Vận dụng triết lý “dân chủ” trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam hiện nay

No.15_Mar 2020|Số 15 – Tháng 3 năm 2020|p.81-87 
81 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC TÂN TRÀO 
ISSN: 2354 - 1431 
Vận dụng triết lý “dân chủ” trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh 
trong xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam hiện nay 
Đinh Văn Luâna, Đào Văn Trưởngb* 
aTrường Đại học Phòng cháy Chữa cháy 
 bTrường Đại học Tây Bắc 
*Email: daovantruongdhtb@gmail.com 
Thông tin bài viết Tóm tắt 
Ngày nhận bài: 
21/11/2019 
Ngày duyệt đăng: 
10/3/2020 
Bài viết tập trung nghiên cứu, làm rõ vị trí, vai trò, tầm vóc và giá trị thời đại 
trong tư tưởng, triết lý của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “dân chủ” (tức nước lấy dân 
làm gốc, tất cả là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân) được Người khẳng 
định, đúc rút và tổng kết trong bản “Di chúc” lịch sử. Trên cơ sở đó, vận dụng 
vào xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam hiện nay. 
Từ khóa: 
Công bộc, dân chủ; triết lý 
“dân chủ”; Hồ Chí Minh; 
Di chúc của Chủ tịch Hồ
Chí Minh. 
1. Mở đầu 
Di chúc hay đúng hơn là một trong những kiệt tác 
của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà lúc sinh thời Người gọi 
bằng một cái tên hết sức giản dị, gần gũi, chân thành là 
mấy lời để lại cho toàn Đảng, toàn quân, và toàn dân ta, 
nguyên văn là “Tôi để lại mấy lời này, chỉ nói tóm tắt 
vài việc thôi. Phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ 
Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào 
cả nước và đồng chí trong Đảng khỏi cảm thấy đột 
ngột.”(16). Đây là báu vật quốc gia, tài sản tinh thần vô 
giá không chỉ của nhân Việt Nam mà còn của nhân dân 
yêu chuộng hòa bình trên thế giới bởi tầm vóc, vị trí và 
giá trị thời đại của nó. Trong đó, chúng ta không thể 
không nhắc đến triết lý “dân chủ” hay minh triết “dân 
chủ” tùy theo cách diễn đạt của các nhà nghiên cứu (tức 
dân là chủ và dân làm chủ theo đúng nghĩa tất cả là của 
nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân) mà Người đã 
dành cả cuộc đời của mình để tranh đấu. Đây không chỉ 
(16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.611 
là mục tiêu, lý tưởng mà còn là lẽ sống của Hồ Chí 
Minh “Tự do cho đồng bào tôi, độc lập cho Tổ quốc tôi, 
đấy là tất cả những điều tôi muốn, đấy là tất cả những 
điều tôi hiểu”(17). 
2. Nội dung 
2.1. Dân chủ - sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong tư 
tưởng Hồ Chí Minh 
 Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người dân chủ 
và hết sức đề cao “dân chủ”. Theo Người “Dân chủ là 
quý báu nhất của nhân dân”(18). Người luôn khẳng định 
vị trí, vai trò và sức mạnh của quần chúng nhân dân, với 
Người “chở thuyền cũng là dân, lật thuyền cũng là dân” 
hay “dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân 
liệu cũng xong”, “phải dựa vào lực lượng vĩ đại của 
toàn dân.”(19). Có được sự tin yêu của quần chúng nhân 
(17) 
33341&print=true 
(18) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
1995, tr.279 
(19) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.618 
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
82 
dân là có tất cả. Người khẳng định chắc chắn rằng: “Có 
phát huy dân chủ đến cao độ thì mới động viên được tất 
cả lực lượng của nhân dân đưa cách mạng tiến lên”(20). 
Mục tiêu và lý tưởng cao cả của Chủ tịch Hồ Chí Minh 
là tậm tâm, tận lực, suốt đời phụng sự Tổ quốc, phục vụ 
nhân dân. 
Ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công năm 
1945, trong hoàn cảnh “ngàn cân treo sợi tóc”, khó 
khăn chồng chất khó khăn, Người vẫn quyết tâm xây 
dựng một Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên tại Việt 
Nam và Đông Nam châu Á. Điều này được minh chứng 
rõ nhất ngay trong tên nước (quốc hiệu) của chúng ta 
khi đó là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, với tuyên ngôn 
là Độc lập, Tự do, Hạnh phúc cho Tổ quốc, cho nhân 
dân “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là nước nhà do 
nhân dân làm chủ, chế độ ta là chế độ dân chủ. Tức là 
nhân dân làm chủ. Nước ta là nước dân chủ, địa vị cao 
nhất là dân, vì dân là chủ”(21). Theo Hồ Chí Minh, 
Đảng, Nhà nước, Chính phủ cho đến cán bộ, đảng viên 
khi thực hiện nhiệm vụ lãnh đạo nhân dân, đất nước 
chính là lãnh lấy sứ mệnh lịch sử cao cả là suốt đời 
phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Đây là một quan 
điểm hết sức khoa học, hiện đại và vô cùng nhân văn về 
xây dựng thể chế dân chủ ở Việt Nam và trên thế giới 
thời điểm đó. Do đó, theo Hồ Chí Minh để xây dựng 
được một Nhà nước dân chủ, tiến bộ như vậy, thì mỗi 
cán bộ, đảng viên, cho đến Chính phủ phải thực sự là 
“công bộc của dân”. 
Thuật ngữ “công bộc của dân” hay đúng hơn 
“Chính phủ là công bộc của dân” được Chủ tịch Hồ Chí 
Minh sử dụng lần đầu tiên trong bài viết “Chính phủ là 
công bộc của dân”đăng trên Báo Cứu quốc số 46, ngày 
19/9/1945, với bút danh Chiến Thắng. Mục đích của Hồ 
Chí Minh khi viết bài viết này là giúp đồng bào, chiến 
sỹ và nhân dân cả nước cũng như nhân dân và các 
Chính phủ trên toàn thế giới hiểu được bản chất thực sự 
của Chính phủ, của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng 
hòa là gì? - tức Chính phủ đó là của ai? Chính phủ đó ra 
đời nhằm mục đích gì? Để đạt được mục đích cao cả đó 
Chính phủ cần phải làm gì? Người viết: “Non hai tháng 
trước đây, trước cuộc khởi nghĩa 19-8-1945, nói tới hai 
chữ Chính phủ người ta nghĩ ngay tới một bọn đầu đảng 
cướp nguy hiểm, xảo quyệt. Trái lại, ai ai đối với Chính 
phủ nhân dân hiện nay cũng đều có một cảm tình thân 
mật xen lẫn với một tôn kính sâu xa: Chính phủ đối với 
ta như người “anh cả trong gia đình, một đồng chí phụ 
(20) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
1995, tr.592 
(21) Bộ giáo dục và Đào tạo, Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb 
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013, tr.208. 
trách trong một địa phương, một người đứng mũi chịu 
sào ta có thể vững lòng trông cậy và gửi số mệnh vào. 
Người xưa nói: quan là công bộc của dân, ta cũng có 
thể nói: Chính phủ là công bộc của dân vậy.”(22). Theo 
Người, Chính phủ của chế độ cũ là Chính phủ của chế 
độ bù nhìn, của thiểu số người có quyền lực làm tay sai 
bán nước cho thực dân, đế quốc đàn áp, bóc lột chính 
nhân dân và đồng bào mình. Trong khi đó, Chính phủ 
hiện tại được Hồ Chí Minh ví như người anh cả lo toan, 
gánh vác mọi công việc trong gia đình; là một đồng chí 
đứng đầu, sẵn sàng chịu trách nhiệm trước mọi nhiệm 
vụ mà nhân dân tin tưởng, giao phó; nó cũng giống như 
những vị quan thanh liêm lo cho dân, cho nước trước 
đâyvà Người kết luận: “Chính phủ là công bộc của 
dân vậy” - tức “Chính phủ nhân dân”. 
