Kiểm soát ngân sách nha nước trong chu kỳ ngân sách - Kinh nghiệm của các nước thuộc Eurosai

KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 69Số 134 - tháng 12/2018
KIEÅm sOaùT ngaân saùcH nHaØ nöôùc
TROng cHu KYØ ngaân saùcH - KInH ngHIEÄm 
cuûa caùc nöôùc THuOÄc EuROsaI
DIỆU THúY
Một trong số các nhiệm vụ quan trọng của các Cơ quan kiểm toán tối cao (SAI) là kiểm toán ngân sách nhà nước trước, trong và sau khi chấp hành ngân sách. Từng giai đoạn của quy trình ngân sách đều cần có sự kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả 
ngân sách. Để làm rõ hơn về vấn đề này, một nhóm công tác thuộc EUROSAI đã tiến hành nghiên cứu đề 
tài “Kiểm soát ngân sách nhà nước trong và sau khi chấp hành ngân sách”, là một phần của chủ đề Đại hội 
lần thứ V EUROSAI “SAI và kiểm toán việc chấp hành ngân sách nhà nước”. Đối tượng nghiên cứu được 
nhóm công tác lựa chọn là SAI Na-uy, Lithuania, Moldavia và Hungary. 
Từ khóa: kiểm toán, ngân sách nhà nước.
Control the state budget in the budget cycle - experiences of EUROSAI countries 
One of the important tasks of the Supreme Audit Institution (SAI) is to audit the state budget before, 
during and after the budget execution. Each stage of the budget process requires close inspection, supervision 
and control to ensure budget efficiency. To clarify this issue, a EUROSAI working group conducted a study 
on the topic “The Control during and after the Execution of the State Budget” which was the sub-theme of 
the V EUROSAI Congress: The SAI and the State Budget Execution Audit. The research subjects selected by 
the working group are SAI Norway, Lithuania, Moldavia and Hungary. 
key words: Auditing, state budget.
1. Hệ thống trách nhiệm giải trình về chấp 
hành ngân sách nhà nước
Thủ tục, chức năng, nhiệm vụ khác nhau liên 
quan đến lập báo cáo quyết toán việc chấp hành 
ngân sách nhà nước, trách nhiệm sửa chữa và độ 
tin cậy của dữ liệu trong hồ sơ được quy định phù 
hợp với phân cấp thẩm quyền biểu quyết ngân sách 
ở các nước. Thực tiễn Hungary cho thấy có 3 cấp 
trách nhiệm khác nhau ở giai đoạn kết toán ngân 
sách trung ương: mỗi đơn vị chấp hành ngân sách 
chịu trách nhiệm lập báo cáo của đơn vị mình và 
gửi báo cáo cho đơn vị chủ quản (thường là một bộ 
hay cơ quan trung ương). Cơ quan bộ chịu trách 
nhiệm lập báo cáo quyết toán ở cấp bộ, bao gồm, 
tình hình ngân sách ở cấp mình và của các đơn vị 
trực thuộc hay nhận phân bổ tài chính từ bộ. Bộ 
trưởng sau đó gửi báo cáo tài chính cho Bộ trưởng 
Bộ Tài chính. 
Có sự khác biệt đáng kể giữa các nước về nội 
dung tài liệu chấp hành ngân sách nhà nước (báo 
cáo quyết toán) đệ trình lên Quốc hội. 
Báo cáo tài chính của Chính phủ Na-uy bao 
gồm báo cáo quyết toán ngân sách và báo cáo tài 
khoản vốn. Báo cáo quyết toán cần thể hiện được 
nguồn thu - chi đối với từng khoản mục ngân sách, 
từ thời kỳ trước đến thời kỳ ngân sách được kiểm 
tra, các khoản ngân sách được phân bổ cho từng 
thời kỳ và con số chuyển nguồn sang năm sau. Báo 
cáo quyết toán cũng chỉ ra số nợ của quốc gia trong 
kỳ ngân sách. Tài khoản vốn bao gồm báo cáo về 
tài sản và nợ của Chính phủ và chỉ ra mức độ liên 
quan đến báo cáo quyết toán. 
