Tác động của kinh tế thị trường đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên hiện nay

Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 52 
TÁC ĐỘNG CỦA KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐẾN 
CÔNG TÁC GIÁO DỤC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN HIỆN NAY 
ThS. Nguyễn Thị Tiến 
Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung 
Tóm tắt: Giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên góp phần phát triển con người 
toàn diện, đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư 
tưởng – văn hóa. Công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên ở nước ta 
trong những năm qua chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó có một sự tác 
động rất lớn của kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường vừa tác động một cách 
tích cực lại vừa tác động một cách tiêu cực đến công tác giáo dục lý luận chính 
trị cho sinh viên ở các trường đại học. Điều này đặt ra cho công tác này bên 
cạnh việc phòng ngừa, khắc phục những yếu tố tiêu cực thì cần tận dụng và 
phát huy tối đa các yếu tố tích cực thuận lợi để từ đó có thể phát huy hơn nữa 
vai trò của công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên trong các giai đoạn 
sau. 
Từ khóa: Công tác giáo dục lý luận chính trị, kinh tế thị trường, sinh viên. 
1. Những tác động tích cực 
Công tác giáo dục lý luận chính trị 
là một bộ phận của công tác tư tưởng, 
có vai trò quan trọng trong việc hình 
thành, phát triển và hoàn thiện đường 
lối chính trị, đảm bảo cho sự lãnh đạo 
của Đảng đối với toàn xă hội; đồng thời, 
thông qua công tác này mà chủ trương, 
đường lối của Đảng, chính sách, pháp 
luật của Nhà nước thấm sâu vào quần 
chúng, góp phần nâng cao nhận thức 
chính trị cho nhân dân. Giáo dục lý luận 
chính trị là một hoạt động nâng cao giác 
ngộ lý luận cộng sản, củng cố niềm tin 
vào tiền đồ cách mạng bằng các cơ sở 
khoa học, xác lập các công cụ nhận thức, 
nhằm giải quyết các công việc do thực 
tiễn cuộc sống thường xuyên biến đổi 
đặt ra. 
Công tác giáo dục lý luận chính trị 
với mục tiêu giáo dục là hình thành thế 
giới quan khoa học, nhân sinh quan cách 
mạng, phương pháp tư duy biện chứng 
và phương pháp hành động khoa học, 
góp phần phát huy tính tích cực của sinh 
viên trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ 
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. 
Giáo dục lý luận chính trị cho sinh 
viên góp phần phát triển con người toàn 
diện, góp phần đào tạo nguồn nhân lực 
chất lượng cao đáp ứng quá trình công 
nghiệp hóa, hiện đai hóa, phát triển kinh 
tế tri thức và đẩy mạnh hội nhập quốc tế. 
Bên cạnh đó, giáo dục lý luận chính trị 
cho sinh viên góp phần tích cực vào 
cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng – 
văn hóa, góp phần đào tạo thế hệ trể kế 
tục sự nghiệp cách mạng. 
Nói về vai trò của công tác giáo 
dục lý luận chính trị, chủ tịch Hồ Chí 
Minh nêu rõ: ―Không có lý luận chính trị 
thì chí khí kém cương quyết, không 
trông xa thấy rộng, trong lúc đấu tranh 
dễ lạc phương hướng, kết quả là “mù 
chính trị”, thậm chí hủ hóa, xa rời cách 
mạng‖ [4, tr. 234] 
Năm 1986, tại Đại hội Đại biểu 
toàn quốc lần thứ VI, Đảng ta đã tiến 
Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 53 
hành đổi mới toàn diện đất nước trên tất 
cả các lĩnh vực, trong đó đổi mới kinh 
tế là trung tâm. Thực chất của đổi mới 
kinh tế là chuyển từ mô hình kinh tế tập 
trung quan liêu, bao cấp sang phát triển 
nền kinh tế thị trường định hướng 
XHCN. Nghị quyết Đại hội IX của 
Đảng nêu rõ: ―Đảng và Nhà nước ta 
chủ trương thực hiện nhất quán và lâu 
dài chính sách phát triển nền kinh tế 
hàng hóa nhiều thành phần vận động 
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý 
của Nhà nước theo định hướng XHCN; 
đó chính là nền kinh tế thị trường định 
hướng XHCN‖[2, tr.86] 
Kinh tế thị trường định hướng 
XHCN mà Đảng ta chủ trương xây dựng 
là một kiểu tổ chức nền kinh tế trong 
thời kỳ quá độ lên CNXH vận hành theo 
các quy luật kinh tế khách quan của nền 
kinh tế thị trường, các quy luật của thời 
kỳ quá độ; đồng thời có sự quản lý, điều 
tiết của Nhà nước dưới sự lãnh đạo của 
Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong nền 
kinh tế thị trường định hướng XHCN, cơ 
chế thị trường phải được vận dụng đầy 
đủ, linh hoạt để phát huy mạnh mẽ và có 
hiệu quả mọi nguồn lực, bảo đảm sự 
phát triển nhanh và bền vững, nâng cao 
đời sống nhân dân để thực hiện mục tiêu 
―dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công 
bằng, văn minh‖. 
