Nữ trí thức trong hoạt động khoa học và công nghệ

 Nữ trí thức trong hoạt động khoa học và công nghệ 
NguyÔn ThÞ ViÖt Thanh(*), 
Bïi V¨n TuÊn(**) 
Tãm t¾t: Trong nh÷ng n¨m qua, nguån nh©n lùc n÷ trÝ thøc cã sù ph¸t triÓn kh«ng 
ngõng c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, lu«n ®−îc coi lµ bé phËn quan träng cña nguån 
nh©n lùc chÊt l−îng cao, ®ãng vai trß ®¸ng kÓ vµo nÒn kinh tÕ tri thøc cña ®Êt n−íc. 
B»ng c¸ch tiÕp cËn x· héi häc, bµi viÕt cung cÊp mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kh¶ 
n¨ng vµ c¬ héi tham gia mét sè ho¹t ®éng khoa häc cña n÷ trÝ thøc d−íi t¸c ®éng 
cña c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng nh»m lµm râ h¬n ®Æc tr−ng cña ®èi t−îng nµy trong 
ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ(***). 
Tõ khãa: N÷ trÝ thøc, Nguån nh©n lùc, Nguån nh©n lùc n÷ trÝ thøc, Khoa häc vµ 
c«ng nghÖ, Dù ¸n 
1.(*)Mét sè thµnh tùu c¬ b¶n cña n÷ trÝ thøc trong 
lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ (**) 
ViÖt Nam hiÖn cã kho¶ng trªn 
500.000 n÷ trÝ thøc, chiÕm 42% tæng sè 
trÝ thøc cña c¶ n−íc. Sù ph©n bè cña ®éi 
ngò n÷ trÝ thøc kh¸ ®a d¹ng, ë hÇu 
kh¾p c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng trong ®êi 
sèng x· héi. Tû lÖ n÷ trÝ thøc trong lÜnh 
vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o chiÕm 64%, 
khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n chiÕm 
58%, khoa häc sù sèng chiÕm 55%, b¸o 
chÝ, th«ng tin vµ chÕ t¹o, chÕ biÕn chiÕm 
46%... N÷ trÝ thøc Ýt tham gia trong c¸c 
lÜnh vùc nh− an ninh, quèc phßng 
(3,0%), vËn t¶i (10,4%), má vµ khai th¸c 
(10,6%), x©y dùng vµ kiÕn tróc (12%). 
(*) PGS. TS., ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc 
ph¸t triÓn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi; email: 
thanhntv@vnu.edu.vn. 
(**) ThS., ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc ph¸t 
triÓn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi; email: 
tuanivides@gmail.com. 
Sù kh¸c biÖt nµy ph¶n ¸nh quan niÖm 
cña x· héi vÒ lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp phï 
hîp víi phô n÷, vÒ sù ph©n c«ng lao 
®éng theo giíi trong x· héi (Hoµng B¸ 
ThÞnh, 2010). (***) 
(***) Bµi viÕt dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò 
tµi “Ph¸t huy nguån nh©n lùc n÷ trÝ thøc trong 
sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc 
vµ héi nhËp quèc tÕ”, m· sè: KX.03.07/11-15 vµ 
mét sè t− liÖu kh¸c. §Ò tµi tiÕn hµnh kh¶o s¸t t¹i 
5 tØnh/thµnh phè, víi dung l−îng mÉu lµ 4.020 
trÝ thøc: Hµ Néi (35,7%), Tp. Hå ChÝ Minh (29%), 
HuÕ (12,4%), §µ N½ng (12,6%) vµ CÇn Th¬ 
(10,3%), trong ®ã nam (30%) vµ n÷ (70%) hiÖn 
®ang lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc nh− gi¸o dôc vµ 
®µo t¹o; khoa häc vµ c«ng nghÖ; y tÕ, ch¨m sãc 
søc kháe céng ®ång vµ dÞch vô x· héi; doanh 
nghiÖp vµ tµi chÝnh ng©n hµng. Víi c¬ cÊu häc 
hµm, häc vÞ: Gi¸o s− (0,1%), Phã gi¸o s− (0,6%), 
TiÕn sÜ (3%), Th¹c sÜ (21,5%), §¹i häc (74,9%). §é 
tuæi tõ 21 ®Õn 67. Ngoµi ra, §Ò tµi cßn tiÕn hµnh 
kh¶o s¸t ë mét sè lÜnh vùc kh¸c nh− v¨n hãa, 
nghÖ thuËt, an ninh, quèc phßng nh»m nghiªn 
cøu so s¸nh ®èi chøng nguån nh©n lùc n÷ trÝ 
thøc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc ngµnh nghÒ. 
