Bàn thêm về du lịch tâm linh ở Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
 BÀN THÊM VỀ DU LỊCH TÂM LINH Ở VIỆT NAM 
 A FURTHER DISCUSSION ABOUT SPIRITUAL TOURISM IN VIETNAM 
 PHAN HUY XU và VÕ VĂN THÀNH 
TÓM TẮT: Trong thời gian gần đây, du lịch tâm linh là một trong những loại hình du lịch 
văn hóa đang gia tăng, con người ngày càng tìm đến các giá trị tâm linh và khám phá ra 
những điều bí ẩn trong nội tâm. Theo đánh giá của Tổ chức du lịch Thế giới năm 2007, du 
lịch tâm linh là phân khúc thị trường phát triển nhanh nhất mặc dù nó không thể định danh 
được rõ ràng. Du lịch tâm linh sẽ là một trong những xu hướng chính của du lịch thế giới 
vì nhu cầu liên quan đến cá nhân như khỏe khoắn về thể chất, lành mạnh về tinh thần cùng 
với những trải nghiệm tâm linh ngày càng cao. Theo báo cáo của lãnh đạo Bộ Văn hóa, 
Thể thao và Du lịch Việt Nam tại Hội nghị Quốc tế Du lịch tâm linh vì sự phát triển bền 
vững ở Ninh Bình (2013), Việt Nam đang hướng đến phát triển du lịch tâm linh và đạt 
được những thành tựu nhất định trong thời gian vừa qua. Bài viết này, chúng tôi bàn thêm 
về tiềm năng và thực trạng du lịch tâm linh, những giải pháp cần thiết để du lịch tâm linh 
nước ta phát triển bền vững. 
Từ khóa: Tâm linh, du lịch tâm linh, di sản văn hóa, tiềm năng du lịch, phát triển 
bền vững, 
ABSTRACT: In recent times, spiritual tourism is one of the growing types of cultural 
tourism, as people are increasingly seeking to develop their spirituality and discover other 
things in their minds. According to the United Nations World Tourism Organization in the 
year 2007, spiritual tourism is the fastest growing segment of the tourism market, although 
it cannot be identified clearly. Spiritual tourism will be one of the major trends in global 
tourism for personal needs such as physical well-being, mental well-being and increased 
spiritual experiences. According to a report of the Ministry of Culture, Sports and Tourism 
of Vietnam at the International Conference on Spiritual Tourism for Sustainable tourism in 
Ninh Binh (2013), Vietnam is focusing on developing spiritual tourism and has achieved 
certain achievements. In this article, the author discusses further about the potential and 
status of spiritual tourism in our country as well as proposes the necessary solutions for 
developing spiritual tourism sustainably. 
Key words: Spirituality, Spiritual tourism, cultural heritage, tourism potential, sustainable 
development, etc 
 PGS.TS. Trường Đại học Văn Lang, Email: xuphanhuy@gmail.com 
 ThS. Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Email: 
vonhanchi@gmail.com 
 45 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 07/2018 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ năng lượng mạnh mẽ hơn hoặc các thực thể 
 Mùa xuân đang về trên đất nước ta, rộng lớn hơn; 6) Quan tâm và gắn bó với 
mùa của trẩy hội và du lịch tâm linh. Có thể các thực thể và giá trị vượt ra ngoài bản 
nói, nhu cầu du lịch tâm linh của du khách ngã cá nhân; 7) Mang tính siêu việt, siêu 
trong nước càng phát triển. Du lịch tâm linh hình gắn với ký ức riêng của từng người; 
ở Việt Nam không phải là loại hình du lịch (8) Làm phong phú thêm kiến thức và tình 
mới lạ và có nhiều bài viết đề cập đến du yêu; (9) Vượt lên sự ích kỷ cá nhân thiếu 
lịch tâm linh. Tuy nhiên, trong bài này lành mạnh, sự đối lập, chuyên quyền, 
chúng tôi thấy cần làm rõ một số luận điểm hướng tới suy nghĩ tích cực, lành mạnh, 
như khái niệm về du lịch tâm linh, tiềm bao dung và đoàn kết” [2, tr.33-34]. Như 
năng và thực trạng phát triển du lịch tâm vậy, cách hiểu về tâm linh của Daniel H. 
linh của nước ta cũng như những giải pháp Olsen rất rộng, chúng ta có thể dựa vào để 
cần thiết để du lịch tâm linh nước ta phát bàn đến đặc điểm của loại hình du lịch tâm 
triển bền vững. linh. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn những 
2. NỘI DUNG khoảng mở trong lý luận và nhận thức về 
2.1. Một số khái niệm liên quan đến loại tâm linh. 
hình du lịch tâm linh Du lịch tâm linh là loại hình du lịch 
 Khái niệm đúng (Right conception) sẽ văn hóa, lấy yếu tố văn hóa tâm linh làm 
dẫn đến nhận thức đúng (Right awareness) mục tiêu nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh 
và hành động đúng (Right action). Đây là của con người trong đời sống tinh thần. 
