Hình thành thư viện số trường Đại học khoa học tự nhiên – khởi đầu của sự liên thông thư viện

BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
22 
Hình thành thư viện số trường ĐH Khoa học Tự 
nhiên – khởi đầu của sự liên thông thư viện 
YW	XZ 
THƯ VIỆN CAO HỌC 
Dẫn nhập 
Sự xuất hiện về phát triển nhanh 
của Internet đã đẩy nhanh xu thế toàn cầu 
hóa kinh tế bằng con đường thương mại 
điện tử và đã khẳng định vị trí quan trọng 
của nền kinh tế tri thức, của xã hội tri thức. 
Ðó là cơ hội không chỉ dành cho các nước 
giàu đã phát triển, mà là cho nhiều quốc 
gia. Thông tin và tri thức đang nhanh 
chóng trở thành nguồn lực chủ đạo của các 
nền kinh tế phát triển. Trong nhiều ngành, 
tri thức đang thay thế vốn, tài nguyên và 
lao động với tư cách là nhân tố cạnh tranh 
có tính quyết định. Tri thức thấm sâu vào 
mọi mặt của quá trình tổ chức quản lý, từ 
việc thiết kế đến sản xuất sản phẩm, từ 
việc tìm hiểu nhu cầu khách hàng đến năng 
lực phán đoán tìm những cơ hội mới trong 
kinh doanh, trong hội nhập. Công nghệ 
thông tin và truyền thông đã giúp thông tin 
và tri thức phát huy được những mặt mạnh 
của mình, giúp con người thâm nhập tới 
mọi nguồn tri thức dễ dàng và kịp thời 
hơn, tạo nhiều cơ hội hợp tác vượt qua giới 
hạn không gian và thời gian và đặc biệt về 
văn hóa. 
Trong xu thế phát triển mạnh mẽ 
hiện nay của công nghệ thông tin (CNTT) 
và ảnh hưởng sâu rộng của mạng thông tin 
toàn cầu Internet, vai trò quản lý và cung 
cấp thông tin của các thư viện trong trường 
đại học là vô cùng quan trọng. 
Ngày 14 tháng 8 năm 2002, 
UBND TP. HCM đã ban hành Quyết 
định số 93/2002/QÐ-UB của Chủ tịch 
UBND TP.HCM về phê duyệt chương 
trình mục tiêu ứng dụng và phát triển 
CNTT TP. HCM từ năm 2002 đến năm 
2005. Tại mục II, điểm 1 của chương 
trình này, phần Tin học hóa quản lý hành 
chính Nhà nước-Chính phủ Ðiện tử có 
ghi rõ : " đến cuối năm 2003, hoàn 
thành cơ bản việc xây dựng và kết nối 
các nguồn lực của những thư viện, các 
trung tâm thông tin tư liệu lớn tại thành 
phố. Tổ chức số hóa một số kho tư liệu 
quan trọng đã tích lũy trong nhiều năm, 
phục vụ yêu cầu khai thác, sử dụng 
thông tin thuận tiện cho việc bảo quản 
lâu dài các kho tư liệu qúy. Các cơ quan 
chủ quản những kho tư liệu có kế hoạch 
hoàn thiện về mặt nghiệp vụ và trình 
Thường trực UBND TP. HCM trong năm 
2002 các dự án số hóa có kế hoạch hợp 
lý cho triển khai các dự án”. 
Nằm trong chương trình chung 
của Đại học Quốc gia trong việc xây 
dựng Thư viện điện tử trung tâm cũng 
như chương trình mục tiêu ứng dụng và 
phát triển CNTT TP. HCM từ năm 2002 
đến năm 2005, thư viện trường Ðại học 
Khoa học Tự nhiên tiến hành cải tạo, 
nâng cấp nhằm xây dựng hệ thống tin 
học hóa quản lý thông tin - thư viện nối 
kết với Thư viện ĐHQG như là một mô 
hình liên thông trong Mạng thông tin – 
thư viện ĐHQG, đồng thời là bước 
chuẩn bị liên thông trong khuôn khổ “Đề 
án xây dựng hệ thống thông tin hỗ trợ 
đào tạo và nghiên cứu khoa học nối kết 
các trường đại học – cao đẳng trên địa 
bàn” hay “Đề án mạng thông tin các 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
23 
trường đại học – cao đẳng” phục vụ 
phát triển kinh tế, khoa học công nghệ và 
giáo dục đào tạo trong địa bàn do Hội 
đồng đại học thành phố Hồ chí Minh đề 
xuất. 