20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015 
 Trong sè c¸c lÜnh vùc ®−îc coi lµ 
kh¸ phï hîp víi phô n÷, ph¶i kÓ ®Õn 
lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ. Sù phï 
hîp nµy tr−íc hÕt thÓ hiÖn vÒ mÆt sè 
l−îng. Ngoµi hai trung t©m nghiªn cøu 
lín nhÊt ViÖt Nam lµ ViÖn Hµn l©m 
KHXH ViÖt Nam vµ ViÖn Hµn l©m 
Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam, cßn 
cã nhiÒu viÖn vµ trung t©m nghiªn cøu 
thuéc c¸c tr−êng ®¹i häc, c¸c bé ngµnh 
trung −¬ng, c¸c tæ chøc chÝnh phñ vµ 
phi chÝnh phñ tËp trung mét lùc l−îng 
®«ng ®¶o trÝ thøc ®ang triÓn khai c¸c 
ho¹t ®éng nghiªn cøu thuéc lÜnh vùc 
khoa häc c¬ b¶n, khoa häc c«ng nghÖ vµ 
øng dông, trong ®ã c¸c nhµ khoa häc n÷ 
chiÕm tû lÖ ngµy cµng lín trong tæng sè 
c¸c nhµ khoa häc lµm viÖc t¹i ®©y. Theo 
sè liÖu cña ViÖn Hµn l©m Khoa häc vµ 
C«ng nghÖ ViÖt Nam, n¨m 2005 c¸c nhµ 
khoa häc n÷ chiÕm 27,2% th× ®Õn n¨m 
2014 ®· t¨ng lªn 36,73% (ViÖn Hµn l©m 
Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam, 
2005). §èi víi ViÖn Hµn l©m KHXH 
ViÖt Nam, nÕu nh− n¨m 2000 tû lÖ c¸c 
nhµ khoa häc n÷ chiÕm 49,44%, n¨m 
2005 lµ 51,78%, n¨m 2008 lµ 53,62% th× 
hiÖn nay (th¸ng 6/2015) ®· t¨ng lªn 
61,4%. C¸c ®¬n vÞ cã tû lÖ n÷ cao trªn 
65% lµ ViÖn Th«ng tin KHXH, Nhµ xuÊt 
b¶n KHXH, ViÖn Nghiªn cøu Trung 
Quèc vµ Ban hîp t¸c quèc tÕ. Bªn c¹nh 
®ã, cßn cã c¸c ®¬n vÞ cã sè l−îng c¸n bé 
n÷ chiÕm tû lÖ rÊt cao nh− ViÖn Gia 
®×nh vµ Giíi chiÕm (86,67%), ViÖn T©m 
lý häc (72,72%) (ViÖn Hµn l©m KHXH 
ViÖt Nam, 2014). 
Kh«ng chØ vÒ mÆt sè l−îng, vai trß 
cña nguån lùc n÷ trÝ thøc cßn thÓ hiÖn ë 
chÊt l−îng ho¹t ®éng nghiªn cøu nh− 
viÖc n÷ trÝ thøc tham gia vµo vÞ trÝ chñ 
tr× c¸c ch−¬ng tr×nh, ®Ò tµi khoa häc lín. 
Trong 3 n¨m (2007-2009), c¸c nhµ khoa 
häc n÷ ®· chñ tr× thµnh c«ng 42 ®Ò tµi 
thuéc c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng 
nghÖ cÊp nhµ n−íc, 25 ®Ò tµi ®éc lËp cÊp 
nhµ n−íc vµ 18 ®Ò tµi, dù ¸n hîp t¸c 
quèc tÕ theo NghÞ ®Þnh th− (chiÕm 
kho¶ng 12,1%) (Vò Minh Giang, 2010). 
§Õn n¨m 2014, theo sè liÖu cña Bé Khoa 
häc vµ C«ng nghÖ, tû lÖ c¸c nhµ khoa 
häc n÷ chñ tr× c¸c ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc 
®· t¨ng lªn 24,80% (Bé Khoa häc vµ 
C«ng nghÖ, 2015). 
XÐt trong t−¬ng quan chung, tû lÖ 
trªn vÉn hÕt søc khiªm tèn, song ®©y lµ 
b−íc tiÕn quan träng so víi kho¶ng 10 -
15 n¨m tr−íc. T¹i B¸o c¸o cña Ban v× sù 
tiÕn bé phô n÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 
10 n¨m tr−íc c¸c nhµ khoa häc n÷ phÇn 
lín chØ chñ tr× ®Ò tµi nghiªn cøu khoa 
häc cÊp c¬ së, mét sè Ýt chñ tr× cÊp §¹i 
häc Quèc gia Hµ Néi (t−¬ng ®−¬ng cÊp 
Bé), th× t¹i n¨m 2014 cã 1/3 ®Ò tµi träng 
®iÓm cña §¹i häc Quèc gia Hµ Néi do 
phô n÷ chñ tr×, trong ®ã 7 ng−êi chñ tr× 
®Ò tµi cÊp nhµ n−íc (§¹i häc Quèc gia Hµ 
Néi, 2014). Sè l−îng c¸c c«ng tr×nh ®−îc 
c«ng bè trong vµ ngoµi n−íc lµ tiªu chÝ 
quan träng ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ chÊt 
l−îng cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu 
khoa häc. Theo sè liÖu cña ViÖn Hµn 
l©m KHXH ViÖt Nam, trong sè c¸c bµi 
b¸o ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ khoa häc 
trong n−íc, t¸c gi¶ n÷ chiÕm 37,4%; trªn 
c¸c t¹p chÝ quèc tÕ chØ cã 3,1%. Trong 
tæng sè s¸ch chuyªn kh¶o ®· ®−îc c«ng 
bè, 14,1% lµ cña c¸c nhµ khoa häc n÷ 
(ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 2008). 
Con sè nµy tuy ch−a cao nh−ng ®· ph¶n 
¸nh sù nç lùc to lín cña c¸c n÷ trÝ thøc 
trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. 
NhiÒu n÷ trÝ thøc ®· ®−îc §¶ng vµ Nhµ 
n−íc trao tÆng nh÷ng gi¶i th−ëng cao 
quý v× gi¸ trÞ khoa häc vµ thùc tiÔn cña 
c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu. Kh«ng Ýt nhµ 
N÷ trÝ thøc trong ho¹t ®éng 21 
khoa häc n÷ ®−îc cÊp b»ng lao ®éng 
s¸ng t¹o. 
Theo sè liÖu cña Héi ®ång chøc danh 
Gi¸o s− nhµ n−íc, tû lÖ n÷ trÝ thøc trong 
sè nh÷ng nhµ khoa häc ®−îc nhËn chøc 
danh phã gi¸o s− trong h¬n 20 n¨m qua 
®· t¨ng ®¸ng kÓ, tõ 3,5% n¨m 1984 lªn 
®Õn 25,47% n¨m 2014 (Héi ®ång chøc 
danh Gi¸o s− nhµ n−íc, 2014). §©y lµ 
mét trong nh÷ng minh chøng thuyÕt 
phôc vÒ sù ph¸t triÓn kh«ng chØ vÒ sè 
l−îng mµ cßn vÒ chÊt l−îng cña n÷ trÝ 
thøc víi t− c¸ch lµ mét nguån lùc khoa 
häc vµ c«ng nghÖ. 