luận điểm mà chúng tôi quan tâm đến du Daniel H. Olsen cũng cho rằng, du lịch tâm 
lịch tâm linh trong bài viết này. Du lịch tâm linh có thể bao gồm các yếu tố của du lịch 
linh là gì? Trước hết, chúng tôi thấy cần đề tôn giáo, du lịch hành hương. Khách du 
cập đến tâm linh là gì khi đi vào loại hình lịch tâm linh có thể hoặc không liên hệ rõ 
du lịch tâm linh. ràng với truyền thống tôn giáo quen thuộc 
 Đến nay, có nhiều định nghĩa khác [2, tr.36]. Du lịch tâm linh cũng khai thác 
nhau về tâm linh, nhưng chúng tôi nhận những yếu tố văn hóa tâm linh trong quá 
thấy ý kiến của giáo sư Daniel H. Olsen, trình diễn ra các hoạt động du lịch, dựa vào 
Trường Đại học Brandon, Canada là khá những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể 
đầy đủ. Ông đã tóm tắt một số khía cạnh gắn với lịch sử hình thành nhận thức của 
khác nhau của tâm linh như sau: 1) “Tìm con người về thế giới, những giá trị về đức 
kiếm các điều vượt ra ngoài khuôn khổ bản tin, tôn giáo, tín ngưỡng và những giá trị 
thân; 2) Tìm kiếm cảm giác về sự tồn tại và tinh thần đặc biệt khác [14]. Dưới góc nhìn 
ý nghĩa của sự tồn tại; 3) Con đường đạo lý văn hóa, du lịch tâm linh (Spiritual 
giúp con người hướng đến sự hoàn thiện cá tourism) là hình thức đặc biệt của du lịch 
nhân; 4) Việc trải nghiệm một sự vật, hiện văn hóa, dựa vào các yếu tố tâm linh để tạo 
tượng gắn với cái tự nhiên, thực chất và cái nên những cảm xúc và trải nghiệm về sự 
đẹp; 5) Cảm nhận về sự gắn kết với bản linh thiêng, từ đó củng cố đức tin, cân bằng 
thân, những người khác và các quyền lực, trí tuệ, tinh thần, hình thành những suy nghĩ 
 46 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
tích cực của con người [1, tr.268]. Theo tác tâm linh nhấn mạnh sự tự nhận thức, chăm 
giả Norman A, du lịch tâm linh thường gắn sóc sức khỏe và đổi mới (về mặt tinh thần). 
với cá nhân và mang tính cá nhân sâu sắc Du lịch tâm linh tham quan nơi ở, làm việc 
[8]. Một trong những đặc tính của du lịch của những người đặc biệt nổi tiếng ở 
tâm linh là nhằm tìm kiếm những giá trị phương diện cá nhân trong lịch sử. Tham 
tâm linh tốt đẹp và tìm kiếm chính mình quan những địa điểm có ý nghĩa tôn giáo, 
thông qua con đường nội tâm riêng của nơi chiêm nghiệm, thiền định, 
chính mình thay cho việc tập trung với Du lịch tâm linh là sản phẩm của sự 
cộng đồng tôn giáo [2, tr.35]. kết hợp giữa cơ sở tín ngưỡng, văn hóa, di 
 Du lịch tâm linh cũng gắn với niềm tin, sản, doanh nghiệp và cộng đồng. Tuy 
nâng cao đức tin, nâng cấp đời sống tâm nhiên, để mang lại sự trải nghiệm du lịch 
linh của mỗi cá nhân theo hướng chân, tâm linh thực sự có ý nghĩa cho du khách, 
thiện, mỹ tức con người luôn hướng tới cần có sự tham gia của doanh nghiệp, cộng 
chân lý (đúng đắn), cái đẹp về đạo đức (tức đồng địa phương vào hoạt động nhằm cung 
thiện) và cái đẹp (cả về mặt thể chất và tinh cấp các dịch vụ thiết yếu và bổ sung như 
thần/tâm hồn). “Xét về nội dung và tính vận chuyển, ăn uống, mua sắm, tham gia 
chất hoạt động, du lịch tâm linh thực chất là của chính quyền địa phương trong kiến tạo 
loại hình du lịch văn hóa, lấy yếu tố văn và duy trì cảnh quan môi trường xanh, 
hóa tâm linh vừa làm cơ sở, vừa làm mục sạch, đẹp, đảm bảo an ninh, an toàn cho du 
tiêu nhằm thỏa mãn nhu cầu tâm linh của khách [3, tr.19]. 
