Nguồn gốc và ý nghĩa các tộc danh ở Việt Nam

 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH 
TẠP CHÍ KHOA HỌC 
HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION
JOURNAL OF SCIENCE
ISSN: 
1859-3100 
KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN 
Tập 16, Số 5 (2019): 173-185 
SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES
Vol. 16, No. 5 (2019): 173-185
 Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn; Website:  
173 
NGUỒN GỐC VÀ Ý NGHĨA CÁC TỘC DANH Ở VIỆT NAM 
Lý Tùng Hiếu 
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG TPHCM 
* Tác giả liên hệ: Lý Tùng Hiếu – Email: lytunghieu@gmail.com 
Ngày nhận bài: 19-02-2019; ngày nhận bài sửa: 20-3-2019; ngày duyệt đăng: 20-4-2019 
TÓM TẮT 
Cùng với ngôn ngữ tộc người, tộc danh là dấu chỉ trước tiên giúp một tộc người tự phân 
biệt với những tộc người khác, và phân biệt những tộc người khác với tộc người mà mình sở thuộc. 
Nguồn gốc của các tộc danh có thể là những danh xưng tự gọi, nhưng thường xuất phát từ cách gọi 
để phân biệt của các cộng đồng lân cận. Các cộng đồng người thường dựa vào nơi cư trú hoặc một 
điểm đặc trưng, đặc thù về văn hóa của các cộng đồng láng giềng để đặt tên cho họ. Do đó, các tộc 
danh ở Việt Nam thường phản ánh xuất xứ và phản ánh cái nhìn của các cộng đồng người đối 
với nhau. 
Từ khóa: tộc danh, quốc danh, địa danh, Việt Nam. 
1. Đặt vấn đề 
Tộc danh (ethnic name) là tên gọi một tộc người. Cùng với ngôn ngữ tộc người, tộc 
danh là dấu chỉ trước tiên giúp cho một tộc người tự phân biệt với những tộc người khác, 
và phân biệt những tộc người khác với tộc người mà mình sở thuộc. Nguồn gốc trực tiếp 
của tộc danh có thể là một danh xưng tự gọi, nhưng thường là xuất phát từ cách gọi để 
phân biệt của các tộc người lân cận. Các tộc người thường dựa vào nơi cư trú hoặc một 
điểm đặc trưng, đặc thù về văn hóa của các tộc người láng giềng để đặt tên cho họ. 
Do đó, các tộc danh đều hàm chứa những ý nghĩa văn hóa – lịch sử nhất định. Ở Việt 
Nam, những tộc danh có thể nhận diện được ý nghĩa có thể được chia thành bốn loại: tộc 
danh biểu thị tư cách con người; tộc danh biểu thị địa vực cư trú hoặc xuất xứ của tộc 
người; tộc danh biểu thị đặc trưng văn hóa của tộc người; tộc danh mang sắc thái kì thị. 
Bên cạnh đó, có những tộc danh do có nguồn gốc quá xa xưa, nay không còn rõ nghĩa, 
chẳng hạn tộc danh Tày của người Tày, Táy người Thái, Yáy của người Giáy, Tàu, Ba Tàu 
của người Hoa1 Nhìn chung, các tộc danh thường phản ánh xuất xứ và phản ánh cái nhìn 
của các tộc người đối với nhau. 
Tộc danh là đối tượng nghiên cứu của dân tộc học, ngôn ngữ học, dân tộc-ngôn ngữ 
học. Vấn đề tộc danh của các tộc người Việt Nam đã được bàn đến trong các nghiên cứu 
1 Có ý kiến giải thích rằng Thái, Tày, Táy, Yáy có nghĩa là “tự do”; Tàu, Ba Tàu là cách đọc trại “Tào quan” là quan lại 
người Hán, hoặc vốn dùng để chỉ “Tàu” là phương tiện vận chuyển đường thủy mà người Hán đã dùng khi đến Việt Nam. 
Tuy nhiên, chúng tôi không cho rằng những giải thích ấy có căn cứ chắc chắn, nên chỉ ghi nhận chờ kiến giải. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 173-185 
174 
của Đặng Nghiêm Vạn (Viện Dân tộc học, 1984, tr.19; 1986), A. Ju. Efimov (1985, tr.80-
81), Nguyễn Văn Lợi (1993b, tr.35-44), Mạc Đường (1997) Tuy nhiên, nguồn gốc và 
nội dung văn hóa trong các tộc danh ở Việt Nam vẫn cần được nghiên cứu sâu hơn. Trong 
bài, vận dụng các phương pháp khảo sát điền dã và phương pháp phân tích – tổng hợp tư 
liệu, chúng tôi sẽ cố gắng làm sáng tỏ nội hàm văn hóa – lịch sử trong các tộc danh ở 
Việt Nam. 
