàng Bá Lân). Nhƣng rồi, cùng với quá trình cảm đạo, nhà thơ nhận ra một chân lí rằng 
cuộc đời nếu không có niềm tin thiêng liêng thì sẽ trở nên vô nghĩa, bơ vơ, lạc loài: “Thiếu 
niềm tin, ta cảm thấy bơ vơ” (Cảm hóa - Bàng Bá Lân). Dƣờng nhƣ, sức mạnh vô hình của 
Đức tin Thiên Chúa đã giúp nhà thơ nhận ra sự hiện diện của Chúa trong cuộc đời. Cuộc 
sống hiện đại với nhiều bất trắc, cạm bẫy dễ đẩy con ngƣời rơi vào bi kịch. Khi bất lực, 
con ngƣời tìm đến tôn giáo. Tôn giáo cần ở con ngƣời một lòng tin tuyệt đối, thanh sạch và 
tận hiến. Nhƣng dƣờng nhƣ lòng tin đó cũng đang dần đổ vỡ trƣớc một hiện thực phi lý 
đầy rẫy cái ác, đầy rẫy sự giả dối lọc lừa: “Con vẫn đến nhà thờ/ Dù niềm tin đã chết/ Câu 
kinh đọc vu vơ/ Lòng hoang lạnh ơ hờ” (Vẫn chối bỏ ngài - Trần Thu Miên). Con ngƣời 
khắc khoải, lo âu và đầy nghi ngờ trong hành trình tìm Chúa: “Vọc tay vào niềm tin/ Nghe 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
80
hư không một cõi/ Mạc khải chưa đến tìm/ Ru hời cơn mê muội” (Kinh đêm - Nguyễn Huy 
Hoàng), “Câu kinh nhạt bờ môi” (Kinh buồn - Trần Thu Miên), “Con rong ruổi trên 
đường đời mệt mỏi/ Hướng tương lai xa tít tắp mịt mờ/ Muôn trắc trở khiến hồn con chới 
với/ Níu vào đâu khi vấp ngã dại khờ” (Tình Chúa - Lí Thị Minh Khiêm), các nhà thơ đã 
giãi bày những băn khoăn, nghi ngại, những lo âu trong cuộc sống hiện đại, phải làm sao 
để giữ vững đức tin chân chính của chính mình là một trong những câu hỏi đầy trăn trở mà 
các thi nhân xoáy sâu và không ngừng tìm kiếm câu trả lời. Với Đức tin, con ngƣời luôn ấp 
ủ một tình yêu với Đấng họ tôn thờ đồng thời khao khát tìm về với Đấng toàn Chân, toàn 
Thiện, toàn Mĩ trong suốt cuộc đời họ. Đó cũng chính là điều kiện cần thiết để mỗi cá nhân 
có thể hƣớng hành trình Đức tin của mình đến cùng đích là có một nhân cách thánh toàn 
theo mẫu hình tuyệt đỉnh của Đức Chúa. Chính ý nghĩa cao đẹp, thánh thiện đó đã trở
thành dẫn lực thôi thúc các Kitô hữu lên đƣờng kiếm tìm bằng đƣợc Đức tin. Cuộc hành 
trình đó đầy gian nan, khắc khoải, thậm chí cả hoài nghi, bi quan... Nhƣng một khi đã tìm 
ra chân lí niềm tin, hạnh ngộ Đức tin, các con chiên sẵn sàng sống cuộc đời tận hiến. Và 
đối với ngƣời nghệ sĩ, sáng tạo thơ ca chính là khát vọng tận hiến mãnh liệt và thiêng liêng 
nhất, nhƣ thế thơ ca Công giáo chính là phƣơng tiện để thể hiện đầy đủ các cung bậc sắc 
thái tình cảm của con ngƣời, trong đó các thi nhân cũng đã thể hiện rất rõ những nỗi lo âu, 
những băn khoăn nghi ngại của con ngƣời đối với đức tin tôn giáo.