Mục tiêu 
Dự án cải tạo và nâng cấp Thư 
viện trường ĐH Khoa học Tự Nhiên bao 
gồm: 
o Nâng cấp và di dời Thư viện 
CS I đến tòa nhà 11 tầng (Thư 
viện gồm tầng 9 và tầng 10), 
hình thành thư viện số bao gồm 
Thư viện đại học, sau đại học 
và Phòng Tham khảo phục vụ 
học tập, giảng dạy cho giảng 
viên và sinh viên của ĐH Khoa 
học Tự nhiên và phục vụ tham 
khảo cho giảng viên và sinh 
viên sau đại học của ĐHQG 
TP. HCM cũng như cán bộ 
nghiên cứu trên địa bàn TP. 
HCM. 
o Nâng cấp thư viện CS II ở Linh 
Trung nhằm tiến đến xây dựng 
Thư viện Đại học phục vụ sinh 
viên của trường ĐH Khoa học 
Tự nhiên. 
Dự án nhằm mở rộng và quy hoạch 
lại cơ sở hạ tầng thiết bị hệ thống mạng 
thư viện, xây dựng mạng truyền thông thư 
viện với quy mô lớn và được giám sát 
chặt chẽ, trang bị đầy đủ các thiết bị ngoại 
vi cần thiết phục vụ tốt công tác nghiên 
cứu quản lý cũng như đáp lại đông đảo 
nguyện vọng của sinh viên đang mong đợi 
hiện nay, đưa thư viện phát triển lên một 
tầm cao mới, chuẩn bị tiến tới xây dựng 
hệ thống Mạng thông tin – thư viện 
ĐHQG TP. HCM và liên thông các thư 
viện trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, 
trong Liên hiệp Thư viện các Trường Ðại 
học khu vực phía Nam, đồng thời đẩy 
nhanh quá trình hội nhập khu vực và quốc 
tế. 
Thư viện trường ĐH Khoa học Tự 
Nhiên được cải tạo và nâng cấp với mục 
đích : 
• Nâng hiệu quả phục vụ cao 
nhất trong việc học tập, nghiên 
cứu và giảng dạy trong trường 
ĐH Khoa học Tự Nhiên và 
ĐHQG TP. Hồ Chí Minh 
trong kỷ nguyên thông tin; 
• Thật sự là một mô hình liên 
thông trong Mạng thông tin – 
thư viện ĐHQG TP. Hồ Chí 
Minh và mô hình này sẽ làm 
hạt nhân trong “Hệ thống 
thông tin hỗ trợ đào tạo và 
nghiên cứu khoa học nối kết 
các trường đại học – cao đẳng 
trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh” 
và là động cơ thúc đẩy hệ 
thống thư viện trong Liên hiệp 
thư viện các trường đại học 
khu vực phía Nam và cả nước 
nhanh chóng phát triển. 
Nhu cầu cấp thiết 
• Với xu thế phát triển chung 
của toàn xã hội, thông tin đóng 
một vai trò quan trọng trong 
sự phát triển mọi mặt như kinh 
tế, khoa học và giáo dục. Quá 
trình chuyển giao thông tin 
trong môi trường giáo dục đại 
học đã có những bước tiến 
vượt bậc thông qua việc ứng 
dụng công nghệ thông tin và 
Internet vào việc giảng dạy và 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
24 
học tập. Trong quá trình đó, 
thư viện là nơi góp phần đắc 
lực trong việc biến thông tin 
thành tri thức bằng cách liên 
kết các nguồn tài nguyên 
thông tin lại với nhau, mở 
rộng khả năng đáp ứng nhu 
cầu thông tin của mọi đối 
tượng thông qua sự hợp tác 
liên thông và chia sẻ nguồn 
lực thông tin. Thư viện trường 
Đại học Khoa học Tự nhiên 
liên kết với Thư viện ĐHQG 
trong Mạng Thông tin – Thư 
viện ĐHQG ra đời là hết sức 
cần thiết và phù hợp với xu thế 
phát triển của xã hội. 