2. Văn hóa trong tộc danh người Việt 
Trước tiên, chúng ta hãy xem xét nguồn gốc và nội dung văn hóa trong tộc danh 
người Việt. Là một tộc người đa số và là chủ thể chính của văn hóa Việt Nam, nhưng 
người Việt hầu như không có tộc danh tự gọi. Tộc danh Việt (越) nghĩa đen là “vượt qua”, 
bắt nguồn từ cách người Hán gọi các nhóm cư dân từ lưu vực sông Dương Tử đổ về nam 
vào thời cổ đại: Dương Việt, Ngô Việt, Mân Việt, Điền Việt, Âu Việt, Lạc Việt, v.v., gọi 
chung là Bách Việt. Cách gọi này tồn tại xuyên suốt trong lịch sử Trung Hoa. Và Việt đã 
trở thành quốc danh từ rất sớm trong lịch sử Trung Hoa. Từ thời Hạ, Thương, Chu, đã tồn 
tại một nước Việt trên địa bàn Triết Giang và Thượng Hải ngày nay. Đến thời Việt vương 
Câu Tiễn thì nước Việt tiêu diệt nước Ngô và làm bá chủ chư hầu từ năm 473 trước Công 
nguyên. Đến năm 334 trước Công nguyên, nước Việt bị nước Sở thôn tính. Cùng trong 
năm ấy, vương quốc Mân Việt đã ra đời trên địa bàn tỉnh Phúc Kiến ngày nay, tồn tại đến 
năm 110 trước Công nguyên thì bị sáp nhập vào đất Hán. Năm 204 trước Công nguyên, 
sau khi thống nhất các bộ lạc và nhà nước của người Âu Việt và Lạc Việt ở phía nam Bách 
Việt, Triệu Đà, một người gốc Hán, đã đặt tên cho vương quốc của mình là Nam Việt (南 
越). Đến năm 111 trước Công nguyên, Nam Việt cũng bị sáp nhập vào đất Hán. Đến thời 
Ngũ Đại Thập Quốc, nước Ngô Việt (907-978) đã ra đời trên địa bàn Triết Giang, Thượng 
Hải và một phần Giang Tô, Phúc Kiến ngày nay. Năm 917, tướng nhà Đường là Lưu 
Nghiễm cũng nhân lúc Trung Nguyên loạn lạc, đã chiếm cứ vùng Lĩnh Nam lập ra nước 
Đại Việt, sang năm 918 mới đổi thành Đại Hán, sử gọi là Nam Hán. Hiện nay, tỉnh Quảng 
Đông còn được gọi là đất Việt, với một tự dạng khác (粵). Sông Tây Giang chảy qua tỉnh 
Quảng Đông còn được gọi là Việt Giang. Tiếng Quảng Đông (Cantonese) còn được gọi là 
Việt ngữ, và là một trong “bát đại phương ngôn” của tiếng Hán ngày nay. 
Bối cảnh lịch sử ấy rõ ràng có liên quan đến sự hình thành tộc danh và quốc danh của 
người Việt sau khi họ tách khỏi khối Việt – Mường và giành độc lập từ tay người Hán năm 
939. Năm 968, sau khi dẹp loạn thập nhị sứ quân, Đinh Tiên Hoàng đã đặt tên cho vương 
quốc của mình là Đại Cồ Việt (大 瞿 越). Đó là lần thứ hai trên lãnh thổ Việt Nam kể từ 
thời nhà Triệu, tộc danh Việt trở thành quốc danh, chứng minh sau hơn 1000 năm Bắc 
thuộc, người Việt đã nhận tộc danh ấy về mình, và muốn khẳng định quyền làm chủ của 
mình trên vương quốc mới. Đến năm 1054, vua Lý Thánh Tông đổi quốc hiệu thành Đại 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lý Tùng Hiếu 
175 
Việt (大 越). Năm 1802, sau khi thống nhất đất nước, vua Gia Long muốn đổi lại quốc 
danh Nam Việt, nhưng theo ý nhà Thanh mới gọi là Việt Nam (越 南) từ năm 1804. 
Kể từ thời Bắc thuộc về sau, quốc danh Việt chỉ bị bỏ qua trong một vài thời đoạn 
ngắn, với quốc hiệu Vạn Xuân (544-602) của nhà Tiền Lý, quốc hiệu Đại Ngu (1400-1407) 
của nhà Hồ, quốc hiệu Đại Nam (1839-1945) của nhà Nguyễn. Từ năm 1945 đến nay, Việt 
Nam lại trở thành quốc danh chính thức của đất nước Việt Nam. Ngày nay, người Việt tự 
gọi mình là Việt, vì danh xưng đó tuy bắt nguồn từ cách gọi của tổ tiên người Hán, nhưng 
đã trở thành tộc danh của người Việt và quốc danh của Việt Nam từ lâu, và nó giúp người 
Việt tự phân biệt mình với Hán tộc, với người Hoa2. 
Trong khi đó, các vương triều Trung Hoa lần lượt gọi lãnh thổ Việt Nam là Giao Chỉ 
Bộ, Giao Châu, An Nam Đô Hộ Phủ, Tĩnh Hải Quân, Giao Chỉ Quận, An Nam Quốc, Việt 
Nam Quốc. Trong đó, An Nam (安 南) là cách gọi lâu dài nhất của các triều đại Trung Hoa. 
Tên gọi này xuất hiện lần đầu tiên dưới thời nhà Ngô (sử gọi là Đông Ngô, 220-280), trở 
thành địa danh ngoại sinh chỉ đất nước Việt Nam dưới thời nhà Đường (618-907), và trở 
thành một quốc danh ngoại sinh kéo dài từ thời nhà Tống (960-1279) đến thời nhà Thanh 
(1644-1912). 
Năm 248, trước sự tàn ác của quan lại nhà Ngô, Bà Triệu (Triệu Thị Trinh, 225-248) 
cùng anh là Triệu Quốc Đạt khởi nghĩa ở Cửu Chân, giết Thứ sử nhà Ngô ở Giao Châu. 
