Đạo hiếu phật giáo trong phong tục tập quán của người Việt Nam

Đinh Thị Giang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 165 - 169 
 165
ĐẠO HIẾU PHẬT GIÁO TRONG PHONG TỤC TẬP QUÁN 
CỦA NGƯỜI VIỆT NAM 
Đinh Thị Giang* 
Trường Đại học Y Dược ĐH Thái Nguyên 
TÓM TẮT 
Phật giáo du nhập vào Việt Nam (khoảng đầu Công nguyên), để tồn tại và phát triển, Phật giáo đã 
phải tìm cách thích nghi với phong tục, tín ngưỡng bản địa của người Việt ở đây. Đạo hiếu Phật 
giáo có nhiều điểm tương đồng với đạo hiếu truyền thống vì vậy những nội dung cơ bản của đạo 
hiếu Phật giáo đã ảnh hưởng lớn đến văn hóa của người Việt Nam hiện nay trên các phương diện: tư 
tưởng, chính trị -xã hội; phong tục tập quán, lối sống; văn học, đạo đức. Bài viết đề cập đến ảnh hưởng 
của đạo hiếu Phật giáo đối với phong tục, tập quán của người Việt Nam trên các phương diện như tang 
ma, thờ cúng tổ tiên và lễ hội. 
Từ khóa: Đạo hiếu, đạo hiếu Phật giáo, phong tục, tập quán, đạo hiếu truyền thống Việt Nam. 
ĐẶT VẤN ĐỀ * 
Phong tục tập quán là những thói quen, những 
tục lệ đã ăn sâu vào đời sống xã hội, được các 
thế hệ trước truyền lại cho đời sau mà con 
người ngày nay vẫn còn thừa nhận và thực 
hiện [1, tr.123]. Nguồn gốc của phong tục tập 
quán Việt Nam trước tiên là bắt nguồn từ các 
tục lệ do điều kiện thời tiết, điều kiện sản xuất 
và sinh hoạt của người Việt Nam tạo nên. 
Ngoài ra, phong tục tập quán Việt Nam cũng 
chịu ảnh hưởng của các tư tưởng khác như 
Nho giáo, Phật giáo 
Phật giáo truyền vào Việt Nam từ đầu Công 
nguyên. Quá trình đó đạo hiếu Phật giáo đã 
hòa quyện vào phong tục tập quán của người 
Việt Nam. Người Việt Nam rất coi trọng việc 
giáo dục đạo hiếu. Trong sự trưởng thành 
nhân cách, hiếu đễ là một tiêu chí căn bản 
“Đạo hiếu trở thành giá trị tinh thần mạnh mẽ 
khi trong thâm tâm mỗi người tự thấy đó là 
một nhu cầu không thể thiếu được trong đời 
sống cao đẹp của mỗi người” [2, tr.14]. Tư 
tưởng đạo hiếu Phật giáo nói về tứ ân trong 
đó nhấn mạnh đến công lao cha mẹ và con 
đường báo đáp công lao của cha mẹ. Quan 
điểm này của đạo hiếu Phật giáo phù hợp với 
phong tục tập quán của người Việt nên nó đã 
nhanh chóng tìm được chỗ đứng và có điều 
kiện bám rễ chắc chắn trên mảnh đất này. 
* Tel: 0987128483, Email: giangdhytn@gmail.com 
Việc nghiên cứu đạo hiếu Phật giáo trong 
phong tục tập quán của người Việt Nam hiện 
nay sẽ góp phần phát huy những giá trị của đạo 
hiếu Phật giáo trong việc góp phần hoàn thiện 
đạo đức của người Việt Nam hiện nay. 