Tuy sáng tác rất ít về đề tài tôn giáo nhƣng nhà thơ Hồ Dzếnh lại có quan niệm khá 
đặc biệt về Đức tin. Đối với Hồ Dzếnh, Đức tin không hẳn là niềm tin Thiên Chúa cụ
thể. Ông cũng nhận thấy việc theo đạo thuộc về niềm tin mà ông thấy mình vẫn chƣa 
mạnh Đức tin, chƣa tin cho đủ. Khác các nhà thơ khác (là những tín đồ theo đạo từ nhỏ), 
mãi đến khi trƣởng thành, nhân một cơ duyên riêng, Hồ Dzếnh mới đến với đạo. Khoảng 
thời gian theo đạo của nhà thơ chƣa nhiều. Các sáng tác thơ tôn giáo trong thời kì này là 
khoảng thời gian ông mới gia nhập vào đạo Thiên Chúa. Tâm tƣ của một ngƣời đạo mới 
nhƣ ông chƣa thể thâm nhập sâu sắc vào ý nghĩa triết học và thần học về đạo. Mặt khác, 
ông sống trong gia đình đa tôn giáo, cha ông theo đạo Thiên Chúa, mẹ ông theo Phật 
giáo. Vì thế có lúc ông tỏ ra nghi ngại về Đức tin Kitô: “Người yêu tôi đeo cây thánh giá/ 
Tự ngàn xưa Chúa chịu cực hình/ Tôi không thích giáo lương gì cả/ Tôi nguyện kinh 
rằng “Anh nhớ em.” (Hồ Dzếnh). “Hỡi Thiên Chúa! sao người không có xác?/ Để tôi 
sờ? Không máu uống cho no/ Sao giấc thiêng. Người lặng lẽ không bờ/ Hay bí mật!... 
Hay người không phải Chúa?” (Thể chất). Hồ Dzếnh cảm nhận Đức tin bằng cách riêng. 
Đức tin với ông là phạm trù rất thiêng liêng, nó trừu xuất khỏi ý nghĩ thông thƣờng về
Đức tin trong giáo lý: “Cao hơn nghĩa Chúa rất Chúa/ Trọn lành trên mọi trọn lành” 
(Thơ và Chúa). Đức tin huyền nhiệm ấy có lúc cứu rỗi tâm tƣ cô đơn của cả một thế hệ
trí thức tƣ sản đang trong cơn bĩ cực: “Trốn tránh đìu hiu kiếm lứa đôi/ Quên thân đau 
khổ giữa vui đời/ Khi đèn đỏ ngọn hồn kinh hoảng:/ Lạy Chúa nhân lành thương xót 
tôi/... Chiều buốt linh hồn tôi đứng đây/ Nguyện cầu thánh giá chắp đôi tay/ Rưng rưng 
mắt lệ nhìn xa thẳm/ Mơ lửa trời thiêng cháy vạn ngày/... Cha nhóm lại khi trời chiều lửa 
tắt/ Tình thiêng liêng cao quý ở lòng con/ Xuân muôn năm nơi vĩnh viễn linh hồn/ Hương 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
81
thanh khiết thơm tươi mùa trọng thể” (Hồn chiều). Đức tin đó là chân lí của cái đẹp thiêng 
liêng và vĩnh viễn, là ngọn nguồn thơ ca - niềm an ủi duy nhất mà ngƣời thơ khao khát 
kiếm tìm: “Chúa, cái nghĩa chính bao quát tất cả là thơ/ Trọn lành trên mọi trọn lành” 
(Thơ và Chúa). Về điểm này, Hồ Dzếnh đã khá gần với Hàn Mặc Tử. Và đây cũng là đặc 
điểm chung trong nguồn cảm hứng về Đức tin của những nhà thơ Công giáo vốn là những 
trí thức tiểu tƣ sản những năm đầu thế kỷ XX.