MÆc dï nh÷ng thµnh tùu cña ®éi 
ngò n÷ trÝ thøc víi t− c¸ch lµ mét nguån 
lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ kh«ng thÓ 
phñ nhËn, song vÉn cßn mét sè h¹n chÕ 
bÞ quy ®Þnh bëi ®Æc ®iÓm vÒ giíi. C¬ cÊu 
®éi ngò cßn ch−a ®Òu ë c¸c ngµnh nghÒ; 
bé phËn n÷ trÝ thøc ë vÞ trÝ chuyªn gia 
®Çu ngµnh cßn rÊt h¹n chÕ; cµng ë bËc 
®µo t¹o cao tû lÖ phô n÷ cµng thÊp; tû lÖ 
s¶n phÈm khoa häc, ®Æc biÖt ë bËc cao, 
do n÷ trÝ thøc ®¶m nhiÖm cßn khiªm tèn 
nhiÒu so víi n¨ng lùc thùc tÕ. 
2. N÷ trÝ thøc víi c¬ héi tham gia c¸c ®Ò tµi 
nghiªn cøu khoa häc vµ dù ¸n triÓn khai 
KÕt qu¶ kh¶o s¸t cña nhãm nghiªn 
cøu cho thÊy, 57,3% n÷ trÝ thøc thuéc 
ph¹m vi nghiªn cøu ®· hoÆc ®ang tham 
gia c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc hoÆc 
dù ¸n triÓn khai, 42,7% ch−a tõng tham 
gia. C¸c n÷ trÝ thøc tham gia ph©n bè 
kh«ng ®Òu theo ph¹m vi nghÒ nghiÖp, 
trong ®ã nhiÒu nhÊt thuéc lÜnh vùc gi¸o 
dôc vµ ®µo t¹o (38,4%), tiÕp ®ã thuéc c¸c 
c¬ së nghiªn cøu (32,7%), 26,1% cßn l¹i 
ph©n bè cho c¸c lÜnh vùc kh¸c. ViÖc tham 
gia c¸c ®Ò tµi/dù ¸n ph©n bè theo hai t− 
c¸ch chñ yÕu lµ chñ tr× vµ thµnh viªn 
tham gia c¸c ®Ò tµi/dù ¸n thuéc c¸c cÊp 
qu¶n lý kh¸c nhau. 
N÷ trÝ thøc tham gia víi t− c¸ch chñ 
tr× c¸c ®Ò tµi/dù ¸n 
Trong sè 2.814 n÷ trÝ thøc ®−îc 
kh¶o s¸t, cã 57,7% ng−êi ch−a tõng ®¶m 
nhiÖm c−¬ng vÞ chñ tr× ®Ò tµi, 42,3% ®· 
tõng hoÆc ®ang ®¶m nhiÖm c−¬ng vÞ 
nµy. Tû lÖ ®èi víi c¸c cÊp ®Ò tµi kh«ng 
gièng nhau: 31,9% chñ tr× ®Ò tµi cÊp c¬ 
së, 8,3% chñ tr× ®Ò tµi cÊp bé, 2,1% chñ 
tr× ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc hoÆc t−¬ng 
®−¬ng (mét kh¸ch thÓ chØ tÝnh ë cÊp ®Ò 
tµi cao nhÊt). 
§èi víi ®Ò tµi cÊp c¬ së: ®©y lµ cÊp 
®Ò tµi mµ n÷ trÝ thøc ®−îc gi÷ c−¬ng vÞ 
chñ tr× nhiÒu nhÊt, vµ còng nhiÒu h¬n 
so víi nam giíi (theo sè liÖu kh¶o s¸t, 
lÇn l−ît lµ 71,5% vµ 28,5%). Tr×nh ®é tèi 
thiÓu khi hä ®¶m nhiÖm c−¬ng vÞ nµy lµ 
th¹c sÜ (chiÕm 65,1%) víi th©m niªn 
c«ng t¸c tõ 5 ®Õn 20 n¨m. T− liÖu kh¶o 
s¸t ghi nhËn 1,9% kh¸ch thÓ ë vÞ trÝ tËp 
sù còng ®−îc tham gia. 46,8% kh¸ch thÓ 
®¶m ®−¬ng vÞ trÝ nµy cho biÕt hä ®ång 
thêi gi÷ c−¬ng vÞ qu¶n lý, l·nh ®¹o. 
LÜnh vùc c«ng t¸c cña nhãm kh¸ch thÓ 
nµy chñ yÕu tËp trung trong lÜnh vùc 
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o (36,4%), khoa häc vµ 
c«ng nghÖ (32,7%). Hµ Néi vµ §µ N½ng 
lµ 2 thµnh phè dÉn ®Çu vÒ tû lÖ n÷ trÝ 
thøc tõng ®¶m nhËn vÞ trÝ chñ tr× ®Ò tµi 
cÊp c¬ së (37,5% vµ 25,6%). 