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
Đạo hiếu Phật giáo trong tang ma và thờ 
cúng tổ tiên 
Trong tang ma các gia đình người Việt ở 
Đồng bằng Bắc bộ (ĐBBB) hiện nay theo đạo 
Phật thường mời nhà sư đến làm lễ và các vãi 
đến tụng kinh niệm Phật cho cha mẹ sắp qua 
đời, đến khi nhắm mắt bà vãi đến tụng kinh, 
cầu nguyện cho linh hồn cha mẹ được siêu 
sinh tịnh độ. Cụ thể “Đi đầu đám tang là các 
nhà sư, tiếp đến là đám rước kiệu ảnh, tượng 
Phật, cầu vong (cầu vong là tấm vải dài màu 
trắng được may hai bên viền vàng, nối với 
kiệu di ảnh người chết). Đội cầu vong là các 
vãi, hai tay cầm cành phướn Phật giáo, vừa đi 
vừa đọc kinh, sau cùng là linh cữu người chết 
và thân nhân. Sau 49 hoặc 36 ngày, vong 
người chết còn được tang gia nhờ các nhà sư 
đưa lên chùa và làm lễ cầu siêu” [3,184]. Các 
chùa ở ĐBBB hiện nay trở thành một địa chỉ 
lựa chọn làm nơi gửi hương linh và di ảnh thờ 
cha mẹ của rất nhiều gia đình như chùa Chùa 
Tảo Sách thuộc phường Nhật Tân, Quận Tây 
Hồ, thành phố Hà Nội Mục đích giúp cho 
hương linh cha mẹ sớm thức tỉnh, nhanh 
Đinh Thị Giang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 165 - 169 
 166
chóng được giải thoát. Vì vậy, hàng năm, có 
hàng trăm gia đình ở Hà Nội đưa vong cha 
mẹ, ông bà, tổ tiên lên nhờ nhà chùa thờ tự và 
cúng vong. Một buổi lễ cúng vong được tiến 
hành theo trình tự, thể hiện sự tôn nghiêm, 
nhắc nhở cho con cháu ghi nhớ công ơn của 
tổ tiên, ông bà hay cha mẹ mà con cháu nên 
hết lòng quy kính noi theo. Ngoài ra, nhiều 
người Việt ở ĐBBB hiện nay làm theo lời 
Phật dạy chuẩn bị đồ lễ cúng chay. Theo Phật 
giáo, nếu vì người chết mà sát sanh hại vật để 
thiết cúng, thì gây thêm tội lỗi cho người sống 
lẫn người chết. 
Ngoài ra, các nhà sư cũng cho rằng, đạo hiếu 
Phật giáo không chỉ ảnh hưởng trong các đám 
tang mà còn ảnh hưởng cả trong giỗ kị và văn 
cúng. Điều này thể hiện: “trong những ngày 
giỗ, kỵ cha mẹ, ông bà, tổ tiên, nhiều gia đình 
người Việt ở ĐBBB mời các vị sư về làm lễ tại 
gia. Trong các ngày giỗ, các thành viên trong 
gia đình tập trung sum họp với nhau ôn lại 
những kỷ niệm và công đức của người thân 
quá cố, đồng thời là cơ hội để tha thứ cho nhau 
những lỗi lầm, đoàn kết hơn. Khi người Việt 
cúng luôn niệm đầu tiên “Nam mô A Di Đà 
Phật (3 lần)” sau đó “kính lạy Tổ tiên nội, 
ngoại/ Hôm nay là ngày tháng  năm”. 
Quan niệm của người Việt qua bài văn cúng 
trên cho thấy, trong việc thờ cúng tổ tiên, đức 
Phật được coi như người “cứu độ chúng sinh”, 
Phật cứu độ tổ tiên, là người hướng đường cho 
tổ tiên được về cõi “Tây phương cực lạc”, 
được giải thoát khỏi cõi “sinh tử luân hồi”, 
“trầm luân biển khổ”. Người Việt ở ĐBBB 
niệm Phật A Di Đà với ý nghĩa cầu mong sự 
siêu thoát cho tổ tiên, sự độ trì của Phật, tổ tiên 
cho con cháu nơi trần thế. 
