Bệnh lý xoang bướm phân tích 75 trường hợp điều trị tại bệnh viện chợ Rẫy

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007 
Tai Muõi Hoïng 75 
BEÄNH LYÙ XOANG BÖÔÙM PHAÂN TÍCH 75 TRÖÔØNG HÔÏP ÑIEÀU TRÒ 
TAÏI BEÄNH VIEÄN CHÔÏ RAÃY 
Nguyeãn Höõu Duõng* 
TOÙM TAÉT 
Muïc tieâu nghieân cöùu: nghieân cöùu nhöõng bieåu hieän chuyeân bieät cuûa beänh xoang böôùm veà nhöõng daáu 
hieäu, trieäu chöùng laâm saøng, nhöõng phaùt hieän treân noäi soi vaø treân X- quang. 
Ñoái töôïng vaø Phöông phaùp nghieân cöùu: Chuùng toâi tieán haønh phaân tích 75 beänh nhaân beänh xoang böôùm 
ñieàu trò tai beänh vieän Chôï Raãy veà nhöõng daáu hieäu, trieäu chöùng laâm saøng, giaûi phaãu beänh noäi soi vaø treân X- 
quang. 
Keát quaû: Töø thaùng 9/1998- 12/2002, khoa TMH beänh vieän Chôï Raãy ñaõ tieáp nhaän 75 tröôøng hôïp beänh lyù 
xoang böôùm: vieâm chieám 57 tröôøng hôïp, u laønh tính chieám 6 tröôøng hôïp, aùc tính chieám 10 tröôøng hôïp, dò 
vaät 1 tröôøng hôïp, chaán thöông vôõ ñoäng maïch caûnh trong 1 tröôøng hôïp. Nhöùc ñaàu laø trieäu chöùng thöôøng gaëp, 
hieän dieän 98% trong nhoùm vieâm vaø 100% trong nhoùm beänh aùc tính. Giaûm thò löïc chieám 30% trong nhoùm 
vieâm vaø 60% trong nhoùm beänh aùc tính. Treân CT scan cho thaáy xoang bò daõn roäng, thaønh xöông bò moûng gaëp 
trong u nhaày. Thaønh xöông bò aên moøn gaëp trong beänh aùc tính vaø ñoâi khi gaëp trong beänh naám xoang. 
Keát luaän: Trieäu chöùng thöôøng gaëp laø nhöùc ñaàu, trieäu chöùng veà muõi, trieäu chöùng veà maét vaø trieäu chöùng 
caùc daây thaàn kinh soï. Nhöõng phöông tieän phoái hôïp giuùp ích trong chaån ñoaùn laø CT scan, MRI, giaûi phaãu 
beänh lyù, vaø noäi soi muõi. 
ABSTRACT 
ISOLATED SPHENOID SINUS DISEASE AN ANALYSIS OF 75 CASES AT CHORAY HOSPITAL 
Nguyen Huu Dung * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 11 – Supplement of No 1 - 2007: 75 – 79 
Objectives: researching on diseases of the sphenoid sinus with special attention to the patients’ 
presenting signs, symptoms, endoscopic and radiographic findings. 
Materials and Methods: analysis 75 patients with isolated sphenoid sinus disease received at ChoRay 
Hospital. 
Results: From Septemper/1998- December/2002, the Department of ENT of Choray Hospital received 
75 patients: 57 patients with inflammatory disease of the sphenoid, 6 with benign tumors, 10 with malignant 
tumors, and 1 with foreign body and 1 with traumatic of the internal carotid artery. Headache was present 
in 98% of inflammatory and 100% of malignant tumors.Visual decrease was found in 30% of the 
inflammatory, 60% of the malignant tumors. Bone expansion, thinning and remodeling on CT scanning 
were frequently seen with mucoceles. Bone erosion was produced by malignant disease and occasionally by 
fungal disease. 
Conclusion: The most common presenting symptom w as headache, rhinorrhea, visual decrease, and 
cranial nerve palsies. The diagnosis is based on the combined use of endoscopy, computerized tomography 
(CT), and/ or magnetic resonance imaging (MRI) with anatopathology. 