Hay tin, vua Ngô là Tôn Quyền liền sai Lục Dận làm Thứ sử Giao Châu, An Nam Hiệu úy, 
dẫn 8000 quân sang đàn áp. Sau năm sáu tháng đương cự, Bà Triệu thua trận, tuẫn tiết trên 
núi Tùng (xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, Thanh Hóa), lúc 23 tuổi. Sau khi tàn sát quân 
khởi nghĩa, nhà Ngô cho Tôn Tư làm Thái thú Giao Chỉ. Tôn Tư cũng là một kẻ khét tiếng 
tham lam, bạo ngược. Năm 263, một viên lại ở quân Giao Chỉ là Lã Hưng giết Tôn 
Tư, đem Giao Chỉ theo về nhà Ngụy. Nhà Ngụy cho Lã Hưng làm An Nam Tướng quân, 
sai Hoắc Giặc làm Thứ sử Giao Châu, Thoán Cốc làm Thái thú Giao Chỉ. Năm 264, Lã 
Hưng và Thoán Cốc bị thủ hạ sát hại. Năm 265, nhà Tấn thay nhà Ngụy, cử Mã Dung rồi 
Dương Tắc làm Thái thú Giao Chỉ. Sau hai lần Nam xâm bất thành (268, 269), vào năm 
271 nhà Ngô sai Đào Hoàng đi theo đường biển, tiến vào Giao Châu, phá được thành và 
bắt Dương Tắc. Nhà Ngô lấy lại Giao Châu và tiếp tục cai trị cho đến khi bị nhà Tấn thay 
thế vào năm 280. 
Sau khi thống nhất Trung Hoa, vào năm 622, nhà Đường (618-907) thành lập Giao 
Châu đô hộ phủ để cai quản vùng đất phía Nam. Sau đó, nhà Đường liên tiếp đưa quân 
xâm lược các vương quốc và bộ lạc xung quanh, lần lượt thành lập các cơ quan quản lí các 
khu vực chiếm đóng: An Đông đô hộ phủ, An Bắc đô hộ phủ. Năm 679, nhà 
2 Có giả thuyết cho rằng tộc danh Việt có nguồn gốc là chữ tượng hình của người Hán mô phỏng lưỡi rìu của người Bách 
Việt [Bình Nguyên Lộc, 1971, p.154-157, 784-787; Trần Ngọc Thêm, 2004, p.57-58]. Xin ghi nhận để chờ cao kiến của 
các nhà nghiên cứu. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 173-185 
176 
Đường đổi Giao Châu đô hộ phủ thành An Nam đô hộ phủ. Từ đó, An Nam trở thành địa 
danh chỉ đất nước Việt Nam, cho đến năm 866 mới được nhà Đường thay thế bằng danh 
xưng mới là Tĩnh Hải Quân. Năm 939, nhân thời cơ Trung Hoa đại loạn dưới thời Ngũ Đại 
Thập Quốc, người Việt cùng với các tộc người anh em đã giành lại độc lập thành công. 
Nhưng các vương triều Trung Hoa vẫn chưa thừa nhận thực tế đó ngay. Năm 973, sứ nhà 
Tống đã sang phong cho Đinh Tiên Hoàng làm Giao Chỉ Quận Vương, phong cho Đinh 
Liễn làm Kiểm hiệu Thái sư Tĩnh Hải Quân Tiết độ sứ An Nam đô hộ. Năm 986, sứ nhà 
Tống lại sang phong cho Lê Hoàn làm Kim tử Quang lộc Đại phu, Kiểm hiệu Thái úy, An 
Nam đô hộ Tĩnh Hải Quân Tiết độ sứ, Kinh triệu Khai Quốc Hầu. Danh xưng An Nam đô 
hộ, rồi Giao Chỉ Quận Vương đã được các đời vua Tống sử dụng. Cho đến năm 1164, vua 
Tống Hiến Tông mới sai sứ sang phong cho vua Lý Anh Tông làm An Nam Quốc Vương, 
đổi Giao Chỉ Quận thành An Nam Quốc, công nhận nước ta là một vương quốc riêng biệt 
(Đỗ Đức Hùng & Nguyễn Đức Nhuệ, 2001, tr.24-27, 38, 46, 53, 56, 115). 
Từ đó, tên gọi An Nam Quốc đã được các triều đại Trung Hoa sử dụng liên tục cho 
đến năm 1804, khi hoàng đế nhà Thanh chấp nhận Việt Nam Quốc là quốc danh mới của 
nước ta. Do đó, người Trung Hoa và người Hoa di cư sang Việt Nam thường gọi người 
Việt là người An Nam. Theo đó, từ thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX, thực dân Pháp cũng gọi 
Việt Nam là Annam, và gọi người Việt bằng một danh xưng khinh miệt là Annamite. 
Những cách gọi này thể hiện cái nhìn kì thị của ngoại nhân quá rõ nên không được người 
Việt chuộng dùng. Tuy nhiên, nó vẫn có ảnh hưởng, khiến cho một số người Việt trước 
đây cũng tự gọi mình là người An Nam. 