• Thành phố Hồ Chí Minh được 
xem là trung tâm kinh tế, khoa 
học của cả nước, nơi tập trung 
rất nhiều trường đại học, cao 
đẳng, viện nghiên cứu, đã, 
đang và sẽ luôn là nơi đào tạo 
nhân tài, nhân lực cho phía 
Nam nói riêng và cả nước nói 
chung. Mỗi trường đại học – 
cao đẳng đều nhận thức được 
tầm quan trọng của thư viện 
trong việc nâng cao chất lượng 
đào tạo tại đơn vị cũng như 
góp phần vào việc nâng cao 
chất lượng đào tạo chung của 
cả nước. Do đó, đầu tư để hiện 
đại hóa thư viện là một đòi 
hỏi cấp bách và thiết thực bởi 
đẩu tư cho thư viện cũng chính 
là đầu tư để nâng cao chất 
lượng đào tạo nguồn nhân lực. 
• Thư viện trường Đại học Khoa 
học Tự nhiên, Đại học Quốc 
gia thành phố Hồ Chí Minh sẽ 
được xây dựng trên nền tảng 
của một Thư viện hiện đại và 
có một quá trình phát triển hơn 
9 năm, với đội ngũ cán bộ thư 
viện giàu năng lực, nhiệt tâm 
yêu nghề và luôn được sự 
quan tâm ủng hộ về mọi mặt 
của ban lãnh đạo nhà trường 
và ĐHQG TP. HCM. Bằng 
quyết tâm của mình, tập thể 
cán bộ nhân viên thư viện tin 
tưởng sẽ đẩy mạnh hoạt động 
thư viện lên một bước theo 
chiều hướng phát triển Mạng 
Thông tin – Thư viện ĐHQG 
TP. Hồ Chí Minh. Thực hiện 
việc “đi tắt đón đầu” trong 
hoạt động thư viện, để luôn 
xứng đáng với lòng tin yêu của 
độc giả. 
Nội dung 
1. Di dời và xây dựng thư viện số 
tại CS I. 
Thư viện được di dời sang toà nhà 
11 tầng mới xây dựng của nhà trường, có 
diện tích khoảng 1.600m2 (tầng 9 và 
tầng 10). Bao gồm các bộ phận chức 
năng: 
• Tầng 9: Thư viện Đại học 
a. Phòng đọc Sinh viên được 
thiết kế hiện đại với các tiêu 
chuẩn về ánh sáng, diện tích 
thích hợp cho mỗi độc giả, bố 
trí khoảng 200 chổ ngồi. 
b. Kho mở có sức chứa 60.000 
bản sách, phục vụ đọc tại chỗ 
và mượn về nhà. 
c. Khu vực đọc báo hàng 
ngày khoảng 30 chổ ngồi. 
d. Phòng đọc trang bị 10 máy 
tính để tra cứu mục lục 
trực tuyến và sử dụng thư 
điện tử. 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
25 
e. Phòng Internet chứa 60 
máy tính phục vụ theo lịch 
đăng ký, mỗi độc giả được 
sử dụng tối đa 4giờ/tuần. 
f. Thư quán, nhận cung cấp 
tài liệu qua mạng theo yêu 
cầu của khách hàng. 
