Về thực hiện dân chủ trong giáo dục Đại học ỏ nước ta hiện nay

về THựC HIệN DÂN CHủ 
TRONG GIáO DụC ĐạI HọC ở NƯớC TA HIệN NAY 
Nguyễn Thị Hiền Oanh(*) 
ân chủ hiện nay đã và đang trở 
thành một xu thế của thời đại, 
không thể đảo ng−ợc. Nhu cầu thể hiện 
cái tôi, “phá rào” của những khuôn sáo 
cũ, đặc biệt ở thế hệ trẻ - thế hệ nhạy 
cảm với những luồng t− t−ởng văn hóa 
mới - đó là điều hay, điều đáng mừng và 
tất nhiên cũng còn nhiều điều đáng lo. 
 Vì thế, dân chủ trong giáo dục nói 
chung và giáo dục đại học nói riêng luôn 
là đề tài nóng bỏng lôi kéo sự chú ý của 
báo giới, công luận xã hội cũng nh− các 
chuyên gia, các nhà khoa học, các nhà 
lãnh đạo. Các vấn đề nh− chất l−ợng đào 
tạo kém, sinh viên ra tr−ờng thất 
nghiệp, sự xuống cấp đạo đức học đ−ờng, 
ch−ơng trình và nội dung giảng dạy nặng 
nề và bất cập, vấn đề đội ngũ giảng viên, 
sự bất bình đẳng trong giáo dục,... đã và 
đang làm cho cả xã hội lo lắng. 
Lenin từng cho rằng, ng−ời không 
biết chữ đứng ngoài chính trị, tr−ớc hết 
phải dạy a, b, c cho họ đã, không thế thì 
không thể có chính trị. Không thế, thì chỉ 
có những tin đồn đại, những chuyện 
nhảm nhí, những chuyện hoang đ−ờng, 
những thiên kiến chứ không phải là chính 
trị (3). Vì vậy, việc nâng cao trình độ dân 
trí, trình độ văn hóa cho nhân dân là 
nhân tố cơ bản để thực hiện dân chủ, giáo 
dục - đào tạo là một trong những tiêu chí 
của một xã hội dân chủ, bởi vì dân chủ là 
biểu hiện của trình độ văn hóa chính trị, 
có quan hệ mật thiết với trình độ dân trí, 
văn hóa nói chung. Chỉ khi nào ng−ời dân 
tự giác nhận thức đ−ợc quyền hạn và 
nghĩa vụ của mình, tự giác tham gia vào 
công việc nhà n−ớc, công việc xã hội, hoạt 
động với t− cách là công dân có tri thức, có 
văn hóa,... thì mới thực sự có điều kiện 
thực hiện dân chủ. (*) 
Trong giáo dục đại học, dân chủ thể 
hiện trong sinh hoạt, trong học thuật, 
tuy nhiên đó là dân chủ có kỉ c−ơng pháp 
luật, có nguyên tắc chứ không tùy tiện 
chủ quan. Đó là nguyên tắc bất di bất 
dịch đối với cả ng−ời dạy lẫn ng−ời học. 
I. Mục đích và nguyên tắc của việc thực hiện dân 
chủ trong giáo dục hiện nay 
Quyết định số 04/2000/QĐ- 
BGD&ĐT ngày 1/3/2000 của Bộ tr−ởng 
Bộ Giáo dục - Đào tạo về việc ban hành 
(*) TS., Học viện Chính trị – Hành chính khu vực II. 
D
24 Thông tin Khoa học xã hội, số 8.2010 
Quy chế dân chủ trong hoạt động của 
nhà tr−ờng đã chỉ rõ: 
Thực hiện dân chủ trong nhà tr−ờng 
tr−ớc hết là nhằm thực hiện tốt nhất, có 
hiệu quả nhất những điều trong Luật 
Giáo dục theo ph−ơng châm “dân biết, 
dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” thông 
qua các hình thức dân chủ trực tiếp và 
dân chủ đại diện. 
 Bên cạnh đó, thực hiện dân chủ 
trong giáo dục cũng là h−ớng tới đảm 
bảo cho công dân, cơ quan, tổ chức đ−ợc 
quyền giám sát, kiểm tra, đóng góp ý 
kiến tham gia xây dựng sự nghiệp giáo 
dục, làm cho sự nghiệp giáo dục thực sự 
là của dân, do dân và vì dân. 