Còn các tộc danh khác của người Việt, xuất phát từ các tộc người cộng cư trên đất 
nước Việt Nam, lại phản ánh những cái nhìn khác hẳn. Trước hết là cách gọi của người 
Mường, một cộng đồng cư trú ở vùng núi Phú Thọ, Hòa Bình, Sơn La, Thanh Hóa, chia 
tách khỏi khối Việt – Mường từ khoảng thế kỉ VIII đến thế kỉ X. Chúng ta đều biết sở 
trường văn hóa của người Việt trên đồng bằng Bắc Bộ – Bắc Trung Bộ trong suốt thời tự 
chủ là làm nông nghiệp lúa nước và thủ công nghiệp. Đó là những tiền đề để người Việt 
phát triển thương nghiệp và chợ búa, và nơi chợ búa phát triển nhất là đất Kinh Kỳ Kẻ Chợ 
(trung tâm Hà Nội ngày nay). Từ nơi đây, hàng hóa tập kết từ các làng quê và từ nước 
ngoài được thương nhân phân phối đến khắp nông thôn và đưa lên miền núi để đổi lấy gỗ 
rừng, gia súc Chính vì vậy, khi tiếp xúc với người Việt từ miền xuôi đến, người Mường 
chỉ toàn thấy các thương nhân và các đặc trưng văn hóa của chốn Kinh Kỳ Kẻ Chợ. Trong 
con mắt người Mường, thương nhân và các đặc trưng văn hóa Kinh Kỳ Kẻ Chợ đã trở 
thành sứ giả của tộc Việt, đại diện cho tộc Việt. Từ đó, Chỡ “người Kinh”, con Chỡ “người 
Kinh”, con Ké Chỡ “người Kẻ Chợ”, mõl Kinh “người Kinh”, Kinh Kỳ Ké Chỡ “Kinh Kỳ 
Kẻ Chợ” đã trở thành những tộc danh mà người Mường dùng để gọi người Việt ở miền 
xuôi (Nguyễn Văn Khang cb, 2002). 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lý Tùng Hiếu 
177 
Nhận diện và đặt tên cho tộc Việt qua tầng lớp thương nhân Việt cũng là cách của 
người Nguồn, một cộng đồng cư trú ở vùng núi Quảng Bình, chia tách khỏi tộc Việt từ 
khoảng thế kỉ X đến thế kỉ XIV. Người Nguồn gọi người Việt là ngài Puôn, nghĩa là 
“người đi buôn” (Võ Xuân Trang cb, 2008). Tương tự, người Tày, người Nùng, người Hán 
gọi người Việt là Kinh, ám chỉ nguồn gốc và đặc trưng văn hóa Kinh Kỳ của họ. Cộng 
đồng người Việt cư trú ở tỉnh Quảng Tây, cũng được người Trung Quốc ở đó gọi là người 
Kinh. Còn người Thái gọi Việt là Keo. Do cả người Mường, người Tày, người Nùng, 
người Hán đều gọi Việt là Kinh, tộc danh này cũng đã trở thành một tộc danh mà người 
Việt dùng để tự gọi mình. 
Trong khi đó, các tộc người nói tiếng Nam Á và Nam Đảo ở phía nam gọi người Việt 
bằng một danh xưng hoàn toàn khác. Người Brũ trước đây gọi người Việt là Yuan. Các tộc 
người khác ở Trường Sơn - Tây Nguyên, và người Chăm, người Khmer gọi Việt là Yuôn. 
Yuan hay Yuôn đều có sắc thái miệt thị, thể hiện cái nhìn phân biệt đối với một cộng đồng 
cư trú cận kề nhưng lại có những đặc trưng văn hóa khác xa với các tộc người bản địa3. 
Ngày nay, một bộ phận cư dân các tộc người này đã chuyển sang dùng danh xưng Việt 
hoặc Kinh, với sắc thái trung hòa, để gọi người Việt. 
3. Văn hóa trong tộc danh các tộc người thiểu số 
Người Mường quần cư thành đơn vị tổ chức cộng đồng cơ sở gọi là xóm (còn gọi là 
chòm, quêl, quên) hoặc làng (ở Thanh Hóa). Các đơn vị quần cư này tập hợp các gia đình 
theo quan hệ láng giềng. Chịu ảnh hưởng văn hóa Thái, người Mường đã tập hợp các xóm 
lại và lập ra tổ chức mường. Mỗi mường có khoảng trên dưới một chục xóm. Trước đây, 
trên địa bàn của người Mường có 4 mường lớn nhất là Pi, Vang, Thàng, Đôộng và một số 
mường khác. Những mường lớn như mường Pi, mường Vang ở Hòa Bình có trên 20 xóm. 
Và đó chính là xuất phát điểm của tộc danh Mường mà người Thái, người Việt dùng để gọi 
người Mường; trong khi người Mường vẫn có tộc danh tự gọi là Mol, Muan có nghĩa là 
“người” (Nguyễn Văn Khang cb, 2002). 
Người Brũ có tộc danh tự gọi chung là Brũ. Tên gọi này phản ánh tính cộng đồng 
của người Brũ trong hiện tại và được khoa học công nhận (Khổng Diễn, 1978, tr.127; 
Vương Hữu Lễ, 1993, tr.5; Vương Hữu Lễ, 1997, tr.13; Mạc Đường, 1997, tr.96; Lý Tùng 
Hiếu, 2007). Theo Gérard Diffloth (1980-1981, tr.65), tộc danh Brũ đối với các nhóm Kuy, 
Souei và Ngeq đều có nghĩa là “người vùng núi” (montagne). Theo kiểm tra của chúng tôi, 
trong nhận thức của người Brũ, Brũ nguyên nghĩa cũng là “người ở vùng cao”, nên ngoài 
việc dùng làm tên tự gọi, đồng bào cũng dùng nó để chỉ các tộc người vùng cao khác như 
Brũ Êđê, Brũ Jrai, Brũ Sedang Tộc danh này được ghi lại dưới nhiều dạng khác nhau: 
3 Có ý kiến giải thích rằng tộc danh Yuan hay Yuôn có liên hệ với “Yueh” là cách đọc tộc danh Việt theo tiếng Hán. Tuy 
nhiên, chúng tôi không cho rằng giải thích ấy có căn cứ chắc chắn, nên chỉ xin ghi nhận ngoài lề để chờ cao kiến của các 
nhà nghiên cứu. 