Như vậy, việc lo chu toàn đám tang cho cha 
mẹ như mời các nhà sư đến cúng cho đám 
tang, các vãi tụng kinh niệm Phật, đội cầu 
vong cho cha mẹ, đưa cha mẹ lên chùa, làm lễ 
cầu siêu đã thể hiện ảnh hưởng của đạo 
hiếu Phật giáo đến phong tục tập quán của 
người Việt ở ĐBBB hiện nay. 
Ngoài ra, đạo hiếu Phật giáo trong thờ cúng tổ 
tiên được thể hiện rõ nhất trong các ngày giỗ 
thành hoàng làng, lễ hội báo ân những người 
có công với dân làng, đất nước. Ngày giỗ 
thành hoàng, thờ anh hùng dân tộc, người có 
công với làng xã cũng là ngày lễ của Phật 
giáo. Ở các làng, Đình và Chùa thường đặt 
gần nhau như chùa Văn Điển. Trong ngày hội 
làng diễn ra ở Đình, nhưng một số yếu tố của 
văn hóa Phật giáo cũng xuất hiện như treo cờ 
Phật, tụng kinh, niệm Phật cầu mong quốc 
thái dân an. 
Trong những dịp lễ tết hàng năm nhất là ngày 
thương binh, liệt sĩ 27/7 nhiều chùa trên địa 
bàn ĐBBB tổ chức đại lễ cầu siêu. Việc tổ 
chức đại lễ cầu siêu và cầu an các an linh anh 
hùng liệt sĩ được thực hiện theo thông tư 
hướng dẫn của Trung ương giáo hội Phật giáo 
Việt Nam. Nhà chùa phối hợp với chính 
quyến địa phương tổ chức buổi lễ tri ân các 
anh hùng liệt sĩ, những người đã anh dũng hy 
sinh thân mình vì sự nghiệp đấu tranh giải 
phóng dân tộc. Đây cũng là một hoạt động 
mang nhiều ý nghĩa xã hội nhằm thể hiện tốt 
tinh thần về đạo lý tốt đẹp “uống nước nhớ 
nguồn” của dân tộc ta. Đây cũng là hoạt động 
thường niên, định kỳ của Giáo hội Phật giáo 
Việt Nam nói chung và các chùa ở ĐBBB nói 
riêng. Hàng năm vào ngày 27/7, Chùa Bồ Đề, 
Quận Long Biên tổ chức đại lễ cầu siêu cho 
những anh hùng, thương binh liệt sĩ, những 
người đã hi sinh vì đất nước. Đại lễ tổ chức 
kéo dài hàng tuần, thu hút hàng trăm người 
thuộc đủ thành phần và lứa tuổi tham gia. 
Đạo hiếu Phật giáo còn được thể hiện thông 
qua việc thực hiện ngày Quốc giỗ tại các 
chùa. Hiện nay, vào ngày giỗ tổ Hùng Vương, 
mồng 10/3, nhiều chùa ở ĐBBB như chùa 
Pháp Vân, chùa Bồ Đề, chùa Tảo Sách 
cũng tổ chức lễ giỗ tổ Hùng Vương nhằm tạo 
điều kiện cho những người không có điều 
kiện hành hương về Phú Thọ - nơi đất tổ của 
người Việt đến để tưởng nhớ công ơn người 
lập ra nước Việt Nam ngày nay. Trong những 
ngày nay, nhà chùa tổ chức các khóa lễ cúng 
Đinh Thị Giang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 165 - 169 
 167
cầu an, cầu siêu, tưởng nhớ đến công ơn dựng 
nước của các Vua Hùng. Có hàng nghìn 
người gồm nhân dân địa phương đến chùa 
tham gia. 
