Nguyên nhân gây mưa của Cherrapunji và hoang mạc Thar

Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 137 
NGUYÊN NHÂN GÂY MƯA 
CỦA CHERRAPUNJI VÀ HOANG MẠC THAR 
TRƯƠNG VĂN TUẤN* 
TÓM TẮT 
Tính đa dạng và phong phú của tự nhiên đã và đang thay đổi mạnh mẽ cả trong 
không gian và thời gian bởi biến đổi khí hậu toàn cầu. Tìm ra quy luật để hiểu và chế ngự 
những biến đổi đó là việc phải làm thường xuyên của chúng ta. Bài viết này trình bày sự 
thay đổi yếu tố ẩm của khí hậu ở 2 địa điểm được coi là điển hình nhất trên Trái Đất: 
Cherrapunji và hoang mạc Thar với hi vọng tìm ra những nguyên nhân chính của hiện 
tượng này, từ đó thấy được quy luật biến đổi của chúng để trước hết phục vụ cho giảng 
dạy Địa lí và sau nữa là tìm ra những giải pháp để chế ngự chúng. 
Từ khóa: biến đổi khí hậu, nhân tố biến đổi khí hậu – mưa, quy luật biến đổi, giải 
pháp chế ngự. 
ABSTRACT 
The causes of rain in Cherrapunji and Thar wasteland 
The nature’s diversity has been changing strongly in terms of both space and time, 
due to the global climate change. Thus it is vital that we recognize its rules and control 
those changesfrequently. This article discusses the moisture factor in two most typical 
locations on earth: Cherrapunji and Thar wasteland, in hope of finding the main causes of 
this phenomenon, thus recognizing the rule of the change, for teaching geography as well 
as finding methods to control them. 
Keywords: climate change, factor causing climate change- the rain, methods to control. 
1. Đặt vấn đề 
Bài viết này xuất phát từ nhu cầu 
thực tế học tập môn Địa lí tự nhiên các 
lục địa ở trường đại học và giảng dạy Địa 
lí thế giới ở trường trung học phổ thông. 
Mặc dù đã có rất nhiều tác giả nghiên 
cứu và viết về vấn đề này ở nước ta cũng 
như trên thế giới nhưng chúng tôi sẽ tiếp 
cận vấn đề này theo cách khác: Thông 
qua việc phân tích, so sánh các nguyên 
nhân hình thành chế độ mưa và lượng 
mưa của 2 địa điểm có cùng vĩ độ 
(khoảng 25oB) nhưng có lượng mưa đối 
* TS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM 
lập nhau để khái quát và đưa ra những lí 
giải có tính quy luật về sự thay đổi (cả 
không gian và thời gian) nhằm giúp 
người đọc có phương pháp tiếp cận vấn 
đề này, từ đó vận dụng để lí giải những 
địa điểm khác. 
Trái Đất bao la rộng lớn với những 
điều kiện tự nhiên phong phú, đa dạng và 
phức tạp. Chính vì những đặc điểm này 
mà trên Trái Đất đã hình thành nên rất 
nhiều hiện tượng tự nhiên trái ngược 
nhau (đôi khi những hiện tượng trái 
ngược đó nằm rất gần nhau), điển hình 
cho hiện tượng tự nhiên nói trên là sự trái 
ngược về lượng mưa ở hai địa điểm cùng 
nằm trên cùng vĩ độ (khoảng 25oB) của 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 138
Ấn Độ thuộc lục địa Á - Âu, với một nơi 
mưa nhiều nhất thế giới và một nơi là 
hoang mạc nhiệt đới rất điển hình. Đó là 
Cherrapunji và hoang mạc Thar. 
Do số liệu chưa được thu thập đầy 
đủ nên chúng tôi không hi vọng định 
lượng những nguyên nhân của hiện tượng 
trên mà mới chỉ dừng lại ở những phân 
tích định tính. Và vì giới hạn của một bài 
báo nên chúng tôi chỉ chú trọng vào việc 
phân tích các nguyên nhân chính về sự 
khác nhau về lượng mưa của 2 địa điểm 
nghiên cứu. 