TẠP CHÍ KHO ... cả các cách gọi tộc danh của người M’nông đều không phải là 
từ ngữ M’nông, khiến cho người M’nông hoàn toàn không hiểu ý nghĩa của chúng và dẫn 
tới nhiều cách đọc trại khác nhau. 
Người Hoa ở Việt Nam trên thực tế có rất nhiều tên gọi. Xưa kia, người Việt gọi 
người Hoa là người Ngô, một danh xưng ác cảm hình thành từ thời triều đại nhà Ngô xâm 
lược và đàn áp cư dân Giao Châu – Quảng Châu (210-280), và được sử dụng đến tận thế kỉ 
XIX, với chứng tích là bản tuyên ngôn “Bình Ngô đại cáo” do Nguyễn Trãi phụng mệnh 
Lê Lợi soạn thảo sau khi đánh đuổi giặc Minh (1428), và các mục từ Ngô, nước Ngô, thằng 
Ngô trong các từ điển của Alexandre de Rhodes (1991, tr.164), Pierre Pigneaux de Béhaine 
(1999, tr.33, 324), Huình Tịnh Paulus Của (1998, tr.51, 710). Những người Hoa “phản 
Thanh phục Minh” đến Nam Bộ vào thế kỉ XVII-XVIII thì được gọi là người Minh 
Hương, tức “hương hỏa nhà Minh”. Ngày nay, con cháu của họ phần nhiều đã trở thành 
người Việt. Còn những người Hoa mà thời nhà Nguyễn gọi là Đường nhân “người Đường” 
và hiện nay vẫn còn giữ nguyên ngôn ngữ, văn hóa, ý thức tộc người, thì chủ yếu là con 
cháu của di dân người Hoa đến Nam Bộ vào thế kỉ XIX-XX. Họ không tự gọi mình là 
người Trung Quốc, người Hán, người Hoa, mà là Thoòng Dành (tiếng Quảng Đông) hoặc 
Từng Nán (tiếng Triều Châu), tức là “Đường nhân”, “người Đường”. Nguồn gốc của danh 
xưng ấy là do vào thời nhà Đường (618-907), người Hán đã lan tràn khắp Lĩnh Nam, đồng 
hóa cư dân ở đó, rồi từ đó họ mới di dân đến Việt Nam, mang theo ý thức tộc người và tên 
gọi “Đường nhân”. Không chỉ vậy, do quê quán khác nhau và nhập cư vào những thời 
điểm khác nhau, người Hoa ở Việt Nam rất không thuần nhất về văn hóa và ngôn ngữ. Từ 
đó, họ còn có những danh xưng tự gọi căn cứ vào xuất xứ là các địa phương ở duyên hải 
Giang Nam, Trung Quốc: Quảng/ Quảng Đông, Tiều/ Triều Châu, Phước Kiến/ Phúc Kiến, 
Hải Nam, Hẹ. Người Việt thì gọi những người Hoa cộng cư là người Tàu, Cắc Chú “Khách 
Trú”, Quảng “Quảng Đông”, Tiều “Triều Châu”, Hẹ “Hakka, Khách Gia”... Hiện nay, nhà 
nước và giới khoa học Việt Nam gọi chung tất cả người Hán định cư ở Việt Nam là người 
Hoa, phân biệt với Hoa kiều là những người Trung Quốc có mặt ở Việt Nam nhưng không 
nhập tịch Việt Nam. 
Người Khmer có tộc danh tự gọi là KhêmarăɁ, Khmer, được cho là bắt nguồn từ tên 
gọi của người lập quốc. Theo truyền thuyết địa phương, một ẩn sĩ Ấn Độ tên là Kambu đã 
đến Chân Lạp kết hôn với nữ thần Mera, nên con cháu của họ được gọi là Kambuja nghĩa 
là “con cháu của Kambu”, và tên ghép của hai vợ chồng trở thành tên gọi tộc người là 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lý Tùng Hiếu 
181 
Kambu-Mera, KhêmarăɁ, Khmer. Người Khmer ở Nam Bộ cũng được gọi là KhêmarăɁ 
Krôm, Khmer Krôm, nghĩa là “Khmer Dưới”, biểu thị vùng cư trú của họ là vùng đất thấp 
ở hạ lưu sông Bassac (Cửu Long). Người Chăm và các tộc người bản địa Đông Nam Bộ thì 
gọi người Khmer là Kur, có thể bắt nguồn từ tộc danh KhêmarăɁ, Khmer. Người Việt Nam 
Bộ thì gọi những người Khmer cộng cư là người Thổ, người Miên. Cách gọi người Thổ 
“thổ dân” bắt nguồn từ cách gọi chung của người Việt đối với những cư dân bản địa trên 
những địa bàn mà người Việt đến mưu sinh. Do đó, người Tày ở vùng núi Việt Bắc – Đông 
Bắc, người Thổ ở vùng núi Thanh Hóa – Nghệ An, người Stieng ở Bình Phước, người 
Khmer ở Nam Bộ đều được người Việt gọi là người Thổ. Còn tộc danh người Miên bắt 
nguồn từ quốc danh Cao Miên mà nhà Nguyễn dùng để gọi Chân Lạp, bắt nguồn từ tộc 
danh tự gọi KhêmarăɁ, Khmer của người Khmer. Quốc danh Cao Miên về sau do kị húy 
vua Thiệu Trị (Nguyễn Phúc Miên Tông), nên đổi gọi là Cao Man hoặc Cao Mên. Trước 
đó, người Việt gọi đất nước của người Khmer là Chân Lạp, bắt nguồn từ quốc danh Chên-
la; hoặc Giản Phố Trại, Đông Phố, là những hình thức phiên âm sang Hán Việt của quốc 
danh Kambuja. 