Như vậy, qua những minh chứng trên đây cho 
thấy, sự ảnh hưởng của đạo hiếu Phật giáo 
đến phong tục tập quán của người Việt rất sâu 
sắc. Con người cần hiểu rõ con đường báo 
hiếu của Phật giáo, có thể lấy thân phận mình 
thực hành phương thức nhằm xác thực giá trị 
của đạo hiếu Phật giáo. Đối với cách ứng xử, 
con người thông qua các hành động, việc làm 
báo ân, tri ân nhằm thực hiện nghĩa vụ đạo 
hiếu của mình đối với ông bà, cha mẹ, những 
người có công với nhân dân, đất nước. Việc 
tham gia các hoạt động tri ân, báo ân cha 
mẹ cũng chính là làm tròn nghĩa vụ của 
mình trong giáo lý “Tứ ân” của Phật giáo. Sự 
ảnh hưởng của đạo hiếu Phật giáo đến phong 
tục tập quán của người Việt ở ĐBBB hiện nay 
không chỉ góp phần thỏa mãn nhu cầu tâm 
linh mà còn có khả năng giáo dục đạo đức đối 
với mỗi người Việt ở đây. 
Như vậy, phương thức thực hành đạo hiếu 
Phật giáo góp phần điều chỉnh cách ứng xử 
của con người, hoàn thiện lối sống. Điều này 
cũng dễ hiểu vì đạo hiếu Phật giáo có nhiều 
điểm phù hợp với lối sống của người Việt ở 
ĐBBB hiện nay. Vì thế, những giá trị đạo 
hiếu Phật giáo vẫn đang có những đóng góp 
cho việc hình thành lối sống nhân văn đối với 
người Việt vùng ĐBBB hiện nay. 
Đạo hiếu Phật giáo trong lễ hội Vu Lan 
Bên cạnh đó, đạo hiếu Phật giáo còn ảnh 
hưởng đến nghi lễ truyền thống của dân tộc 
nói chung và của người Việt ở ĐBBB nói 
riêng. Lễ hội Vu Lan là một nghi lễ truyền 
thống của Phật giáo có điểm tương đồng với 
nghi lễ rằm tháng bảy âm lịch của Việt Nam. 
Trong Việt Nam phong tục, Phan Kế Bính viết 
“rằm tháng bảy gọi là Tết Trung Nguyên. Ta 
tin theo sách Phật, thường cho hôm ấy là 
ngày vong nhân xá tội, nghĩa là người dưới 
âm phủ được tha tội một ngày hôm ấy. Bởi 
vậy, nhiều nhà mua vàng mã cúng gia tiên, 
các nhà có người mới mất, cũng hay đốt mã 
làm chay về hôm ấy” [4, tr.59]. Lễ hội Vu Lan 
của Phật giáo nhằm nhắc nhở con cháu biết 
ơn và báo ơn công lao to lớn của cha mẹ. 
Việc làm ấy phù hợp với truyền thống: “Uống 
nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng 
cây”, “Thương người như thể thương thân” 
của người Việt Nam từ xưa tới nay. Chính vì 
thế, Lễ hội Vu Lan của Phật giáo được đông 
đảo người Việt ở ĐBBB đón nhận. Như vậy, 
ngày rằm tháng bảy không phải chỉ là ngày lễ 
của Phật giáo mà trước khi Phật giáo du nhập, 
trong truyền thống của người Việt Nam nói 
chung và người Việt ở ĐBBB đã có nghi lễ 
này. Khi Phật giáo truyền vào, nghi lễ rằm 
tháng bảy dung hợp với Phật giáo và nâng 
nghi lễ này lên một mức độ cao hơn, nên ngày 
lễ này được các chùa và người Việt ở ĐBBB 
hiện nay rất coi trọng. 
