Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và việc xây dựng chính phủ kiến tạo, liêm khiết, phục vụ

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Nguyễn Xuân Tế 
1 
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ 
VIỆC XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ KIẾN TẠO, LIÊM KHIẾT, PHỤC VỤ 
HO CHI MINH THOUGHT ON ETHICS AND BUILDING A GOVERNMENT OF 
TECTONICS, INTEGRITY AND SERVICE FOR THE PEOPLE 
NGUYỄN XUÂN TẾ 
 PGS.TS. Tổng Biên tập Tạp chí Khoa học, nguyenxuante@yahoo.com 
Mã số: TCKH11-23-2018 
TÓM TẮT: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là một bộ phận đặc biệt quan trọng trong 
hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh - nền tảng lý luận của Đảng ta. Đó cũng chính là cơ sở để 
xây dựng Chính phủ kiến tạo, liêm khiết, phục vụ. Bài viết trình bày một số luận điểm quan 
trọng về chủ đề này. 
Từ khóa: tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức; Chính phủ kiến tạo, liêm khiết, phục vụ; cần 
kiệm, liêm chính, chí công, vô tư. 
ABSTRACT: Ho Chi Minh Thought on ethics is a significant part of Ho Chi Minh’s 
ideology - theoretical foundation of our Party. It is also the basis for building a tectonic 
and upright government. The paper presents some important points about this topic. 
Key words: Ho Chi Minh thought on ethics; tectonic Government, upright, industriousness; 
thrift, integrity, honesty, justice. 
1. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO 
ĐỨC CẦN KIỆM, LIÊM CHÍNH, CHÍ 
CÔNG, VÔ TƯ 
Hồ Chí Minh luôn xác định đạo đức, 
phẩm chất là gốc, là nền tảng. Đạo đức 
giúp con người luôn giữ được nhân cách, 
bản lĩnh làm người trong mọi hoàn cảnh, 
không dễ bị thay đổi trước những xoay vần, 
biến thiên của thời cuộc: giàu sang không 
thể quyến rũ, nghèo khó không thể chuyển 
lay, uy vũ không thể khuất phục [6, tr. 50]. 
Trong tác phẩm Đường cách mệnh, Hồ 
Chí Minh đã nêu 23 điểm thuộc “tư cách 
một người cách mệnh”, trong đó chủ yếu là 
các tiêu chuẩn về đạo đức, thể hiện chủ yếu 
trong ba mối quan hệ: với mình, với người 
và với việc. Người viết: “Làm cách mạng 
để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là 
một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng 
là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu 
tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức 
có mạnh mới gánh được nặng và đi được 
xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách 
mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được 
nhiệm vụ cách mạng vẻ vang” [7, tr. 601]. 
Người viết tiếp: “Có đạo đức cách mạng 
thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, 
cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước” [7, tr. 
602]; “Khi gặp thuận lợi và thành công 
cũng vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất 
phác, khiêm tốn”; “lo trước thiên hạ, vui 
sau thiên hạ”; lo hoàn thành nhiệm vụ cho 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 11, Tháng 9 - 2018 
2 
tốt chứ không kèn cựa về mặt hưởng thụ; 
không công thần, không quan liêu, không 
kiêu ngạo, không hủ hóa. 
Đối với Đảng, tổ chức tiền phong 
chiến đấu của giai cấp công nhân, nhân dân 
lao động và của cả dân tộc Việt Nam, Hồ 
Chí Minh yêu cầu phải xây dựng Đảng ta 
thật trong sạch, Đảng phải “là đạo đức, là 
văn minh”. Người thường nhắc lại ý của 
V.I. Lê-nin: Đảng Cộng sản phải tiêu biểu 
cho trí tuệ, danh dự, lương tâm của dân tộc 
và thời đại. Đặc biệt, khi Đảng đã trở thành 
Đảng cầm quyền, trong bản Di chúc bất hủ, 
Hồ Chí Minh ân cần căn dặn: “Đảng ta là 
một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và 
cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức 
cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí 
công vô tư” [8, tr. 622]. 
Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư 
là nền tảng của đời sống mới, là phẩm chất 
trung tâm của đạo đức cách mạng trong tư 
tưởng đạo đức của Hồ Chí Minh [2, tr. 75]. 
Theo Hồ Chí Minh, cần, kiệm, liêm, chính 
là bốn đức tính của con người, như trời có 
bốn mùa, đất có bốn phương. Chí công, vô 
tư là đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân 
lên trên hết, trước hết. Phải trọng lợi ích 
của cách mạng hơn tính mệnh của mình. 