con người trong đời sống tinh thần” [6, Tác giả Nguyễn Văn Tuấn nêu Một số 
tr.64]. Du lịch tâm linh đến các thắng tích đặc điểm của du lịch tâm linh ở Việt Nam 
sẽ giúp con người tháo gỡ được các cảm mà chúng tôi thấy phù hợp với tình hình du 
xúc khổ đau, tài bồi tâm trí và tinh thần lịch tâm linh ở Việt Nam: (1) Du lịch tâm 
minh triết. Du lịch tâm linh rất cần thiết linh gắn với tôn giáo và đức tin; (2) Du lịch 
cho con người trong xã hội hiện đại với tâm linh ở Việt Nam gắn với tín ngưỡng 
nhiều bức xúc, ưu tư, trầm cảm, mất niềm thờ cúng, tri ân những vị anh hùng dân tộc, 
tin, cảm thấy lạc lõng trong cuộc sống, bao những vị tiền bối có công với nước, dân 
gồm cả hành trình tìm kiếm các giá trị văn tộc; (3) Du lịch tâm linh ở Việt Nam gắn 
hóa truyền thống lẫn tìm lại chính mình. Du tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, dòng tộc, tri ân 
lịch tâm linh ở một góc độ khác chính là báo hiếu đối với bậc sinh thành; (4) Du lịch 
việc quy ngưỡng các bậc khai sáng tôn tâm linh gắn với những hoạt động thể thao 
giáo, các bậc hiền triết, trí tuệ siêu việt tinh thần như thiền, yoga hướng tới sự cân 
trong lịch sử nhân loại. P. J. Abdul Kalam bằng, thanh tao, siêu việt trong đời sống 
(1931-2015) cố Tổng thống Ấn Độ cho tinh thần, đặc trưng và tiêu biểu; (5) Du 
rằng, “Du lịch tâm linh hoàn toàn khác với lịch tâm linh còn có những hoạt động gắn 
việc tham quan các địa danh. Du lịch tâm với yếu tố linh thiêng và những điều huyền 
linh có nghĩa là thăm viếng trái tim và tâm bí [6, tr.65-66]. 
trí của những bậc hiền triết” [6]. Du lịch 
 47 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 07/2018 
 Không hoàn toàn giống như khách du người, cân bằng và củng cố đức tin, hướng 
lịch tôn giáo, khách du lịch tâm linh có thể tới những giá trị chân, thiện, mỹ và góp 
đến các địa điểm thông thường như nghĩa phần nâng cao chất lượng cuộc sống [6, 
trang, đài tưởng niệm chiến tranh, nơi sinh tr.65]. Chính những trải nghiệm tâm linh tại 
sống của những người nổi tiếng, các sự những nơi có ý nghĩa vừa nêu trên giúp con 
kiện thể thao có ý nghĩa tâm linh và là trải người thư giãn, đạt tới sự cân bằng trong 
nghiệm tâm linh với nhiều người, họ cũng tâm hồn, hòa mình vào không khí thân 
có thể đến các danh lam thắng cảnh tự thiện, cởi mở của lễ hội cổ truyền cũng 
nhiên, nơi cũng có thể đem lại các trải giúp con người dễ hòa hợp với nhau hơn. 
nghiệm tâm linh. Khách du lịch tâm linh Mỗi người đều được sống với bản sắc văn 
cũng có thể thử theo những niềm tin, triết hóa dân tộc mình, vừa được tiếp xúc với 
lý tôn giáo khác ngoài phạm vi văn hóa của nhiều nền văn hóa khác. Vì vậy, chúng ta 
họ nhằm khám phá chính mình, khi họ phải làm quen và học cách sống với sự 
muốn tăng cường sức khỏe thể chất, cảm khác biệt, để có khả năng thích nghi với 
xúc và tinh thần [2, tr.35]. Du lịch tâm linh mọi sự biến động của cuộc sống. Khoan 
là cốt lõi của du lịch sức khỏe (Wellness dung (Tolerance) là “chấp nhận cái khác 
tourism), giúp cân bằng thể chất, trí tuệ và mình nơi người khác, để người khác chấp 
tinh thần. Các tác giả Timothy và Conover nhận cái khác họ nơi mình” [9, tr.186]. 
(2006) cho rằng, giống như khách du lịch Dưới một góc độ khác, du lịch tâm linh 
tâm linh, khách du lịch thời kỳ mới tập giúp phát triển hành vi hướng thiện, nâng 
trung vào sự bồi dưỡng bản thân và khai cao tinh thần đoàn kết, hướng về cội nguồn, 
sáng về tinh thần thông qua thể nghiệm các xây dựng xã hội hài hòa, tốt đẹp [11]. 
niềm tin và triết lý tôn giáo khác, nhấn Chúng tôi nhận thấy, du lịch tâm linh 
mạnh “sức mạnh/sự thiêng liêng của tự không phải hoàn toàn là du lịch tôn giáo, 
nhiên, và sự bồi dưỡng bản thân về tinh du lịch tâm linh là một hiện tượng của thế 
thần, trí tuệ và thể chất” [2, tr.35]. Khách kỷ XXI. Trong nhiều năm nay, nhiều địa 
du lịch tâm linh ở Việt Nam thường hội tụ điểm thiêng liêng đã được các nhóm người 
về các điểm du lịch tâm linh như: đền, thuộc các tầng lớp xã hội và nghề nghiệp 
chùa, đình, đài, lăng tẩm, tòa thánh, khu khác nhau đến trải nghiệm. Đây là một thị 
thờ tự, tưởng niệm và những vùng đất linh trường tiềm năng để khai sáng, đề cao tâm 
thiêng gắn với phong cảnh đặc sắc gắn kết hồn, tâm trí, cố gắng tái khám phá sức 
với văn hóa truyền thống, lối sống địa mạnh tái sinh của thiên nhiên, tìm kiếm ý 
phương. Tại đây, du khách tiến hành các thức văn hóa, môi trường và sinh thái. Với 
hoạt động tham quan, tìm hiểu văn hóa lịch tình hình thực tế về du lịch tâm linh ở Việt 
sử, triết giáo, cầu nguyện, cúng tế, chiêm Nam, chúng ta cần hiểu du lịch tâm linh 
bái, tri ân, báo hiếu, tham thiền, tham gia lễ theo nghĩa rộng chứ không phải nghĩa hẹp. 