2. Khái quát về các điều kiện chính 
ảnh hưởng đến mưa của Cherrapunji 
và hoang mạc Thar 
Á - Âu là lục địa rộng lớn nhất thế 
giới, nằm trải dài từ khoảng 1oB – 82oB 
và rộng trên 200 kinh tuyến (khoảng từ 
10oT – 170oT). Chính vì vậy các điều 
kiện tự nhiên của lục địa Á – Âu có sự 
phân hóa hết sức phong phú, đa dạng và 
phức tạp. Ấn Độ là một phần của lục địa 
Á-Âu, Ấn Độ bao gồm phần lớn của tiểu 
lục địa Ấn Độ nằm trên mảng kiến tạo 
Ấn Độ, phần phía bắc của mảng Ấn – Úc 
và có diện tích 3.287.263 km2. Phần lớn 
Ấn Độ nằm ở bán đảo Nam Á, vươn ra 
Ấn Độ Dương, giáp với biển Arap về 
phía Tây Nam; với vịnh Bengan về phía 
Đông và Đông Nam; giáp với các quốc 
gia: Pakistan về phía Tây Bắc; Trung 
Quốc, Nepan, Butan về phía Bắc; 
Myanma, Bangladet về phía Đông và 
Xrilanca về phía Đông Nam. Ấn Độ nằm 
ở vĩ độ khoảng từ 10oB - 35oB. Với vĩ độ 
này Ấn Độ nằm trong 2 đới khí hậu cận 
xích đạo và nhiệt đới của Bắc bán cầu. 
Hai địa điểm Cherrapunji và hoang mạc 
Thar cùng nằm trên bán đảo Ấn Độ và 
gần cùng một vĩ độ (khoảng 25oB), cũng 
có nghĩa là chúng cùng nằm ở đới khí 
hậu nhiệt đới Bắc bán cầu.Vì thế mưa của 
chúng sẽ có chế độ của của kiểu nhiệt đới 
Bắc bán cầu. 
Đi từ Bắc xuống Nam, địa hình của 
Ấn Độ gồm có: dãy Himalaya cao đồ sộ 
ở phía Bắc, tiếp đến là đồng bằng Ấn 
Hằng, sơn nguyên Đecan và được bao 
bọc bởi 2 dãy núi ven biển là Ghats Đông 
và Ghats Tây. Cherrapunji và hoang mạc 
Thar cùng tiếp giáp với những dạng địa 
hình chính nói trên. Đây là những dạng 
địa hình có ảnh hưởng trực tiếp đến 
lượng mưa của 2 địa điểm này. Ngoài ra 
chúng còn tiếp giáp với các cao và sơn 
nguyên của bán đảo Trung - Ấn và bán 
đảo Arap. Các đặc điểm này sẽ ảnh 
hưởng rất lớn đến lượng mưa của chúng. 
Trên Ấn Độ Dương là các dòng 
biển theo mùa với nhiệt độ của nó không 
chênh nhiều so với nhiệt độ của đất liền. 
Vì thế ảnh hưởng của các dòng biển này 
đối với thời tiết, khí hậu của Ấn Độ và 
Cherrapunji, hoang mạc Thar là không 
lớn. 
Về hoàn lưu, Cherrapunji và hoang 
mạc Thar cùng chịu ảnh hưởng của các 
loại gió chính: Gió tín phong Đông Bắc 
vào suốt mùa đông (và hoạt động không 
thường xuyên vào mùa hè), gió mùa 
Đông Nam và gió mùa Tây Nam vào mùa 
hè (các loại gió này hoạt động xen kẽ với 
gió tín phong), ngoài ra vào mùa hè 
hoang mạc Thar còn chịu ảnh hưởng của 
gió tây bắc, Cherrapunji chịu ảnh hưởng 
của dải hội tụ chí tuyến (CIT). Do 2 địa 
điểm này nằm ở kinh tuyến khác nhau 
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 139 
nên cường độ và tần suất hoạt động của 
các loại gió trên sẽ khác nhau, vì thế ảnh 
hưởng của các loại gió này đến lượng 
mưa của chúng sẽ rất khác nhau. 