Luật Hungary quy định rằng việc trình bày dự 
thảo báo cáo quyết toán phải có bảng cân đối kế 
toán ngân sách trung ương, bảng cân đối kế toán 
tài sản nhà nước, nợ công và danh mục tín dụng 
nhà nước, bảng cân đối kế toán các quỹ nhà nước, 
bảng cân đối kế toán hợp nhất của chính quyền địa 
KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN70 Số 134 - tháng 12/2018
phương và bảng cân đối kế toán riêng của từng cơ 
quan địa phương, bảng cân đối kế toán các hoạt 
động an ninh xã hội, báo cáo tình hình tài sản của 
các hệ thống con thuộc hệ thống tài sản nhà nước 
và báo cáo tình hình hỗ trợ thâm hụt ngân sách.
Ở Lithuania, báo cáo việc chấp hành ngân sách 
nhà nước sẽ được lập và thông qua trên cơ sở: các 
chỉ tiêu ngân sách (theo Luật thông qua ngân sách 
nhà nước và chỉ tiêu tài chính của ngân sách đô 
thị); việc sử dụng tài nguyên dự trữ của Chính phủ 
và số ngân sách chuyển nguồn và các khoản chưa 
sử dụng đưa vào ngân sách dự trữ để dành cho các 
chương trình đặc biệt.
Báo cáo chấp hành ngân sách nhà nước đệ trình 
lên Quốc hội (bản dự thảo và các tài liệu bổ trợ) 
được Bộ Tài chính lập ở mỗi quốc gia này dựa trên 
nền tảng dữ liệu, đánh giá từ các báo cáo ngân sách 
hàng năm của các cơ quan sử dụng ngân sách và 
dựa trên chính các tài khoản do Bộ Tài chính quản 
lý. Trong khi đó, bên cạnh sự khác biệt nội dung, thì 
còn có các khác biệt về mặt kỹ thuật và thời gian.
Ví dụ như ở Na-uy, báo cáo tài chính của Chính 
phủ do Bộ Tài chính lập, chủ yếu được gửi hàng 
tháng từ tất cả các cơ quan bộ qua đường điện tử. 
Báo cáo kế toán được nhập vào sổ cái của Chính 
phủ trung ương do Bộ Tài chính quản lý. Theo quy 
định về quản lý tài chính thì tất cả các cơ quan và 
các bộ đều được yêu cầu sử dụng hệ thống kế toán 
trên cơ sở IT, có khả năng kết nối với hệ thống kế 
toán của Chính phủ đặt tại Bộ Tài chính. Mọi cơ 
quan đều nhận được quyết định phân bổ ngân sách 
và sau đó có nghĩa vụ gửi báo cáo quyết toán lên 
Bộ Tài chính. Ngoài ra, mỗi bộ còn có nghĩa vụ gửi 
báo cáo phần ngân sách chưa phân bổ xuống các 
đơn vị trực thuộc. Bộ Tài chính chịu trách nhiệm 
việc nhập vào sổ cái Chính phủ các dữ liệu không 
có trong báo cáo của các bộ hay cơ quan.
Quy định của Hungary và Lithuania tương 
đồng trong việc các đơn vị sử dụng ngân sách có 
trách nhiệm lập báo cáo chấp hành ngân sách từ 
các dữ liệu kế toán và gửi lên cơ quan thẩm quyền 
theo quy định. Bộ Tài chính lập báo cáo chấp hành 
ngân sách trên cơ sở dữ liệu từ các báo cáo ngân 
sách, sau đó giám sát các báo cáo ngân sách hàng 
năm theo thủ tục và lĩnh vực xác định. Luật pháp 
các nước này có sự khác biệt trong quy định về thời 
gian gửi bảo cáo quyết toán ngân sách do đó có 
sự khác nhau về thời hạn để các SAI hoàn thành 
nhiệm vụ kiểm toán và gửi báo cáo kiểm toán lên 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 71Số 134 - tháng 12/2018
Quốc hội (ví dụ như Na-uy quy định tháng 11, 
Lithuania tháng 6, Hungary tháng 8). Các cấp ngân 
sách cần phải lập báo cáo đánh giá bằng văn bản 
tình hình sử dụng ngân sách, trong đó giải thích lý 
do về sự khác nhau giữa dự toán và thực tế và về các 
khoản chưa giải ngân.