* Boä moân Tai Mũi Họng - Ñaïi hoïc Y Döôïc Tp. Hoà Chí Minh 
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007 Nghieân cöùu Y hoïc 
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 76 
ÑAËT VAÁN ÑEÀ 
Xoang böôùm naèm trong thaân xöông böôùm, 
xuaát hieän raát sôùm, thai 17 tuaàn coù theå thaáy ñöôïc 
vaø phaùt trieån hoaøn toaøn vaøo luùc 8 tuoåi. Möôøi ba 
caáu truùc quan troïng naèm caän keà xoang böùôm bao 
goàm maøng cöùng, ñoäng maïch caûnh trong, caùc daây 
thaàn kinh soï III, IV, VI, V2
1,23)
, chuùng coù theå bò 
toån thöông cuøng vôùi caùc beänh lyù cuûa xoang böôùm. 
Loã thoâng xoang böôùm naèm ôû khe muõi trong ngaùch 
saøng böôùm, coù theå quan saùt ñöôïc döôùi oáng noäi soi. 
Nieâm maïc cuûa xoang böôùm coù ít tuyeán nhaày vì 
vaäy noù saûn xuaát ít chaát nhaày. 
Nhieãm truøng thöù phaùt ít theo sau nhö 1 söï taéc 
loã thoâng tröø khi maõnh löùc cuûa vi truøng quaù maïnh
1)
. 
Khi xoang böôùm bò beänh, beänh söû ít ñöôïc ñeå yù vaø 
khaùm thöïc theå thöôøng khoâng ñaày ñuû, do ñoù beänh 
bò boû queân trong moät thôøi gian khaù daøi cho ñeán 
thôøi ñieåm tìm ñöôïc ra beänh
1,3)
. Vì vaäy trong toång 
keát cuûa chuùng toâi muoán tìm ra nhöõng chöùng cöù 
chung thöôøng gaëp trong beänh lyù xoang böôùm vaø 
nhöõng ñieåm chuyeân bieät cho töøng loaò beänh, ngoû 
haàu sôùm nghó ñeán beänh lyù xoang böôùm vaø ñeà nghò 
nhöõng phöông tieän chuaån ñoaùn tieáp theo nhö noäi 
soi, chuïp CT hoaëc MRI. 
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN 
CÖÙU 
Thieát keá nghieân cöùu 
Moâ taû haøng loaït ca 
Ñoái töôïng nghieân cöùu 
Nhöõng beänh nhaân ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu 
trò veà beänh lyù xoang böôùm taïi khoa Tai Muõi Hoïng 
beänh vieän Chôï Raãy, chuùng toâi toång keát laïi vaø chia 
thaønh 4 nhoùm, hoài cöùu laïi beänh söû, thaêm khaùm 
laâm saøng, caùc phöông tieän caän laâm saøng tröôùc vaø 
sau moå. 
Döõ kieän nghieân cöùu 
– Tæ leä caùc loaïi toån thöông trong xoang böôùm 
– Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp 
– Caùc hình aûnh caän laâm saøng thöôøng gaëp 
Tieán haønh nghieân cöùu 
Thu thaäp soá lieäu vaø xöû lyù soá lieäu. 
KEÁT QUAÛ VAØ BAØN LUAÄN 
Baûng 1: 
Nhoùm 
Vieâm Vieâm 
caáp/maïn (44) 
U nhaày (5) Aspergillus (8) n 
=57 
U laønh U soï haàu (3) U nhuù ñaûo 
ngöôïc (2) 
U sôïi sinh xöông 
(1) 
n = 6 
U aùc Carcinoma 
(6) 
Schwannoma 
(1) 
Lymphoma (1) 
Esthesioneuroblas
toma(1) 
u oáng noäi tuûy (1) 
n 
=10 
Khaùc dò vaät (1) chaán thöông (1) n = 2 
TC 75 
Chuùng toâi ñaõ toång keát ñöôïc 75 tröôøng hôïp beänh 
lyù xoang böôùm. Tuoåi töø 16 ñeán 70, trong ñoù 32 nam 
vaø 43 nöõ. Nhoùm vieâm coù 57 tröôøng hôïp trong ñoù coù 
44 tröôøng hôïp vieâm caáp hoaëc maïn, 8 tröôøng hôïp 
vieâm xoang do naám aspergillus, 5 tröôøng hôïp u 
nhaày. Nhoùm u laønh tính coù 6 tröôøng hôïp, trong ñoù 2 
tröôøng hôïp laø u nhuù ñaûo ngöôïc (inverted papilloma), 
3 tröôøng hôïp laø u soï haàu (craniopharyngioma), 1 
tröôøng hôïp u sôïi xöông (ossifying fibroma). Nhoùm u 
aùc tính coù 10 tröôøng hôïp, trong ñoù coù 1 tröôøng hôïp u 
nguyeân baøo thaàn kinh khöùu giaùc 
(esthesioneuroblastoma), 1 tröôøng hôïp lymphoma 
daïng teá baøo lôùn (extranodal lymphoma large cell 
type), 1 tröôøng hôïp böôùu oáng noäi tuûy daïng nhuù 
(papillary ependynoma), 1 tröôøng hôïp schwannoma, 
4 tröôøng hôïp laø carcinoma, 2 tröôøng hôïp 
adenocarcinoma. Nhoùm khaùc coù 1 tröôøng hôïp dò vaät 
ñaïn suùng hôn vaø moät tröôøng hôp chaûy maùu ñoäng 
maïch caûnh trong vaø xoang tónh maïch hang do chaán 
thöông saøn soï vaø xoang böôùm. 