Phải hy sinh lợi ích của mình cho Đảng; 
việc của cá nhân và lợi ích của cá nhân để 
lại sau. Theo Người, chí công, vô tư là đạo 
đức cao nhất. 
Muốn chí công, vô tư thì phải chiến thắng 
được chủ nghĩa cá nhân. Bởi vậy, Hồ Chí 
Minh coi đây là chuẩn mực của người lãnh 
đạo, người “giữ cán cân công lý”. Không 
được vì lòng riêng mà chà đạp lên pháp luật. 
Cần, kiệm, liêm, chính có quan hệ chặt 
chẽ với nhau và với chí công, vô tư. Cần, 
kiệm, liêm, chính sẽ dẫn đến chí công, vô 
tư. Ngược lại, đã chí công, vô tư, một lòng 
vì nước, vì dân, vì Đảng thì nhất định sẽ 
thực hiện được cần, kiệm, liêm, chính. 
Hồ Chí Minh là tấm gương ngời sáng 
về thực hành cần, kiệm, liêm, chính, chí 
công, vô tư. Ở Hồ Chí Minh những phẩm 
chất cao quý này đã trở thành nếp sống, 
sinh hoạt, giá trị văn hóa, triết lý nhân sinh, 
biểu trưng của cách sống văn minh, hiện 
đại, giá trị tinh thần nhân văn cao cả trong 
thế giới còn biết bao khó khăn, vật lộn để 
sinh tồn và phát triển. 
Thấm nhuần tư tưởng đạo đức cần, 
kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư của Hồ 
Chí Minh là một nhiệm vụ quan trọng và hết 
sức cấp bách. Đại hội đại biểu toàn quốc của 
Đảng lần thứ XII (tháng 01 năm 2016) đã 
nhấn mạnh chủ trương: “Tiếp tục đổi mới 
phương thức lãnh đạo trong hệ thống tổ 
chức của Đảng; đổi mới phương pháp, 
phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan 
lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới cơ sở, 
xây dựng phong cách làm việc khoa học, tập 
thể, dân chủ, gần dân, trọng dân, vì dân, 
bám sát thực tiễn, nói đi đôi với làm” [4, tr. 
216]. Đây chính là điều cốt tử để thực hiện 
thắng lợi nhiệm vụ tiếp tục đổi mới phương 
thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng tổ chức 
bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt 
động hiệu lực, hiệu quả. 
2. XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ KIẾN 
TẠO, LIÊM KHIẾT, PHỤC VỤ THEO 
TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH 
Ngay sau khi chính quyền nhân dân 
vừa được thành lập năm 1945, Chủ tịch Hồ 
Chí Minh đã kêu gọi nhân dân hãy tham gia 
giám sát công việc của Chính phủ. Người 
viết: “Từ ngày thành lập Chính phủ, trong 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Nguyễn Xuân Tế 
3 
nhân viên còn có nhiều khuyết điểm. Có 
người làm quan cách mạng chợ đen, chợ 
đỏ mưu vinh thân phì gia, Xin đồng bào 
hãy phê bình, giám sát công việc của Chính 
phủ”, đề xuất để Chính phủ xử lý. 
Hồ Chí Minh đã ân cần căn dặn: Để 
Nhà nước thật sự là của dân, xứng đáng là 
người đại biểu của dân thì Nhà nước phải 
thường xuyên thực hiện phê bình, lấy ý 
kiến dân tín nhiệm hay không tín nhiệm, 
khen chê rõ ràng. Song chúng ta cần thành 
thật nhận rằng, nhiều năm qua chúng ta 
thực hiện chưa tốt việc bãi miễn đại biểu, 
lấy ý kiến thường xuyên của các cử tri. 
Người còn chỉ rõ: “Nếu Chính phủ làm hại 
dân, thì dân có quyền đuổi Chính phủ” 
(1947), “nhưng khi dân dùng đày tớ làm 
việc cho mình, thì phải giúp đỡ Chính phủ. 
Nếu Chính phủ sai thì phải phê bình, phê 
bình nhưng không phải là chửi” [5, tr.60]. 
Suốt cuộc đời mình, từ khi thành lập 
Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa 
(1945) đến lúc ra đi vào cõi vĩnh hằng, Chủ 
tịch Hồ Chí Minh luôn luôn nhấn mạnh đến 
vấn đề đạo đức, coi đạo đức là cái gốc, xây 
dựng đội ngũ cán bộ công chức phải vừa 
hồng vừa chuyên. 