SAI tiếp cận tất cả các báo cáo ngân sách hàng 
năm làm cơ sở cho báo cáo chấp hành ngân sách 
và dự thảo báo cáo quyết toán do Bộ Tài chính lập. 
Nhưng quyền tiếp cận ở mỗi nước là khác nhau. 
Để việc kiểm toán ngân sách nhà nước đảm bảo 
chất lượng thì các hướng dẫn, quy tắc ngân sách và 
kế toán, mục tiêu phân bổ, kỳ vọng, yêu cầu trách 
nhiệm giải trình và quyền tiếp cận của SAI đối với 
các báo cáo phải đầy đủ và theo một khuôn khổ 
chuẩn mực thống nhất, bao quát hết hoạt động và 
chức năng của của các cấp chính quyền. Nội dung 
báo cáo quyết toán, hệ thống tổng hợp và phân tích 
dữ liệu được tổ chức khác nhau giữa các nước, đặt 
ra yêu cầu khác nhau trong mối liên hệ với các cuộc 
kiểm toán liên quan. Do đó, cách thức và phương 
tiện mà các SAI sử dụng để lập báo cáo quyết toán 
ở các nước và giải pháp phát triển hợp lý để đảm 
bảo hiệu quả kiểm toán là rất quan trọng.
2. kiểm soát việc chấp hành ngân sách nhà nước
2.1. Hệ thống ngoại kiểm
Hệ thống ngoại kiểm việc chấp hành ngân sách 
nhà nước ở các nước thuộc nhóm công tác được 
tiến hành duy nhất bởi cơ quan kiểm toán tối cao. 
Một số ngoại lệ có thể được tìm thấy trong thực 
tiễn Hungary. Trừ ngân sách trung ương, ở quốc 
gia này, quy định pháp luật yêu cầu các phân hệ tài 
sản nhà nước khác phải nhận được báo cáo chấp 
hành ngân sách đã được kiểm toán. (Điều này có 
nghĩa là báo cáo ngân sách hàng năm của các quỹ 
nhà nước riêng lẻ, quỹ tài chính an ninh xã hội và 
các cơ quan địa phương phải được kiểm toán bởi 
kiểm toán viên độc lập nếu như ngân sách được 
cấp hay dân số trong địa phương ở trên một mức 
nhất định). Mặc dầu không phải là yêu cầu pháp lý, 
SAI Hungary thuê một công ty kiểm toán độc lập 
để tiến hành kiểm toán tài chính – tuân thủ báo cáo 
ngân sách hàng năm của chính cơ quan kiểm toán 
tối cao nước này. 
Về lĩnh vực kiểm toán chấp hành ngân sách nhà 
nước, một điều quan trọng để SAI có thể hoạt động 
chủ động và hiệu quả là SAI được hoạt động độc lập 
và được bảo vệ tránh ảnh hưởng của các cơ quan 
quản lý – trong trường hợp này là Chính phủ, chủ 
thể chịu trách nhiệm đệ trình báo cáo quyết toán 
lên Quốc hội và từ các đơn vị chịu trách nhiệm 
ngân sách. Cùng lúc đó, SAI – với thẩm quyền kiểm 
toán cần được tự do xác định ưu tiên kiểm toán, 
chương trình làm việc và phương pháp kiểm toán 
định thực hiện. Các nước thuộc nhóm công tác đều 
bảo đảm điều kiện độc lập của SAI. Ở Hungary, 
các Luật do Quốc hội ban hành đều có liên quan 
đến nhiệm vụ, quyền hạn của SAI và với Na-uy thì 
việc thành lập cơ quan kiểm toán tối cao được quy 
định bởi Hiến pháp. SAI Moldavia thì lại có quyền 
tư pháp. Tính độc lập dường như được bảo đảm 
chặt chẽ ở một số nước liên quan từ khía cạnh ngân 
sách cần thiết để SAI hoạt động, do ngân sách của 
SAI được xác định thông qua hệ thống lập kế hoạch 
và phê duyệt ngân sách nhà nước. Ở Na-uy, dự thảo 
ngân sách của SAI được Quốc hội phê duyệt mà 
không cần thông qua Chính phủ.
