Bài giảng Sinh học đại cương - Nguồn gốc sự sống

31/05/2012
1
CHƢƠNG 5 
NGUỒN GỐC SỰ SỐNG
1. Tiến hóa hóa học: Hình thành nên các hợp chất hữu cơ
từ các chất vô cơ
2. Tiến hóa tiền sinh học: Hình thành nên các tế bào sơ
khai và sau đó hình thành nên những tế bào sống đầu tiên
3. Tiến hóa sinh học: Tiến hóa từ những tế bào đầu
tiên hình thành nên các loài sinh vật dưới tác động của
các nhân tố tiến hóa
Quá trình tiến hóa của sự sống trên trái đất có
thể chia thành các giai đoạn:
Đây là bức tranh toàn cảnh của 
trái đất nguyên thủy trước khi 
xuất hiện sự sống
31/05/2012
2
I. Tiến hóa hóa học
+ Quả đất hình thành cách đây khoảng 4,7 tỉ năm, trong
khí quyển nguyên thủy của quả đất có các khí: CH4, 
NH3, C2N2 CO, hơi nước
+ Dưới tác dụng của các nguồn năng lượng tự nhiên ( bức
xạ, núi lửa, sấm sét) hình thành các chất hữu cơ: từ
các chất vô cơ chất hữu cơ 2 nguyên tố (C,H) hợp
chất 3 nguyên tố (C, H, O) hợp chất 4 nguyên tố (C, 
H, O, N): như axitamin, nuclêôtit các hệ đại phân
tử Prôtêin, axitnuclêicNhững chất này theo nước mưa
tích luỹ trong đại dương.
1. Giả thiết
I. Tiến hóa hóa học
Từ các giả
thiết, các nhà
khoa học đã
chứng minh 
bằng thực
nghiệm như thế
nào? Em hãy
quan sát và trình
bày khái quát
bằng sơ đồ ở thí
nghiệm nói trên?
2.Thực nghiêm: 
Hỗn hợp CO2, 
CH4, NH3
Điện cao thế
Hỗn hợp hơi Nước,
CO, CH4, NH3
Tia tử
ngoại
Thiết bị kín
Thu được
các axit
amin
Thu được
các axit
amin
31/05/2012
3
Sự tạo thành các mạch polypeptit chứng minh điều
gì? Liệu ta có thể tạo ra các chất sống nhân tạo đƣợc
không? Vì sao? 
Sự tạo thành các polypeptit chứng minh từ các chất
vô cơ có thể tạo thành các chất hữu cơ, không thể
tạo chất sống theo kiểu như vậy vì thiếu những điều
kiện lịch sử ban đầu của trái đất, hơn nữa nếu tổng
hợp thì bị các vi khuẩn phân huỷ.
II. Tiến hoá tiền sinh học
1. Sự tạo thành giọt côaxecva
II. Tiến hoá tiền sinh học
1. Sự tạo thành giọt côaxecva
Từ các chất hữu cơ cao phân tử có hiện tượng đông tụ
thành giọt keo gọi là giọt côaxecva dấu hiệu sơ khai
của sự sống (trao đổi chất, lớn lên, phân chia)
2. Sự hình thành lớp màng prôtêin- lipit
 phân biệt côaxecva với môi trường tạo thành thể
sống độc lập, giảm bớt lệ thuộc với môi trường.
31/05/2012
4
3. Sự xuất hiện enzyme 
Thúc đẩy quá trình tổng hợp và phân giải chất
hữu cơ theo phương thức sinh học trtao đổi
chất và năng lượng diễn ra chủ động, cung cấp
năng lượng cho sự tái tạo sự sống.
4. Xuất hiện cơ chế tự sao chép
Xuất hiện cơ chế tự sao chép dẫn đến di truyền
đặc điểm các dạng sống cho thế hệ sau.