Sau hơn 20 năm đổi mới, nền kinh 
tế thị trường định hướng xã hội chủ 
nghĩa trở thành nền tảng kinh tế - xã hội 
của đất nước. Những thành tựu đạt được 
trong nền kinh tế đã thổi luồng sinh khí 
mới vào lĩnh vực chính trị tư tưởng. Sự 
năng động trên lĩnh vực kinh tế vừa là 
nguyên nhân vừa là kết quả của sự năng 
động, sáng tạo của tư duy. Hiện nay, đất 
nước đang bước vào thời kỳ phát triển 
mạnh với vị thế và diện mạo mới. Kinh 
tế tiếp tục phát triển, an ninh – quốc 
phòng được giữ vững, môi trường chính 
trị xã hội khá ổn định. Mặc dù vậy, nền 
kinh tế nước ta so với khu vực và thế 
giới vẫn đang còn rất thấp. Chỉ số phát 
triển con người đứng ở mức thấp, phân 
hóa giàu nghèo trong xã hội còn gay 
gắt, làm gia tăng sự bất bình đẳng trong 
việc tiếp cận và thụ hưởng nền giáo 
dục. Thực tế đó là thách thức cho công 
tác giảng dạy lý luận chính trị, cần phải 
có sự chuyển đổi cho sự vận động của 
cuộc sống. 
Hiện nay, ưu thế của cơ chế thị 
trường là giải phóng sức sản xuất, tăng 
trưởng kinh tế, tiến bộ khoa học – công 
nghệ, khả năng tác động nhiều mặt lên 
sự phát triển xã hội. Nhưng cũng chính 
cơ chế đó đã đẩy nhanh sự phân cực 
giàu nghèo, làm sâu sắc hơn những bất 
bình đẳng xã hội, phá vỡ sự cân bằng 
giữa xã hội và tự nhiên, tăng trưởng kinh 
tế với tiến bộ xã hội. Trong những điều 
kiện như vậy, sự phát triển của giáo dục 
lý luận chính trị không tránh khỏi những 
tác động tích cực và tiêu cực. 
Cơ chế thị trường tạo nên sự năng 
động trong toàn xã hội và nâng lên 
đáng kể đời sống vật chất và tinh thần 
của nhân dân. Từ đó, niềm tin của toàn 
dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và 
Nhà nước ngày càng được củng cố 
vững chắc. Đây chính là điều kiện 
khách quan thuận lợi đối với công tác 
giáo dục lý tưởng, đạo đức cho sinh 
viên. Nhiều sinh viên vượt khó vươn 
lên trong học tập, sẵn sàng tham gia 
phong trào thanh niên tình nguyện, 
mùa hè xanh, tuổi trẻ lập nghiệp 
Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 54 
chính là nhờ họ đã có một lý tưởng 
sống đúng đắn, cao đẹp. Họ đã nhìn 
thấy hạnh phúc cá nhân của mình trong 
hạnh phúc của biết bao con người mà 
họ đem đến. Lý tưởng sống đó không 
phải tự nhiên mà hình thành, nó được 
rèn luyện, tu dưỡng, giáo dục mà nên. 
Trong cơ chế thị trường, lợi ích cá 
nhân được khuyến khích và bảo đảm 
bằng pháp luật. Đồng thời, cơ chế thị 
trường còn tạo ra các điều kiện thuận lợi 
để con người tham gia vào các quan hệ, 
các hoạt động kinh tế - xã hội đa dạng. 
Việc mở rộng phạm vi hoạt động, mối 
quan hệ đến lợi ích khiến cho con người 
trở nên năng động hơn, tích cực hơn. 
Hơn thế, cạnh tranh với tính cách một 
thuộc tính tất yếu của cơ chế thị trường 
luôn đặt con người vào tình thế phải 
quyết chọn, phải nỗ lực vượt bậc. Do 
vậy, trong kinh tế thị trường việc học tập 
lý luận chính trị của sinh viên cũng linh 
hoạt và thực tế hơn. 