Ngoài những tộc danh không rõ nghĩa, các tộc danh còn lại của các tộc người thiểu 
số Việt Nam có thể chia thành bốn loại: 
(1) Những tộc danh biểu thị tư cách con người: Mơnui “người” – tên tự gọi của 
người Katu (Viện Dân tộc học, 1984, tr.153); Kòn cau “con-người” – tộc danh tự xưng của 
người Kơho, người Mạ (Tạ Văn Thông, 1993, tr.23, 24) Thông điệp văn hóa của những 
tộc danh loại này là sự khẳng định tư cách con người của tộc người ấy, phân biệt với giới 
tự nhiên, với các loài động vật. Điều đó cũng tương tự tộc danh tự gọi Mol, Muan của 
người Mường. 
(2) Những tộc danh biểu thị địa vực cư trú hoặc xuất xứ của tộc người: Xinh 
Mun “người ở núi” (Viện Dân tộc học, 1978, tr.118); Chứt “núi đá” (Nguyễn Văn Lợi, 
1993a, tr.10); Nguồn “nguồn Cơ Sa, nguồn Kim Linh” (Võ Xuân Trang cb, 2008); Pa koh 
“phía núi” (Viện Dân tộc học, 1984, tr.163); Làc “rừng thưa” (Tạ Văn Thông, 1993, tr.23, 
24) Tộc danh của người Jrai (hoặc Jarai) được cho là bắt nguồn từ danh từ drai “thác” 
trong tiếng Jrai, biểu thị địa hình địa vật đặc trưng của vùng cư trú của người Jrai. Tộc 
danh của người Hroi (hoặc Haroi) được cho là bắt nguồn từ danh từ ia harei “mặt trời”, 
biểu thị xuất xứ từ phía Đông và vùng cư trú ở phía Đông của người Hroi. Ta’ioh là tộc 
danh gọi người Ta’ioh, Pakóh, Pahi, biểu thị xuất xứ của họ là cao nguyên Ta’ioh ở Lào. 
Cũng có thể xếp vào loại này là tộc danh người Thổ “thổ dân” mà người Việt dùng để chỉ 
những cư dân bản địa trên những địa bàn mà người Việt đến mưu sinh: người Tày ở vùng 
núi Việt Bắc – Đông Bắc, người Thổ ở vùng núi Thanh Hóa – Nghệ An, người Stieng ở 
Bình Phước, người Khmer ở Nam Bộ Thông điệp văn hóa của những tộc danh loại này 
là sự khẳng định địa vực cư trú hoặc xuất xứ của tộc người ấy, phân biệt với địa vực cư trú 
hoặc xuất xứ của các tộc người cận cư. Điều đó cũng tương tự các tộc danh Brũ, Sộ, Khùa, 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 173-185 
182 
Vân Kiều, Trĩ, Măng Coong của người Brũ; các tộc danh Chăm, Chiêm Thành, Chàm của 
người Chăm; các tộc danh Minh Hương, Thoòng Dành, Từng Nán, Quảng, Quảng Đông, 
Tiều, Triều Châu, Phước Kiến, Phúc Kiến, Hải Nam, Hẹ, Hakka, Khách Gia... của người 
Hoa; các tộc danh KhêmarăɁ, Khmer của người Khmer 
(3) Những tộc danh biểu thị đặc trưng văn hóa của tộc người: Tộc danh Sre 
“ruộng nước” để gọi nhóm Kơho biết làm ruộng nước là người Kơho Sre (Tạ Văn Thông, 
1993, tr.23, 24); tộc danh Pu Nà “người làm ruộng” (Nguyễn Văn Lợi, 1993a, tr.10) 
Thông điệp văn hóa của những tộc danh loại này là sự khẳng định đặc trưng văn hóa khác 
biệt của tộc người ấy, phân biệt với văn hóa của các tộc người cận cư. Điều đó cũng tương 
tự các tộc danh Chỡ, con Chỡ, con Ké Chỡ, mõl Kinh, Kinh Kỳ Ké Chỡ mà người Mường 
gọi người Việt; tộc danh ngài Puôn mà người Nguồn gọi người Việt; tộc danh Kinh mà 
người Tày, người Nùng, người Hán gọi người Việt; tộc danh Mường mà người Thái, người 
Việt gọi người Mường; tộc danh Bahnar Chăm của nhóm Chăm Hroi 
(4) Những tộc danh mang sắc thái kì thị: Tộc danh Xá của người Thái ở vùng Tây 
Bắc - Bắc Trung Bộ gọi các tộc người Mon-Khmer làm lúa rẫy và săn câu lượm hái; tộc 
danh Khả Toong Lượng “Xá lá vàng” của người Thái ở Lào gọi người Rục săn câu lượm 
hái trong rừng; tộc danh Mọi của người Việt gọi các tộc người Mon-Khmer và Malayo-
Polynesian ở Trường Sơn – Tây Nguyên... Đây thường là những tộc danh phiếm chỉ, 
không nhằm vào một tộc người cụ thể nào, nhưng biểu thị những cái nhìn kì thị, khinh miệt 
đối với những tộc người bị xem là lạc hậu, bán khai. Điều đó cũng tương tự các tộc danh 
Yuan, Yuôn mà các tộc người Trường Sơn – Tây Nguyên và Chăm, Khmer trước đây dùng 
để gọi người Việt cận cư. Nguyên nhân hình thành những cái nhìn kỳ thị ấy là do sự tương 
phản về đời sống văn hóa vật chất, sự dị biệt về đời sống văn hóa tinh thần, và ảnh hưởng 
của các nền văn minh ngoại lai: người Việt chịu ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa; 
người Thái, người Chăm và người Khmer chịu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ. Ngày nay, 
các tộc danh phiếm chỉ có sắc thái khinh miệt ấy không còn được dùng phổ biến, và được 
thay thế dần bằng những danh xưng trực chỉ và trung tính hơn. 