Nhiệm vụ kiểm toán dự thảo báo cáo chấp 
hành ngân sách nhà nước là nhiệm vụ do luật định. 
Nhưng trong Luật không xác định phương pháp 
kiểm toán và ở một số nước cũng không nhắc đến 
nội dung và hình thức của báo cáo kiểm toán. Tất 
cả do các SAI tự quyết định trong suốt cuộc kiểm 
toán chấp hành ngân sách nhà nước về việc phát 
triển phương pháp kiểm toán và việc áp dụng các 
mẫu thực hành tốt được chấp nhận toàn cầu.
Ở một số nước thuộc nhóm công tác, các SAI 
lập kế hoạch chiến lược cho một vài năm. Các 
chiến lược này liên quan đến nhiệm vụ kiểm toán, 
mục tiêu, phương pháp và đóng góp từ các nguồn 
lực, năng lực quốc tế. Kế hoạch chiến lược được 
xây dựng dựa trên sự phát triển kỳ vọng của Chính 
phủ về ngân sách và có tính đến sự phát triển trong 
nội bộ INTOSAI và các cơ quan chuyên môn kiểm 
toán. Kế hoạch chiến lược cung cấp nền tảng cho 
việc xác định kế hoạch kiểm toán năm của SAI. 
Các SAI chủ động xác định nhiệm vụ kiểm toán 
năm, có tính đến trách nhiệm pháp lý và điều kiện 
năng lực kiểm toán.
KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN72 Số 134 - tháng 12/2018
Việc kiểm toán báo cáo chấp hành ngân sách 
nhà nước của SAI trong mỗi nước đều chủ yếu 
là kiểm toán tài chính – tuân thủ, và một số cuộc 
kiểm toán mở rộng thêm loại hình kiểm toán hoạt 
động. Sự khác biệt được chỉ ra ở trên giữa các nước 
liên quan đến ngân sách nhà nước và báo cáo chấp 
hành ngân sách được phản ánh qua mục tiêu và 
khía cạnh kiểm toán chấp hành ngân sách. Đánh 
giá so sánh cho thấy, SAI Nauy kiểm toán tài chính 
tuân thủ tiên tiến nhất cả về hệ thống các điều kiện 
và việc thực hiện. Đối với việc triển khai kiểm toán, 
SAI cần phải chỉ ra phương pháp và chuẩn mực 
kiểm toán. Ở Na-uy, SAI phát triển chuẩn mực 
kiểm toán riêng trên cơ sở chuẩn mực INTOSAI. 
Họ cũng sử dụng các chuẩn mực kiểm toán quốc 
gia và quốc tế khác để phát triển chuẩn mực của 
chính họ. Các chuẩn mực của SAI cần phải được 
sử dụng trong tất cả các loại hình kiểm toán, bao 
gồm cả kiểm toán báo cáo tài chính của Chính phủ. 