3. Đặc điểm chính về mưa ở 
Cherrapunji và Hoang mạc Thar 
3.1. Đặc điểm chính về mưa ở 
Cherrapunji 
Cherrapunji nằm khoảng vĩ độ 25oB 
và 91oĐ, ở độ cao khoảng 1290m so với 
mực nước biển là một thị trấn vùng núi 
thuộc bang Meghalaya, phía Đông Bắc 
Ấn Độ. Đây là nơi có lượng mưa nhiều 
nhất thế giới (khoảng 12.000mm/năm). 
Theo trạm quan trắc khí tượng Ấn 
Độ tại Cherrapunji (bảng 1), lượng mưa 
trung bình trong 38 năm từ 1973 – 2010 
ở Cherrapunji là 11.902,1mm/năm (riêng 
năm 2010 là 13.472,4mm). 
Bảng 1. Lượng mưa trung bình các năm tại Cherrapunji từ 1989 – 2010 
Năm Lượng mưa trung bình năm (mm) Năm 
Lượng mưa 
trung bình năm (mm) 
2010 13472,4 1999 11597,8 
2009 9069,9 1998 13505,9 
2008 11414,6 1997 8356,5 
2007 12646,8 1996 12801,3 
2006 8734,1 1995 11204,8 
2005 9758,0 1994 14209,8 
2004 14790,8 1993 12896,6 
2003 10498,8 1992 8993,6 
2002 2002,0 1991 14536,9 
2001 8971,5 1990 12503,8 
2000 12262,2 1989 13460,0 
(Theo trạm quan trắc khí tượng Ấn Độ tại Cherrapunji) 
Số liệu cho thấy, Cherrapunji là một địa điểm có lượng mưa đặc biệt lớn. Trong 
khoảng thời gian từ 1989 – 2010, lượng mưa mà Cherrapunji nhận được lớn nhất vào 
năm 2004 (14.790,8mm) và thấp nhất vào năm 2002 (2002mm). 
Bảng 2. Lượng mưa trung bình năm tại một số địa điểm trên thế giới 
Địa điểm Lượng mưa trung bình (mm) Địa điểm 
Lượng mưa 
trung bình (mm) 
Cherrapunji 
(1973 – 2010) 11902,1 Seoul 1364,8 
Dhaka (Bangladet) 1997,3 Tokyo 1523,1 
Sylhet (Bangladet) 4401,6 Islamabad 965,1 
Bangkok (Thái Lan) 1466,9 Kabul 289,3 
Kualalumper 2393,6 Tehran 240,7 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 140
Hongkong 2272,2 Alexandria 197,4 
Singapore 2216 Cairo 24,8 
Bắc Kinh 635,3 Lagos, 1740,7 
(Nguồn. www.Worldclimate.com) 
So với một số địa điểm trên thế giới (bảng 2), Cherrapunji là nơi có lượng mưa 
lớn nhất, gấp gần 3 lần Sylhet (Bangladet: 4401,6mm) và gấp khoảng 480 lần lượng 
mưa ở Cairo (Ai Cập: 24,8mm). 
Biểu đồ 1. Lượng mưa trung bình năm tại Cherrapunji, từ năm 1989-2010 
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
19
89
19
91
19
93
19
95
19
97
19
99
20
01
20
03
20
05
20
07
20
09
Biểu đồ 2. Lượng mưa trung bình năm tại một số nơi trên thế giới 
0
5000
10000
15000
cherrapunji
Sylhet
Kualalumper
Hongkong
Seoul
Islamabad
tehran
Cairo
mm 
mm 
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 141 
Bảng 3. Lượng mưa trung bình các tháng tại Cherrapunji một số năm 
Đơn vị: mm 
Năm 
Tháng 
38 năm 
(1973 – 2010) 2007 2008 2009 2010 
1 14,5 0,0 49,9 0 0,2 
2 69,2 131,4 54,0 100,4 1 
3 332,9 21,6 570,3 85,8 808 
4 880,1 800,3 809,3 636,2 2734,5 
5 1330,2 1081,3 400,7 1003,2 1337,8 
6 2498,2 2601,0 2092,6 1299,8 3340,3 
7 3141,0 4132,8 3615,8 2513 2158,3 
8 1823,1 973,6 2966,4 2424,6 1528,4 
9 1191,6 1858,0 789,3 641,1 888,1 
10 533,4 728,4 368,3 360,6 615,6 
11 64,9 218,4 0,0 5,2 27,6 
12 23,0 0,0 0,0 0 32,6 
Tổng 
cộng 11.902,1 12.646,8 11.414,6 9069,9 13.472,4 
(Theo Trạm quan trắc khí tượng Ấn Độ tại Cherrapunji) 
Các bảng số liệu 1, 2 và các biểu đồ 1, 
2 cho thấy: 
Về chế độ mưa: Ở Cherrapunji mưa 
rất lớn nhưng chỉ tập trung vào một mùa. 