 Thực hiện dân chủ trong nhà 
tr−ờng còn nhằm phát huy quyền làm 
chủ và huy động tiềm năng trí tuệ của 
ng−ời dạy và ng−ời học, đội ngũ cán bộ, 
công chức nhà tr−ờng theo luật định, 
góp phần xây dựng nền nếp, trật tự, kỷ 
c−ơng trong mọi hoạt động của nhà 
tr−ờng, ngăn chặn các hiện t−ợng tiêu 
cực và tệ nạn xã hội, thực hiện nhiệm 
vụ phát triển giáo dục phù hợp với 
đ−ờng lối, chủ tr−ơng của Đảng và luật 
pháp của Nhà n−ớc (1, Điều 1). 
Việc thực hiện dân chủ trong giáo 
dục phải tuân thủ nguyên tắc tr−ớc tiên 
là: Mở rộng dân chủ phải đảm bảo sự 
lãnh đạo của tổ chức Đảng theo nguyên 
tắc tập trung dân chủ, thực hiện trách 
nhiệm của Hiệu tr−ởng và phát huy vai 
trò của các tổ chức, các đoàn thể trong 
nhà tr−ờng. Thực hiện dân chủ trong 
nhà tr−ờng phải phù hợp với Hiến pháp 
và pháp luật; quyền phải đi đôi với 
nghĩa vụ và trách nhiệm, dân chủ phải 
gắn liền với kỷ luật, kỷ c−ơng trong nhà 
tr−ờng. Bên cạnh đó, cần xử lý nghiêm 
minh những hành vi lợi dụng dân chủ, 
xâm phạm quyền tự do dân chủ làm ảnh 
h−ởng đến uy tín và hoạt động của nhà 
tr−ờng (1, Điều 2). 
II. Những nội dung thực hiện dân chủ trong giáo 
dục đại học ở n−ớc ta hiện nay 
1. Đối với Hiệu tr−ởng 
Lắng nghe và tiếp thu những ý kiến 
của cá nhân, tổ chức, đoàn thể trong 
nhà tr−ờng và có các biện pháp giải 
quyết đúng theo chế độ, chính sách hiện 
hành của nhà n−ớc, theo nội quy, quy 
chế, điều lệ của nhà tr−ờng và phù hợp 
với thẩm quyền, trách nhiệm đ−ợc giao 
của hiệu tr−ởng. 
Thực hiện chế độ hội họp theo đúng 
định kỳ nh− họp giao ban, họp hội đồng 
t− vấn, hội nghị cán bộ công chức hàng 
năm. Thực hiện chế độ công khai tài 
chính theo quy định của Nhà n−ớc, công 
khai các quyền lợi, chế độ, chính sách và 
việc đánh giá định kỳ đối với nhà giáo, 
cán bộ, công chức, ng−ời học. 
G−ơng mẫu đi đầu trong việc đấu 
tranh chống những biểu hiện không dân 
chủ trong nhà tr−ờng nh−: cửa quyền, 
sách nhiễu, thành kiến, trù dập, giấu 
diếm, b−ng bít, làm sai sự thật, làm trái 
nguyên tắc và những biểu hiện không 
dân chủ khác. 
Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc 
tập trung dân chủ trong quản lý nhà 
tr−ờng. Phối hợp chặt chẽ với các tổ 
chức, đoàn thể, các cá nhân trong nhà 
tr−ờng, phát huy dân chủ trong tổ chức 
hoạt động của nhà tr−ờng. H−ớng dẫn, 
đôn đốc, kiểm tra hoạt động của cấp 
d−ới trực tiếp trong việc thực hiện dân 
chủ và kịp thời giải quyết những kiến 
nghị của cấp d−ới theo thẩm quyền đ−ợc 
Về thực hiện dân chủ 25 
giao. Phối hợp với tổ chức công đoàn 
trong nhà tr−ờng tổ chức hội nghị cán 
bộ công chức mỗi năm một lần theo quy 
định của Nhà n−ớc (1, Điều 4). 