Vậy, “Chính phủ là công bộc của dân” hay “Chính 
phủ nhân dân” thực chất là gì? Trước đây, người Việt 
Nam thường dùng khái niệm “công bộc” để chỉ những 
người đầy tớ trung thành, tận tụy, không tư lợi, hết lòng 
vì dân, vì nước. Do đó, “Chính phủ là công bộc của 
dân” mà Hồ Chí Minh sử dụng chính là xác định bản 
chất thật sự của Chính phủ, của Nhà nước và của chế độ 
này là những người hết lòng, hết sức phụng sự, phục vụ 
nhân dân - tức những người đầy tớ trung thành của 
nhân dân “Chính phủ rất mong đồng bào giúp đỡ, đôn 
đốc, kiểm soát và phê bình để làm tròn nhiệm vụ của 
mình là người đầy tớ trung thành tận tụy của nhân 
dân”(23). Theo Người: “Chính phủ ta là chính phủ của 
nhân dân, chỉ có một mục đích là phụng sự cho lợi ích 
của nhân dân.”. Vậy lợi ích của nhân dân là gì? đó là 
đem lại độc lập, tự do, hạnh phúc, công bằng, môi 
trường và điều kiện phát triển tốt nhất cho người dân 
“Các công việc Chính phủ làm phải nhằm vào một mục 
đích duy nhất là mưu tự do hạnh phúc cho mọi 
người.”(24). Và cũng chính Chủ tịch Hồ Chí Minh - 
Người đứng đầu Chính phủ nhân dân trở thành tấm 
gương sáng ngời cho tinh thần liêm chính, chí công vô 
tư, không màng danh lợi, Người thẳng thắn tuyên bố 
trước nhân dân trong nước và quốc tế rằng “Tôi tuyệt 
nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. 
Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác 
thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính 
vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Bao 
giờ đồng bào cho tôi lui thì tôi rất vui lòng lui. Tôi chỉ 
có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho 
(22) Thành Duy, Danh nhân Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Lao Động, Hà 
Nội, 2009, tr.1076 
(23) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2000, tr.361-362 
(24) Thành Duy, Danh nhân Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Lao Động, Hà 
Nội, 2009, tr.1076 
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
83 
nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn 
tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng 
được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho 
nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để câu cá, trồng hoa. 
Sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn 
trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi”(25). Đây chính 
là tuyên ngôn, chân lý mang tính thời đại của Chủ tịch 
Hồ Chí Minh 
Từ “Chính phủ là công bộc của dân” đến quan điểm 
“phục vụ nhân dân” trong bản Di chúc là sợi chỉ đỏ 
xuyên suốt trong tư tưởng và triết lý của Hồ Chí Minh 
về dân chủ. Chủ tịch, Hồ Chí Minh viết bản Di chúc 
đầu tiên mà Người gọi là “để lại mấy lời” là vào ngày 
15/05/1965. Tuy nhiên, toàn bộ những nội dung, trong 
đó có vấn đề dân chủ đã được Người dành rất nhiều 
thời gian, tâm sức, trí lực suy xét, chiêm nghiệm vô 
cùng kỹ lưỡng và thấu đáo trong nhiều năm, mà trực 
tiếp nhất là trong 5 năm từ năm 1965 đến năm 1969. 
Bởi lẽ, với Hồ Chí Minh đây không phải là một bản Di 
chúc thông thường mà là một đại tổng kết về các vấn đề 
của cách mạng Việt Nam và thế giới, trong đó có vấn 
đề dân chủ. 
Nghiên cứu chi tiết bản Di chúc của Người, ta có 
thể nhận thấy tư tưởng dân chủ, lấy dân làm gốc, phụng 
sự Tổ quốc và phục vụ nhân dân luôn được Người coi 
trọng, khẳng định và đề cao. Minh chứng rõ nhất là 
ngay trong phần mở đầu và kết thúc của các bản Di 
chúc từ bản đầu tiên ngày 15/05/1965 đến bản cuối 
cùng ngày 10/05/1969, Hồ Chí Minh đều đặt vấn đề 
“Dân chủ” lên hàng đầu. Cụ thể, mở đầu bản Di chúc 
Người viết “VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HÒA. Độc 
lập, Tự do, Hạnh phúc” và trong phần kết thúc tư tưởng 
dân chủ tiếp tục được Người tái khẳng định “Điều 
mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng, toàn dân 
ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hoà 
bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp 
phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới.”(26). 
Trong bản Di chúc đầu tiên viết ngày (15/5/1965) 
nhân dịp mừng thọ 75 tuổi Người viết “Ai đoán biết tôi 
sẽ sống và phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng mấy 
năm mấy tháng nữa?”(27). Theo Hồ Chí Minh để xây 
dựng thể chế dân chủ, phát huy quyền làm chủ thực sự 
của nhân dân thì phải đặt nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc, 
phục vụ nhân dân và cách mạng lên hàng đầu. Trong 
đó, tổ chức Đảng và đảng viên phải là những người 
(25) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
1995, tr.161 
(26) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.624 
(27) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.611 
gương mẫu, xung kích đi đầu thực hiện và thực hành 
dân chủ “Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, 
thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình 
là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và 
thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu 
lẫn nhau. Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng 
viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách 
mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải 
giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là 
người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của 
nhân dân.”(28). 