2.4. Thơ Công giáo và sự giãi bày nhiều cung bậc tình cảm đời thƣờng khác
Ngoài thể hiện tình cảm tôn giáo, thơ Công giáo còn là tiếng nói giãi bày những xúc 
cảm chân thành của tình yêu nam nữ, sáng trong, rất dễ dàng nhận thấy tình đời và tình đạo 
lan tỏa trong thơ của các nhà thơ Công giáo. Bài thơ Thanh xuân của Lê Đình Bảng là một bài 
thơ lục bát rất hiện đại. Không chỉ thể hiện cảm xúc bâng khuâng mơ hồ trong tình yêu, bài 
thơ còn diễn tả nỗi buồn của sự không trọn vẹn khi yêu em - ngƣời yêu thánh nữ còn “ta” lại 
là con ngƣời với đầy tục lụy trần ai, đó cũng chính là khoảng cách của “em” và “ta”: “Con 
đường thưở trước em đi/ Hôm nay đã thấy xanh rì cỏ hoa/ Trông lên nghìn nẻo thiên hà/ Nửa 
em thánh nữ, nửa ta phàm trần/ Thôi, về nhặt bụi thanh xuân/ Ngọc tan thành nước mấy lần 
bùn nhơ(Thanh xuân - Lê Đình Bảng). Nhịp điệu của câu thơ lục bát đƣợc thể hiện hoàn 
chỉnh qua hai dòng thơ, sự kết hợp của vần chân và vần lƣng và đƣợc gieo ở số từ chẵn tạo 
nên cho thể thơ này một âm hƣởng và nhịp điệu riêng. Trong thể lục bát, vần chân và vần 
lƣng bao giờ cũng hiệp vần với thanh bằng nên nhịp điệu chung của câu thơ lục bát thƣờng 
nhẹ nhàng, uyển chuyển và ngân vang. Thể thơ này hữu hiệu trong việc diễn tả những nỗi 
buồn mơ hồ và kéo dài, những tình cảm bâng khuâng thƣơng nhớ vì vậy rất đắc dụng để thể
hiện suy tƣ của con ngƣời trƣớc cuộc đời hƣ vô, sự ý thức về cuộc đời hữu hạn và thân phận 
cát bụi, nhỏ nhoi và tội lỗi của con ngƣời trong thơ đạo, giọng thơ trong nhiều bài thơ đạo 
chính vì thế mà mang đậm những suy tƣ trăn trở của con ngƣời về tình yêu, về cuộc đời. 
Trong thơ Công giáo, Hồ Dzếnh cũng đƣợc xem là nhà thơ xuất sắc, tác giả đã để lại 
nhiều bài thơ đạo tiêu biểu, trong đó đáng chú ý nhất của di sản thi ca Công giáo Hồ Dzếnh là 
bài thơ Hoa mẫu đơn, bài thơ tiêu biểu thể bảy chữ thể hiện tình yêu trong sáng, chân thành 
của đôi lứa trong khung cảnh thân thƣơng của giáo đƣờng, bài thơ chứa đựng ƣớc mơ về tình 
yêu thể hiện qua lời thầm nguyện của nhân vật trữ tình dâng lên Chúa để tình yêu đó đƣợc 
chúc phúc. Bài thơ giãi bày về tình yêu đơn sơ đẹp đẽ của nhân vật trữ tình đƣợc khơi nguồn 
từ cảm xúc trƣớc giáo đƣờng thân thƣơng: “Mẫu đơn nở cạnh nhà thờ/ Đôi ta trinh tiết đợi 
chờ lấy nhau./ Em ạ, quê ta tháp giáo đường/ Sáng chiều vẫn vọng những hồi chuông/ Ai đi 
xem lễ tôi đi với / Gió dạo lời kinh toả vấn vương/ Đêm Giáng sinh này em ở đâu/ Nghe 
chuông có nhớ thuở ban đầu (Hoa mẫu đơn - Hồ Dzếnh). Nhà thơ Hồ Dzếnh rất khéo léo 
khi lồng tình yêu đôi lứa vào không khí giáo đƣờng với lời kinh vấn vƣơng, với âm thanh 
chuông nhà thờ vang vọng... Vẻ huyền hồ của tôn giáo, của Đức tin càng làm cho tình yêu lứa 
đôi trở nên nhiệm màu. Nhƣ vậy thơ đạo không chỉ thể hiện tình cảm ngƣỡng vọng, sùng kính 
của thi nhân với Đấng thánh mà còn là những ƣớc mơ giản dị, những lời khấn nguyện chân 
thành của con ngƣời dâng lên Thiên Chúa, đó là mơ ƣớc về hạnh phúc, về tình yêu trong cuộc 
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
82
sống. Với niềm tin thiêng liêng vào Chúa trời, thi nhân mong ƣớc Thiên Chúa sẽ ban cho họ
nguồn hạnh phúc và tình yêu vĩnh cửu, điều này tạo nên những sắc thái tình cảm rất độc đáo 
của thơ đạo, đó là sự hòa quyện, thấm nhuyễn giữa tình đạo và tình đời trong thơ Công giáo.