II. Tiến hoá tiền sinh học
Thực nghiệm chứng minh hỗn hợp hai dung dịch keo
khác nhau sẽ tạo ra hiện tượng đông tụ thành những
giọt nhỏ gọi là côaxecva, có khả năng hấp thụ chất hữu
cơ trong dung dịch lớn lên, phân chia và tạo được
những côaxecva có màng bán thấm.
III. Tiến hoá sinh học.
Là một quá trình lịch sử tiến hoá rất lâu dài từ côaxecva
hình thành những dạng sống chưa có cấu tạo tế bào, đến
đơn bào, và sinh vật đa bào như ngày nay.
31/05/2012
5
Có thể tóm tắt các giai đoạn chính trong quá trình phát
sinh sự sống?
III. Tiến hoá sinh học.
Chất 
vô cơ
Chất 
hữu cơ
Sinh vật
đầu tiên
Sinh vật
ngày nay
QL
Lí, hoá
Bắt đầu có 
sự chi 
phối của 
QL sinh 
học
Hoàn
toàn
chịu chi 
phối của
QL sinh
học
Trên 2 tỉ năm Trên 2 tỉ năm
Khoảng 4,7 tỉ năm
Câu hỏi
 Dấu hiệu sơ khai của sự sống là gì?
 Sự xuất hiện cơ chế tự sao chép có ý nghĩa gì?
 Nguồn gốc sự sống trải qua những giai đoạn
tiến hóa nào?
Giải thích giai đoạn trong quá trình phát sinh sự
sống?
 So sánh tiến hóa tiền sinh học và sinh học về
đặc điểm: nhân tố tác động và kết quả?
Lịch sử của học thuyết tiến hoá
31/05/2012
6
I.Các học thuyết trƣớc Darwin:
Aristote (384-322 trước công nguyên) các loài là cố
định và không có sự tiến hóa
Thuyết tự nhiên thần luận (Natural theology) các loài
do chúa tạo ra và bất biến
Buffon (1707-1788)
Carolus Linnaeus (1707-1778) là người đã sáng lập ra
cách phân loại hiện đại - chúa đã sáng tạo ra tất cả các
dạng sinh vật và chúng không thay đổi.
HỌC THUYẾT TIẾN 
HÓA CỦA LAMARCK
Jean Baptiste de Lamarck
(1744 – 1829)
Thuyết tiến hóa của Lamarck
Ñieàu kieän ngoaïi caûnh khoâng ñoàng nhaát vaø thöôøng
xuyeân thay ñoåi laø nguyeân nhaân laøm caùc loaøi bieán
ñoåi daàn daø vaø lieân tuïc.
Taùc ñoäng ngoaïi caûnh leân sinh vaät laøm thay ñoåi taäp
quaùn soáng cuûa chuùng
- Moät vaøi cô quan hoaït ñoäng nhieàu hôn laøm
cho noù phaùt trieån hoaëc bieáân ñoåi.
- Ngöôïc laïi, nhöõng cô quan khoâng hoaït ñoäng
seõ bò thoaùi hoaù hoaëc tieâu bieán ñi.
- Nhöõng thay ñoåi trong ñôøi soáng caù theå seõ
ñöôïc di truyeàn vaø tích luõy qua caùc theá heä.
31/05/2012
7
Thuyết tiến hóa theo Lamarck
1.Ƣu điểm:
- Nêu lên những khái niệm tiến hoá một cách có
hệ thống
- Nhấn mạnh đến vai trò của môi trường
2.Khuyết điểm:
- Cho rằng ngoại cảnh thay đổi dần đã tạo nên
sinh vật luôn thích nghi kịp thi với thay đổi của môi
trường và không bị đào thải.
- Cơ chế thích nghi là do ý thức tới hoàn thiện
của sinh vật, đây là quan điểm duy tâm.
- Các biến đổi trong đời cá thể đều di truyền laị
cho đời sau, di truyền tạp nhiễm là không đúng.