Baûng 2: Nhöõng trieäu chöùng thöôøng gaëp 
 N= nhöùc 
ñaàu (%) 
ngheït 
muõi 
(%) 
khòt 
muõi 
(%) 
thò löïc 
(%) 
thaàn 
kinh 
(%) 
Vieâm caáp / 
maïn 
44 98 55 90 12 5 
Aspergillose 8 100 62 88 25 25 
U nhaày 5 100 20 0 
U laønh 6 100 83 17 17 17 
U aùc 10 100 80 80 20 60 
Trieäu chöùng laâm saøng trong caùc beänh lyù cuûa 
xoang böôùm thöôøng thaáy laø nhöùc ñaàu, keá ñeán laø 
caùc trieäu chöùng veà muõi (ngheït muõi, khòt muõi khaït 
ñaøm vaø hoaëc coù laãn maùu), trieäu chöùng veà maét 
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007 
Tai Muõi Hoïng 77 
(giaûm thò löïc, roái loaïn vaän nhaõn), trieäu chöùng cuaû 
caùc daây thaàn kinh soï III, IV, V, VI. 
Chuùng toâi nhaän thaáy trieäu chöùng nhöùc ñaàu 
hieän dieän haàu heát trong caùc beänh lyù cuûa xoang 
böôùm. Theo toång keát cuûa moät soá taùc giaû khaùc nhö 
Wyllie, Pearlman, Rothfield, William Lawson
1,3)
trieäu chöùng nhöùc ñaàu laø trieäu chöùng chính khieán 
ngöôøi beänh tìm ñeán thaày thuoác. Vì ñaây laø trieäu 
chöùng chuû quan cuûa ngöôøi beänh cho neân khoù ñaùnh 
giaù möùc ñoä nhöùc ñaàu
1,3)
. Tuy nhieân chuùng toâi nhaän 
thaáy nhöõng tröôøng hôïp vieâm caáp (coù 2 tröôøng 
hôïp), caùc beänh lyù aùc tính beänh nhaän thöôøng than 
ñau nhieàu ñeán ñau döõ doäi. Nhöõng tröôøng hôïp coøn 
laïi, beänh nhaân chæ than ñau aâm æ hoaëc taêng giaûm 
töøng ñôït. Vò trí ñau thöôøng ôû vuøng ñænh chaåm, 
ñænh thaùi döông cuøng beân vôùi xoang bò beänh 
(90%)
(1,3)
. Chuùng toâi ghi nhaän nhöõng tröôøng hôïp 
xoang böôùm beân bò beänh neáu xoang phaùt trieån lôùn 
laán qua khoûi ñöôøng giöõa sang phaàn xoang böôùm 
ñoái dieän thì beänh nhaân ñau ñaàu ôû vuøng ñænh, 
khoâng phaân bieät beân naøo bò thöông toån, chæ khi coù 
hình aûnh chuïp CT scan môùi phaùt hieän ñöôïc. Nhöùc 
ñaàu coù khi laø trieäu chöùng duy nhaát khieán ngöôøi 
beänh ñeán vôùi thaày thuoác
1,3)
. 