Dưới áp lực của cạnh tranh, con 
người trong cơ chế thị trường luôn phải 
thể hiện, tự khẳng định. Theo đó, cơ chế 
thị trường tạo lập môi trường cạnh tranh 
ngay trong đội ngũ những người làm 
công tác giảng dạy lý luận chính trị. Quy 
luật thị trường tạo ra sự sàng lọc khắt 
khe, sự đào thải nghiêm khắc, đòi hỏi 
mỗi nhà giáo không ngừng vươn lên về 
trình độ, kỹ năng, nghề nghiệp, trau dồi 
đạo đức Cơ chế thị trường, theo nghĩa 
đó, là cơ chế tốt để phát triển đội ngũ 
giảng viên lý luận chính trị bớt tính 
kinh viện, giáo điều, tăng tính thực tiễn, 
sáng tạo, linh hoạt. Ngoài ra, kinh tế thị 
trường làm nảy sinh những quan niệm 
mới về giáo dục lý luận chính trị. 
Những quan niệm có tính bảo thủ, xơ 
cứng về giáo dục lý luận chính trị thời 
kỳ kinh tế tập trung bao cấp không còn 
cơ sở để tồn tại, mà thay vào đó là tư 
duy năng động, cởi mở và có xu hướng 
thực tế, hiệu quả hơn. Sự tác động của 
kinh tế thị trường và cũng từ chính yêu 
cầu khách quan của cơ chế thị trường 
đặt ra, đòi hỏi công tác giáo dục lý luận 
chính trị ở các trường đại học của Việt 
Nam phải không ngừng đổi mới cả về 
nội dung, chương trình, phương pháp 
giảng dạy, phương pháp quản lý và 
chính bản thân đội ngũ giáo viên cũng 
phải đổi mới. 
2. Những tác động tiêu cực: 
Bên cạnh những ảnh hưởng tích 
cực, thì về khách quan mà nói kinh tế thị 
trường có sức mạnh tự phát ghê gớm của 
nó đã khuyến khích chủ nghĩa cá nhân, 
lối sống thực dụng, làm cho người ta chỉ 
chú ý tới lợi ích cá nhân mà coi nhẹ lợi 
ích cộng đồng, chỉ chú ý tới lợi ích trước 
mắt mà quên đi lợi ích lâu dài, cơ bản; 
lối sống ngoại lai, sống lạnh lùng ngày 
càng tăng. Đây là những biểu hiện của 
sự xa hoa lãng phí, quan hệ giữa người 
với người kiểu tiền trao cháo múc, xem 
rẻ nhân phẩm con người. Hiện nay, có 
một bộ phận sinh viên do nhiều nguyên 
nhân mà chưa có lý tưởng sống đúng 
đắn nên họ học hành mang tính đối phó, 
chỉ lo cho mình có kiến thức, khả năng 
để có thể kiếm thêm nhiều tiền mà 
không quan tâm rèn luyện nhân cách của 
mình. Một số sinh viên chỉ quan tâm đến 
hưởng thụ, chạy theo ―mốt‖ đôi khi bất 
chấp cả đến danh dự bản thân, gia đình 
và tập thể. Một bộ phận khác lại lao 
mình vào cuộc sống vật chất và lo cho 
khả năng nghề nghiệp để đạt tới lợi ích 
trước mắt, tiền tài, danh vọng coi đó là 
Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 55 
cái đích của cuộc sống hạnh phúc, do 
vậy trong học tập ở đại học, cao đẳng họ 
chỉ chú trọng các môn chuyên ngành, 
xem nhẹ các môn lý luận chính trị. 
Trong cơ chế thị trường, những 
biểu hiện của tính cách mạnh ở một số 
sinh viên, tự nó, chưa đảm bảo cho sự 
phát triển hài hòa của nhân cách, chưa 
thật sự khẳng định tính tích cực của 
nhân cách. Khi những lợi ích cá nhân 
che lấp lương tâm và trách nhiệm đạo 
đức, thì sự khôn ngoan, tính năng động 
và những nỗ lực ý chí không còn là biểu 
hiện cho sức mạnh bản chất của con 
người. Trái lại, chúng dễ biến thành 
phương tiện và kích thích cho những 
thói hư tật xấu. Sự khôn ngoan và tính 
cách mạnh ở một số người kết hợp với 
lối sống vị kỷ sẽ dẫn đến sự méo mó 
nhân cách, làm nảy sinh sự đối lập giữa 
con người với con người, giữa cá nhân 
với xã hội. Điều này dẫn đến đối tượng 
học tập và chủ thể giảng dạy lý luận 
chính trị. Đã có những sinh viên trượt 
vào vòng xoáy tha hóa của kinh tế thị 
trường, xem thường việc giảng dạy và 
học tập lý luận chính trị. 