 Phải lấy ý kiến tham gia đóng góp 
xây dựng của các cá nhân hoặc các tổ 
chức, đoàn thể trong nhà tr−ờng tr−ớc 
khi quyết định: Kế hoạch phát triển, 
tuyển sinh, dạy học, nghiên cứu khoa 
học và các hoạt động khác của nhà 
tr−ờng trong năm học; Quy trình quản 
lý đào tạo, những vấn đề về chức năng, 
nhiệm vụ của các tổ chức bộ máy trong 
nhà tr−ờng; Kế hoạch tuyển dụng, đào 
tạo, bồi d−ỡng trình độ chuyên môn, 
nghiệp vụ của nhà giáo, cán bộ, công 
chức; Kế hoạch xây dựng cơ sở vật chất 
của nhà tr−ờng, các hoạt động dịch vụ, 
sản xuất của nhà tr−ờng; Các biện pháp 
tổ chức phong trào thi đua, khen th−ởng 
hàng năm, lề lối làm việc, xây dựng nội 
quy, quy chế trong nhà tr−ờng; Các báo 
cáo sơ kết, tổng kết theo định kỳ trong 
năm học (1, Điều 5). 
2. Đối với nhà tr−ờng 
Thông báo về mục tiêu đào tạo, 
ch−ơng trình và quy trình đào tạo, kế 
hoạch tuyển sinh, các nội quy, quy chế 
của nhà tr−ờng. Thông báo công khai 
các chế độ, chính sách đối với nhà giáo, 
cán bộ, công chức và ng−ời học. 
Đặt hòm th− góp ý hoặc các hình 
thức góp ý khác để các cá nhân, tổ chức 
đoàn thể trong nhà tr−ờng thuận lợi 
trong việc góp ý kiến. Giải đáp các ý 
kiến và giải quyết đơn th− khiếu nại tố 
cáo theo luật định. 
Định kỳ mỗi năm ít nhất một lần, 
nhà tr−ờng gặp gỡ đại diện của ng−ời 
học để nghe và trao đổi giải quyết 
những vấn đề giảng dạy, học tập, rèn 
luyện, chế độ, chính sách, về đời sống 
vật chất, tinh thần và những vấn đề 
khác trong Nhà tr−ờng. 
 3. Đối với giáo viên, cán bộ, công 
chức 
 Thực hiện các nhiệm vụ và quyền 
của nhà giáo theo quy định của Luật 
Giáo dục. Tham gia đóng góp ý kiến về 
những nội dung quy định tại Điều 5 của 
Quy chế dân chủ trong giáo dục. Kiên 
quyết đấu tranh chống những hiện 
t−ợng bè phái, mất đoàn kết, cửa quyền, 
quan liêu và những hoạt động khác vi 
phạm dân chủ, kỷ c−ơng, nề nếp trong 
nhà tr−ờng. 
Thực hiện đúng những quy định 
trong Pháp lệnh Cán bộ Công chức, 
Pháp lệnh Chống tham nhũng, Pháp 
lệnh Thực hành tiết kiệm. Giữ gìn phẩm 
chất, uy tín, danh dự của nhà giáo, cán 
bộ công chức, tôn trọng đồng nghiệp và 
ng−ời học; bảo vệ uy tín của nhà tr−ờng 
(1, Điều 6). 
 Những việc nhà giáo, cán bộ, công 
chức đ−ợc biết, tham gia ý kiến, giám 
sát kiểm tra thông qua hình thức dân 
chủ trực tiếp, hoặc thông qua các tổ 
chức, đoàn thể trong nhà tr−ờng bao 
gồm: Những chủ tr−ơng, chính sách, chế 
độ của Đảng và Nhà n−ớc đối với nhà 
giáo, cán bộ, công chức; Những quy định 
về sử dụng tài sản, xây dựng cơ sở vật 
chất của nhà tr−ờng; Việc giải quyết 
đơn th− khiếu nại, tố cáo theo quy định 
của Luật Khiếu nại, tố cáo; Công khai 
các khoản đóng góp của ng−ời học, việc 
sử dụng kinh phí và chấp hành chế độ 
thu chi, quyết toán theo quy định hiện 
hành; Giải quyết các chế độ, quyền lợi, 
đời sống vật chất, tinh thần cho nhà 
26 Thông tin Khoa học xã hội, số 8.2010 
giáo, cán bộ, công chức, cho ng−ời học; 
Việc thực hiện thi tuyển dụng, thi nâng 
ngạch công chức, nâng bậc l−ơng, thuyên 
chuyển, điều động, đề bạt, khen th−ởng, 
kỷ luật; Những vấn đề tuyển sinh và 
thực hiện quy chế thi từng năm học; Báo 
cáo sơ kết, tổng kết, nhận xét, đánh giá 
công chức hàng năm (1, Điều 7). 