Thuật ngữ chính phủ kiến tạo phát 
triển (developmental government), nhà 
nước kiến tạo phát triển (developmental 
state) lần đầu tiên được nhà nghiên cứu 
Chalmers Johnson đưa ra từ những năm 80 
của thế kỷ trước, khi ông nghiên cứu về sự 
phát triển thần kỳ của Nhật Bản [10]. Khái 
niệm chính phủ kiến tạo dần trở nên phổ 
biến, được nhiều quốc gia nghiên cứu, áp 
dụng và đạt được những thành công nhất 
định. Mỗi quốc gia có cách hiểu, cách triển 
khai chính phủ kiến tạo khác nhau, nhưng 
nhìn chung đều hướng đến sự phát triển 
bền vững, thịnh vượng, vì sự ấm no, giàu 
có hạnh phúc của nhân dân. 
Ngày 18-11-2017 khi trả lời chất vấn 
trước Quốc hội, Thủ tướng Nguyễn Xuân 
Phúc giải thích rõ về nội hàm của thuật ngữ 
chính phủ kiến tạo mà Thủ tướng và các 
thành viên Chính phủ thường sử dụng. Thủ 
tướng cho rằng: “Chính phủ kiến tạo là 
như thế nào Nội dung gì cần nhấn 
mạnh. Nội hàm Chính phủ kiến tạo trước 
hết là chủ động thiết kế chính sách pháp 
luật để nước ta phát triển. Đảng ta nói thể 
chế pháp luật là điểm nghẽn của sự phát 
triển thì phải chủ động tốt. Nhà nước 
không làm thay thị trường, nhân dân. 
Chính phủ kiến thiết được môi trường 
kinh doanh thuận lợi. Nâng cao chất lượng y 
tế, giáo dục phục vụ người dân. Chính phủ 
hành động là nói đi đôi với làm, đề cao trách 
nhiệm cá nhân, thiết lập kỷ cương, thay ngay 
cán bộ không đáp ứng yêu cầu. Cán bộ giao 
mãi không làm, chậm trễ để nhân dân chờ 
đợi thì kiến tạo cái gì ...” [11]. 
Phát biểu ấy của Thủ tướng Nguyễn 
Xuân Phúc khẳng định rõ hơn quyết tâm 
của Việt Nam trong việc xây dựng một 
Chính phủ kiến tạo, phát triển, hành động, 
phục vụ người dân, doanh nghiệp. 
Tuy nhiên, Thủ tướng Nguyễn Xuân 
Phúc vẫn luôn lo lắng, trăn trở về việc “trên 
nóng dưới lạnh”, còn một phận cán bộ xa 
dân, quan liêu nhũng nhiễu, hách dịch, Rõ 
ràng yếu tố con người, yếu tố đội ngũ cán bộ 
công chức trong guồng máy Nhà nước là 
nhân tố quyết định. Có thấm nhuần tư tưởng 
Hồ Chí Minh về đạo đức, có xây dựng được 
đội ngũ cán bộ viên chức “vừa hồng vừa 
chuyên” thì mới có thể xây dựng thành công 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 11, Tháng 9 - 2018 
4 
Chính phủ kiến tạo, liêm khiết, phục vụ. 
Để kết thúc bài viết này, chúng tôi xin 
trân trọng nhắc lại nhiệm vụ thứ 6, cũng là 
nhiệm vụ cực kỳ quan trọng mà Tổng Bí thư 
Nguyễn Phú Trọng đã phát biểu tại Hội nghị 
trực tuyến cuối năm 2017 của Chính phủ với 
lãnh đạo các tỉnh, thành phố trực thuộc 
Trung ương: “Tiếp tục đẩy mạnh và làm tốt 
hơn nữa công tác xây dựng Đảng và hệ 
thống chính trị, đặc biệt là xây dựng Chính 
phủ, chính quyền các địa phương thật sự 
trong sạch, liêm chính, vững mạnh, hoạt 
động hiệu lực, hiệu quả. Trong hoạch định 
chính sách, chỉ đạo, điều hành, luôn chú ý cả 
hai mặt: Xử lý giải quyết vấn đề hiện tại, 
đồng thời tạo dựng môi trường và điều kiện 
để những năm tới phát triển nhanh hơn, bền 
vững hơn. Nghiêm túc thực hiện Nghị quyết 
Trung ương 4 khóa XII về việc ngăn chặn, 
đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, 
đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn 
biến”, “tự chuyển hóa”. Triển khai Nghị 
quyết Trung ương 6 khóa XII để tiếp tục đổi 
mới sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt 
động hiệu lực, hiệu quả; đổi mới hệ thống tổ 
chức và quản lý, nâng cao chất lượng và 
hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp 
công lập. Làm tốt hơn nữa công tác cán bộ 
để lựa chọn bố trí những cán bộ thực sự có 
đức, có tài, liêm chính, tâm huyết, thật sự vì 
Đảng, vì dân vào các vị trí lãnh đạo của bộ 
máy nhà nước. Kiên quyết đấu tranh loại bỏ 
những người tham nhũng, hư hỏng; chống 
mọi biểu hiện chạy chức, chạy quyền, ưu ái 
tuyển dụng người thân, không đủ tiêu chuẩn. 