2.2. Hệ thống kiểm soát nội bộ
Có những khác biệt quan trọng trong việc thành 
lập, chức năng và hoạt động của hệ thống kiểm 
soát nội bộ về lĩnh vực ngân sách trong báo cáo 
quyết toán hàng năm. Ở một số nước, các quy định 
pháp lý yêu cầu các nhà quản lý chịu trách nhiệm 
đảm bảo kiểm soát liên tục việc chi tiêu hợp lý các 
khoản ngân sách đã được phân bổ. Ở các nước 
khác, có những quy định về nghĩa vụ thành lập cơ 
quan kiểm soát nội bộ. Các cơ quan kiểm soát nội 
bộ không thực hiện kiểm toán tài chính - tuân thủ 
việc chấp hành ngân sách. Báo cáo hàng năm của 
các cơ quan ngân sách không được bộ phận kiểm 
toán nội bộ hay bộ phận giám sát kiểm toán . Trong 
khi đó, ở một số nước yêu cầu cơ quan giám sát 
phải kiểm soát ngân sách hàng năm của các đơn vị 
trực thuộc trong suốt quá trình lập báo cáo quyết 
toán. Việc kiểm soát được tiến hành ở các khía 
cạnh khác nhau ở mỗi nước. Ở một số nước chỉ đòi 
hỏi tính chuẩn xác con số và tuân thủ trong khi các 
nước khác lại dựa vào các khía cạnh theo yêu cầu 
pháp luật (hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn, con 
số chuẩn xác, tính đúng đắn trong quan hệ về nội 
dung kế toán).
Ở một số nước, trách nhiệm thực hiện kiểm 
toán tài chính - tuân thủ báo cáo ngân sách hàng 
năm là một phần nhiệm vụ của bộ phận kiểm toán 
nội bộ. Cơ quan giám sát sẽ sử dụng kết quả của 
chính bộ phận kiểm soát nội bộ của đơn vị trực 
thuộc khi tiến hành kiểm toán báo cáo ngân sách 
ở phạm vi nhất định. SAI sẽ chỉ kiểm toán các báo 
cáo ngân sách hàng năm này ở những lĩnh vực có 
rủi ro kiểm toán quan trọng hay khi mà tính độc 
lập của cơ quan giám sát không được đảm bảo. Nỗ 
lực này có thể được đánh giá là phù hợp và hợp lý 
khi mà SAI khuyến khích sự phát triển của kiểm 
soát nội bộ với cách tiếp cận theo hệ thống và hỗ 
trợ về mặt phương pháp. 
Một chức năng quan trọng của kiểm soát nội 
bộ liên quan đến chấp hành ngân sách nhà nước là 
hoàn chỉnh hoạt động của hệ thống kho bạc. Mỗi 
cơ quan kho bạc tiến hành kiểm soát trên quy trình 
công việc (quy trình tài chính). Các SAI thuộc 
nhóm công tác cho rằng hệ thống này hoạt động 
hiệu quả, đảm bảo các cơ quan liên quan không 
sử dụng vượt quá ngân sách được cấp. Kho bạc 
Hungary quản lý tài khoản của các cơ quan trung 
ương, các cơ quan này phải lập báo cáo ngân sách 
và gửi cho Kho bạc Nhà nước theo một cách xác 
định nếu có sự điều chỉnh ngân sách. 
3. kiểm toán việc chấp hành ngân sách 
nhà nước
3.1. Kiểm toán trong khi chấp hành ngân sách
Hoạt động tiền kiểm soát việc chấp hành ngân 
sách không phải xuất hiện ở tất cả các nước. Có vẻ 
như chỉ có Kho bạc Hungary thực hiện tiền kiểm 
các khoản phân bổ dành riêng cho nhiệm vụ tài 
chính trước khi cấp vốn. Các tài liệu liên quan đến 
nguồn thường xuyên phải gửi cho kho bạc. Các 
khoản phân bổ này được kho bạc kiểm soát và chi 
trả mang tính thường xuyên.
Một phần hoạt động kiểm toán của SAI là nhằm 
đánh giá tính bắt buộc của các quy định pháp lý, 
bảo đảm chống lại việc sử dụng ngân sách không 
hợp lý. Các SAI đều nhận thấy tầm quan trọng của 
kiểm soát nội bộ, áp dụng kiểm soát nội bộ theo 
các hình thức và phương pháp khác nhau. Một 
mặt, SAI xây dựng hiểu biết về cơ chế kiểm soát nội 
bộ mà họ có được từ các cuộc kiểm toán ở các loại 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 73Số 134 - tháng 12/2018
hình và chủ đề khác nhau ở các đơn vị ngân sách. 