y Tầng 10: Thư viện Cao 
học 
a. Phòng đọc Cao học và 
phòng Tham khảo, bố trí 
khoảng 40 chổ ngồi, độc 
giả có thể mang máy tính 
xách tay vào thư viện để 
làm việc hoặc sử dụng 
Internet bằng các note 
mạng sẵn có tại phòng 
(hữu tuyến và vô tuyến). 
b. Kho mở có 05 máy tính 
phục vụ tra cứu và 10.000 
bản sách có nội dung 
chuyên sâu về khoa học tự 
nhiên cùng các ấn phẩm 
tham khảo có giá trị cao. 
c. Phòng tạp chí, phục vụ tạp 
chí chuyên ngành với 25 
chổ ngồi. 
d. Phòng multimedia được 
trang bị 20 máy tính phục 
vụ học ngoại ngữ qua 
mạng, xem phim hoặc học 
từ xa bằng CD-ROM hay 
các cơ sở dữ liệu trực 
tuyến. 
e. Phòng nghiệp vụ và quản 
trị mạng Thư viện, xử lý 
toàn bộ tài liệu thư viện, 
bảo trì hệ thống mạng thư 
viện, xây dựng nguồn tài 
nguyên học tập, bổ sung tài 
nguyên điện tử 
f. Phòng chuyên đề, với trang 
thiết bị hiện đại về âm 
thanh, ánh sáng, hình ảnh 
nhằm phục vụ hội thảo, lớp 
học chuyên đề đặc biệt cho 
các yêu cầu trong nhà 
trường và thư viện, có sức 
chứa từ 30-40 chổ ngồi. 
• Thư viện số. 
a. Bao gồm: 
o Số hóa từng phần hệ 
cơ sở dữ liệu 
o Cung cấp những cơ 
sở tri thức chuyên 
ngành 
o Xây dựng kho tài 
nguyên học tập 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
26 
o Khai thác qua cổng 
thông tin (Portals) 
o Chuẩn hóa việc truy 
cập và trao đổi 
thông tin 
o Liên kết với các thư 
viện số bên ngoài 
b. Phần mềm: 
• Cổng thông tin (portal) 
™ Quản lý người sử dụng: 
xác định (authentication), 
phân quyền 
(authorization), tính chất 
và các yếu tố liên quan đến 
người sử dụng (user 
profile), tính chất và các 
yếu tố liên quan các dịch 
vụ (service) và ứng dụng 
(application) của cổng 
thông tin 
™ Cung cấp các dịch vụ cơ 
bản của cổng thông tin: tra 
cứu (seach engine), hiển thị 
(presentation engine), xử lý 
và tích hợp dữ liệu (content 
logic engine), chuyển đổi 
dữ liệu (transformation 
engine), tích hợp hệ thống 
(integration engine), phân 
tuyến (routing and 
proxying engine), theo dõi 
an toàn hệ thống 
(monitoring engine), thống 
kê hệ thống (logging and 
statistics engine), quản lý 
hệ thống (system 
management), quản lý sử 
dụng (user management), 
quản lý tài nguyên 
(resource management) 
™ Đóng gói và tích hợp thông 
tin bằng XML Schema cho 
từng loại thông tin sử 
dụng: thông tin trên cơ sở 
dữ liệu, thông tin trong quá 
trình chuyển đổi, thông tin 
tích hợp từ nhiều nguồn 
khác nhau, thông tin khi 
được hiển thị. Định nghĩa 
đóng gói thông tin áp dụng 
cho từng nhóm dữ liệu 
khác nhau: văn bản (text), 
tập tin (file), âm thanh 
(voice/audio), hình ảnh 
(image), thông tin luồng 
(audio/video stream). Đóng 
gói thông tin theo chuẩn 
XML hỗ trợ việc liên kết 
các nguồn dữ liệu, các hệ 
thống thông tin khác nhau 
(về dạng dữ liệu, cách truy 
cập, chuẩn hoá, ...) trên 
cổng thông tin. 