Số liệu bảng 3 và 2 biểu đồ trên cho 
thấy: Cherrapunji có mưa tập trung chủ 
yếu vào các tháng từ 3 – 10 và chiếm 
khoảng 98% lượng mưa cả năm. Trong 
đó lượng mưa tăng dần từ đầu mùa hè - 
khoảng tháng 3 (tháng 3: 332,9mm/năm) 
và đạt cực đại vào các tháng cuối mùa hè 
- khoảng tháng 6, 7, 8 - (tháng 6: 2498, 
2mm; tháng 7: 3141mm; tháng 8: 
1823,1mm), sau đó lại giảm dần (tháng 
10: 533,4mm). Các tháng còn lại rất ít 
hoặc không mưa (tháng 11: 64,9mm, 
tháng 12: 23mm, tháng 1: 14,5mm, tháng 
2: 69,2 mm). 
Như vậy, mưa ở Cherrapunji chủ 
yếu là mưa vào mùa hè của Bắc bán cầu. 
3.2. Đặc điểm chính về mưa hoang 
mạc Thar 
Hoang mạc Thar nằm khoảng vĩ độ 
25oB (cùng vĩ tuyến với Cherrapunji) và 
kinh tuyến 70o Đ. Thar còn được gọi là 
đại sa mạc Ấn Độ, là một vùng khô cằn 
lớn nằm ở Tây Bắc của tiểu lục địa Ấn 
Độ, với diện tích khoảng 200.000km2. 
Hoang mạc Thar nằm chủ yếu ở bang 
Rajasthan (Ấn Độ), kéo dài vào phần 
phía Nam của bang Haryana, tiểu bang 
Punjap và bang Gujarat ở miền Bắc Ấn 
Độ. Còn tại Pakistan, hoang mạc Thar 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 142
bao gồm tỉnh Sindh ở miền Đông và phần 
Đông Nam của tỉnh Punjap của Pakistan. 
Đây là sa mạc lớn thứ 7 trên thế giới và 
thứ 3 châu Á. Thar là một hoang mạc 
nhiệt đới, những tháng 4, 5 và 6 là những 
tháng nóng nhất và mưa không đáng kể. 
Bảng 4. Nhiệt độ và lượng mưa trung bình các tháng tại Umar Kot 
(một bộ phận của hoang mạc Thar) 
Nhiệt độ (o C) Tháng 
Max Min 
Lượng mưa (mm) 
1 25,6 7,6 1,00 
2 29,5 10,7 2,00 
3 35,3 16,6 1,00 
4 39,9 20,7 1,00 
5 42,4 25,0 1,00 
6 40,8 27,3 10,00 
7 37,2 26,8 50,00 
8 35,1 25,8 76,00 
9 36,2 24,2 23,00 
10 36,4 20,1 5,00 
11 32,3 13,9 1,00 
12 27,4 8,7 1,00 
Trung bình 34,84 18,95 14,33 
(Theo Cục khí tượng quốc gia Pakistan, Islamabad) 
Số liệu bảng 4 và biểu đồ 5 cho 
thấy: Hoang mạc Thar có nhiệt độ không 
quá cao. Tại Umar Kot (một bộ phận của 
hoang mạc Thar): Nhiệt độ cực đại chỉ 
dao động từ khoảng 25oC – 42oC và cao 
nhất vào tháng 5 với 42,4oC, mức trung 
bình cả năm cũng chỉ đạt khoảng 
34,84oC. Còn nhiệt độ cực tiểu vào tháng 
1 là 7,6oC và nhiệt độ cực tiểu trung bình 
cả năm là 18,95oC. Lượng mưa ở đây rất 
thấp: Tại Umar Kot lượng mưa trung 
bình năm là 14,33mm, từ tháng 11 - 5 
lượng mưa trung bình từ 1 - 2mm, cao 
nhất là tháng 8 lượng mưa cũng chỉ 
khoảng 76mm. Như vậy lượng mưa ở 
Thar rất thấp, dưới 250mm/năm, đủ “tiêu 
chuẩn” của mưa ở một vùng hoang mạc. 