hội,... Thông qua đó, hoạt động du lịch Du lịch tâm linh không chỉ liên quan đến 
mang lại những cảm nhận, giá trị trải các thắng tích tín ngưỡng, tôn giáo, mà còn 
nghiệm và giải thoát trong tâm hồn của con là những địa điểm hành hương thiêng liêng 
 48 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
gắn với cá nhân mỗi con người. Đối với Rằm tháng Giêng (Tết Nguyên Tiêu), Giỗ 
người Việt Nam, những điểm thờ cúng các Tổ Hùng Vương, Hội Dóng/Gióng ở Đồng 
vị anh hùng dân tộc có công với đất nước bằng Bắc Bộ, Các lễ hội tôn giáo, tín 
về mặt lập công, lập đức, lập ngôn (tam bất ngưỡng như Hội Phủ Dày (Nam Định), Lễ 
hủ), đặc biệt trong lịch sử Việt Nam luôn hội Bà Chúa Xứ - Núi Sam (Châu Đốc), 
phải chống xâm lăng, do đó, các bậc anh Lễ hội Chùa Bà - Tây Ninh (Linh Sơn 
hùng xả thân vì nước, lập những chiến công Thánh Mẫu), Lễ hội Bà - Điện Hòn Chén 
cứu nước, cứu dân luôn được toàn dân đề (Huế), Các lễ hội tri ân các bận anh 
cao và đời đời ghi nhớ, đó là những địa hùng dân tộc, người có công với nước, với 
điểm tâm linh thiêng liêng/linh thiêng của dân tộc như Lễ hội Hai Bà Trưng, Lễ giỗ 
cả dân tộc. Ở nước ta, nhiều người dân đã Đức Thánh Trần Hưng Đạo, Lễ Hội Lam 
tổ chức thăm chiến trường xưa, đó cũng là Kinh, Lễ hội Đống Đa, Lễ Khao lề thế lính 
loại hình du lịch tâm linh, du lịch lịch sử, Hoàng Sa,... Những nơi chốn thiêng liêng 
văn hóa. như Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, nơi yên 
 Như vậy, cần mở rộng nội hàm du lịch nghỉ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, 
tâm linh vì loại hình du lịch này ngày càng Nghĩa trang Trường Sơn, Nhà tù Côn Đảo, 
đa dạng không chỉ giới hạn trong khuôn về thăm chiến trường xưa, Các lễ hội 
khổ hoạt động gắn kết với tôn giáo mà nông nghiệp tiêu biểu của các tộc người cư 
ngày càng lan tỏa tới các hoạt động, sinh trú trên dải đất Việt Nam như lễ cày Tịch 
hoạt tinh thần, tín ngưỡng cổ truyền của Điền, Lễ hội Lồng Tồng (người Tày), Lễ 
dân tộc và những yếu tố linh thiêng khác. hội Mbăng Katê (người Chăm), Lễ hội Lễ 
Du lịch tâm linh ngày càng chủ động, có hội Kỳ yên (đình thần Nam Bộ), Lễ hội 
chiều sâu và trở thành một phần nhu cầu Ok om Bok và tục đua ghe ngo của người 
không thể thiếu trong đời sống văn hóa và Khmer, Lễ hội Nghinh Ông của cư dân 
tinh thần của người dân Việt Nam. biển dọc theo chiều dài đất nước, Nước 
 Liên quan đến du lịch tâm linh là ta có rất nhiều đền, chùa, miếu, phủ trải 
khách du lịch tâm linh. Không phải tín dài từ bắc xuống nam, từ tây sang đông, từ 
ngưỡng, cũng không phải tôn giáo nhưng đồng bằng đến miền biển, hải đảo. Ngoài 
ngày nay nhiều người tìm đến những địa những di sản văn hóa vật chất và tinh thần 
điểm tâm linh để tìm sự bình an, thư thái, trên, Việt Nam có đến 26 Di sản thế giới 
cần xin tai qua nạn khỏi, bệnh tật tiêu trừ, được UNESCO công nhận dưới nhiều 
may mắn, sức khỏe, hạnh phúc, Đó là danh hiệu, trong đó có một số Di sản Thế 
những mục đích rất đời thường nhưng đầy giới có liên quan đến du lịch tâm linh và 
chất nhân bản của con người. phát triển loại hình du lịch tâm linh như: 
2.2. Tiềm năng du lịch  ... hoảng 13,5 triệu lượt, tương đương 
Thiên (Vĩnh Phúc); Đền Trần - Phủ Dầy 41,5%. Một số điểm du lịch tâm linh tiêu 
(Nam Định),... Đại diện Chính phủ nước ta biểu năm 2012 đón một lượng khách lớn 
tại Hội nghị Quốc tế Du lịch tâm linh vì sự như Miếu Bà Chúa Xứ An Giang (3,6 triệu 
phát triển bền vững phát biểu rằng: “Du lượt khách), Chùa Hương (1,5 triệu lượt); 
lịch tâm linh vốn không chỉ là hoạt động, Chùa Bái Đính (2,1 triệu lượt), Yên Tử (2,3 
hành hương, tôn giáo, tín ngưỡng thuần túy triệu lượt), khu du lịch Núi Bà Đen (2,2 
mà còn là động lực thúc đẩy sự giao lưu triệu lượt); Côn Sơn Kiếp Bạc (1,2 triệu). 