Caùc trieäu chöùng veà muõi, trong nhoùm vieâm 
beänh nhaân thöôøng than phieàn veà trieäu chöùng khòt 
muõi khaït ñaøm do coù chaát nhaày töø voøm muõi hoïng 
chaûy xuoáng vaø vöôùng noùc voøm
(3,5)
. Trong nhöõng 
tröôøng hôïp vieâm do naám aspergillus vaø caùc beänh 
aùc tính, beänh nhaân khòt ñaøm laãn maùu
3)
. Ngheït muõi 
gaëp nhieàu trong nhoùm vieâm xoang böôùm keát hôïp 
vôùi caùc xoang khaùc, vôùi polyp muõi xoang vaø cuõng 
gaëp nhieàu trong nhöõng tröôøng hôïp do u laønh hoaëc 
u aùc tính
(8)
. 
Trong thoáng keâ cuûa chuùng toâi (Baûng 2), nhöõng 
trieäu chöùng veà maét trong nhoùm vieâm beänh nhaân 
than phieàn nhöùc saâu trong hoác maét laø chính 
(60%), giaûm thò löïc chieám tæ leä ít hôn (12%). 
Nhöng nhoùm beänh do u hoaëc vieâm xoang böôùm 
do naám treäu chöùng veà maét laïi cao hôn, chieám töø 
20% ñeán 25%. Coù 1 tröôøng hôïp maát thò löïc trong 
vieâm xoang böôùm do naám aspergillus giai ñoaïn 
III. Trong nhoùm beänh u laønh tính coù1 tröôøng hôïp 
giaûm thò löïc, u aùc tính 5 tröôøng hôïp giaûm thò löïc 
vaø 1 tröôøng hôïp maát thò löïc. Taùc giaû Lawson
3)
 coù 
tæ leä thoáng keâ töông töï. 
Caùc daây thaàn kinh soï thöôøng bò aûnh höôûng laø 
III, IV, VI vaø V1, V2
3)
. Gaëp 1 tröôøng hôïp trong 
vieâm do naám aspergillus giai ñoaïn III, 6 tröôøng 
hôïp do u aùc tính. Nhöõng tröôøng hôïp naøy beänh 
nhaân bò coá ñònh nhaõn caàu, bò dò caûm ôû maët. 
Baûng 3: moät soá thoáng keâ cuaû caùc taùc giaû nöôùc 
ngoaì so vôùi baùo caùo hieän taïi 
Taùc giaû 
(naêm) 
n beänh lyù nhöùc ñaàu 
(%) 
Ñau thaàn 
kinh soï 
(%) 
Wyllie 
(1973) 
45 Vieâm (37) 
U (8) 
77 40 
Pearlman 
(1983) 
43 Vieâm (39) 
U (13) 
89 
61 
24 
69 
Rothfield 
(1991) 
13 Vieâm (6) 
U (7) 
50 
28 
16 
42 
William 
Lawson 
(1997) 
132 Vieâm (98) 
U laønh(71) 
U aùc(10) 
98 
71 
90 
12 
57 
60 
NHD 75 Vieâm (57) 
U laønh(6) 
U aùc (10) 
99 
100 
100 
5 
17 
60 
Khaûo saùt caän laâm saøng 
75/75 tröôøng hôïp ñöôïc chuïp CTscan, 4 tröôøng 
hôïp chuïp CT vaø chuïp MRI. 
Caùc hình aûnh ghi nhaän ñöôïc: 
- Caûn quang toaøn boä xoang böôùm gaëp trong 
vieâm xoang böôùm, polyp, u nhaày. 
- Caûn quang moät phaàn, daïng kyst, gaëp trong 
vieâm, polyp. 
- Caûn quang khoâng ñoàng nhaát gaëp trong vieâm 
xoang böôùm do naám aspergillus. 
- Huyû xöông, xaâm laán noäi soï: beänh lyù aùc tính, 
aspergillose giai ñoaïn 3 
- Loøng xoang böôùm bò doaõn roäng, thaønh 
xoang moûng, gaëp trong u nhaày, u soï haàu. 
- Hình aûnh taêng quang vôùi thuoác caûn quang, 
gaëp trong beänh lyù u aùc tính. 