§èi víi ®Ò tµi cÊp bé, tû lÖ n÷ trÝ 
thøc lµm chñ tr× ®Ò tµi, dù ¸n cÊp bé 
còng cã xu h−íng cao h¬n so víi c¸c 
nam trÝ thøc (theo sè liÖu kh¶o s¸t, lÇn 
l−ît lµ 55,9% vµ 44,1%). Tuy nhiªn, ë 
cÊp nµy, tr×nh ®é c¬ b¶n hiÖn t¹i cña 
kh¸ch thÓ lµ tõ tiÕn sÜ trë lªn (36,1%,) 
víi th©m niªn c«ng t¸c tõ 10 n¨m trë 
lªn. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ 
c«ng nghÖ vÉn lµ 2 lÜnh vùc cã sè l−îng 
trÝ thøc tõng lµm chñ tr× ®Ò tµi cÊp bé 
22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015 
nhiÒu nhÊt so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c. Hµ 
Néi vµ §µ N½ng còng vÉn lµ 2 tØnh 
thµnh dÉn ®Çu vÒ tû lÖ n÷ trÝ thøc tõng 
tham gia vÞ trÝ chñ tr× ®Ò tµi cÊp bé. 
Quan hÖ cã ý nghÜa gi÷a c¬ héi lµm chñ 
tr× ®Ò tµi vµ chøc vô qu¶n lý, l·nh ®¹o 
®−îc kh¼ng ®Þnh h¬n khi 75% ng−êi cho 
biÕt hä cã ®¶m nhiÖm chøc vô qu¶n lý, 
l·nh ®¹o khi thùc hiÖn ®Ò tµi. 
§èi víi ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc, tû lÖ n÷ 
trÝ thøc tõng tham gia ®Ò tµi cÊp nhµ 
n−íc hoÆc t−¬ng ®−¬ng chØ chiÕm 4,87% 
trong sè nh÷ng ng−êi ®· tõng chñ tr× ®Ò 
tµi. Trong sè c¸c kh¸ch thÓ thuéc nhãm 
nµy, chóng t«i nhËn thÊy sù v−ît tréi 
cña lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa 
häc vµ c«ng nghÖ so víi c¸c lÜnh vùc 
kh¸c, tËp trung chñ yÕu ë nhãm ®èi 
t−îng cã th©m niªn c«ng t¸c tõ 25 n¨m 
trë lªn. Hµ Néi vµ Tp. Hå ChÝ Minh cã 
tû lÖ n÷ trÝ thøc lµm chñ tr× ®Ò tµi cÊp 
nhµ n−íc cao h¬n. 
§èi víi ®Ò tµi, dù ¸n n−íc ngoµi, sè 
liÖu nghiªn cøu cho thÊy nam trÝ thøc cã 
xu h−íng v−ît tréi trong vai trß chñ tr× 
®Ò tµi c¸c dù ¸n/®Ò tµi hîp t¸c víi n−íc 
ngoµi theo tû lÖ 3:1 vµ chñ yÕu lùc l−îng 
kh¸ch thÓ cã tr×nh ®é tiÕn sÜ ë vÞ trÝ chñ 
tr× ®Ò tµi. §Æc biÖt, ®èi víi lo¹i ®Ò tµi 
nµy cã sù xuÊt hiÖn cña lÜnh vùc an 
ninh - quèc phßng bªn c¹nh lÜnh vùc 
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Ph¶i ch¨ng do ®Æc 
thï cña lÜnh vùc nµy nªn tû lÖ nam trÝ 
thøc gi÷ vÞ trÝ chñ tr× ®Ò tµi cã xu h−íng 
cao h¬n so víi c¸c n÷ trÝ thøc. 
N÷ trÝ thøc tham gia víi t− c¸ch 
thµnh viªn c¸c ®Ò tµi/dù ¸n 
Sè liÖu kh¶o s¸t cho thÊy, tû lÖ n÷ 
trÝ thøc tham gia víi t− c¸ch lµ thµnh 
viªn cña ®Ò tµi/dù ¸n cã xu h−íng gi¶m 
dÇn theo cÊp ®é cña ®Ò tµi/dù ¸n, cµng 
®Ò tµi/dù ¸n thuéc cÊp qu¶n lý cao th× sè 
l−îng n÷ trÝ thøc tham gia cµng Ýt. Cô 
thÓ: ®Ò tµi cÊp c¬ së lµ 59,2%, ®Ò tµi cÊp 
bé lµ 28,6% vµ chØ cßn 13,7% ®èi víi ®Ò 
tµi cÊp nhµ n−íc hoÆc t−¬ng ®−¬ng. 
Nghiªn cøu ghi nhËn, 23,7% c¸c ®èi 
t−îng trªn tõng tham gia ®Ò tµi c¸c cÊp 
víi t− c¸ch lµ thµnh viªn tõ 3 ®Õn 7 lÇn, 
thÊp h¬n so víi nam trÝ thøc trong cïng 
c¬ héi (34,2%). C¸c ®èi t−îng trªn ®Òu cã 
tr×nh ®é tõ tiÕn sÜ trë lªn víi th©m niªn 
c«ng t¸c trªn 10 n¨m, phÇn lín lµm viÖc 
t¹i Hµ Néi vµ §µ N½ng. 
Qua sè liÖu kh¶o s¸t ®Ò tµi c¸c cÊp, 
chóng t«i nhËn thÊy n÷ trÝ thøc cã xu 
h−íng ®¶m nhËn vÞ trÝ th− ký nhiÒu h¬n 
so víi c¸c nam trÝ thøc (59,5% vµ 40,5%). 
Cã lÏ ®Æc ®iÓm giíi víi phÈm chÊt tØ mØ, 
kiªn nhÉn vµ chÞu khã khiÕn n÷ trÝ thøc 
®−îc tÝn nhiÖm nhiÒu h¬n ë vÞ trÝ nµy. 
3. N÷ trÝ thøc víi c¬ héi tham gia héi th¶o khoa 
häc, c¸c khãa nghiÖp vô chuyªn m«n 
Trong kho¶ng 10 n¨m trë l¹i ®©y, 
tham gia héi th¶o khoa häc vµ c¸c khãa 
nghiÖp vô lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng 
quan träng, gióp c¸c trÝ thøc cã ®iÒu 
kiÖn tiÕp xóc, häc hái c¸c th«ng tin khoa 
häc míi, t¨ng c¬ héi tiÕp xóc, trao ®æi 
häc thuËt víi c¸c ®ång nghiÖp. 