Theo Hồ Chí Minh, Đảng là lực lượng lãnh đạo 
nhân dân, đất nước, người chèo lái con thuyền cách 
mạng nhưng phải luôn đặt mục tiêu, lý tưởng phụng sự 
Tổ quốc, phục vụ nhân dân lên hàng đầu; phải thực sự 
thấm nhuần tư tưởng đạo đức cách mạng; thực hiện cần, 
kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, đoàn kết, thống nhất 
trong Đảng. Đặc biệt, một trong những nhiệm vụ cần 
kíp nhất mà Đảng phải khẩn trương nghiêm túc thực 
hiện là chỉnh đốn lại Đảng “Theo ý tôi, việc cần phải 
làm trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng, làm cho mỗi đảng 
viên, mỗi đoàn viên, mỗi chi bộ đều ra sức làm tròn 
nhiệm vụ đảng giao phó cho mình, toàn tâm toàn ý 
phục vụ nhân dân.”(29). Tư tưởng đặc sắc này của Chủ 
tịch Hồ Chí Minh vẫn còn nguyên vẹn tính thời sự 
trong công tác xây dựng Đảng hiện nay. Bởi lẽ, với tư 
cách là người trực tiếp sáng lập, tổ chức, lãnh đạo và 
rèn luyện Đảng trong suốt 40 năm, với năng lực tư duy 
khoa học và nhãn quan chính trị nhạy bén, qua nghiên 
cứu lý luận và tổng kết thực tiễn, Người nhận thấy sự 
tha hóa quyền lực trong Đảng, Nhà nước và trong hệ 
thống chính trị là quy luật tất yếu khách quan. Vấn đề là 
phải nhận biết và kiểm soát được điều đó. Do vậy, theo 
Người nhiệm vụ chỉnh đốn lại Đảng, loại khỏi Đảng 
những thành phần cơ hội, thoái hóa, biến chất, tham 
nhũng, đục khoét, sâu mọt, quan liêu, cửa quyền; lấy lại 
niềm tin của quần chúng nhân dân vào Đảng, vào chế 
độ là hết sức cấp thiết và phải thực hiện ngay Vì vậy, 
mỗi cán bộ, đảng viên phải thực sự nhận thức được vị 
trí, vai trò và tầm quan trọng của vấn đề “dân chủ”, tinh 
thần công bộc, phục vụ nhân dân trong công cuộc xây 
dựng chủ nghĩa xã hội hiện nay. 
Do đề cao vị trí, vai trò và tầm vóc của “dân chủ”, 
nên trong sâu thẳm trái tim Người, nhân dân luôn có 
một tình cảm đặc biệt chân thành, có một vị trí và vai 
trò vô cùng quan trọng “Nhân dân lao động ta ở miền 
xuôi cũng như ở miền núi, đã bao đời chịu đựng gian 
(28) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.611-612 
(29) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.612 
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
84 
khổ bị chế độ phong kiến và thực dân áp bức bóc lột, lại 
kinh qua nhiều năm chiến tranh. Tuy vậy, nhân dân ta 
rất anh hùng, dũng cảm, hăng hái, cần cù. Từ ngày có 
Đảng, nhân dân ta luôn luôn đi theo Đảng, rất trung 
thành với Đảng.”(30). Do đó, trách nhiệm của Đảng, của 
cán bộ, đảng viên không những phải lãnh đạo quần 
chúng nhân dân đấu tranh cách mạng hoàn thành nhiệm 
vụ giải phóng dân tộc mà còn phải lãnh đạo nhân dân 
xây dựng và phát triển toàn diện kinh tế, văn hóa, xã hội 
đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho nhân 
dân “Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển 
kinh tế và văn hoá, nhằm không ngừng nâng cao đời 
sống của nhân dân.”(31). 