™ Cung cấp các ứng dụng cơ 
bản cho người sử dụng và 
quản trị hệ thống: tra cứu 
thông tin đa điều kiện, 
cung cấp thông tin tích hợp 
và đa dạng dữ liệu, cập 
nhật thông tin và tài 
nguyên mới, cá nhân hoá 
các dịch vụ và ứng dụng sử 
dụng cũng như giao diện 
sử dụng, tích hợp thông tin 
hệ thống khác qua giao 
diện định nghĩa sẵn 
™ Giảm thiểu hoàn toàn việc 
lập trình hệ thống, cho 
phép người dùng định 
nghĩa dữ liệu, giao diện và 
kết nối trên toàn hệ thống 
mà không cần lập trình hệ 
thống. Tăng nhanh thời 
gian kết nối hệ thống mới 
hoặc cơ sở dữ liệu mới. 
Tạo lập nhanh các ứng 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
27 
dụng và dịch vụ mới sẵn 
có. 
™ Cho phép số lượng lớn 
người sử dụng cổng thông 
tin cùng lúc (~10000 
người) với hỗ trợ máy chủ 
và mạng phù hợp 
• Cơ sở dữ liệu 
™ Cơ sở dữ liệu tập trung 
quản lý toàn bộ hệ thống 
bao gồm: cơ sở dữ liệu thư 
viện hiện nay, cơ sở dữ liệu 
tích hợp các bài giảng, luận 
văn, tham khảo và các tài 
nguyên học tập khác của 
các khoa, kho tài nguyên 
học tập chuẩn bị được 
trang bị. 
™ Cơ sở dữ liệu xây dựng 
trên nền SQL chuẩn, sử 
dụng PostgreSQL 7.3.2 
hoặc Oracle 9i, IBM DB2, 
Informix, MySQL, SQL 
Server 2000, 
• Công cụ chuyển đổi dữ liệu 
™ Công cụ chuyển đổi dữ liệu 
nhằm phục vụ cho việc 
chuyển đổi dữ liệu từ cơ sở 
dữ liệu thư viện hiện nay 
sang cơ sở dữ liệu mới với 
các chuẩn đóng gói dữ liệu 
XML như đã nêu trên. 
Công cụ chuyển đổi dữ liệu 
còn hỗ trợ cho việc chuyển 
đổi dữ liệu động từ các hệ 
thống và cơ sở dữ liệu khác 
khi liên kết các thư viện 
khác hoặc các nguồn thông 
tin/hệ thống thông tin khác. 
Việc chuyển đổi dữ liệu 
này cho phép chuyển đổi 
các dữ liệu văn bản, file, 
HTML, SQL,  sang 
chuẩn XML và từ XML 
sang HTML, SQL, CML 
(Chemical Markup 
Language), MathML 
(Mathematical Markup 
Language), PDF (dùng cho 
Adobe Acrobat), Microsoft 
Word/Excel,  
c. Phần cứng: 
• Máy chủ quản lý hệ thống, 
cổng thông tin, cơ sở dữ 
liệu, thông tin và tài 
nguyên 
™ Máy chủ quản lý toàn bộ 
hệ thống, cung cấp các ứng 
dụng máy chủ cơ bản: 
DHCP, domain, user 
account, SSL, email  
™ Vận hành cổng thông tin 
và các ứng dụng, phần 
mềm công cụ của cổng 
thông tin 
™ Quản lý toàn bộ hệ thống 
cơ sở dữ liệu, văn bản, 
thông tin lưu dạng file, các 
thông tin luồng (streaming 
data), kho tài nguyên học 
tập, vùng lưu trữ cho người 
sử dụng (user account 
storage)  
™ Cấu hình cao: 3 Intel 
processor 1.7-2.4/3.0 Ghz 
™ Bộ nhớ cao: 4 GB RAM 
™ Giao diện mạng dung 
lượng cao: ít nhất 4 giao 
diện 100Mbps (hoặc 1 giao 
diện Gigabit) 
™ Tính ổn định cao, vận hành 
24/24 
2. Nâng cấp thư viện CS Linh 
Trung. 