Mặt khác, họ đánh giá rủi ro theo khuôn khổ kiểm 
toán tài chính - tuân thủ năm hiện thời. Các phép 
kiểm tra tuân thủ được tiến hành để xác nhận liệu 
cơ chế kiểm soát nội bộ có hoạt động chính xác, 
hiệu quả hay không.
Trường hợp Hungary, SAI đánh giá thông qua 
cuộc kiểm tra đặc biệt cơ chế kiểm soát nội bộ tại 
các bộ và đơn vị trực thuộc để đưa ra các nhìn tổng 
quan về tình hình chung và để đưa ra gợi ý cho 
Chính phủ về các nhiệm vụ chung của hệ thống 
kiểm soát nội bộ.
Trên cơ sở rủi ro và trọng yếu, SAI Na-uy tiến 
hành kiểm toán tài chính các Bộ và cơ quan ngang 
bộ trong suốt năm ngân sách và sau khi kết thúc kỳ 
ngân sách. Việc kiểm toán trong năm dựa vào tiếp 
cận kiểm toán tại chỗ của SAI đối với sổ cái của các 
cơ quan hoặc tiếp cận tạm thời giao dịch điện tử từ 
các sổ cái tổng tới SAI. Các Bộ phải cài đặt hoặc truy 
cập hệ thống kế toán tài chính trên nền tảng công 
nghệ thông tin, đáp ứng yêu cầu báo cáo kỹ thuật 
của Bộ Tài chính. Nhiều bộ và cơ quan truy cập vào 
hệ thống này thông qua văn phòng kế toán trung 
tâm của Nhà nước. Trong các trường hợp này, văn 
phòng kế toán trung ương chuyển các dữ liệu kế 
toán định kỳ cho các SAI thay cho các cơ quan Bộ. 
Các dữ liệu kế toán này giúp SAI tiến hành thủ tục 
kiểm toán phân tích/thống kê chọn mẫu trước khi 
trực tiếp làm việc với các đơn vị kiểm toán để tiến 
hành các bước tiếp theo. Dữ liệu kế toán chuyển tới 
các SAI chứa đựng các thông tin trong báo cáo gửi 
tới Bộ Tài chính, các thông tin này sẽ được nhập 
vào sổ cái tổng của Chính phủ. Sau thỏa thuận với 
Bộ Tài chính, SAI sẽ lấy các dữ liệu kế toán được 
chuyển qua đường điện tử từ sổ cái tổng của Chính 
phủ sau nửa đầu năm ngân sách. Mặc dầu phần lớn 
các cuộc kiểm toán trong năm được tiến hành trực 
tiếp tại cấp đơn vị, do đó có thể thẩm tra lại việc 
nhập dữ liệu vào sổ cái sau nửa đầu của năm. 
Một máy tính trực tuyến được kết nối giữa SAI 
và Kho bạc Hungary. Cơ quan Kiểm toán nhà nước 
Hungary có thỏa thuận với lãnh đạo Kho bạc để 
nhận dữ liệu từ các giao dịch trong năm, do đó các 
giao dịch ngân sách có thể được tải xuống máy tính 
của SAI. Kết nối này cho phép SAI có thể xem các 
bảng thông tin được gửi cho Bộ Tài chính và ban 
lãnh đạo Kho bạc.
Báo cáo quyết toán việc chấp hành ngân sách 
nhà nước không dựa vào sổ sách kho bạc mà dựa 
chủ yếu vào việc tích hợp dữ liệu từ các đơn vị 
sử dụng ngân sách và báo cáo của các đơn vị trực 
thuộc. Vai trò kiểm soát của Kho bạc chỉ có hiệu 
quả ngay tại thời điểm đó. Có một vấn đề là các đơn 
vị ngân sách không có máy tính đồng nhất hệ thống 
kế toán và hệ thống của họ không được kết nối với 
mạng máy tính của SAI. Do đó, kiểm toán tài chính 
tuân thủ trong năm chỉ được tiến hành tại chỗ.