4. Kết luận 
Cùng với ngôn ngữ tộc người, tộc danh là dấu chỉ trước tiên giúp cho một tộc người 
tự phân biệt với những tộc người khác và phân biệt những tộc người khác với tộc người mà 
mình sở thuộc. Nguồn gốc trực tiếp của tộc danh có thể là một danh xưng tự gọi, nhưng 
thường là xuất phát từ cách gọi để phân biệt của các tộc người lân cận. Các tộc người 
thường dựa vào nơi cư trú hoặc một điểm đặc trưng, đặc thù về văn hóa của các tộc người 
láng giềng để đặt tên cho họ. Do đó, tộc danh thường phản ánh xuất xứ và phản ánh cái 
nhìn của các tộc người đối với nhau. 
Việt Nam là một quốc gia đa tộc người, và đóng vai trò trung tâm trong suốt tiến 
trình lịch sử Việt Nam chính là tộc Việt. Từ những nhóm tổ tiên cư trú trên miền núi Bắc 
Bộ và Bắc Trung Bộ, tộc Việt đã mở rộng địa bàn từ miền núi xuống đồng bằng, hải đảo 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lý Tùng Hiếu 
183 
và mở rộng lãnh thổ tộc người xuống phương Nam, cộng cư và tiếp biến văn hóa với các 
tộc người thiểu số anh em để làm giàu nội lực văn hóa của mình và của quốc gia dân tộc 
Việt Nam mà mình là rường cột. Trong quá trình đó, sự hòa hợp với các tộc người cộng cư 
thường xen kẽ với những va chạm về không gian sinh tồn và văn hóa, dẫn tới sự hình thành 
những tộc danh mang nghĩa xấu cả từ hai phía. Nhưng ngày nay, tộc Việt đã trở thành lực 
lượng đoàn kết các tộc người Việt Nam trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Chính 
nhờ vai trò đó của tộc Việt, quốc gia dân tộc Việt Nam mới có thể đương đầu với biết bao 
thiên tai địch họa mà vẫn trường tồn và phát triển. Và trong bối cảnh đổi mới, hội nhập, 
công nghiệp hóa, hiện đại hóa hôm nay, tộc Việt với vai trò chủ thể văn hóa chính của văn 
hóa Việt Nam đang phát huy ảnh hưởng đến tất cả các vùng miền từ đồng bằng đến miền 
núi, cao nguyên. Ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của văn hóa Việt đang thu hẹp những 
khác biệt và mở rộng sự đồng nhất về văn hóa giữa các vùng miền, dẫn đến sự hình thành 
và phổ biến của những tộc danh trung tính, tôn trọng lẫn nhau giữa các tộc người đang 
chung sống trên lãnh thổ Việt Nam. 
 Tuyên bố về quyền lợi: Tác giả xác nhận hoàn toàn không có xung đột về quyền lợi. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Béhaine, Pierre Pigneaux de. (1999). Dictionarium Anamitico Latinum (Tự vị Annam Latinh), 
1772-1773, Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên dịch và giới thiệu. TPHCM: NXB Trẻ. 
 Huình Tịnh Paulus Của. (1998). Đại Nam quấc âm tự vị, Sài Gòn: Imprimerie Rey, Curiol & Cie, 
1895-1896. NXB Trẻ in lại. 
Khổng Diễn. (1978). Dân tộc Bru. Trong Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Bắc). Hà 
Nội: NXB Khoa học Xã hội. 
Phan Hữu Dật. (1994). Trở lại tên gọi một số dân tộc nước ta hiện nay. Tạp chí Dân tộc học, 1. 
Trần Trí Dõi. (1999). Nghiên cứu ngôn ngữ các dân tộc thiểu số Việt Nam. Hà Nội: NXB Đại học 
Quốc gia Hà Nội. 
Diffloth, Gérard. (1980-1981). Registres, Devoisement, Timbres Vocaliques: leur histoire en 
Katouique. Mon-Khmer Studies IX-X. Hawaii: The University Press of Hawaii. 
Mạc Đường. (1997). Dân tộc học và vấn đề xác định thành phần dân tộc. Hà Nội: NXB Khoa học 
xã hội. 