GIAÛI THÍCH VEÀ SÖÏ HÌNH THAØNH 
ÑAËC ÑIEÅM THÍCH NGHI THEO 
LAMARCK
31/05/2012
8
Thuyết tiến hóa theo Darwin
Ñôn vò tieán hoaù laø caù theå
Cô cheá tieán hoaù
- Bieán dò caù theå : sai khaùc cuûa con sinh ra so cha 
meï hoaëc caù theå cuøng loaøi. Ñaây laø bieán dò khoâng
xaùc ñònh.
- Choïn loïc nhaân taïo : hai maët song song giöõ laïi
bieán dò coù lôïi vaø ñaøo thaûi bieán dò baát lôïi cho nhu
caàu con ngöôøi.
- Choïn loïc töï nhieân : hai maët song song giöõ laïi
bieán dò coù lôïi vaø ñaøo thaûi bieán dò baát lôïi cho sinh
vaät, laø keát quaû cuûa daïng thích nghi nhaát.
Thuyết tiến hóa của Darwin
- Choïn loïc töï nhieân taùc ñoäng thoâng qua ñaëc tính
bieán dò vaø di truyeàn ñaõ laø nhaân toá chính trong
quaù trình hình thaønh ñaëc ñieåm thích nghi treân cô
theå sinh vaät.
- Loaøi môùi ñöôïc hình thaønh daàn daàn qua nhieàu
daïng trung gian, döôùi taùc duïng cuûa choïn loïc töï
nhieân theo con ñöôøng phaân ly tính traïng.
- Toaøn boä sinh giôùi ngaøy nay laø keát quaû quaù
trình tieán hoùa töø moät goác chung.
Thuyết tiến hóa của Darwin
1.Öu ñieåm
- Giaûi thích khaù thaønh coâng söï hình thaønh ñaëc
ñieåm thích nghi cuûa sinh vaät.
- Thaønh coâng trong vieäc xaây döïng luaän ñieåm
veà nguoàn goác thoáng nhaát cuûa caùc loaøi.
2.Khuyeát ñieåm
- Chöa theå giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân phaùt
sinh bieán dò vaø cô cheá quaù trình di truyeàn.
31/05/2012
9
SO SAÙNH QUAN ÑIEÁM TIEÁN HOÙA CUÛA 
LAMARCK VAØ DARWIN
Thuyết tiến hóa hiện đại
- Ñöôïc thieát laäp treân cô sôû nhöõng thaønh töïu cuûa
caùc ngaønh khoa hoïc khaùc, nhö: phaân loaïi hoïc, coå
sinh vaät hoïc, di truyeàn hoïc, sinh thaùi hoïc
- Phaân bieät 2 loaïi tieán hoùa: 
* Tieán hoùa nhoû: tieán hoùa trong loaøi ñeå taïo ra
loaøi môùi.
* Tieán hoùa lôùn: tieán hoùa treân loaøi, taïo ra hoï, 
boä, lôùp 
1.Thuyết tiến hóa tổng hợp
a.Tieán hoùa nhoû
- Ñôn vò tieán hoùa : Quaàn theå
- Nguyeân nhaân: 
* Quaù trình phaùt sinh ñoät bieán
* Quaù trình phaùt taùn ñoät bieán qua giaophoái.
* Söï choïn loïc caùc ñoät bieán coù lôïi
* Söï caùch ly sinh saûn giöõa quaàn theå bieán 
ñoåi vôùi quaàn theå goác. 
- Dieãn ra trong phaïm vi phaân boá töông ñoái 
heïp, trong thôøi gian lòch söû töông ñoái ngaén, coù theå 
nghieân cöùu baèng thöïc nghieäm.
31/05/2012
10
b.Tieán hoùa lôùn
- Laø quaù trình hình thaønh caùc nhoùm phaân loaïi treân
loaøi
- Qui moâ roäng lôùn, qua thôøi gian ñòa chaát raát daøi, neân
khoâng theå thöïc nghieäm. 