Nhân dân đối với Hồ Chí Minh là tất cả các tầng lớp 
nhân dân trong xã hội; không có sự phân biệt, đối xử, 
phân chia về giai cấp, địa vị xã hội, tôn giáo, đảng phái 
chính trị, giới tính, vùng miền, thậm chí là biên giới 
quốc gia dân tộctất cả đều phải được Đảng, Nhà 
nước quan tâm, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện phát triển 
như nhau. Trong đó, Người đặc biệt dành tình cảm và 
sự quan tâm đặc biệt tới các chiến sỹ đã anh dũng chiến 
đấu và hy sinh cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân 
tộc, các thương binh, liệt sĩ đã để lại một phần xương 
máu trên chiến trường và gia đình của các anh hùng, 
thương binh, liệt sỹ, Người căn dặn “Đối với những 
người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của 
mình (cán bộ, binh sĩ, dân quân, du kích, thanh niên 
xung phong...), Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm 
mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng 
thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi 
người để họ có thể dần dần “tự lực cánh sinh”. Đối với 
các liệt sĩ, mỗi địa phương (thành phố, làng xã) cần xây 
dựng vườn hoa và bia kỷ niệm ghi sự hy sinh anh dũng 
của các liệt sĩ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước 
cho nhân dân ta. Đối với cha mẹ, vợ con (của thương 
binh và liệt sĩ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu, thì 
chính quyền địa phương (nếu ở nông thôn thì chính 
quyền xã cùng hợp tác xã nông nghiệp) phải giúp đỡ họ 
có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để họ bị đói 
rét.”(32). Đó là không chỉ là tình cảm chân thành, sự 
quan tâm đặc biệt mà còn là sự tri ân và vinh danh của 
người đứng đầu đất nước trước những sự hy sinh, mất 
mát và những đóng góp vô cùng lớn lao và thầm lặng 
của rất nhiều thế hệ các chiến sỹ cách mạng anh hùng 
quả cảm và gia đình của họ cho công cuộc đấu tranh 
(30) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.612 
(31) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.612 
(32) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.616 
giải phóng dân tộc, dành lại độc lập, tự do, hạnh phúc 
cho Tổ quốc và nhân dân. 
Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành sự quan tâm 
đặc biệt cho phụ nữ và giai cấp nông dân - lực lượng có 
vị trí và vai trò vô cùng quan trọng trong tiến trình phát 
triển của lịch sử dân tộc. Đối với phụ nữ, Người căn 
dặn, Đảng, Nhà nước phải có chủ trương, kế hoạch, tạo 
điều kiện và môi trường thuận lợi cho phụ nữ được 
tham gia vào các công việc kiến thiết, xây dựng đất 
nướctrong đó có công việc lãnh đạo “Trong sự 
nghiệp chống Mỹ, cứu nước, phụ nữ đảm đang đã góp 
phần xứng đáng trong chiến đấu và trong sản xuất. 
Đảng và Chính phủ cần phải có kế hoạch thiết thực để 
bồi dưỡng, cất nhắc và giúp đỡ để ngày thêm nhiều phụ 
nữ phụ trách mọi công việc kể cả công việc lãnh 
đạo.”(33). Đồng thời, Người cũng căn dặn chị em phụ nữ 
phải ra sức học tập, lao động, sản xuất, chiến 
đấuvươn lên khẳng định bản thân “Bản thân phụ nữ 
thì phải cố gắng vươn lên. Đó là một cuộc cách mạng 
đưa đến quyền bình đẳng thật sự cho phụ nữ.”. 
Đối với giai cấp nông dân, Người khẳng định vị trí, 
vai trò và đóng góp về nhân, tài, vật lực của nhân dân 
nói chung và giai cấp nông dân nói riêng đối với sự 
nghiệp cách mạng của dân tộc “Trong bao năm kháng 
chiến chống thực dân Pháp, tiếp đến chống đế quốc Mỹ, 
đồng bào ta, nhất là đồng bào nông dân đã luôn luôn hết 
sức trung thành với Đảng và Chính phủ ta, ra sức góp 
của góp người, vui lòng chịu đựng mọi khó khăn gian 
khổ.”(34). Từ đó, Người cho rằng, Đảng, Nhà nước cần 
quan tâm nhiều hơn nữa đến nông nghiệp, nông thôn và 
người nông dân mà trước mắt là miễn thuế nông nghiệp 
cho nông dân “Nay ta đã hoàn toàn thắng lợi, tôi có ý 
đề nghị miễn thuế nông nghiệp 1 năm cho các hợp tác 
xã nông nghiệp để cho đồng bào hỉ hả, mát dạ, mát 
lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất.”(35). 