Efimov, A. Ju. (1985). Xung quanh vấn đế về từ nguyên tên gọi của một số dân tộc ở Đông Nam 
Á. Tạp chí Ngôn ngữ, 4. 
Grimes, Barbara F., editor (1988). Ethnologue: Languages of the world, 11th edition. Dallas: 
Summer Institute of Linguistics, Inc., Dallas, Texas, 748 p. 
Lý Tùng Hiếu. (2007). Đặc điểm về cấu tạo từ và về văn hóa Brũ và Việt qua sự so sánh từ vựng 
của hai ngôn ngữ này. Luận án tiến sĩ ngữ văn chuyên ngành ngôn ngữ học so sánh – đối 
chiếu. TP Hồ Chí Minh: Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ, 6/10/2007. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 16, Số 5 (2019): 173-185 
184 
Đỗ Đức Hùng, Nguyễn Đức Nhuệ, Trần Thị Vinh, Trương Thị Yến. (2001). Việt Nam những sự 
kiện lịch sử (Từ khởi thủy đến 1858). NXB Giáo dục. 
Nguyễn Văn Khang (chủ biên). (2002). Từ điển Mường – Việt. Hà Nội: NXB Văn hóa Dân tộc. 
Vương Hữu Lễ. (1993). Ngữ âm và từ vựng tiếng Bru. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Trường 
Đại học Tổng hợp Huế.Huế. 
Vương Hữu Lễ (1997). Từ điển Bru – Việt – Anh. Huế: NXB Thuận Hóa. 
Nguyễn Văn Lợi. (1993a). Tiếng Rục. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội. 
Nguyễn Văn Lợi. (1993b). Tộc danh của một số dân tộc ở Nam Trung Quốc và Đông Nam Á. Vấn 
đề tên gọi Giao Chỉ. Trong Việt Nam – những vấn đề ngôn ngữ và văn hóa. Hà Nội: 
Hội Ngôn ngữ học Việt Nam và Trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội. 
Lương Ninh. (1984). Lịch sử trung đại thế giới, Phần phương Đông, quyển II. Hà Nội: NXB Đại 
học và Trung học Chuyên nghiệp. 
Rhodes, Alexandre de. (1991). Dictionarium Annamiticum - Lusitanum - Latinum (Từ điển Annam 
- Lusitan - Latinh), 1651, Thanh Lãng, Hoàng Xuân Việt, Đỗ Quang Chính phiên dịch. Hà 
Nội: NXB Khoa học xã hội. 
Tạ Văn Thông. (1993). Tên riêng trong tiếng Kơho. Tạp chí Ngôn ngữ, 1. 
Trần Ngọc Thêm. (2004). Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam. Cái nhìn hệ thống - loại hình, in lần 
thứ 4. TPHCM: NXB Thành phố Hồ Chí Minh. 
Bùi Khánh Thế, Đinh Lê Thư (đồng chủ biên). (1994). Từ điển M'nông – Việt. Đắk Lắk: UBND 
tỉnh Đắk Lắk, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Đắk Lắk và Trường Đại học Tổng hợp Thành 
phố Hồ Chí Minh. 
Võ Xuân Trang (Chủ biên), Đinh Thanh Dự, và Lý Tùng Hiếu. (2008). Văn hóa dân gian của 
người Nguồn ở Việt Nam. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội. 
Lương Vũ. (1993). Một số vấn đề xung quanh việc dạy học và phổ biến bộ chữ các dân tộc thiểu số 
ở một số tỉnh miền Trung. Trong Giáo dục ngôn ngữ và sự phát triển văn hóa các dân tộc 
thiểu số phía Nam. Hà Nội: NXB Khoa học xã hội. 
Viện Dân tộc học. (1978). Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Bắc). Hà Nội: NXB 
Khoa học xã hội. 
Viện Dân tộc học. (1984). Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Nam). Hà Nội: NXB 
Khoa học xã hội. 
Viện Ngôn ngữ học. (1984). Ngôn ngữ các dân tộc thiểu số ở Việt Nam và chính sách ngôn ngữ. 
Hà Nội: NXB Khoa học xã hội. 
Đặng Nghiêm Vạn. (1986). Tên gọi các tộc người ở Việt Nam – một phản ánh xã hội. Trong 
Những vấn đề ngôn ngữ học về các ngôn ngữ phương Đông. Hà Nội: Viện Ngôn ngữ học. 
Đặng Nghiêm Vạn. (2003). Cộng đồng quốc gia dân tộc Việt Nam. TPHCM: NXB Đại học Quốc 
gia TPHCM. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lý Tùng Hiếu 
185 
ORIGINS AND MEANINGS OF ETHNIC NAMES IN VIETNAM 
Ly Tung Hieu 
University of Social Sciences and Humanities – Vietnam National University Ho Chi Minh City 
Corresponding author: Ly Tung Hieu – Email: lytunghieu@gmail.com 
Received: 19/02/2019; Revised: 20/3/2019; Accepted: 20/4/2019 
ABSTRACT 
Along with ethnic language, the name of ethnic group is the first sign to help an ethnic group 
distinguish themselves from others, and distinguish other ethnic groups from the one they belong 
to. The origins of the name of ethnic groups can be self-designations, but often comes from the 
differentiated callings of the neighboring communities. The communities often base on the 
habitator a cultural characteristic of their neighbors to name them. Therefore, the the name of 
ethnic groups in Vietnam often reflect the origin and the perspective of the ethnic groups towards 
each other. 
Keywords: name of ethnic group, nation name, place name, Vietnam.