- Laø heä quaû tieán hoùa nhoû vaø caû 2 ñeàu theo cô cheá
chung.
2.Thuyết tiến hóa bằng các đột biến trung tính
- M. Kimura (1971) döïa treân caùc nghieân cöùu veà
nhöõng bieán ñoåi trong caáu truùc protein cho raèng ñaïi ña soá
caùc ñoät bieán ôû caáp ñoä phaân töû laø trung tính.
- Thí duï: phaân tích 59 maãu Hemoglobin,trong ñoù
sai khaùc 1 acid amin naøo ñoù, thì coù tôùi 43 maãu khoâng gaây
aûnh höôûng leân cô theå. 
- Kimura ñeà ra thuyeát tieán hoùa baèng caùc ñoät bieán
trung tính, söï tieán hoùa dieãn ra baèng söï cuûng coá ngaãu
nhieân nhöõng ñoät bieán trung tính, khoâng lieân quan vôùi taùc
duïng cuûa choïn loïc töï nhieân.
- Thuyeát cuûa Kimura khoâng phuû nhaän maø boå sung 
thuyết tieán hoùa cuûa Darwin.
MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA
Tƣợng
đài của
Lamarck
31/05/2012
11
Quyển nguồn gốc 
các loài của 
Darwin
Hành trình
của Darwin 
trên tàu
Eagle
SÖÏ THÍCH NGHI CUÛA COÂN TRUØNG
Câu hỏi
1. Các bằng chứng thể hiện sự tiến hóa là gì?
2. Ai là người đặt nền móng cho học thuyết tiến
hóa?
3. Thành công của Lamarck trong học thuyết
tiến hóa là gì?
4. Trình bày bằng chứng tiến hóa phôi sinh
học?
5. Đặc điểm chi của người và dơi khác nhau
như thế nào?
31/05/2012
12
I/ Bằng chứng giải phẫu so sánh
II/ Bằng chứng phôi sinh học:
III/ Bằng chứng địa lí sinh vật học:
IV/ Bằng chứng tế bào học:
CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA
 Bằng chứng tiến hóa là 
những bằng chứng nói 
lên mối quan hệ họ hàng 
giữa các loài sinh vật với 
nhau.
 CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA:
- Bằng chứng giải phẩu so sánh.
- Bằng chứng phôi sinh học.
- Bằng chứng địa lí sinh vật học.
- Bằng chứng tế bào học.
BẰNG 
CHỨNG 
TIẾN 
HÓA LÀ 
GÌ?
I/ Bằng chứng giải phẫu so sánh
Có được dựa vào sự so sánh cấu tạo giải
phẫu giữa các cơ thể sinh vật.
a/ Cơ quan tương đồng
Những cơ quan tương đồng ứng trên cơ
thể, có cùng nguồn gốc từ một cơ quan
của loài tổ tiên, ở các loài khác nhau có
thể thực hiện các chức năng khác nhau.
31/05/2012
13
Xương chi trước đều được cấu tạo từ các phần: 
xương cánh tay, cẳng tay, cổ tay, bàn tay và
ngón tay
Người có thể lao
động linh hoạt.
Mèo thích nghi với
việc vồ mồi.
Cá voi thích nghi
với đời sống dưới
nước.
Dơi thích nghi với
đời sống bay lượn
Human Cat Whale Bat
b/ Cơ quan thoái hóa:
Cơ quan thoái hóa cũng là cơ quan tương đồng 
vì chúng bắt nguồn từ một cơ quan ở một loài
tổ tiên.
CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA
Kết Luận: Sự tương đồng về nhiều đặc điểm giải
phẫu giữa các loài là những bằng chứng gián
tiếp cho thấy các loài sinh vật hiện nay điều
được tiến hóa từ một tổ tiên chung.