3.2. Kiểm toán sau khi chấp hành ngân sách 
nhà nước
SAI kiểm toán dự thảo báo cáo quyết toán ngân 
sách nhà nước hay báo cáo tài chính của Chính 
phủ, sử dụng phương pháp kiểm toán tài chính 
tuân thủ và các phương pháp kiểm toán tuân thủ 
khác và trong một số trường hợp là phương pháp 
kiểm toán hoạt động. SAI tiến hành kiểm toán 
thông qua kết nối điện tử (ở Bộ Tài chính, các cơ 
quan Bộ hay đơn vị trực thuộc) phụ thuộc vào điều 
kiện kỹ thuật. Quốc hội không thảo luận báo cáo 
quyết toán ngân sách của Chính phủ và báo cáo 
của SAI cùng một lúc. Nội dung và hình thức của 
báo cáo ở các nước đều có những nét riêng. Thực 
tiễn cũng cho thấy sự khác nhau trong việc các SAI 
đưa ra đề xuất, gợi ý cho Quốc hội – và nếu có, theo 
hình thức nào – về việc thông qua báo cáo chấp 
hành ngân sách của Chính phủ.
Trong các nước thuộc nhóm công tác, SAI 
Lithuania có một phần khác biệt. Ở nước này, Luật 
Cấu trúc Ngân sách yêu cầu báo cáo của SAI gửi 
lên Quốc hội phải đánh giá liệu ngân sách được 
thông qua có được sử dụng đạt được các mục tiêu 
đặt ra, liệu ngân sách phân bổ có được sử dụng 
hiệu quả và liệu có vi phạm pháp luật trong việc 
sử dụng ngân sách không và các mục tiêu nào đã 
đạt được ngoài dự kiến. Trong khi kiểm toán báo 
cáo chấp hành ngân sách, SAI kiểm tra: các vấn đề 
chung, vấn đề về chấp hành ngân sách nhà nước 
(ở Bộ Tài chính); các đơn vị sử dụng ngân sách; 
các cơ quan nhà nước được cho là đã vượt qua giới 
KINH NGHIEÄM NÖÔÙC NGOAØI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN74 Số 134 - tháng 12/2018
hạn ngân sách được phân bổ. SAI đưa vào kết luận 
trong báo cáo kiểm toán việc chấp hành ngân sách 
nhà nước các dữ liệu và kết luận mang tính trọng 
yếu. SAI trình bày rõ ràng quan điểm về việc chấp 
hành ngân sách nhà nước. Ngoài kết luận trong báo 
cáo kiểm toán, SAI gửi lên Quốc hội cả các báo cáo 
quan trọng nhất nhìn từ quan điểm của SAI được 
lập dựa trên việc sử dụng ngân sách của các đơn vị.
Ở Na-uy, SAI đánh giá sự khác nhau giữa thực 
tế và dự toán, nhấn mạnh vào các khoản chi vượt 
dự toán và xem xét đối chiếu với Luật để xem liệu 
việc sử dụng ngân sách có tuân thủ quy định hay 
không. Trong đánh giá này, SAI xem xét tất cả điều 
kiện dẫn đến quyết định ngân sách của Quốc hội. 
SAI kiểm tra liệu việc gia tăng các khoản nợ và các 
công cụ tài chính mới, việc thu mua hay bán cổ 
phần ở các công ty... có được thực hiện trong thẩm 
quyền được phân cấp hay không và có được nhập 
vào tài khoản vốn và tài khoản chiếm dụng không. 