Các số liệu trên cho thấy, 
Cherrapunji là nơi có lượng mưa lớn nhất 
thế giới trong khi hoang mạc Thar lại có 
lượng mưa rất thấp (dưới 250mm/năm). 
Điểm chung về chế độ mưa của 2 địa 
điểm là các tháng mùa đông của bắc bán 
cầu hầu như không có mưa. Vì thế lí giải 
về lượng mưa chênh nhau giữa 2 địa 
điểm thực chất là lí giải về nguyên nhân 
mưa của mùa hè. 
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 143 
Biểu đồ 3. Lượng mưa trung bình/ tháng tại Cherrapunji, 2010 
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Biểu đồ 4. Lượng mưa trung bình/ tháng tại Cherrapunji, trong 38 năm 
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Biểu đồ 5. Nhiệt độ cực đại và cực tiểu trong 38 năm tại UmarKot 
0
50
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
max min
mm 
oC 
mm 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 144
Biểu đồ 6. Lượng mưa trung bình trong 38 năm tại UmarKot 
4. Một số nguyên nhân chính 
4.1. Khái quát về các nhân tố chính 
ảnh hưởng đến lượng mưa trên thế giới 
4.1.1. Vị trí địa lí 
Những nơi ở gần biển thì mưa 
nhiều hơn những nơi ở sâu trong lục địa. 
Trên mỗi bán cầu lượng mưa thay đổi 
theo vĩ độ, có 2 cực đại mưa: 1 cực đại 
chính ở xích đạo và 1 cực đại phụ ở vĩ độ 
ôn đới. Có 2 cực tiểu mưa: 1 cực tiểu ở 
cực và 1 cực tiểu ở chí tuyến. 
4.1.2. Dòng biển 
Ảnh hưởng của dòng biển lạnh 
thường ít mưa, dòng biển nóng có mưa 
nhiều. Dòng biển nóng hoạt động quanh 
năm mưa nhiều hơn dòng biển hoạt động 
theo mùa. 
4.1.3. Địa hình 
Địa hình vuông góc với hướng gió: 
sườn đón gió mưa nhiều, sườn khuất gió 
mưa ít. Địa hình song song với hướng gió 
mưa ít. 
4.1.4. Hoàn lưu 
Gió ảnh hưởng đến lượng mưa 
thông qua các khối khí. Trong các khối 
khí chính trên thế gới, khối khí xích đạo 
thường gây mưa nhiều nhất, các khối khí 
chí tuyến và cực là những khối khí khô. 
Gió có mang theo các khối khí hải dương 
gây mưa nhiều, mang theo khối khí lục 
địa sẽ không mưa. 
Ngoài ra, còn có các yếu tố ảnh 
hưởng đến lượng mưa như nhiễu loạn khí 
quyển, dải hội tụ, 
4.2. Một số nguyên nhân gây mưa ở 
Cherrapunji và hoang mạc Thar 
4.2.1. Vị trí địa lí 
Cherrapunji và hoang mạc Thar 
nằm gần cùng vĩ độ và có kiểu khí hậu 
nhiệt đới nơi có lượng mưa tương đối 
lớn, như vậy nguyên nhân lượng mưa của 
chúng chênh lệch nhau không phải là từ 
vĩ độ địa lí. 