C¬ héi tham gia héi th¶o khoa häc 
vµ c¸c khãa nghiÖp vô trong n−íc 
KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu vµ kiÓm 
®Þnh khi b×nh ph−¬ng chØ ra kh«ng cã sù 
kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª gi÷a nam 
vµ n÷ vÒ sè lÇn tham dù c¸c ho¹t ®éng 
khoa häc nµy. Theo ®ã, n÷ vµ nam trÝ 
thøc t−¬ng ®èi b×nh ®¼ng nhau trong c¬ 
héi tham gia héi th¶o khoa häc/khãa häc 
nghiÖp vô trong n−íc víi trung b×nh sè 
lÇn tham gia ë n÷ lµ 2,59 vµ nam lµ 
2,43. Tuy vËy, ®èi víi nhãm cã sè lÇn 
tham gia lín (trªn 20 lÇn) l¹i ghi nhËn 
sù kh¸c biÖt nghiªng vÒ phÝa nam giíi 
(BiÓu ®å 1). 
N÷ trÝ thøc trong ho¹t ®éng 23 
VÒ tr×nh ®é, nh÷ng kh¸ch thÓ tham 
dù c¸c héi th¶o khoa häc trong n−íc tõ 1 
®Õn 4 lÇn chñ yÕu lµ nhãm cã tr×nh ®é 
®¹i häc vµ th¹c sÜ (76,1% ®èi víi n÷ vµ 
81,3% ®èi víi nam), cßn l¹i cã tr×nh ®é 
tiÕn sÜ. §èi víi nhãm tõng tham gia tõ 4 
®Õn 20 lÇn, cã sù ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu 
ë nhãm cã tr×nh ®é ®¹i häc (28,5%), th¹c 
sÜ (42,9%) vµ tiÕn sÜ/tiÕn sÜ khoa häc 
(28,6%). Cßn ®èi víi nhãm ®· tõng tham 
gia trªn 20 lÇn héi th¶o khoa häc, chñ 
yÕu tËp trung ë nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é 
tiÕn sÜ/ tiÕn sÜ khoa häc (trong ®ã nhiÒu 
ng−êi lµ gi¸o s−, phã gi¸o s−). 
XÐt trªn ph−¬ng diÖn tØnh/thµnh, 
kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy tû lÖ n÷ trÝ 
thøc kh¼ng ®Þnh tõng tham dù héi th¶o 
khoa häc trong n−íc tõ 1 ®Õn 3 lÇn ph©n 
bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c tØnh/thµnh, 
trong ®ã cao nhÊt lµ CÇn Th¬ vµ Ýt nhÊt 
lµ Hµ Néi. Tuy nhiªn, Hµ Néi l¹i lµ n¬i 
cã tû lÖ n÷ trÝ thøc tham dù tõ 4 ®Õn 20 
lÇn lín nhÊt (40,2%), trong khi tû lÖ ë 
CÇn Th¬ chØ chiÕm kho¶ng 1/2 so víi 
Hµ Néi. 
Sè liÖu kh¶o s¸t còng cho phÐp 
chóng t«i ®−a ra nhËn xÐt vÒ mèi liªn 
hÖ gi÷a lÜnh vùc nghÒ nghiÖp víi sè lÇn 
n÷ trÝ thøc tham dù c¸c héi th¶o khoa 
häc trong n−íc. Sè n÷ trÝ thøc lµm viÖc 
trong lÜnh vùc v¨n hãa nghÖ thuËt cã tõ 
1 ®Õn 3 lÇn tham dù c¸c ho¹t ®éng nµy 
kh«ng kh¸c nhiÒu so víi c¸c lÜnh vùc 
kh¸c. Song hä l¹i cã tû lÖ thÊp nhÊt ®èi 
víi nhãm tõng tham gia tõ 4 lÇn trë lªn, 
kh¸c víi nhãm c«ng t¸c t¹i lÜnh vùc 
khoa häc vµ c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ ®µo 
t¹o, y tÕ. 
C¬ héi tham gia héi th¶o khoa häc 
vµ khãa nghiÖp vô ë n−íc ngoµi 
Bªn c¹nh ho¹t ®éng khoa häc trong 
n−íc, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¬ héi 
®−îc ra n−íc ngoµi tham dù ho¹t ®éng 
khoa häc t¨ng lªn ®¸ng kÓ. 31,4% kh¸ch 
thÓ cho biÕt ®· tõng cã c¬ héi nµy. Sè 
liÖu kh¶o s¸t cho thÊy cã mèi liªn hÖ 
nhÊt ®Þnh gi÷a yÕu tè giíi tÝnh víi sè 
lÇn tham dù héi th¶o khoa häc ë n−íc 
ngoµi cña c¸c trÝ thøc. KiÓm ®Þnh khi 
b×nh ph−¬ng cho phÐp chóng t«i kh¼ng 
®Þnh mèi t−¬ng quan cã ý nghÜa thèng 
kª gi÷a 2 biÕn sè nµy (X2(5) = 14.160, p = 
0.015) (BiÓu ®å 2). 