4. Đối với ng−ời học 
Ng−ời học phải đ−ợc biết những nội 
dung sau: Chủ tr−ơng, chế độ, chính 
sách của Nhà n−ớc, của Ngành và 
những quy định của nhà tr−ờng đối với 
ng−ời học; Kế hoạch tuyển sinh, kế 
hoạch đào tạo của nhà tr−ờng hàng 
năm; Những thông tin có liên quan đến 
học tập, rèn luyện, sinh hoạt và các 
khoản đóng góp theo quy định; Chủ 
tr−ơng, kế hoạch tổ chức cho ng−ời học 
phấn đấu trở thành đảng viên Đảng 
Cộng sản Việt Nam, gia nhập các tổ 
chức, các đoàn thể trong nhà tr−ờng (1, 
Điều 8). 
Những việc ng−ời học đ−ợc tham gia 
ý kiến: Nội dung, quy định của nhà 
tr−ờng có liên quan đến ng−ời học; Tổ 
chức phong trào thi đua và các hoạt động 
khác trong nhà tr−ờng có liên quan đến 
ng−ời học; Việc tổ chức giảng dạy, học 
tập trong nhà tr−ờng có liên quan đến 
quyền lợi học tập của ng−ời học. 
III. Việc thực hiện dân chủ trong giáo dục đại học 
ở n−ớc ta hiện nay 
Chỉ thị số 296/CT-TTg về đổi mới 
quản lý giáo dục đại học giai đoạn 2010-
2012 đ−ợc Thủ t−ớng Chính phủ ký ban 
hành ngày 27/2/2010, trong đó nhấn 
mạnh, coi việc đổi mới quản lý giáo dục 
đại học là khâu đột phá để tạo sự đổi 
mới toàn diện của giáo dục đại học; phát 
triển quy mô giáo dục đại học phải đi 
đôi với đảm bảo chất l−ợng đào tạo; kiên 
quyết chấm dứt tình trạng không kiểm 
soát đ−ợc chất l−ợng đào tạo; cần tạo ra 
cơ chế và động lực trong quản lý nhà 
n−ớc và quản lý của các cơ sở đào tạo để 
thực hiện mục tiêu đảm bảo nâng cao 
chất l−ợng đào tạo. 
Điều 39 - Luật Giáo dục 2005 quy 
định: Mục tiêu giáo dục đại học là đào 
tạo ng−ời học có phẩm chất chính trị, 
đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có 
kiến thức và năng lực thực hành nghề 
nghiệp t−ơng xứng với trình độ đào tạo, 
có sức khỏe, đáp ứng yêu cầu xây dựng 
và bảo vệ Tổ quốc. 
Việc thực hiện Quy chế dân chủ 
trong nhà tr−ờng ở các tr−ờng đại học 
những năm qua đã tạo ra luồng gió mới 
thúc đẩy sự nghiệp giáo dục, chấn h−ng 
đất n−ớc, đấu tranh chống tệ quan liêu, 
tham nhũng. Cùng với đó là việc tăng 
c−ờng vai trò lãnh đạo của các cấp ủy 
đảng, đề cao trách nhiệm của đội ngũ 
cán bộ, đảng viên, công đoàn và các 
đoàn thể trong tr−ờng học trong việc 
thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. Và 
đây cũng chính là động lực cho các 
phong trào hoạt động của các tổ chức 
trong nhà tr−ờng. Việc tổ chức thực hiện 
Quy chế dân chủ ở cơ sở tại các tr−ờng 
đại học, trên thực tế, đã mang lại sự đổi 
mới quan điểm và phong cách lãnh đạo 
theo h−ớng phát huy tinh thần dân chủ 
bàn bạc đối với cán bộ, công nhân viên 
chức trong nhà tr−ờng. 