Đây chính là sự kế thừa và tiếp nối truyền thống “thân 
dân” tốt đẹp trong lịch sử của cha ông ta, như lời của 
Tiết Chế, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn tâu 
với vua Trần Anh Tông về kế sách trị nước: “Thời bình, 
phải khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc. Đó là 
thượng sách giữ nước”(36). 
Mặt khác, nhằm khơi dậy và phát huy truyền thống 
đoàn kết, nhân ái, nhân văn của dân tộc, Người kêu gọi 
xóa bỏ hận thù, chia rẽ, thực hiện hòa giải, hòa hợp dân 
(33) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.617 
(34) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.617 
(35) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.617 
(36) Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn. Đại cương 
Lịch sử Việt Nam toàn tập. Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2009, 
tr.183. 
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
85 
tộc, tạo điều kiện và cơ hội cho những người là nạn 
nhân của xã hội cũ có cơ hội được học tập, giáo dục và 
phát triển “Đối với những nạn nhân của chế độ xã hội 
cũ, như trộm cắp, gái điếm, cờ bạc, buôn lậu, v.v., thì 
Nhà nước phải dùng vừa giáo dục, vừa phải dùng pháp 
luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những người lao 
động lương thiện.” (37). Đây chính là chủ nghĩa nhân 
văn, nhân đạo trong tư tưởng Hồ Chí Minh, làm ta nhớ 
lại sự kiện đức vua, Phật hoàng Trần Nhân Tông chủ 
trương xóa bỏ mọi tội lỗi và tha thứ cho những người 
đã từng có ý định đầu hàng giặc trong cuộc kháng chiến 
quân Mông Nguyên “Trước kia, người Nguyên vào 
cướp, vương hầu, quan lại nhiều người đến doanh trại 
giặc xin hàng. Đến khi giặc thua, bắt được cả một hòm 
biểu xin hàng. Thượng hoàng sai đốt hết đi để yên lòng 
những kẻ phản trắc. Chỉ kẻ nào đã đầu hàng trước đây, 
thì dẫu bản thân ở triều đình giặc, cũng kết án vắng mặt, 
xử tội đi đày hoặc tử hình, tịch thu điền sản sung công, 
tước bỏ quốc tính.”(38) 
 Đối với thế hệ trẻ, trong đó có đoàn viên, thanh 
niên - thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước, cũng 
được Người đặc biệt quan tâm; Người khẳng định 
“ĐOÀN VIÊN Và THANH NIÊN ta nói chung là tốt, 
mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó 
khăn, có chí tiến thủ.”. Từ đó, Người căn dặn Đảng 
phải ra sức chăm lo, giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ phải 
vừa có tài, vừa có đức để tham gia vào thực hiện nhiệm 
vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ 
nghĩa “Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách 
mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế 
xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”. 
Người khẳng định “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho 
đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết.”(39). 
Không chỉ dành tình cảm và sự quan tâm cho nhân 
dân Việt Nam mà Chủ tịch Hồ Chí Minh còn dành tình 
cảm cho nhân dân yêu chuộng hòa bình trên toàn thế 
giới. Trong những năm tháng cuối đời, Người vẫn hết 
sức trăn trở về những mâu thuẫn, bất hòa, thậm chí là 
xung đột trong phong trào cộng sản và công nhân quốc 
tế, Người viết: “Là một người suốt đời phục vụ cách 
mạng, tôi càng tự hào với sự lớn mạnh của phong trào 
cộng sản và công nhân quốc tế bao nhiêu, thì tôi càng 
đau lòng bấy nhiêu vì sự bất hoà hiện nay giữa các đảng 
anh em!”(40). Với tư cách là người sáng lập, tổ chức lãnh 
đạo và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, Người 
(37) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.617 
(38) 
hoa/dien-dan/luan-ve-tu-cach-chu-nhan 
(39) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.618 
(40) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.623 
mong muốn Đảng ta phải phát huy hơn nữa vai trò là 
cầu nối, trung gian hòa giải trong các vấn đề của phong 
trào cộng sản quốc tế để không những bảo vệ và phát 
triển chủ nghĩa cộng sản mà còn nâng cao vị thế của 
Việt Nam trên trường quốc tế: “Tôi mong rằng Đảng ta 
sẽ ra sức hoạt động, góp phần đắc lực vào việc khôi 
phục lại khối đoàn kết giữa các đảng anh em trên nền 
tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô 
sản, có lý, có tình. Tôi tin chắc rằng các đảng anh em và 
các nước anh em nhất định sẽ phải đoàn kết lại.”(41). 