văn hóa và phát triển kinh tế xã hội. Đó là Đối với khách quốc tế đến Việt Nam với 
cách thức để thế hệ hôm nay bày tỏ sự mục đích tâm linh không nhiều, trong số 
tưởng nhớ và ngưỡng mộ đối với công lao 6,8 triệu lượt khách đến Việt Nam năm 
các bậc tiền bối” [4, tr.21]. “Chúng tôi coi 2012 ước tính có khoảng 12% khách du 
du lịch tâm linh là loại hình du lịch văn hóa lịch có đến các điểm du lịch tâm linh [6, 
chuyên đề, nhân tố quan trọng không chỉ tr.67]. 
mang lại sự tăng trưởng của nền kinh tế mà Tuy nhiên, du lịch tâm linh ở nước ta 
còn phát huy giá trị tinh thần, lòng yêu còn nhiều bất cập. Dựa vào công trình 
nước, niềm tin, tăng cường khối đại đoàn nghiên cứu Bàn về văn hóa du lịch Việt 
kết dân tộc, phát huy sức mạnh tổng hợp, Nam [10], chúng tôi phân tích năm thành tố 
góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu cấu thành văn hóa du lịch như: du khách, 
 50 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
nhà cung ứng dịch vụ du lịch, cộng đồng Tổ chức tour du lịch tâm linh theo kiểu 
địa phương, quản lý Nhà nước và tài “cưỡi ngựa xem hoa”, du khách không đủ 
nguyên du lịch, cụ thể là: thời gian để khám phá và trải nghiệm 
 1) Du khách: phần đông chưa hiểu những giá trị văn hóa tâm linh ở các điểm 
những vấn đề cơ bản về tâm linh, chưa đến. 
chuẩn bị đầy đủ tâm thế đến với du lịch tâm 3) Cộng đồng địa phương: Phần đông 
linh. Còn nhầm lẫn giữa tâm linh, tín chưa hiểu biết đầy đủ và sâu sắc về loại 
ngưỡng và tôn giáo. Do đó, khách du lịch hình du lịch tâm linh, cho nên họ tham gia 
tâm linh để xin mua rẻ, bán đắt, cầu may, vào còn mang tính chất tự phát, chưa đúng 
kiếm nhiều lời, xin thăng quan tiến chức với bản chất của du lịch tâm linh. Những 
hoặc sa vào duy tâm thần bí, mê tín, dị hiện tượng buôn bán hương hoa, vàng mã, 
đoan. Du khách ăn mặc và tác phong không tăng giá, chèo kéo mua đồ lễ làm phiền hà, 
được chỉnh chu, nghiêm túc. Một số du gây khó chịu cho du khách, đặc biệt là đối 
khách còn có những hành động phản cảm với du khách nước ngoài. Một số địa 
như xả rác, ẩu đả trong việc dành lộc. Đồng phương, người dân đã mở nhiều hàng quán 
thời một số du khách lại có yêu cầu cao về mua bán các loại động vật hoang dã và thực 
sản phẩm và dịch vụ tâm linh cảm thấy thất phẩm kém an toàn tại các điểm du lịch tâm 
vọng với thực trạng tại các điểm đến. Vào linh. Tình trạng đốt hương, vàng mã, xả rác 
mùa lễ hội, các điểm du lịch tâm linh có và không có ý thức giữ gìn vệ sinh môi 
“sức chứa” quá tải, làm ảnh hưởng xấu đến trường đã gây ô nhiễm ở những điểm đến. 
cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh 4) Cấp quản lý du lịch: Chính quyền 
thái, nhân văn và di sản văn hóa vật thể và địa phương chưa phối hợp chặt chẽ với 
phi vật thể. Tình hình này dẫn đến cảnh cộng đồng dân cư, nhà cung ứng dịch vụ du 
chen chúc, hỗn độn, mất trật tự an ninh và lịch và du khách nên việc quản lý các điểm 
an toàn ở các điểm đến du lịch tâm linh mà đến du lịch tâm linh còn nhiều thiếu sót và 
nhiều phương tiện truyền thông đã đưa tin bất cập. Nhiều nơi, địa phương còn buông 
trong nhiều năm qua. lỏng quản lý để hàng quán mọc lên một 
 2) Nhà cung ứng dịch vụ du lịch: chưa cách tùy tiện, rác rưởi mất vệ sinh làm mất 
chuẩn bị chu đáo nội dung và tổ chức các ý nghĩa linh thiêng tại các điểm đến. Địa 
đoàn du lịch tâm linh. Còn nặng về thương phương chưa giáo dục và xử lý kịp thời 
mại hóa. Sử dụng hướng dẫn viên chưa đủ những thái độ phản cảm và tình trạng mất 
trình độ, kiến thức, kỹ năng và ngoại ngữ trật tự trị an. Các cấp quản lý chưa tạo văn 
về du lịch tâm linh để phục vụ du khách. minh, thân thiện, hiếu khách ở những điểm 
Nhiều hướng dẫn viên còn chưa nắm vững đến. Nhiều di tích, di sản chưa được bảo 
về bản chất của loại hình du lịch tâm linh quản, tôn tạo tốt, chưa hướng dẫn cộng 
và lịch sử truyền thống văn hóa Việt Nam đồng địa phương tham gia cung cấp dịch vụ 
cho nên thuyết minh còn sai sót và chưa du lịch một cách bài bản. 
thổi vào lòng du khách về niềm tin, cảm 5) Công việc đào tạo nguồn nhân lực 
xúc và sự trải nghiệm về du lịch tâm linh. phục vụ thị trường khách du lịch tâm linh 
 51 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 07/2018 
vẫn còn bỏ ngỏ. Quan trọng nhất là số đông đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - 
người làm du lịch chưa nhận thức đúng về xã hội theo hướng bền vững. Tuy nhiên, tại 
khái niệm, nội hàm, phương pháp và tổ một số điểm đến có đông du khách, nhiều 
chức tour du lịch tâm linh. Nội dung của dịch vụ ăn theo như xem bói, bốc quẻ, bán 
hoạt động du lịch tâm linh chủ yếu là hành bùa may, nước thánh, vàng thau lẫn lộn. 
hương đến những điểm tâm linh; tham Du lịch tâm linh là loại hình du lịch văn 
quan, vãn cảnh, thưởng ngoạn cảnh quan và hóa chuyên đề, một nhân tố quan trọng 
không gian kiến trúc, điêu khắc gắn với không chỉ mang lại sự tăng trưởng kinh tế 
điểm tâm linh cũng như tìm hiểu văn hóa mà còn phát huy giá trị tinh thần, lòng yêu 
gắn với lịch sử, tôn giáo và lối sống bản nước, niềm tin, tăng cường đoàn kết dân 
địa, những giá trị di sản văn hóa gắn với tộc và quốc tế. Văn hóa tâm linh vừa được 
điểm tâm linh; tham gia lễ hội tín ngưỡng, coi là cốt lõi của sản phẩm du lịch tâm linh, 
dân gian và còn nhiều lĩnh vực khác nằm đồng thời là sợi dân kết nối tâm hồn người 
ngoài tôn giáo. Theo đánh giá của tác giả Việt Nam và bạn bè quốc tế [4, tr.23]. 
Nguyễn Văn Tuấn, du lịch tâm linh đóng Tuy nhiên, sản phẩm du lịch tâm linh ở 
góp tích cực vào phát triển du lịch bền Việt Nam vào thời điểm hiện tại còn đơn 
vững ở các khía cạnh như tạo công ăn việc điệu và có cả những yếu tố lạc lỏng, phản 
làm, nâng cao thu nhập và cải thiện đời cảm, thiếu an toàn, mất trật tự; ô nhiễm môi 
sống của các cộng đồng dân cư tại các điểm trường; yếu tố mê tín trỗi dậy đẩy lùi nét 
du lịch tâm linh; sống tốt đời, đẹp đạo, đẹp văn hóa của lễ hội. Phản cảm nhất là 
nhân cao nhận thức bảo vệ môi trường; động cơ đi lễ của một số người đến chùa để 
mang lại những giá trị và trải nghiệm thanh cầu lộc, cầu may, xin được thăng quan tiến 
tao cho du khách [6, tr.70]. Nhưng thực tế chức,... thậm chí có hiện tượng cướp lộc ở 
cho thấy kết quả này còn bị hạn chế. đền, chùa. 
 Tiến sĩ Dương Bích Hạnh, Điều phối 2.4. Giải pháp phát triển du lịch tâm linh 
viên chương trình văn hóa, văn phòng Với thực trạng du lịch tâm linh vừa 
UNESCO tại Việt Nam đã nhận xét: “Đầu phân tích trên đây, chúng tôi xin nêu ra một 
tiên, một số di sản văn hóa bị khai thác quá số giải pháp chính để phát triển du lịch tâm 
mức và có cơ chế yếu để bảo vệ và bảo tồn linh theo hướng bền vững (có tham khảo và 
các di sản này, kết quả là, phát triển kinh tế đồng thuận với một số chuyên gia). 