Ngƣời có cơ quan thoái hóa
-Ruột thừa
-Nếp thịt nhỏ ở 
khóe mắt
-Mấu tai
31/05/2012
14
Hiện tượng lại giống
Người có lông
bao phủ khắp
mặt
Người có đuôi 
( ở Hà Giang )
Bằng chứng giải phẫu so sánh
Các cơ quan ở các loài khác nhau được gọi là tương đồng nếu chúng
được bắt nguồn từ cùng một cơ quan ở loài tổ tiên mắc dù hiện tại, 
các cơ quan này có thể thực hiện các chức năng rất khác nhau. Cơ
quan thoái hóa cũng là cơ quan tương đồng vì chúng được bắt
nguồn từ một cơ quan ở một loài tổ tiên nhưng nay không còn
chức năng hoặc chức năng bị tiêu giảm.
Các cơ quan thực hiện các chức năng như nhau nhưng không được
bắt nguồn từ một nguồn gốc được gọi là cơ quan tương tự
Sự tương đồng về nhiều đặc điểm giải phẫu giữa các loài là những
bằng chứng gián tiếp cho thấy các loài sinh vật hiện nay đều được
tiến hóa từ một tổ tiên chung.
31/05/2012
15
II/ Bằng chứng phôi sinh học: 
Các loài đều trải qua các giai đoạn phát triển phôi
giống nhau:
- 18-20 ngày còn dấu vết khe mang ở phần cổ.
- Phôi 1 tháng não chia 5 phần giống não cá. Tim phôi
có giai đoạn 2 ngăn.
- 2 tháng phôi vẫn còn cái đuôi dài.
- 3 tháng các ngón chân đối diện các ngón khác.
- 5-6 tháng có 1 lớp lông mịn bao phủ.
CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA
Phôi 18 20 ngày
Phôi 1 tháng : 
Khe mang ở cổ
Não chia làm 5 phần 
giống não cá.
Tim phôi có 2 ngăn
Phôi 2 tháng
vẫn còn cái đuôi dài
31/05/2012
16
Nghiên cứu quá trình phát triển phôi của nhiều lớp động vật có xương
sống, vào đầu thế kỉ XIX, V.Berơ và Hêcken đã thấy các loài có đặc
điểm ở giai đoạn trưởng thành rất khác nhau lại có các giai đoạn
phát triển phôi rất giống nhau
VD: _ Phôi của cá, kì giông, rùa, gà cho tới các loài động vật có vú kể
cả người đều trải qua giai đoạn có các khe mang
_ Tim phôi trong giai đoạn phôi của các lòai động vật có vú lúc đầu
cũng có 2 ngăn như tim cá, sau đó mới phát triển thành 4 ngăn
Các loài có họ hàng càng gần gũi thì sự phát triển phôi của chúng càng
giống nhau và ngược lại.
Bằng chứng phôi sinh học
Kết luận:
Sự giống nhau trong phôi chứng tỏ các
loài có chung nguồn gốc. Các loài có họ
hàng gần thì sự phát triển phôi càng giống
nhau ở giai đoạn muộn hơn.
III/ Bằng chứng địa lí sinh vật học:
a/ Khái niệm:
Địa lí sinh vật học là môn khoa học
nghiên cứu về sự phân bố của các
loài trên trái đất.
CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA
31/05/2012
17
b/Bằng chứng địa lí sinh vật học:
CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA
Nhiều loài phân bố ở các vùng địa lí khác nhau
nhưng lại giống nhau về một số đặc điểm đã
được chứng minh là chúng được bắt nguồn từ
một loài tổ tiên, sau đó phát tán qua các vùng
khác. Điều này cũng cho thấy sự giống nhau
giữa các loài chủ yếu là do có chung nguồn gốc
hơn là chịu sự tác động của môi trường.
Địa lí sinh vật học là môn khoa học nghiên cứu về sự
phân bố địa lí của các loài trên Trái Đất. Các kết quả
nghiên cứu về sự phân bố của các loài đã diệt vong
cũng như đang tồn tại có thể cung cấp bằng chứng cho
thấy các loài sinh vật đều bắt nguồn từ tổ tiên chung.