Cùng với việc thực hiện dân chủ, 
phong cách sinh hoạt, học thuật cũng 
cởi mở, dân chủ hơn. Những tín hiệu 
đáng mừng có thể nhận thấy là: Sinh 
viên có thể ngồi và nói lên ý kiến của 
Về thực hiện dân chủ 27 
mình với giáo viên; Sinh viên mạnh dạn 
vấn hỏi những vấn đề họ còn băn khoăn 
ngay trong lớp học, có sinh viên thậm 
chí thẳng thắn tranh luận tay đôi với 
thầy; Sinh viên có thể phản ứng với 
thầy cô một cách gay gắt và ngay tức 
thời nếu các thầy không chuẩn mực và 
công tâm,... 
Song bên cạnh đó, cũng còn nhiều 
vấn đề đáng bàn, có thể gọi là những 
quan niệm sai lệch về dân chủ ở một bộ 
phận không nhỏ sinh viên và giảng viên. 
Đó là sự thoải mái một cách thái quá 
trong cách ăn mặc, sự tự do yêu đ−ơng 
trong lớp học, thậm chí ngồi cạnh nhau 
và bày tỏ tình cảm công khai tr−ớc tập 
thể mà không mấy ngại ngùng của sinh 
viên. Hiện t−ợng sinh viên thể hiện sự vô 
lễ, thiếu văn hóa cũng không phải là 
hiếm gặp. Nhiều sinh viên gặp thầy cô 
không chào, ăn nói cộc lốc, ăn mặc lố 
lăng trong lớp học, yêu đ−ơng thiếu 
khiếm nhã, đánh nhau trên giảng đ−ờng, 
nói tục, chửi bậy. Bên cạnh đó, còn tình 
trạng đi học muộn, nghỉ học đi chơi, xin 
ra ngoài một cách tùy tiện, nói chuyện 
hay làm việc riêng trong giờ học, thiếu 
tôn trọng không khí chung của tập thể... 
Cả giảng viên và sinh viên không 
nên nhầm lẫn dân chủ với tự do vô 
chính phủ, cũng không nên m−ợn cớ dân 
chủ để làm những việc trái nguyên tắc, 
vô lối làm ảnh h−ởng đến sự lành mạnh 
của giảng đ−ờng vốn phải là một môi 
tr−ờng văn hóa thực sự. 
Tóm lại, cách mạng là sự nghiệp của 
quần chúng - đây là sách l−ợc mà Đảng 
ta và nhân dân ta vận dụng thành công 
trong sự nghiệp chống ngoại xâm bảo vệ 
Tổ quốc. Trong bối cảnh toàn cầu hoá 
hiện nay, muốn đạt đ−ợc những thành 
quả to lớn trong sự nghiệp giáo dục, 
chúng ta phải phát huy đ−ợc sức mạnh, 
trí tuệ của cả cộng đồng, nh−ng tr−ớc 
hết là những ng−ời trong ngành, trong 
việc phát huy dân chủ thật sự. Đó là 
cách góp phần xây dựng đất n−ớc theo 
mục tiêu "dân giàu, n−ớc mạnh, xã hội 
công bằng, dân chủ, văn minh", đào tạo 
lớp lớp các thế hệ t−ơng lai của Tổ quốc, 
đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự 
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa 
đất n−ớc, đ−a hệ thống giáo dục nói 
chung và giáo dục đại học nói riêng của 
n−ớc ta sánh vai với nền giáo dục của 
các n−ớc phát triển trên thế giới, nh− 
lòng mong mỏi của Chủ tịch Hồ Chí 
Minh lúc sinh thời. 
Tài liệu tham khảo 
1. Bộ Giáo dục và đào tạo. Quy chế dân 
chủ trong hoạt động của nhà tr−ờng 
(Ban hành kèm theo Quyết định 
04/2000/QĐ-BGD&ĐT, ngày 1/3/2000 
của Bộ tr−ởng Bộ Giáo dục). 
2. Quy chế dân chủ ở cơ sở. H.: Lao 
động, 2000. 
3. V.I. Lenin toàn tập, Tập 41. M: Tiến 
bộ, 1978.