3. KẾT LUẬN
Nhƣ vậy trong nội dung tình cảm mà các thi nhân thể hiện trong thơ Công giáo thì 
nổi bật nhất chính là sự giãi bày tình cảm yêu mến, tri ân Thiên Chúa và những cảm xúc 
tinh tế của thi nhân về đức tin, về tình đời, tình đạo phong phú trong thơ. Từ cảm hứng đức 
tin thôi thúc, nhà thơ đã giãi bày tình cảm trong thơ Công giáo với nhiều khía cạnh biểu 
hiện khác nhau của đức tin, từ giọng điệu ngợi ca, thành kính đến chiêm niệm, suy tôn. 
Cảm hứng tôn giáo không chỉ chi phối đến hệ thống hình ảnh biểu tƣợng mà còn ảnh 
hƣởng trực tiếp đến nội dung sắc thái biểu hiện của tình cảm trong thơ Công giáo. Bên 
cạnh những đóng góp về nội dung và nghệ thuật cho thi ca hiện đại thì thi ca Công giáo 
trong khi thể hiện tình cảm và những cảm xúc về đức tin còn tác động đến thế giới tinh 
thần, đạo đức và nhận thức của độc giả, thơ đạo có ý nghĩa hƣớng thiện, giúp con ngƣời 
khao khát thế giới tuyệt đỉnh, tuyệt mĩ của tôn giáo, giúp khơi dậy cảm xúc của con ngƣời 
về cái đẹp, cái thiện, nhƣ vậy thi ca Công giáo có ý nghĩa to lớn đối với việc bồi đắp đời 
sống tinh thần thiêng liêng và tình yêu cuộc sống của con ngƣời. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Hội đồng Giám mục Việt Nam (2005), Kinh thánh Tân ước - Lời Chúa cho 
mọi người, Nxb. Tôn giáo, TP. Hồ Chí Minh.
[2] Hội đồng Giám mục Việt Nam (2006), Kinh thánh Cựu ước và Tân ước - Lời Chúa 
cho mọi người, Nxb. Tôn giáo, TP. Hồ Chí Minh.
[3] Nhóm trí thức Việt (2016), Hàn Mặc Tử - thơ và đời, Nxb. Văn học, Hà Nội.
[4] Trăng Thập Tự (Chủ biên) (2012a), Có một vườn thơ đạo tập 1, Nxb. Phƣơng Đông,
TP. Hồ Chí Minh.
[5] Trăng Thập Tự (chủ biên, 2012b), Có một vườn thơ đạo tập 2, Nxb. Phƣơng Đông, 
TP. Hồ Chí Minh.
[6] Trăng Thập Tự (chủ biên, 2012c), Có một vườn thơ đạo tập 3, Nxb. Phƣơng Đông, 
TP. Hồ Chí Minh.
[7] Trăng Thập Tự (chủ biên, 2012d), Có một vườn thơ đạo tập 4, Nxb. Phƣơng Đông, 
TP. Hồ Chí Minh.
[8] Trăng Thập Tự (chủ biên, 2015), Có một vườn thơ đạo tập 5, Nxb. Hồng Đức, 
TP. Hồ Chí Minh.
[9] Hoài Thanh, Hoài Chân (2005), Thi nhân Việt Nam, Nxb. Văn học, Hà Nội.
[10] Nguyễn Toàn Thắng (2007), Hàn Mặc Tử và nhóm thơ Bình Định, Nxb. Giáo dục,
Hà Nội.
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 41.2018
83
THE AESTHETIC FEELINGS IN CATHOLIC POETRY
IN VIETNAM
Nguyen Thi Kim Hong 
ABSTRACT
So far, Catholic poetry has been studied from a variety of perspectives: reseach on 
the development of Catholic Poetry; Studies on the relationship between poetry and religion, 
authors, typical works, contributions, an achievements of Catholic poetry. However, no work 
has been dedicated to emotions expressed in poetry. In this essay, we will focus on analyzing 
the emotional content expressed in Catholic poetry, in which the most prominent is the 
expression of love, gratitude, and emotion, and poets’ delicate feelings, life and love.
Keywords: Emotional, Catholics poems of Vietnam.