Theo sè liÖu thu ®−îc, tû lÖ c¸c n÷ trÝ 
thøc tham dù héi th¶o quèc tÕ tõ 1 ®Õn 3 
lÇn cao h¬n nam trÝ thøc, lÇn l−ît lµ 
(84,7% vµ 73,3%), song tû lÖ nµy thay ®æi 
theo xu h−íng ng−îc l¹i khi sè lÇn tham 
dù tõ 4 lÇn trë lªn (nam lµ 22,5% vµ n÷ 
lµ 15,3%). §Æc biÖt tõ 21 lÇn trë lªn th× 
sè liÖu thu ®−îc kh«ng ghi nhËn sù tham 
BiÓu ®å 1: Sè lÇn tham dù 
ho¹t ®éng khoa häc trong n−íc 
xÐt theo giíi tÝnh (%) 
BiÓu ®å 2: Sè lÇn tham dù 
ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc ngoµi 
xÐt theo giíi tÝnh (%) 
24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015 
gia cña bÊt kú n÷ trÝ thøc nµo. Ph¶i 
ch¨ng ®iÒu nµy lµ do c¸c n÷ trÝ thøc kÐm 
h¬n c¸c nam trÝ thøc trong viÖc kh¼ng 
®Þnh n¨ng lùc khoa häc trªn tr−êng quèc 
tÕ hay do nam giíi dÔ dµng thu xÕp c«ng 
viÖc gia ®×nh h¬n n÷ giíi. KÕt qu¶ ph©n 
tÝch sè liÖu còng cho phÐp chóng t«i 
nhËn thÊy mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a 
yÕu tè ®Þa bµn tØnh thµnh vµ sè lÇn tham 
dù c¸c ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc ngoµi 
cña nhãm kh¸ch thÓ ®−îc kh¶o s¸t (X2(20) 
= 55.626, p = 0.000). KÕt qu¶ nghiªn cøu 
cho thÊy sè lÇn tham dù ho¹t ®éng khoa 
häc ë n−íc ngoµi ph©n chia kh«ng ®ång 
®Òu gi÷a c¸c tØnh/thµnh phè. 
T×m hiÓu møc ®é quan hÖ gi÷a c¬ 
héi tham dù ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc 
ngoµi víi tr×nh ®é hay chøc danh khoa 
häc cña kh¸ch thÓ, kÕt qu¶ nghiªn cøu 
cho phÐp chóng t«i ®−a ra mét sè nhËn 
xÐt vÒ mèi t−¬ng quan cã ý nghÜa thèng 
kª gi÷a 2 biÕn sè nµy (X2(20) = 72.938, p = 
0.000). Theo ®ã, nh÷ng ng−êi tõng 1 lÇn 
®i n−íc ngoµi dù c¸c héi th¶o khoa häc 
chñ yÕu tËp trung ë nhãm trÝ thøc cã 
tr×nh ®é ®¹i häc (41,9%) vµ sau ®¹i häc 
(58,1%). §a phÇn trÝ thøc cã tr×nh ®é 
tiÕn sÜ tham dù tõ 2 lÇn trë lªn. Sè lÇn 
tham dù trªn 4 lÇn chñ yÕu tËp trung ë 
nhãm cã häc hµm lµ phã gi¸o s− vµ gi¸o 
s−. Nh− vËy, cã thÓ nãi r»ng b»ng cÊp, 
häc hµm, häc vÞ cña trÝ thøc thuéc nhãm 
kh¸ch thÓ nghiªn cøu cña ®Ò tµi cã mèi 
t−¬ng quan thuËn víi sè lÇn tham dù 
c¸c ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc ngoµi cña 
hä. KÕt qu¶ nµy t−¬ng tù víi vÞ trÝ c«ng 
viÖc cña ng−êi lao ®éng trÝ ãc. 
Trong mèi liªn hÖ víi lÜnh vùc nghÒ 
nghiÖp, chóng t«i thÊy r»ng, lÜnh vùc 
khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tû lÖ trÝ thøc 
tham dù c¸c ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc 
ngoµi cao h¬n c¸c lÜnh vùc kh¸c, ®ång 
thêi còng xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt trong 
nhãm tõ 4 ®Õn 20 lÇn. 
ViÖc n¾m b¾t c¬ héi ®µo t¹o chuyªn 
m«n cña trÝ thøc 
KÕt qu¶ xö lý sè liÖu cho thÊy, 73,9% 
trong tæng sè trÝ thøc thuéc nhãm kh¸ch 
thÓ cña ®Ò tµi nghiªn cøu (c¶ nam vµ n÷) 
cho biÕt hä ®· n¾m b¾t tèt c¸c c¬ héi 
®−îc ®i ®µo t¹o chuyªn m«n, cßn h¬n 1/4 
tæng sè kh¸ch thÓ nghiªn cøu (26,1%) 
cho biÕt hä ch−a thùc hiÖn tèt ®iÒu nµy. 
 Lý do ®Çu tiªn ®−îc ®a phÇn lùc 
l−îng trÝ thøc thuéc nhãm kh¸ch thÓ 
nghiªn cøu cña ®Ò tµi lùa chän lµ 
“kh«ng thu xÕp ®−îc c«ng viÖc gia ®×nh” 
chiÕm tíi 63,6% trong tæng sè kh¸ch thÓ 
nghiªn cøu. Trong ®ã, tû lÖ n÷ trÝ thøc 
lùa chän (75,4%) cao gÊp 3 lÇn so víi c¸c 
nam trÝ thøc (24,6%). §Æc biÖt, trong sè 
c¸c n÷ trÝ thøc lùa chän lý do “c«ng viÖc 
gia ®×nh” cã 80,2% ng−êi ®· lËp gia 
®×nh, sè l−îng phô n÷ ®éc th©n (ch−a 
kÕt h«n, ly h«n, ly th©n hay gãa chång) 
chØ chiÕm 19,8%. Nh− vËy, râ rµng, ®èi 
víi phô n÷, g¸nh nÆng gia ®×nh vÉn 
lu«n lµ mét trong nh÷ng ¸p lùc g©y ¶nh 
h−ëng kh«ng nhá tíi qu¸ tr×nh hoµn 
thiÖn vµ n©ng cao tay nghÒ vÒ chuyªn 
m«n cña hä. 