4.2.2. Địa hình 
Ở phía Bắc Cherrapunji và hoang 
mạc Thar là các dãy núi cao đồ sộ, phía 
Nam giáp với vịnh Bengan phía Đông có 
các cao nguyên và sơn nguyên, phía Tây 
của Cherrapunji là đồng bằng Ấn Hằng, 
phía Tây của Thar là các cao và sơn 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
mm 
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 145 
nguyên của bán đảo Arap. Như vậy, cấu 
tạo địa hình của 2 địa điểm khác nhau cơ 
bản là: ở phía Tây hoang mạc Thar là các 
cao và sơn nguyên cao, Cherrapunji là 
các đồng bằng. Với cấu tạo địa hình như 
trên thì Cherrapunji sẽ trở thành sườn 
đón gió Tây Nam, Đông Nam và ngược 
lại Thar lại là sườn khuất 2 loại gió này 
(xin lưu ý rằng, Thar là một bồn địa). 
Đây chính là nhân tố đầu tiên tạo ra tính 
khác biệt giữa 2 địa điểm. 
Địa hình cũng là một nhân tố ảnh 
hưởng rất lớn đến lượng mưa (nhất là khi 
kết hợp với hoàn lưu). 
Ở Cherrapunji, phía Bắc là dãy 
Himalaya cao nhất thế giới và gần như 
vuông góc với tất cả các loại gió đến. 
Phía Đông Cherrapunji có các cao 
nguyên và sơn nguyên cũng là địa hình 
chắn gió từ hướng Tây đến. Ở phía Tây 
Cherrapunji là đồng bằng Ấn Hằng, phía 
Nam là vịnh Bengan, đều là địa hình 
thấp, tạo điều kiện cho các loại gió dễ 
dàng xâm nhập vào (xem hình 1, 2). 
Hình 1. Các dạng địa hình chính bao quanh Cherrapunji 
Nguồn: Xử lí theo www.worldclimate.com 
Hình 2. Mô hình về sự phối hợp giữa gió và địa hình tại Cherrapunji 
Nguồn. xử lí theo www.worldclimate.com 
Địa hình chắn 
gió gió 
Dãy Himalaya 
Các cao nguyên 
và sơn nguyên 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 146
Hoang mạc Thar là một bồn địa với 
địa hình bao quanh nó là các cao nguyên, 
sơn nguyên và núi cao do đó các loại gió 
đến bồn địa này đều sinh ra hiện tượng 
đọan nhiệt (đây là nguyên nhân rất quan 
trọng của thời tiết khô hạn của hoang 
mạc này). 
Hệ quả của hoàn lưu và địa hình 
đối với thời tiết của 2 địa điểm: 
Vào mùa đông, gió tín phong thổi 
theo hướng Bắc - Đông Bắc xuất phát từ 
dãy Himalaya cao đồ sộ với tính chất 
lạnh, khô ảnh hưởng đến Cherrapunji và 
Thar, do đó các tháng mùa đông ở đây 
thời tiết lạnh và không mưa. 
Vào mùa hè, gió mùa thổi theo 
hướng Tây Nam và Đông Nam đến 
Cherrapunji, Cherrapunji nằm ở sườn đón 
các gió này, đồng thời 2 loại gió này đã 
tạo ra dải hội tụ chí tuyến nên gây ra mưa 
rất lớn. Ngược lại, hoang mạc Thar lại 
nằm ở các sườn khuất các loại gió này 
nên thời tiết rất nóng và khô. 
Như vậy sự kết hợp giữa địa hình 
đón gió, hoàn lưu và hoạt động của dải 
hội tụ nội chí tuyến là 3 nguyên nhân 
chính gây mưa lớn cho Cherapunji, biến 
nó thành nơi mưa nhiều nhất thế giới. Ngược 
với tất cả các loại gió đến hoang mạc 
Thar đều bị khuất và đi từ trên cao xuống 
nên gây ra hiện tượng thời tiết rất khô. 