Phát huy dân chủ cơ sở, nâng cao ý thức 
trách nhiệm, tinh thần phục vụ nhân dân của 
cán bộ, công chức, viên chức. Đẩy mạnh ứng 
dụng công nghệ thông tin, xây dựng Chính 
phủ điện tử. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương hành 
chính, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, tạo 
chuyển biến mạnh mẽ trong thực thi công 
vụ; nâng cao đạo đức, văn hóa, tính chuyên 
nghiệp của cán bộ, công chức, viên chức. 
Thực hiện nghiêm các quy định về thực hành 
tiết kiệm, chống lãng phí và tiếp công dân; 
rà soát, xử lý kịp thời, dứt điểm các khiếu 
nại, tố cáo, nhất là các vụ phức tạp, kéo dài. 
Tăng cường phòng, chống, phát hiện, xử lý 
nghiêm các vụ việc tham nhũng, tiêu cực, vi 
phạm pháp luật; đẩy nhanh tiến độ điều tra, 
truy tố, xét xử các vụ việc nghiêm trọng, xã 
hội quan tâm; thu hồi tối đa tài sản bị chiếm 
đoạt, thất thoát. 
Thực hiện tốt những việc nêu trên sẽ 
không hề làm “chùn” sự chỉ đạo hay làm 
“chậm lại” sự phát triển, mà ngược lại, sẽ 
giúp làm trong sạch, tạo sức mạnh thật sự 
của bộ máy và đội ngũ, củng cố và tăng 
cường niềm tin của nhân dân, tạo động lực 
mới, khí thế mới để Chính phủ và chính 
quyền các địa phương lãnh đạo, chỉ đạo 
thực hiện thành công mọi nhiệm vụ” [3]. 
3. KẾT LUẬN 
Tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng lý 
luận của Đảng và Nhà nước ta, trong đó tư 
tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức có ý nghĩa 
đặc biệt quan trọng. Đó chính là tư tưởng 
cần kiệm, liêm chính, chí công, vô tư hết 
lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ 
nhân dân. Đó cũng chính là cơ sở xây dựng 
Chính phủ kiến tạo, liêm khiết, phục vụ. 
Bởi lẽ, mọi thành bại của cách mạng suy 
cho cùng là vấn đề con người, mà đạo đức 
chính là cái gốc của con người. Để xây 
dựng thành công Chính phủ kiến tạo, liêm 
khiết, phục vụ, nhân tố có ý nghĩa quyết 
định chính là xây dựng được đội ngũ cán 
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Nguyễn Xuân Tế 
5 
bộ công chức vừa có bản lĩnh cách mạng, 
vừa có trình độ chuyên môn cao, toàn tâm, 
toàn ý phục vụ lợi ích của đất nước, của 
nhân dân, thực hiện thắng lợi công cuộc đổi 
mới và hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Trí Anh (2018), Kiến tạo để phát triển, Hồ sơ sự kiện, chuyên san của Tạp chí Cộng 
sản, Số 371, ngày 25/3/2018. 
[2] Ban Tuyên giáo Trung ương (2016), Những nội dung cơ bản của tư tưởng, đạo đức, 
phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[3] Báo Sài Gòn Giải Phóng số ra ngày thứ 6, 29.12.2017. 
[4] Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XII, 
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[5] Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[6] Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[7] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[8] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[9] Tạp chí Cộng sản (2018). 
[10] https://vov.vn/chinh-tri/nghi-ve-chinh-phu-kien-tao-588903.vov. 
[11] https://vov.vn/chinh-tri/toan-canh-thu-tuong-nguyen-xuan-phuc-tra-loi-chat-van-truoc-quoc-hoi-697106.vov . 
Ngày nhận bài: 25-8-2018. Ngày biên tập xong: 05-9-2018. Duyệt đăng: 24-9-2018