có nguy cơ ảnh hưởng xấu đến cả di sản Các thành tố của văn hóa du lịch du 
truyền thống và di sản tâm linh” [4, tr.10]. khách, nhà cung ứng dịch vụ du lịch, cộng 
 Việt Nam định hướng phát triển du lịch đồng, nhà quản lý cần có nhận thức đúng 
tâm linh theo hướng khai thác những giá trị và định hướng đúng về phát triển du lịch 
nổi trội về cảnh quan thiên nhiên, văn hóa tâm linh theo hướng bền vững và phải phối 
gắn với quy hoạch liên kết vùng. Phát triển kết chặt chẽ để thực hiện đồng bộ và 
du lịch tâm linh trở thành động lực thu hút chuyên nghiệp. 
khách, thúc đẩy hoạt động dịch vụ du lịch Du lịch tâm linh phải được tập trung 
khác, tạo sự đa dạng cho du lịch Việt Nam, đầu tư phát triển theo quy hoạch bài bản 
 52 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
trên cơ sở khai thác những giá trị nổi trội về nhập phải chú ý nâng cao trình độ ngoại 
cảnh quan thiên nhiên và văn hóa dân tộc. ngữ, chú trọng những kỹ năng về nghe, nói, 
Phát triển du lịch tâm linh trở thành động đọc, viết. Ngoài ra, phải chú ý rèn luyện 
lực thu hút khách du lịch, thúc đẩy các hoạt thái độ đối với du khách tâm linh. 
động dịch vụ du lịch khác, tạo sự đa dạng Tổ chức cung cấp dịch vụ và tăng 
và hấp dẫn cho du lịch Việt Nam. Phát triển cường quản lý điểm đến du lịch tâm linh 
du lịch tâm linh trở thành mục tiêu phát nhằm nâng cao giá trị di sản, thỏa mãn nhu 
triển đời sống tinh thần cho nhân dân cầu du khách. 
hướng tới những giá trị chân, thiện, mỹ. Tăng cường nghiên cứu thị trường, 
 Giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận phát triển sản phẩm, xúc tiến quảng bá du 
thức đúng về du lịch tâm linh, bài trừ mê lịch tâm linh trong mối liên kết phát triển 
tín dị đoan và hiện tượng thương mại hóa, các loại hình du lịch khác đi liền với quản 
đảm bảo thực hiện đúng các quan điểm lý điểm đến trở thành thương hiệu du lịch 
phát triển loại hình du lịch tâm linh mang nổi bật. 
lại những giá trị tinh thần tiến bộ cho xã Thực hiện các chính sách du lịch có 
hội, góp phần tích cực vào phát triển kinh trách nhiệm hướng tới cộng đồng dân cư 
tế xã hội bền vững. địa phương được hưởng lợi, đặc biệt là các 
 Xây dựng, tuyên truyền giáo dục và có nhóm người yếu thế. Tăng cường năng lực 
các biện pháp chế tài những hiện tượng vi tham gia quản lý, phục vụ của người dân tại 
phạm “Bộ Quy tắc ứng xử về du lịch tâm khu, điểm du lịch tâm linh. Cần phải giải 
linh” đến các đối tượng tham gia vào hoạt quyết tốt lợi ích của các nhóm đối tượng 
động du lịch như du khách, nhà cung ứng tham gia vào hoạt động du lịch. 
dịch vụ du lịch, cộng đồng địa phương, các Hiện nay, có một vài điểm đến du lịch 
cấp quản lý Nhà nước. tâm linh đã bước đầu thực hiện tốt, đơn cử 
 Xây dựng sản phẩm và dịch vụ du lịch như chùa Cái Bầu (Quảng Ninh). Ở đây 
tâm linh theo hướng đa dạng, khác biệt, được gọi là thiền viện Trúc Lâm Giác Tâm, 
đẳng cấp, đặc sắc, tinh tế phù hợp với văn một công trình văn hóa tâm linh thu hút 
hóa địa phương và tiềm năng du lịch tâm nhiều khách hành hương và vãn cảnh. 
linh tại các điểm đến. Trong chùa không đốt vàng mã, không có 
 Tập trung nguồn lực, tạo cơ chế huy quán xá, hàng rong, không có cảnh chèo 
động nguồn lực đầu tư vào các khu, điểm kéo, Du khách thực sự được hòa mình 
du lịch tâm linh dựa trên quy hoạch các vào một không gian tĩnh lặng, ngắm nhìn 
khu, điểm du lịch tâm linh. vịnh Bái Tử Long xinh đẹp, có cảm giác 
 Tập trung đào tạo nguồn nhân lực phục bình yên, thanh thản, tâm hồn nhẹ nhàng 
vụ thị trường du lịch tâm linh cả về tri thức, như trút được mọi ưu tư, mệt mỏi, Cần 
kỹ năng và thái độ làm việc. Quan trọng tìm hiểu và học tập kinh nghiệm tổ chức du 
nhất là phải nhận thức về khái niệm, nội lịch tâm linh của một số nước. Chẳng hạn, 
dung, phương pháp và tổ chức thực hiện du Myanmar là bài học quý giá cho phát triển 
lịch tâm linh. Đồng thời trong thời kỳ hội du lịch tâm linh đối với Việt Nam. Sau 5 
 53 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 07/2018 
năm mở cửa, lượng du khách nước ngoài thăng hoa, do đó họ cần đến nhu cầu tâm 
đến Myanmar tăng 170 lần. Myanmar có linh và du lịch tâm linh. 