§èi víi nhãm kh¸ch thÓ lùa chän lý 
do “kh«ng phï hîp víi chuyªn m«n” 
khiÕn hä kh«ng hiÖn thùc hãa ®−îc c¸c 
c¬ héi ®i ®µo t¹o chuyªn m«n, chóng t«i 
ghi nhËn tû lÖ n÷ trÝ thøc lùa chän lý do 
nµy còng cao h¬n so víi c¸c nam trÝ thøc 
(57,7% so víi 42,3%). 
Khi xem xÐt yÕu tè “ñng hé cña c¬ 
quan”, chóng t«i nhËn thÊy sù kh¸c biÖt 
râ rÖt gi÷a c¸c lo¹i h×nh c¬ quan mµ c¸c 
trÝ thøc ®ang c«ng t¸c. Cô thÓ: cã tíi 97% 
kh¸ch thÓ ®ang lµm viÖc trong lÜnh vùc 
nhµ n−íc cho biÕt hä kh«ng thÓ hiÖn thùc 
N÷ trÝ thøc trong ho¹t ®éng 25 
hãa c¸c c¬ héi ®i ®µo t¹o chuyªn m«n v× 
“c¬ quan kh«ng ñng hé”, trong khi tû lÖ 
nµy chØ lµ 3% ®èi víi nhãm trÝ thøc lµm 
viÖc trong lÜnh vùc ngoµi nhµ n−íc. 
4. Mét sè kÕt luËn 
ViÖc kh¶o s¸t nghiªn cøu tËp trung 
vµo ®èi t−îng n÷ trÝ thøc trong mèi 
quan hÖ víi nam trÝ thøc nh»m lµm râ 
nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng tõ gãc ®é giíi. 
Bªn c¹nh ®ã, n÷ trÝ thøc còng ®−îc xem 
xÐt trong mèi quan hÖ víi c¸c th«ng sè 
nh− tr×nh ®é häc vÊn, tuæi t¸c, lÜnh vùc 
nghÒ nghiÖp, lo¹i h×nh c¬ quan, ®Þa bµn 
c«ng t¸c... nh»m lµm râ t¸c ®éng tíi 
hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng khoa häc vµ 
c«ng nghÖ cña n÷ trÝ thøc. 
Tû lÖ trÝ thøc tham gia c¸c ho¹t 
®éng khoa häc d−íi hai h×nh thøc ®Ò tµi 
nghiªn cøu khoa häc vµ tham dù héi 
th¶o, tËp huÊn khoa häc lµ t−¬ng ®èi 
cao. §iÒu nµy thÓ hiÖn nhËn thøc còng 
nh− ý thøc cña trÝ thøc nãi chung, trong 
®ã cã n÷ trÝ thøc vÒ vai trß cña ho¹t 
®éng khoa häc ®èi víi viÖc ph¸t triÓn 
n¨ng lùc chuyªn m«n cña b¶n th©n vµ 
tæ chøc. Tuy vËy, møc ®é tham gia ho¹t 
®éng khoa häc kh«ng ®Òu ë c¸c lÜnh vùc 
nghÒ nghiÖp. Hai lÜnh vùc cã tû lÖ kh¸ch 
thÓ tham gia nhiÒu nhÊt lµ gi¸o dôc vµ 
®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ. 
KÕt qu¶ nghiªn cøu cho phÐp nh×n 
nhËn râ h¬n ®Æc ®iÓm giíi t¸c ®éng tíi 
n÷ trÝ thøc trong ho¹t ®éng khoa häc nãi 
chung vµ tõng lo¹i ho¹t ®éng nãi riªng. 
§èi víi vai trß chñ tr× hoÆc tham gia ®Ò 
tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp c¬ së còng 
nh− ®èi víi c¬ héi tham gia ho¹t ®éng 
khoa häc trong n−íc, c¬ héi d−êng nh− 
b×nh ®¼ng ®èi víi nam vµ n÷. Song ®èi 
víi ho¹t ®éng khoa häc ®ßi hái nhiÒu 
c«ng søc hoÆc thêi gian h¬n, kh¶ n¨ng 
tham gia cña phô n÷ thÊp h¬n nam giíi 
(chñ tr× ®Ò tµi cÊp bé, cÊp nhµ n−íc, 
tham dù ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc 
ngoµi). KÕt qu¶ kh¶o s¸t tõ ý kiÕn cña 
kh¸ch thÓ nghiªn cøu cho thÊy, khã 
kh¨n trong viÖc c©n ®èi gi÷a thêi gian 
cho gia ®×nh vµ thêi gian cho sù nghiÖp 
¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi viÖc n¾m b¾t 
c¬ héi ho¹t ®éng khoa häc vµ tù n©ng 
cao tr×nh ®é chuyªn m«n. KÕt qu¶ nµy 
phï hîp víi ý kiÕn cña mét sè t¸c gi¶ 
nh− Lª ThÞ Quý (Lª ThÞ Quý, 1996), 
Th¸i ThÞ B¨ng T©m (Th¸i ThÞ B¨ng 
T©m, 2015) khi nghiªn cøu vai trß cña 
phô n÷ trong gia ®×nh còng nh− vÊn ®Ò 
c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng giíi. 
KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy quan 
hÖ rÊt ®¸ng l−u ý gi÷a c¬ héi tham gia 
ho¹t ®éng khoa häc ë c¸c cÊp cao víi viÖc 
®ång thêi gi÷ chøc vô qu¶n lý, l·nh ®¹o 
trong cïng lÜnh vùc chuyªn m«n cña trÝ 
thøc nãi chung, trong ®ã cã n÷ trÝ thøc. 