4.2.3. Dòng biển 
Các dòng biển ở Ấn Độ Dương là 
các dòng biển hoạt động theo mùa có 
nhiệt độ ít chênh lệch so với nhiệt độ ở 
đất liền do đó ảnh hưởng của nó đến thời 
tiết và khí hậu của lục địa là không đáng 
kể. Chính vì vậy, dòng biển không phải là 
nguyên nhân gây mưa cho 2 địa điểm. 
4.2.4. Hoàn lưu 
 Tháng 1 (mùa đông) 
Vào mùa đông, trên dãy Himalaya 
là một trung tâm cao áp động lực có trị số 
áp rất cao nhờ được tăng cường bởi nhiệt 
độ thấp của miền núi cao. Vì cao áp này 
là cao áp động lực nên gió xuất phát từ 
đây thổi đến Ấn Độ là gió tín phong có 
nguồn gốc lục địa trên núi gây ra thời tiết 
lạnh và không mưa. Gió này tác động vào 
2 địa điểm Cherrapunji và hoang mạc 
Thar là như nhau. Đây là nguyên nhân 
chính của hiện tượng mưa không đáng kể 
vào mùa đông ở 2 địa điểm mà chúng tôi 
nghiên cứu 
Lược đồ 1. Các loại gió chính vào mùa đông trên bán đảo Ấn Độ 
Cherrapunji Thar 
gió tín phong ĐB 
Formatted: Font: Not Bold, Font
color: Auto, Vietnamese
Formatted: Font: Not Bold, Font
color: Auto, Vietnamese
Formatted: Font: Not Bold, Font
color: Auto, Vietnamese
Formatted: Font: Not Bold, Font
color: Auto, Vietnamese
Formatted: Vietnamese
Formatted: Vietnamese
Deleted: ó¶
tín¶
phong¶
bắc¶
- đôn
Deleted: g¶
bắc
Deleted: Cherrapunji
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trương Văn Tuấn 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 147 
Lược đồ 2. Các loại gió chính vào mùa hè trên bán đảo Ấn Độ 
 Tháng 7 (mùa hè) 
Vào mùa hè, ở 2 địa điểm này có 2 
loại gió thổi đến là gió mùa Tây Nam và 
gió mùa Đông Nam. Ngoài ra ở hoang 
mạc Thar còn có gió Tây Bắc, do nằm 
gần với hạ áp Iran. 
 Gió mùa Tây Nam 
Gió mùa Tây Nam thổi đến 2 địa 
điểm này mang theo khối khí xích đạo (là 
khối khí nóng, ẩm). Tần suất hoạt động 
của gió này ở 2 địa điểm là gần như nhau 
nhưng khi đến Cherrapunji, gió mùa Tây 
Nam đi qua Ấn Độ Dương, và qua đồng 
bằng Ấn – Hằng do đó đã gây mưa rất 
lớn. Ngược lại gió mùa Tây Nam khi đến 
hoang mạc Thar lại đi qua bán đảo 
Somali và bán đảo Arap (lưu ý rằng, địa 
hình trên 2 bán đảo này là các sơn 
nguyên cao) do đó khối khí mang theo 
của nó lúc này là khối khí nhiệt đới lục 
địa và hệ quả tất yếu về thời tiết của 
hoang mạc Thar sẽ nóng và rất khô. 
Như vậy vào mùa hè, tuy gió mùa 
Tây Nam thổi vuông góc với Cherrapunji 
và hoang mạc Thar nhưng hệ quả thời tiết 
hoàn toàn trái ngược nhau. 
 Gió mùa Đông Nam: 
Gió mùa Đông Nam thổi từ Thái 
Bình Dương đến 2 địa điểm nghiên cứu 
với tần suất và cường độ khác nhau. Khi 
đến Cherrapunji với tần suất và cường độ 
lớn hơn lại mang theo khối khí hải dương 
đã gây ra mưa rất nhiều. Ngược lại khi 
đến hoang mạc Thar (cường độ yếu hơn 
và tần suất ít hơn), gió Đông Nam lại đi 
qua sơn nguyên Đecan đồ sộ và các dãy 
Ghats Đông, Ghats Tây đã gây ra thời tiết 
rất khô và nóng. 