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007 Nghieân cöùu Y hoïc 
Chuyeân Ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 78 
Hình 1: Phim CT scan cho thaáy xoang böôùm beân 
traùi bò môø 
Hình 2: Phim CT scan: xoang böôùm beân traùi tröôù 
vaø sau khi phaãu thuaät 
Hình aûnh noäi soi 
Noäi soi ñaùnh giaù tình traïng loã thoâng xoang 
böôùm: thöôøng thaáy loã thoâng xoang bò bít taét do 
vieâm, phuø neà, do polyp hoaëc thaáy dòch nhaày, muû 
chaûy ra gaëp trong caùc beänh lyù vieâm. Thaønh tröôùc 
xoang böôùm bò ñaåy phoàng gaëp trong caùc beänh lyù 
u. noäi soi chaån ñoaùn beänh xoang böôùm raát quan 
troïng, vì phaàn lôùn bieåu hieän beänh cuûa xoang böôùm 
ñeàu coù lieân quan ñeán söï thoâng thoaùng cuûa loã thoâng 
xoang, ñoäi khi beänh tích trong loøng xoang traøn ra 
ngoaøi qua loã thoâng xoang böôùm (Hình 3 vaø 4). 
Thoâng qua noäi soi coù theå sinh thieát ñeå laøm giaûi phaãu 
beänh. Trong nhöõng tröôøng hôïp khoái u quaù lôùn, hoaëc 
polyp muõi xoang nhieàu thì khoâng theå noäi soi ñöôïc, 
vieäc chaån ñoaùn döïa vaøo CT scan hoaëc MRI
2)
. 
Hình 3: Polyp ngay vò trí loã thoâng xoang böôùm beân 
phaûi 
Hình aûnh giaûi phaãu beänh lyù 
- Vieâm nieâm maïc xoang böôùm. 
- Polyp 
- Vieâm nieâm maïc do naám aspergillus (8) 
- Carcinoma teá baøo gai (4) 
- Adenocarcinoma (2) 
- Esthesioneuroblastoma (1) 
- Inverted papilloma (2) 
- Extranodal lymphoma large cell type (1) 
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 11 * Phuï baûn Soá 1* 2007 
Tai Muõi Hoïng 79 
Hình 4: hình giaûi phaãu beänh: naám Aspergillus 
trong xoang böôùm 
Giaûi phaãu beänh coù tieáng noùi cuoái cuøng veà 
chaån ñoaùn beänh xoang böôùm vaø nhôø ñoù thaày 
thuoác laâm saøng ñeà ra phöông phaùp ñieàu trò thích 
hôïp cho beänh nhaân. 
KEÁT LUAÄN 
Xoang böôùm naèm ôû trung taâm cuûa hoäp soï, gaàn 
nhieàu caáu truùc quan troïng nhö maét, caùc thaàn kinh 
soï, neân khi bò beänh seõ bieåu hieän nhieàu trieäu chöùng 
ôû nhöõng cô quan ñoù vì vaäy deã nhaàm laãn. Qua 
khaûo saùt cuûa chuùng toâi vaø caùc khaøo saùt cuûa 1 soá 
nhaø nghieân cöùu khaùc thaáy raèng khi bò toån thöông, 
xoang böôùm cho caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp theo 
thöù töï laø nhöùc ñaàu vuøng ñænh chaåm, caùc roái loaïn ôû 
maét, ñau caùc daây thaàn kinh soï III.IV,VI,V. Noäi soi 
muõi raát quan troïng ñeå tìm söï thay ñoåi cuøa loã thoâng 
vaø baát thöôøng cuûa maët tröôùc xoang böôùm. Giaûi 
phaãu beänh vaø CTscan cung caáp nhöõng thoâng tin 
raát quan troïng trong chaàn ñoaùn vaø höôùng daãn 
trong ñieàu trò. 
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 
1. P.Boufils (1993), Sinusites spheùnoidales, Encyclopadie 
Meùdico- Churgiecale 20-266A 10: p.1-4. 
2. Scott C.Manning. (1999), Computed Tomography and 
Magnetic Resonance, Diagnosis of allergic fungal sinusitis, 
MayoCin Proc, 74: p.877-884. 
3. William Lawson (1997), Isolated Sphenoid Sinus Disease: An 
analysis of 132 cases”, Laryngoscope, 107: 1590-1595.