Sinh viên là lứa tuổi mà mỗi cá 
nhân đang đạt đến sự hoàn chỉnh về thể 
chất và tinh thần với đời sống tâm lý 
phát triển và rất phong phú, nhu cầu rất 
lớn và rất đa dạng. Song, do đang trong 
độ tuổi mới bắt đầu phát triển, mới bước 
đầu định hình về nhân cách, tri thức và 
kinh nghiệm cuộc sống còn ít ỏi... nên 
lứa tuổi này thường có những nhược 
điểm: chủ quan, chuộng hình thức, rất dễ 
bị lôi cuốn bởi mặt trái của cơ chế thị 
trường. Sinh viên hiện nay có lối sống 
rất thức tế (tích cực) và ranh giới với 
thực dụng (tiêu cực) rất mong manh. Họ 
thích xem các bộ phim hành động và đặc 
biệt là những trò chơi điện tử, bạo lực; 
nhiều bài hát với lời lẽ ngô nghê, cổ vũ 
cho lối sống tiêu cực lại được họ hào 
hứng đón nhận. Từ những sở thích 
không lành mạnh đó đã dẫn đến biệc tạo 
ra những con người sùng bái kỹ thuật, 
không coi trọng đời sống tình cảm và 
tính nhân đạo trong quan hệ con người. 
Một bộ phận không nhỏ sinh viên dễ rơi 
vào guồng quay tiêu cực của xã hội, suy 
thoái về đạo đức, nhân cách, thiếu sự 
trung thực, lòng tự trọng trong quan hệ 
xã hội... Có không ít sinh viên đang học 
hoặc khi ra trường ham muốn có được 
đời sống vật chất sung túc, xa hoa nên 
sẵn sàng từ bỏ ước mơ để nhận những 
việc hoàn toàn trái chuyên môn được 
đào tạo và nguyện vọng của mình thậm 
chí trái với đạo đức xã hội. Với những 
đối tượng sinh viên như vậy, giáo dục lý 
luận chính trị cho họ trong cơ chế thị 
trường quả là một việc hết sức khó khăn. 
Cơ thế thị trường cũng tạo nên 
những thách thức lớn đối với công tác 
giáo dục lý luận chính trị. Trong thời kỳ 
phát triển kinh tế thị trường, mở rộng 
quan hệ quốc tế, niềm tin, lý tưởng cộng 
sản, đạo đức cách mạng, lập trường giai 
cấp công nhân  phải đấu tranh quyết 
liệt với chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa 
thực dụng. Nó phản ánh sự đối lập giữa 
cái tích cực và tiêu cực, giữa tối và sáng 
trong nhận thức của mỗi người. Hiện 
tượng thương mại hóa ảnh hưởng tiêu 
cực đến sự phát triển lành mạnh của giáo 
dục lý luận chính trị, sự lệch pha giữa lý 
luận và thực tiễn, những nghịch lý, 
những mâu thuẫn của cuộc sống dội vài 
các giảng đường đại học làm cho giáo 
Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 56 
dục lý luận chính trị đứng trước những 
thách thức mới. Nhiều vấn đề nảy sinh 
từ thực tiễn chúng ta chưa kịp tổng kết, 
khái quát về mặt lý luận để định hướng 
cho công tác chính trị - tư tưởng, đã xuất 
hiện sự mơ hồ, dao động, mất phương 
hướng trong một bộ phận thế hệ trẻ, 
trong đó có sinh viên. Trong điều kiện 
như vậy, giáo dục lý luận chính trị có 
trách nhiệm phải hình thành và củng cố 
trong sinh viên một niềm tin sâu sắc vào 
những giá trị đích thực và lâu bền của 
con người: tình thương, trách nhiệm, 
lương tâm, sự trung thực và khiêm tốn, 
lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có 
niềm tin vào lý tưởng cộng sản. Mặt 
khác, mỗi thầy cô giáo là tấm gương tự 
học, sáng tạo và mẫu mực. Không thể kỳ 
vọng vào kết quả giáo dục lý luận chính 
trị đối với sinh viên nếu như đội ngũ 
những người làm công tác giảng dạy lý 
luận chính trị lại không trung thành, mơ 
hồ, suy thoái về phẩm chất chính trị và 
đạo đức nhà giáo. 
Từ sự phân tích trên cho thấy, kinh 
tế thị trường tác động lên nhận thức, tư 
tưởng con người theo hai xu hướng tích 
cực và tiêu cực; thành quả công cuộc đổi 
mới mang lại nhiều thuận lợi cơ bản cho 
sự phát triển và đổi mới, nâng cao chất 
lượng giáo dục lý luận chính trị nhưng 
những mâu thuẫn nảy sinh từ đời sống 
kinh tế, xã hội cung trở thành những 
thách thức không nhỏ đối với giáo dục lý 
luận chính trị cho sinh viên. 