Qua phân tích ảnh hưởng của 2 loại 
gió chính họat động vào mùa hè và vị trí 
tiếp giáp ở 2 địa điểm chúng ta thấy, 
lượng mưa mùa hè của 2 địa điểm trên 
hoàn toàn trái ngược nhau. Cần nói thêm, 
tính chất khô nóng của hoang mạc Thar 
được tăng cường bởi sự có mặt của gió 
Tây Bắc từ trên núi cao xuống, điều này 
lí giải cho chế độ nhiệt thay đổi rất nhiều 
vảo mùa hè ở hoang mạc Thar (tháng 4 
gió mùa Tây Nam 
Cherrapunji 
Thar 
gió Tây Bắc 
gió mùa Đông Nam 
Tư liệu tham khảo Số 43 năm 2013 
_____________________________________________________________________________________________________________ 
 148
và 5 là 2 tháng không phải là mặt trời lên 
thiên đỉnh nhưng là 2 tháng gió Tây Bắc 
hoạt động mạnh nhất1 nên nhiệt độ đạt 
cực đại và lượng mưa đạt cực tiểu - xem 
bảng 4). 
Tình trạng thời tiết của Cherrapunji 
ngược với hoang mạc Thar như đã nói 
trên được tăng cường bởi hoạt động 
thường xuyên của dải hội tụ nội chí tuyến 
ở Cherrapunji. Dải hội tụ nội chí tuyến 
được hình thành ở Cherrapunji vào 
khoảng cuối mùa hè, vì vào thời gian này 
2 loại gió mùa hoạt động mạnh nhất nên 
cũng tạo thành dòng thăng lớn nhất. Cả 3 
nhân tố (2 loại gió mùa và dải hội tụ) 
cùng kết hợp với nhau gây nên mưa cực 
lớn cho Cherrapunji vào các tháng 6, 7, 8. 
Các tháng đầu và cuối mùa hè dải hội tụ 
nội chí tuyến cũng yếu đi do đó lượng 
mưa cũng giảm dần. 
Như vậy, hoàn lưu tháng 7 là một 
trong những nguyên nhân gây mưa lớn 
cho Cherrapunji và thời tiết rất nóng và 
rất khô của hoang mạc Thar. 
5. Kết luận 
5.1. Nguyên nhân chính hình thành nên 
hai thái cực về mưa của Cherrapunji và 
hoang mạc Thar là do sự kết hợp giữa 
nhân tố hoàn lưu và địa hình, trong đó 
nhân tố địa hình giữ vai trò quyết định. 
Sự có mặt của dải hội tụ nội chí tuyến đã 
tăng cường lượng mưa rất đáng kể cho 
Cherrapunji và gió Tây Bắc đã tạo ra 
thời tiết rất nóng cho hoang mạc Thar. 
5.2. Trong các nhân tố hình thành mưa 
và chế độ mưa của một vùng hay một địa 
điểm (đặc biệt là những khu vực cục bộ) 
thì địa hình luôn giữ vai trò quan trọng 
nhất. 
5.3. Quan hệ giữa hoàn lưu và địa hình 
có thể cùng thúc đẩy và phát huy tác 
dụng của nhau tạo ra những trung tâm 
mưa lớn (như ở Cherrapunji) và cũng có 
thể tạo ra những khu vực rất khô hạn 
(như ở hoang mạc Thar). Chính vì vậy, 
khi phân tích đặc điểm về mưa của một 
khu vực, một lãnh thổ nào đó không thể 
không xét đến mối quan hệ giữa địa hình 
và hoàn lưu. 
1 Gió Tây Bắc từ núi cao xuống sinh ra hiện tượng đoạn nhiệt làm nhiệt độ tăng cao. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Nguyễn Phi Hạnh (2010), Địa lí tự nhiên các lục địa, tập I,II, Nxb Giáo dục. 
2. Vi.wwikipedia.org/wiki Ấn Độ. 
3. www.cherrapunjee.com 
4. www.worldclimate.com 
(Ngày Tòa soạn nhận được bài: 22-01-2013; ngày phản biện đánh giá: 31-01-2013; 
ngày chấp nhận đăng: 18-02-2013)