Báo cáo của SAI có các trường hợp đặc biệt liên 
quan đến báo cáo tài chính của Chính phủ và việc 
chấp hành ngân sách và đưa ra kiến nghị đối với 
Quốc hội cho từng trường hợp cụ thể. Các trường 
hợp này được nhóm lại theo lĩnh vực phụ trách của 
từng Bộ. Kiến nghị này được thể hiện theo một 
mẫu cố định, chỉ ra theo nghị định nào thì trường 
hợp này nên được thông qua. Báo cáo của SAI cũng 
bao gồm các trường hợp liên quan đến quản lý tài 
chính của Chính phủ mà SAI muốn báo cáo lên 
Quốc hội. Câu hỏi liệu báo cáo tài chính của Chính 
phủ có được thông qua hay không chỉ được xử lý 
gián tiếp trong báo cáo của SAI gửi Quốc hội. Nếu 
không có ý kiến khác có nghĩa là các SAI đề xuất 
thông qua báo cáo tài chính của Chính phủ với các 
lưu ý cho từng trường hợp cụ thể. 
Ở Hungary, SAI đánh giá liệu Chính phủ và các 
cơ quan khi chấp hành ngân sách nhà nước có đảm 
bảo quy định về quản lý tài sản công; liệu các báo 
cáo quyết toán và các tài liệu có tuân thủ quy định 
pháp luật và tính xác thực; liệu thông tin và dữ liệu 
có phản ánh được quy trình tài chính trong năm; 
liệu dự thảo báo cáo có đầy đủ và đúng các quy định 
để kết thúc năm tài chính. Bên cạnh kiểm toán tài 
chính chỉ được tiến hành tại đơn vị sử dụng ngân 
sách (các Bộ) và các đơn vị trực thuộc ở thời điểm 
hiện tại, các SAI đánh giá trong khi kiểm toán tuân 
thủ tính hợp lý của các khoản thu chi ngân sách 
được phân; thực trạng và nguyên nhân của việc 
chưa giải ngân hết, thay đổi tài sản của các đơn vị 
trực thuộc, việc quản lý tài khoản kho bạc, đánh giá 
nợ quốc gia, đảm bảo các khoản ngân sách... Dựa 
vào kinh nghiệm và phát hiện kiểm toán, SAI đưa 
ra gợi ý, đề xuất lên Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài 
chính và đơn vị được kiểm toán. Quốc hội sử dụng 
báo cáo của SAI về chấp hành ngân sách (báo cáo 
quyết toán) theo cách khác nhau và ở thời điểm 
khác nhau. Không có quy định pháp lý nào về vấn 
đề này, mà tùy theo thủ tục của Quốc hội. 
Ở Hungary, mỗi thành viên quốc hội đều nhận 
được báo cáo của SAI về quyết toán ngân sách. 
Báo cáo này được các ủy ban của Quốc hội thảo 
luận cùng lúc với dự thảo báo cáo quyết toán và 
sau đó đưa ra phiên họp toàn thể để đi đến quyết 
định chung và chi tiết. Tại phiên họp toàn thể, Chủ 
tịch Cơ quan Kiểm toán tối cao trình bày những 
phát hiện và đề xuất chính trong báo cáo kiểm toán 
quyết toán ngân sách.
Ở Na-uy, báo cáo của SAI được đệ trình lên 
Quốc hội và được Ủy ban Kiểm soát các vấn đề 
hiến pháp xử lý, đây là bộ phận chịu trách nhiệm xử 
lý các kiến nghị của SAI. Báo cáo của SAI và nhận 
định của Ủy ban giám sát sau đó được đem ra thảo 
luận tại phiên họp toàn thể của Quốc hội. 
Như vậy, ở các nước đều có sự tham gia một 
cách tích cực của SAI vào tất cả các giai đoạn của 
quy trình ngân sách. Đây là một trong các điều kiện 
quan trọng đảm bảo không chỉ tuân thủ pháp luật 
trong hoạt động ngân sách mà còn góp phần nâng 
cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tăng cường tính 
minh bạch và trách nhiệm giải trình liên quan đến 
ngân sách. 
Diệu Thúy (Lược dịch)
Theo Control of the state budget during and 
after execution, Tạp chí EUROSAI.