Trong giai đoạn phát triển bước 
ngoặt hiện nay, khi thời cơ và vận hội 
lớn đan xen cùng thử thách, nguy cơ 
không kém phần nghiệt ngã, nhất là khi 
đất nước hội nhập ngày càng sâu vào đời 
sống quốc tế, giáo dục lý luận chính trị 
đã góp phần quan trọng vào việc củng cố 
nền tảng tư tưởng của đảng, nâng cao 
nhận thức, tình cảm và niềm tin của sinh 
viên đối với chủ nghĩa xã hội, đối với sự 
nghiệp đổi mới do đảng khởi xướng và 
lãnh đạo. Một điều quan trọng khác 
chính là sinh viên phải hiểu được vai trò 
cũng như hiệu quả của các môn học này. 
Sự thay đổi lối suy nghĩ sẽ mang tính 
quyết định đến tình cảm, tâm hồn, sự 
đầu tư thời gian, trí tuệ đối với môn học. 
Thay vì sự đối phó và nhàm chán, các 
em có thể biến các môn lý luận chính trị 
trở thành vũ khí tinh thần có sức mạnh 
to lớn chống lại sự suy thoái đạo đức của 
một bộ phận giới trẻ hiện nay. 
3. Kết luận 
Sinh viên là một bộ phận sinh viên 
đầy tiềm năng, đại diện cho trí tuệ và 
lương tâm của dân tộc trong tương lai. 
Dân tộc ta có trở nên vẻ vang hay không 
phụ thuộc rất nhiều vào nỗ lực học tập, 
phấn đấu của họ, trong đó có học tập lý 
luận chính trị. Giáo dục lý luận chính trị 
cho sinh viên là dạy họ cách ứng xử hài 
hòa với tự nhiên và xã hội, có phương 
pháp tư duy và hoạt động thực tiễn khoa 
học; giúp cho họ hoàn thiện nhân cách 
và nâng cao lý tưởng cách mạng. Chính 
vì vậy, giáo dục lý luận chính trị trở 
thành nhiệm vụ quan trọng không thể 
thiếu được trong các trường đại học ở 
nước ta hiện nay. 
Ngày nay, trong nền kinh tế thị 
trường, công tác giáo dục lý luận chính 
trị cho sinh viên bên cạnh những thuận 
lợi cơ bản thì cũng gặp những khó khăn 
nhất định. Phát huy những tác động tính 
tích cực và hạn chế những tác động tiêu 
Thông báo Khoa học và Công nghệ * Số 2-2015 57 
cực của kinh tế thị trường đối với công 
tác giáo dục lý luận chính trị là một việc 
làm cần thiết. Muốn vậy, cần phải có sự 
thống nhất, sự quyết tâm của Trung 
ương, các bộ, ban, ngành, những người 
làm công tác giảng dạy và quan trọng 
vẫn là sự cố gắng của mỗi sinh viên. 
Trước những tác động của kinh tế 
thị trường đối với công tác giáo dục lý 
luận, yêu cầu mỗi sinh viên cần nhận 
thức rằng không ai khác, chính họ là 
những chủ nhân tương lai của đất nước, 
đất nước trông chờ rất nhiều vào việc 
học tập và rèn luyện của họ. Việc học 
tập tốt các môn chuyên ngành là điều 
cần thiết, song nếu chỉ có kiến thức 
chuyên ngành sinh viên sẽ bị lạc hậu về 
mặt lý luận, việc học tập các môn khoa 
học Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí 
Minh giúp họ nắm bắt được những kiến 
thức cơ bản nhất, kết hợp với liên hệ 
thực tiễn, từ đó có tư duy độc lập, đúng 
đắn, hành động phù hợp trong cuộc 
sống, qua đó sinh viên có được phương 
pháp tiếp cận, nắm bắt thông tin, kiến 
thức một cách có hiệu quả nhất. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] TS. Nguyễn Duy Bắc (chủ biên). 2004. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dạy 
và học môn Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường đại học, Nxb. Chính 
trị quốc gia, Hà Nội. 
[2] Đảng Cộng sản Việt Nam. 2001. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, 
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[3] GS. TS. Phạm Minh Hạc (chủ biên). 2007. Phát triển văn hóa con người và nguồn 
nhân lực cho thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia, 
Hà Nội. 
[4] Hồ Chí Minh:Toàn tập. 2011. tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.