C−¬ng vÞ l·nh ®¹o qu¶n lý cho phÐp tiÕp 
cËn dÔ dµng h¬n c¸c c¬ héi trong ho¹t 
®éng khoa häc, cho phÐp mét ng−êi cã 
thÓ nhiÒu lÇn chñ tr× ®Ò tµi nghiªn cøu 
khoa häc c¸c cÊp, nhiÒu lÇn tham gia héi 
th¶o khoa häc trong vµ ngoµi n−íc h¬n 
nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶m nhiÖm c−¬ng vÞ 
nµy. Mét mÆt, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch 
b»ng thùc tr¹ng hiÖn nay lµ nh÷ng ng−êi 
cã tr×nh ®é chuyªn m«n giái th−êng ®−îc 
®Ò chän vµo c−¬ng vÞ qu¶n lý, l·nh ®¹o. 
Nh−ng mÆt kh¸c còng khiÕn kh«ng Ýt 
ng−êi th¾c m¾c r»ng dï tµi giái, nh−ng 
lµm sao mét ng−êi cã thÓ lµm ®−îc nhiÒu 
viÖc mét lóc trong khi quü thêi gian 
kh«ng ®æi, hay hä chØ “®øng tªn” mµ 
th«i. ThiÕt nghÜ ®©y lµ ®iÒu c¸c nhµ qu¶n 
lý chÝnh s¸ch nªn l−u ý, bëi lÏ kh«ng 
ph¶i trÝ thøc nµo còng cã c¬ héi/hoÆc 
thÝch lµm qu¶n lý, l·nh ®¹o. KÕt qu¶ 
nghiªn cøu còng cho thÊy c¬ héi tham 
gia ho¹t ®éng khoa häc cña n÷ trÝ thøc ë 
26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015 
c¸c ®Þa bµn nghiªn cøu kh«ng hoµn toµn 
nh− nhau. 
 Cã mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a c¬ héi 
tham gia ho¹t ®éng khoa häc víi tr×nh 
®é chuyªn m«n vµ th©m niªn c«ng t¸c. 
Cµng cã tr×nh ®é cao, ®i kÌm víi th©m 
niªn c«ng t¸c cao, th× c¬ héi còng nh− 
kh¶ n¨ng tÝch tòy c¸c kinh nghiÖm 
trong ho¹t ®éng khoa häc cµng lín. Tuy 
vËy, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy 
xu h−íng trÎ hãa ®éi ngò nghiªn cøu, 
khi nhiÒu ng−êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n 
ch−a cao (vµ cßn trÎ) ®· ®−îc tÝn nhiÖm 
giao chñ tr× ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, 
hoÆc khi tû lÖ nh÷ng ng−êi ë ®é tuæi 40-
50 tham gia ho¹t ®éng khoa häc ë n−íc 
ngoµi lµ lín nhÊt. 
Tãm l¹i, trong sù nghiÖp ®æi míi, 
ph¸t triÓn vµ héi nhËp cña ®Êt n−íc, 
§¶ng, Nhµ n−íc ®· kh¼ng ®Þnh sù ®ãng 
gãp quan träng cña c¸c tÇng líp phô n÷, 
trong ®ã cã ®éi ngò n÷ trÝ thøc. Víi xu 
thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña ®éi ngò n÷ trÝ 
thøc víi t− c¸ch lµ mét nguån lùc khoa 
häc vµ c«ng nghÖ, viÖc x©y dùng c¸c chÝnh 
s¸ch hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn vÒ tinh thÇn vµ 
thùc tiÔn, quan t©m ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm 
vÒ giíi trong qu¶n lý, øng xö lµ nh÷ng 
c«ng viÖc c¸c nhµ qu¶n lý cÇn chó ý 
nh»m n©ng cao, ph¸t huy h¬n n÷a vÞ 
thÕ, vai trß vµ ®ãng gãp cña ®éi ngò nµy 
trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn 
®¹i hãa ®Êt n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ 
 
Tµi liÖu trÝch dÉn 
1. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2015), 
Hå s¬ c¸c ®Ò tµi, dù ¸n thuéc c¸c 
ch−¬ng tr×nh khoa häc vµ c«ng nghÖ 
träng ®iÓm cÊp nhµ n−íc giai ®o¹n 
2011-2015. 
2. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi (2014), B¸o 
c¸o tæng kÕt c«ng t¸c n¨m 2014. 
3. Vò Minh Giang (2010), N÷ trÝ thøc 
trong sù nghiÖp khoa häc vµ ®µo t¹o 
cña ®Êt n−íc: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i 
ph¸p, Kû yÕu Héi th¶o khoa häc N÷ 
trÝ thøc ViÖt Nam lÇn thø I. 
4. Héi ®ång chøc danh Gi¸o s− nhµ 
n−íc (2014), B¸o c¸o kÕt qu¶ xÐt 
c«ng nhËn ®¹t tiªu chuÈn chøc danh 
gi¸o s−, phã gi¸o s− hµng n¨m. 
5. Lª ThÞ Quý (1996), Gia ®×nh ViÖt 
Nam ngµy nay, Nxb. Khoa häc x· 
héi, Hµ Néi. 
6. Th¸i ThÞ B¨ng T©m (2015), N÷ trÝ 
thøc vµ gia ®×nh ngµy nay, In trong: 
NguyÔn ThÞ ViÖt Thanh (chñ biªn), N÷ 
trÝ thøc víi sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt 
n−íc, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 
7. Hoµng B¸ ThÞnh (2010), §Æc ®iÓm 
®éi ngò n÷ trÝ thøc ViÖt Nam hiÖn 
nay,  
print.asp?N7935 
8. ViÖn Hµn l©m Khoa häc vµ c«ng 
nghÖ ViÖt Nam (2014), B¸o c¸o tæng 
kÕt c«ng t¸c n¨m 2014. 
9. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 
(2008), B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ 
kh¶o s¸t CBCC. 
10. ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam 
(2015), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c 
n¨m 2014 vµ triÓn khai nhiÖm vô 
n¨m 2015.