Nghiên cứu kỹ Di chúc, ta thấy từng câu, từng chữ 
của Hồ Chí Minh đều thấm đẫm tư tưởng và triết lý về 
dân chủ thể hiện ở nhiều khía cạnh, góc độ khác nhau. 
Ngay cả trong những phần viết về “Việc Riêng” cũng 
toát lên tư tưởng phụng sự và phục vụ Tổ quốc, đất 
nước và nhân dân đến giây phút cuối cùng Nguời viết: 
“Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ 
cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế 
giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là 
tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn 
nữa.”(42). Đây là tư tưởng hết sức tiến bộ, nhân văn và 
hiện đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh về dân chủ và xây 
dựng thể chế dân chủ. Với Người làm cách mạng, hay 
là Chủ tịch nước, Chủ tịch Đảng; lãnh đạo Đảng, Nhà 
nước thực chất cũng là phục vụ cách mạng, phục vụ 
nhân dân; mỗi cán bộ, đảng viên cho đến Chính phủ 
phải là “công bộc”, là “đày tớ trung thành”, của nhân 
dân, “Việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có 
hại cho dân thì hết sức tránh”. Người căn dặn rằng 
“Sau khi tôi đã qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng 
linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân 
dân.”(43). Có thể nói, hiếm có một nguyên thủ quốc gia 
nào trên thế giới lại có một tấm lòng vì nước vì dân như 
Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngay cả khi về với thế giới bên 
kia, Người cũng không muốn làm tổn hại thời gian, tiền 
bạc và công sức của nhân dân cho dù là nhỏ nhất. Đây 
chính là niềm tự hào, kiêu hãnh, may mắn và tự hào cho 
đất nước và nhân dân Việt Nam khi có một vĩ nhân 
mang tên Hồ Chí Minh. 
2.2. Vận dụng triết lý “dân chủ” của Chủ tịch Hồ 
Chí Minh trong xây dựng chế độ dân chủ nghĩa xã 
hội tại Việt Nam hiện nay. 
Hơn năm mươi năm đã qua nhưng tư tưởng và triết 
lý khoa học, tiến bộ, hiện đại và vô cùng nhân văn của 
Chủ tịch Hồ Chí Minh về dân chủ và thực hành dân chủ 
trong “Di chúc” vẫn còn nguyên vẹn sức sống, giá trị lý 
(41) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.623 
(42) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.623 
(43) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 
2011, tr.623 
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
86 
luận và thực tiễn. Từ đây, ta có thể rút ra một số bài học 
kinh nghiệm vận dụng vào công cuộc xây dựng và bảo 
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. 
Một là, mỗi cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân 
dân cần nâng cao nhận thức hơn nữa về bản chất, vị trí, 
vai trò và tầm quan trọng của dân chủ và thực hành dân 
chủ trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã 
hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. 
Hai là, trong mọi hoàn cảnh, phải luôn đặt quyền và 
lợi ích chính đáng của nhân dân lên hàng đầu. Xây 
dựng ý thức phục vụ nhân dân với phương châm: sẵn 
sàng làm bất cứ việc gì, đi bất cứ nơi đâu, tất cả là của 
nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. 
Ba là, phải kết hợp chặt chẽ giữa vấn đề dân chủ với 
các vấn đề có tính chất trọng yếu khác của mỗi cá nhân 
cũng như quốc gia, dân tộc như: độc lập, thống nhất, tự 
do, hạnh phúc, công bằng, bình đẳng, cơ hội, môi 
trường, điều kiệnBởi, đó là những quyền cơ bản và 
thiêng liêng của tất cả chúng ta. 
 Bốn là, phải kết hợp nhuần nhuyễn và sáng tạo giữa 
lý luận với thực tiễn về dân chủ và thực hành dân chủ, 
tránh dập khuôn, máy móc, giáo điều, khoa trương, 
hình thức, quan liêu, cửa quyền, xa rời quần chúng, xa 
hoa, lãng phí làm tổn hại đến nhân dân, đất nước; tất cả 
phải xuất phát từ đặc điểm tình hình thực tiễn. 
Năm là, cần phát triển dân chủ một cách toàn diện 
trên tất cả các mặt từ chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, 
giáo dục đến an ninh quốc phòng, đối ngoạiCó như 
vậy, chúng ta mới tạo dựng được một thể chế dân chủ 
toàn diện, vững mạnh, hiện đại và văn minh thực sự. 