BẢN TIN LIÊN HIỆP THƯ VIỆN THÁNG 8/2003 
28 
Thư viện được xây dựng trên diện 
tích mở rộng thêm tại nhà F khoảng 
600m2 bao gồm: 
o Kho mở với sức chứa khoảng 
40.000 cuốn sách và 70 loại báo - 
tạp chí các loại (trong đó có 50% 
báo-tạp chí chuyên ngành được 
lưu trữ sử dụng lâu dài). 
o Phòng đọc giáo viên 40 chổ ngồi 
và Phòng sinh viên 200 chổ ngồi 
được trang bị 40 máy tính phục vụ 
tra cứu và truy cập Internet, phục 
vụ theo quan điểm kho mở, đưa 
hệ thống Barcode (mã vạch) vào 
công tác mượn-trả tài liệu tự 
động. 
o Trang bị hệ thống bảo vệ tự động. 
Trên cơ sở các thiết bị đã có sẵn tại 
thư viện hiện nay, trước mắt thư viện chủ 
trương mua sắm trang thiết bị hiện đại và 
thiết yếu, tăng cường bổ sung thêm tài 
liệu phù hợp với chương trình đào tạo 
của Cơ sở Linh Trung. 
o Về máy móc thiết bị: bao gồm các 
loại máy móc phục vụ cho công 
tác tra cứu tài liệu và truy cập 
thông tin; các máy móc thiết bị 
quản lý hoạt động thư viện và một 
số trang thiết bị phụ trợ khác. 
o Về tài liệu phục vụ cho công tác 
nghiên cứu, học tập và giảng dạy, 
bao gồm: 
ƒ Các tài liệu về khoa học cơ bản 
ƒ Các loại tài liệu tham khảo, tra 
cứu 
Hiệu quả kinh tế xã hội của dự án 
Thư viện ĐH Khoa học Tự nhiên 
được nâng cấp và hình thành thư viện số 
hoạt động trong khuôn khổ Mạng Thông 
tin – Thư viện ĐHQG TP. Hồ Chí Minh 
phục vụ rộng rãi mọi người nhằm khai 
thác tri thức, nâng cao chất lượng đào tạo 
cho trường ĐH Khoa học Tự nhiên và 
ĐHQG nói riêng và toàn xã hội nói 
chung, phục vụ cho sản xuất, áp dụng 
vào đổi mới công nghệ phát triển khoa 
học. 
Thư viện số ĐH Khoa học Tự 
nhiên kết hợp với Thư viện trung tâm 
ĐHQG trong Mạng Thông tin – Thư 
viện ĐHQG TP. HCM làm hạt nhân cho 
đề án “Mạng thông tin các trường đại 
học và cao đẳng” của Hội đồng đại học 
TP. Hồ Chí Minh. Làm nền tảng cho việc 
chuẩn hóa và xây dựng hệ thống thông 
tin liên thông các thư viện đại học – cao 
đẳng trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh và 
trong Liên hiệp Thư viện các trường đại 
học khu vực Phía nam; tạo nên một bước 
nhảy vọt trong sự phát triển hệ thống thư 
viện Việt Nam; cơ sở để hình thành nền 
giáo dục điện tử trên mạng (e-learning). 
Kết luận 
Cải tạo và nâng cấp Thư viện Đại học 
Khoa học Tự nhiên là một bước quan 
trọng trong việc hình thành Mạng Thông 
tin – Thư viện ĐHQG TP. HCM. Bao 
gồm Thư viện điện tử trung tâm ĐHQG 
và thư viện các trường thành viên tiến 
đến hình thành một consortium liên kết 
thư viện các trường đại học – cao đẳng 
trên địa bàn TP. HCM nhằm đưa ngành 
thư viện – thông tin tiến lên hiện đại hóa, 
hội nhập quốc tế. Dự án này được thực 
hiện nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa cán 
bộ thư viện với chuyên gia công nghệ 
thông tin, khai thác tối đa hiệu quả ứng 
dụng của các giải pháp tin học hóa mà 
các thành tựu của công nghệ thông tin 
mang lại