rất nhiều ngôi chùa cổ, với phong cách kiến Du lịch tâm linh góp phần nâng cao tự 
trúc độc đáo; có xá lợi của Đức Phật và lưu nhận thức, tự tu dưỡng, tự gột rửa tâm hồn. 
giữ nhiều xá lợi của các cao tăng đắc đạo; Du lịch tâm linh thực chất là loại hình du 
trang phục kín đáo và đi chân trần là bắt lịch văn hóa, lấy yếu tố văn hóa tâm linh 
buộc đối với người địa phương và du khách vừa làm cơ sở vừa làm mục tiêu nhằm thỏa 
khi đến các địa điểm du lịch tâm linh; tấm mãn nhu cầu tâm linh con người. Du lịch 
lòng người dân nơi đây rất bình đẳng và tâm linh cần thiết cho con người trong xã 
quý khách [13]. hội hiện đại. Ở nước ta có nhiều tiềm năng 
 Có thể nói du lịch tâm linh là loại hình để du lịch tâm linh phát triển vì nhân dân ta 
du lịch có nhiều tiềm năng. Chúng ta cần có truyền thống lịch sử và văn hóa lâu đời, 
nhận thức đúng đắn và khai thác có hiệu có nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật 
quả tiềm năng du lịch tâm linh theo hướng thể, có đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. 
phát triển bền vững. Mặc dù hiện nay du lịch tâm linh của 
3. KẾT LUẬN nước ta đang phát triển về số lượng du 
 Hoạt động du lịch tâm linh tự phát hình khách nhưng về chất lượng vẫn còn nhiều 
thành từ xa xưa trong lịch sử loài người, bất cập. Vì vậy, ngành du lịch và cả hệ 
dưới phương diện trải nghiệm cá nhân, thống chính trị nước ta cần nhiều giải pháp 
nhưng du lịch tâm linh với tư cách là một đồng bộ và chuyên nghiệp để đưa du lịch 
loại hình dịch vụ du lịch mới được đề cập tâm linh phát triển bền vững nhằm thực 
gần đây. Con người sống không chỉ cần vật hiện Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ 
chất mà còn cần đến tinh thần lành mạnh, Chính trị, quyết tâm đưa du lịch Việt Nam 
tâm hồn luôn trải rộng với những trải thành ngành kinh tế mũi nhọn trong những 
nghiệm tâm linh hướng đến chân, thiện, mỹ năm sắp tới. 
để làm cho cuộc sống của chính mình được 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bùi Thị Phương Mai (2016), Du lịch tâm linh ở An Giang - Tiềm năng và thách thức, in 
trong Các loại hình du lịch hiện đại, Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. 
2. Daniel H. Olsen (2013), Định nghĩa, động cơ và sự bền vững: Nghiên cứu điển hình du 
lịch tâm linh, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Du lịch tâm linh vì sự phát triển bền vững, Ninh 
Bình ngày 21 và 22/11/2013. 
3. Hoàng Tuấn Anh (2013), Phát biểu khai mạc, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Du lịch tâm linh 
vì sự phát triển bền vững, Ninh Bình. 
4. Kỷ yếu Hội nghị Quốc tế Du lịch tâm linh vì sự phát triển bền vững, Ninh Bình. 
5. Lê Quang Đức, Bài giảng Du lịch tâm linh, Trường Đại học Tôn Đức Thắng. 
 54 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 
6. Nguyễn Văn Tuấn (2013), Du lịch tâm linh ở Việt Nam - Thực trạng và định hướng phát 
triển, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế Du lịch tâm linh vì sự phát triển bền vững, Ninh Bình. 
7. Nhiều tác giả (2016), Các loại hình du lịch hiện đại, Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố 
Hồ Chí Minh. 
8. Norman A. (2004), Spiritual tourism: Religion and Spirituality in contemporary travel, 
University of Sydney. 
9. Phạm Đức Dương (Chủ biên, 2013), Lịch sử, văn hóa Đông Nam Á, Nxb. Văn hóa - Thông tin. 
10. Phan Huy Xu và Võ Văn Thành (2016), Bàn về văn hóa du lịch Việt Nam, Nxb. Tổng 
hợp Thành phố Hồ Chí Minh. 
11. Phương Vũ (2017), Phát triển du lịch tâm linh - tạo sự khác biệt: Biến di sản thành tài 
sản, 
bien-di-san-thanh-tai-san-n20170330153109958.htm. 
12. Thanh Tùng (2013), Lồng ghép du lịch tâm linh với du lịch văn hóa, sinh thái, 
13. UNWTO (2013), First International Conference on Spiritual Tourism for Sustainable 
tourism, Ninh Binh, Vietnam. 
14. Viện Nghiên cứu phát triển du lịch (2013), Hội nghị Quốc tế về du lịch tâm linh vì sự 
phát triển bền vững lần đầu tiên được UNWTO tổ chức tại Việt Nam, đăng trên 
dau-tien-trong-khu-vuc.html. 
 Ngày nhận bài: 20/10/2017. Ngày biên tập xong: 20/11/2017. Duyệt đăng: 02/01/2018
 55