Trong những năm gần đây, vào các ngày lễ 
hội Vu Lan, người Việt ở ĐBBB hiện nay đi 
chùa ngoài việc tìm hiểu ý nghĩa của ngày lễ 
này và làm lễ cầu siêu cho gia tiên nhằm thể 
hiện sự hiếu thảo của con cháu đối với các 
bậc sinh thành, tham gia các nghi lễ cúng chư 
Phật, chư Bồ Tát với mục đích cầu xin cho tổ 
tiên, ông bà, cha mẹ đã mất được giải thoát 
khỏi địa ngục, sớm siêu sinh về nơi tịnh độ, 
còn với những cha mẹ đang sống một sức 
khỏe tốt để ở mãi bên con cháu. Nhiều người 
ăn chay, niệm Phật, đến chùa nghe thuyết 
pháp. Ở nhà nhiều gia đình thường thắp 
nhang đèn, bày hoa quả để cúng ở bàn thờ 
Phật, bàn thờ tổ tiên trong nửa đầu tháng 7 âm 
lịch. Ngoài ra họ có cơ hội tham gia các hoạt 
động do nhà chùa tổ chức như phóng sinh, ăn 
chay, đốt vàng mã, bông hồng cài áo. Vu Lan 
- một hoạt động mang ý nghĩa tốt đẹp, thể 
hiện tình cảm và trách nhiệm của những 
người con đối với cha, mẹ hay nói chung là 
với đấng sinh thành. Nếu rộng hơn là trách 
nhiệm với những gì đã góp phần sinh ra ta và 
giúp ta trưởng thành khôn lớn. Thậm chí, vào 
những ngày nay, không ít người trong số họ 
Đinh Thị Giang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 165 - 169 
 168
cũng tham gia vào những hoạt động từ thiện 
do nhà chùa tổ chức như tặng quà cho gia 
đình chính sách, tổ chức hoạt động đền ơn 
đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn và thắp nến 
tri ân Tất cả những hoạt động này, họ tham 
gia một cách có ý thức, lâu dần trở thành thói 
quen, tạo thành lối sống hàng ngày của họ. 
Trong những năm gần đây, vào dịp Rằm 
tháng Bảy, nhiều chùa ở ĐBBB tổ chức lễ Vu 
Lan nhằm nhắc nhở trách nhiệm của con cái 
đối với đấng sinh thành. Trong buổi lễ, các 
nhà sư giảng kinh về đạo hiếu, nói về ý nghĩa 
lễ Vu Lan, tiếp đến lễ bông hồng cài áo, thả 
đèn hoa đăng, lễ cầu siêu giải trừ oan khiên 
cho các vong hồn chết vì thiên tai, dịch 
bệnh Đặc biệt, lễ cài bông hồng được tổ 
chức ở các ngôi chùa mang ý nghĩa nhân văn 
sâu sắc. Những người đến chùa dự lễ đều 
được cài một bông hoa hồng nhỏ. Người còn 
cha, mẹ thì được cài bông hồng đỏ, người 
không còn cha, mẹ cài bông hồng trắng, 
người chỉ còn cha hoặc mẹ thì cài bông hồng 
vàng để tưởng nhớ ơn đấng sinh thành. Qua 
bông hồng trên áo biết được người nào còn 
cha, mẹ, người nào cha, mẹ đã qua đời. Lễ cài 
bông hồng nhằm nhắc nhắc nhở, người còn 
cha, mẹ vui mà cố giữ đạo hiếu mong sao cha, 
mẹ sống mãi để năm sau còn được cài bông 
hồng đỏ. Người mất cha mẹ cũng bùi ngùi tự 
nhủ mình phải thể hiện hiếu hạnh với cha, mẹ 
đã khuất, cầu mong để phúc lại cho con cháu 
sau này cho con cháu được mãi cài bông hồng 
màu đỏ. 
Hiện nay, Lễ Vu Lan ở ĐBBB có ý nghĩa tâm 
linh, đạo đức và ý nghĩa xã hội sâu sắc mang 
tính phổ quát. Lễ hội này được phát triển 
thành một nghi lễ “Báo tứ trọng ân đức” với 
bốn nội dung: nhớ ơn cha mẹ, ông bà, tổ tiên; 
tôn sư trọng đạo; ơn những người đã bảo vệ 
cuộc sống an lành cho mình; ơn quốc gia, xã 
hội đã nuôi dưỡng bản thân. Bởi vậy, lễ Vu 
Lan ở ĐBBB không chỉ dừng lại ở việc cúng 
lễ, mà trọng tâm là hướng đến làm các điều 
thiện. Ngày Vu Lan tại các nghĩa trang không 
chỉ thu hút nhiều người từ khắp nơi, mà còn 
có sự hiện diện của đông đảo các Phật tử, với 
mong muốn cầu chúc cho những người đã 
khuất được yên nghỉ nơi chín suối, đồng thời 
cầu chúc cho cha mẹ luôn sống khỏe mạnh để 
con cháu có dịp đền đáp báo hiếu. Thông qua 
lễ Vu Lan, nhiều người còn có cơ hội thể hiện 
lòng nhân từ với chúng sinh thông qua các 
nghi thức phóng sinh. Việc làm này không 
những tạo phước cho bản thân, con cháu mà 
còn giúp cho những người già, người cô đơn 
cảm thấy hạnh phúc và ấm cúng hơn. 