Sáu là, phải tăng cường dân chủ và thực hành dân 
chủ hơn nữa trong toàn hệ thống chính trị (trong đó, 
trọng tâm là xây dựng và chỉnh đốn Đảng) từ trung 
ương đến địa phương. Đây được coi như một nhiệm vụ 
quan trọng và cấp bách trong công cuộc xây dựng chủ 
nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay. 
Bảy là, cần tiếp tục bảo vệ, giữ gìn và phát huy 
mạnh mẽ hơn nữa truyền thống có tính chất dân chủ 
trong lịch sử của cha ông như thân dân, trọng dân, gần 
dân, sát dân, luôn lắng nghe và thấu hiểu tâm tư, 
nguyện vọng, sáng kiến của quần chúng nhân 
dân...Đồng thời tích cực đẩy mạnh hội nhập quốc tế, 
nghiên cứu, tìm tòi chọn lọc đưa vào Việt Nam những 
trào lưu, tư tưởng, giá trị tiến bộ, hiện đại, nhân văn về 
dân chủ trên cơ sở phù hợp với truyền thống văn hóa 
lịch sử và đặc điểm chính trị xã hội của Việt Nam. 
Tám là, cần tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò và 
những đóng góp của dân chủ cho sự phát triển của lịch 
sử dân tộc và thời đại. Nó đã, đang và sẽ tiếp tục là mục 
tiêu, động lực cho sự phát triển của Việt Nam và thế 
giới trong quá khứ, hiện tại và tương lai như sinh thời 
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chiêm nghiệm, đúc rút, 
tổng kết và khẳng định. 
3. Kết luận 
Như vậy, có thể khẳng định, tư tưởng Hồ Chí Minh 
về vị trí, vai trò và giá trị của dân chủ, về xây dựng Nhà 
nước của dân, do dân và vì dân, nước lấy dân làm gốc, 
Chính phủ là công bộc của dân, nhiệm vụ của cán bộ, 
đảng viên là phục sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, là 
đày tớ trung thành của nhân dân là sợi chỉ đỏ xuyên 
suốt trong cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí 
Minh. Những tư tưởng và triết lý khoa học, nhân văn, 
tiên tiến, hiện đại về dân chủ được Người khái quát, 
tổng kết và khẳng định trong Di chúc là cơ sở, tiền đề 
quan trọng cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta 
đoàn kết, thống nhất, ra sức phấn đấu xây dựng Việt 
Nam ngày một giàu mạnh và văn minh như sinh thời 
Người từng mong muốn. Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí 
Minh - Đại tổng kết lý luận về các vấn đề trọng yếu của 
cách mạng Việt Nam và thế giới (trong đó có vấn đề 
dân chủ) mãi là tài sản tinh thần vô giá, báu vật quốc 
gia không chỉ của Việt Nam mà của nhân loại trên toàn 
thế giới. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 1. Bộ giáo dục và Đào tạo (2013), Giáo trình tư 
tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội, 1995. 
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội, 2000. 
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội, 1995. 
5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội, 1995. 
6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội, 2011. 
7. Thành Duy, Danh nhân Hồ Chí Minh, Nhà xuất 
bản Lao Động, Hà Nội, 2009 
8. Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu 
Hãn. Đại cương Lịch sử Việt Nam toàn tập. Nxb Giáo 
dục Việt Nam, Hà Nội, 2009. 
9.a
ry.aspx?distribution=33341&print=true 
10. 
goc-nhin-van-hoa/dien-dan/luan-ve-tu-cach-chu-nhan
D.V.Luan et al/ No.15_Mar 2020|p.81-87 
87 
Applying the “democracy” philosophy in the Testament of Ho Chi Minh President 
in the establishment of social democratic regime in Vietnam 
Dinh Van Luan, Dao Van Truong 
Article info Abstract 
Recieved: 
21/11/2019 
Accepted: 
10/3/2020 
The article focuses on researching and clarifying the position, role, stature and era 
values in President Ho Chi Minh's thought and philosophy on "democracy" (ie the 
country takes the people as the foundation, all are of the people, by the people and 
for the people) that were affirmed, drawn and summarized in the historical testament. 
On that basis, it was applied to establish social democracy in Vietnam today. 
Keywords: 
Cong boc; democrat; 
philosophy on 
"democracy"; Ho Chi 
Minh; Testament of Ho 
Chi Minh President