Sự gần gũi về mặt địa lí giúp các loài dễ phát tán các loài
con cháu của mình
 Sự giống nhau giữa các loài sinh vật chủ yếu là do 
chúng có chung một nguồn gốc hơn là do chúng sống
trong những môi trường giống nhau.
Bằng chứng địa lí sinh vật học
IV/ Bằng chứng tế bào học:
- Các loài sinh vật điều sử dụng chung một
loại mã di truyền (mã bộ ba) dùng chung
20 loại acid amin.
- Phân tích trình tự các axít amin của cùng
một loại prôtêin hay trình tự các nuclêôtit
trong cùng 1 gen ở các loài khác nhau có
thể cho ta biết mối quan hệ giữa họ hàng
các loài.
31/05/2012
18
- Giaûi phaãu: nhoùm maùu, boä NST, tinh truøng, nhau thai, 
kinh nguyeät Ñaëc bieät ngöôøi vaø tinh tinh gioáng nhau
92% nucleâoâtit.
Các loài có
quan hệ họ
hàng càng gần
thì trình tự các
aa hay các nu 
có xu hướng
giống nhau và
ngược lại.
Bằng chứng tế bào học
Các loài trong bộ Linh 
trưởng
Tinh
tinh
Gôril
a
Vượn 
Gibbon
Khỉ 
Rhezut
Khỉ sóc
Số axit amin khác so 
với người
0 1 3 8 9
=> Sự tương đồng về nhiều đặc điểm ở cấp độ
phân tử và cấp độ tế bào cũng cho thấy các
loài trên trái đất điều có chung tổ tiên.
31/05/2012
19
Cherles darwin
Loài người hình thành từ trong kỷ thứ ba
Tổ tiên của loài người là những vượn to 
sống trên cây.
Nơi phát sinh của loài người là Châu Phi.
Các dạng vượn người hiện nay ơ châu 
phi không phải là tổ tiên trược tiếp của 
người, mà chỉ có quan hệ họ hàng
I. Sự tiến hoá của bộ Primates
1.Các đặc điểm chủ yếu:
• Sự vận động độc lập của mỗi ngón được tăng cường
• Biến đổi vuốt thành móng phẳng
• Phát triển khớp vai làm cho vận động được tự do theo mọi
hướng và có khuỷu tay cho vận động quay.
• Giữ 5 ngón chân hoạt động ở bàn chân
• Thường chỉ có hai vú.
• Mỗi lứa thường đẻ một con.
Các đặc điểm chủ yếu
• Thu ngắn mõm.
• Sự giữ lại xương đòn, mà ở một số thú khác đã giảm
đáng kể hay mất hẳn.
• Thị giác lộ ra và phát triển nhìn nổi.
• Phát triển các đệm xúc giác nhạy cảm ở đầu ngón.
• Sự phát triển bộ não, đặc biệt là vỏ não.
31/05/2012
20
2. Nhánh tiến hoá chủ yếu của nhóm Primates:
65 triệu năm 
(TK thứ 3)
Prosimian
(pro – trước+simia-vượn)
Primates 50 triệu năm
Dòng tổ tiên
loài ngƣời
Anthropoids 20 triệu năm
31/05/2012
21
Vị trí phân loại loài người :
Ngành : Dây sống
Phân ngành : Có xương sống
Lớp: Thú
Bộ: Có tay
Họ: Hominoidae
Giống: Homo
Loài: Homo sapiens
Bằng chứng về nguồn gốc động vật của loài ngƣời
1. Bằng chứng giải phẫu so 
sánh
Cấu tạo cơ thể người rất
giống cấu tạo chung của động
vật có xương sống. Bộ xương
cũng gồm các phần đầu, cột
sống, các chi,...