KẾT LUẬN 
Tóm lại, Phật giáo du nhập Việt Nam vào đầu 
Công nguyên bằng nhiều con đường khác 
nhau và ăn sâu, bén rễ tại mảnh đất này. Trải 
qua bao thăng trầm trong lịch sử nhưng Phật 
giáo vẫn tồn tại và phát triển. Đạo hiếu Phật 
giáo đã có sự dung hợp với phong tục tập 
quán của người Việt Nam bởi sự tương đồng 
giữa giá trị đạo hiếu Phật giáo với phong tục 
tập quán người Việt. Những nét tương đồng 
đó tạo nên sự tương tác giữa phong tục tập 
quán người Việt và giá trị đạo hiếu Phật giáo 
Đạo hiếu Phật giáo đã in dấu ấn của mình vào 
phong tục tập quán của người Việt, nhưng 
bản thân nó cũng bị tác động bởi phong tục 
tập quán của bản địa. Cùng với thời gian lịch 
sử, nhiều giá trị phong tục tập quán của người 
Việt đã được chuyển tải vào trong Phật giáo. 
giá trị đạo hiếu của Phật giáo cũng có vai trò 
góp phần vào việc làm phong phú thêm phong 
tục tập quán của người Việt Nam. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Nguyễn Ngọc Hà (2010), Đặc điểm tư duy và 
lối sống của con người Việt Nam hiện nay và 
những vấn đề đặt ra trước yêu cầu đổi mới và hội 
nhập quốc tế, Đề tài khoa học cấp nhà nước, Bộ 
Khoa học Công nghệ, Mã số KX.03.07/0610. 
2. Nguyễn Thế Long (2006), Truyền thống gia 
đình và bản sắc dân tộc Việt Nam, Nxb Văn hóa 
Thông tin, Hà Nội. 
3. Thích Nguyên Hạnh (2012), Đạo hiếu Phật 
giáo Việt Nam, Nxb Tôn giáo. 
4. Phan Kế Bính (2004), Việt Nam phong tục. 
Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. 
Đinh Thị Giang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 165 - 169 
 169
SUMMARY 
BUDDHIST FILIAL PIETY IN VIETNAMESE CUSTOMS 
AND PRACTICES NOWADAYS 
Dinh Thi Giang* 
TNU - University of Medicine and Pharmacy 
Buddhism was introduced into Vietnam (around the beginning of the Christian era), in order to 
survive and develop, Buddhism had to find ways to adapt to the local Vietnamese customs and 
beliefs. Filial piety in Buddhism has many similarities with the traditional filial piety. Thus, the 
basic contents of filial piety in Buddhism have great influence on Vietnamese culture nowadays in 
terms of aspects: thought, socio-politics; customs, practices and lifestyle; literature and ethics. The 
article discusses the influence of filial piety in Buddhism on the customs and practices of the 
Vietnamese people in terms of aspects such as funerals, ancestor worship and festivals. 
Key words: Filial piety, filial piety in Buddhism, the customs, the practices, Vietnamese 
traditional filial piety 
Ngày nhận bài: 13/9/2018; Ngày phản biện: 18/9/2018; Ngày duyệt đăng: 28/9/2018 
* Tel: 0987128483, Email: giangdhytn@gmail.com