Đặc biệt cơ thể người rất
giống cơ thể động vật có vú, 
như: có lông mao, có vú, đẻ con, 
nuôi con bằng sữa,... Sự sáp xếp
các nội quan, hình thái cấu tạo
của mỗi cơ quan về căn bản là
giống nhau.
 Các nghiên cứu phôi sinh học so sánh cho thấy phôi
người phát triển qua các giai đoạn đầu có đặc điểm
hình thái rất giống với phôi các loài động vật có
xương sống
2. Bằng chứng phôi sinh học
18 – 20 ngày
1 tháng
5 – 6 tháng
31/05/2012
22
 Hình thái cơ thể, bộ xương, bộ răng,
 Nhóm máu (Loài vượn to cũng có 4 
nhóm máu: 
O, A, B và AB)
 haemoglobin người giống y hệt vượn
chimpanze, chỉ khác Gorilla ở 2 axit
amin
 Bộ gen của người và Chimpanze
giống nhau tới 99%, có sự khác nhau
căn bản là các gen điều hoà.
So sánh giữa ngƣời và vƣợn ngƣời
Giống nhau:
Tư thế đi của người thẳng, vượn thì
đi lom khom
Vị trí sọ não so với cột sống
Kích thước xương chậu và lồng
ngực,
 Vị trí các ngón chân, tay
Khác nhau
Hắc tinh tinh Ngƣời
Trọng lƣợng não 460g 1000 - 2000g
Thể tích não 600cm3 1400 - 1600cm3
Diện tích vỏ não 395cm2 1252cm2
Lúc nào và ở đâu???
a) Thời điểm
Đa số thống nhất là dạng người đầu tiên ra
đời từ 8 đến 10 triệu năm trước
b) Địa điểm xuất hiện
Chủ yếu ở Châu Phi
31/05/2012
23
Các biến đổi sinh học chủ yếu
a) Mất đuôi
Cái đuôi đã biên mất cách đây khoảng 20-30 
triệu năm (biến đổi này đã có từ trước khi có sự tách
nhánh giữa khỉ tân và cựu lục địa
b) Đứng thẳng
Cuối năm 1974 đã tìm được mẫu
xương cổ nhất , đó là xương 1 
người phụ nữ được đặt tên là lucy
(khoảng 35 triệu năm) và đã có
dáng đứng thẳng
c) Sự biến đổi nhanh của sọ não
Trong vòng 4 triệu năm, khối lượng
não từ 450-550 cm3 
Australopithecus đến 1400 cm3 
người hiện đại
18 triệu năm
 Sọ não tròn
Mặt đã phẳng
Mồm hơi nhô
Đã mất đuôi
Khoảng 2.5 triệu năm
 KL não:650cm3
Dùng đá làm công cụ
Vùng trán nhô lên
Răng và hàm nhỏ lại
Mặt tròn hơn
Tổ tiên 
chung
Australopithecus
Homo habilis
(người khéo léo)
Khoảng 3-5 triệu
năm
KL não:450cm3
Chưa có công cụ
LĐ 
Gò má cao
Răng hàm to
31/05/2012
24
Homo sapiens
(người thông minh)
Homo sapiens 
sapiens (người hiện đại)
Homo erectus
(người đứng thẳng
1.8 - 1 triệu năm
KL não: 1,100cm3
Đứng thẳng hơn
Nét mặt vẫn thô sơ
Mồm còn nhô ra
Răng nhỏ hơn
Homo habilis
Khoảng 250,000 năm
KL não: 1,400cm3
Biết dùng lửa
Ở hang động
Mặt ít nhô ra
Sọ dẹp ở phía trước
nhô ra ở phía sao
Răng nhỏ hơn Homo 
erectus
Từ 40,000 năm
Công cụ hoàn
thiện và đa dạng
hơn
Có nghệ thuật
thẩm mỹ
 Có tính huyền
bí và truyền
thống
31/05/2012
25