Phân tích một vụ kiện bất khả kháng trong hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế theo cisg và lưu ý đối với doanh nghiệp Việt Nam

KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
70 Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI Soá 70 (02/2015)
1. Giới thiệu về CISG và vấn đề gia nhập 
CISG của Việt Nam
1.1. Giới thiệu về CISG
Công ước Liên Hiệp Quốc về Hợp đồng 
mua bán hàng hoá quốc tế năm 1980 (CISG) 
được Uỷ ban Liên Hiệp Quốc về Luật Thương 
mại Quốc tế (UNCITRAL) xây dựng với hai 
mục đích chính: (i) đảm bảo và gia tăng sự 
minh bạch về các vấn đề pháp lý, và (ii) góp 
phần thúc đẩy sự phát triển thương mại hàng 
hoá quốc tế1. Peter Schlechtriem (1998) nhận 
Tóm tắt 
Công ước Liên Hiệp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế năm 1980 (United 
Nations Convention on Contracts for the International Sales of goods, sau đây gọi tắt là 
CISG) được đánh giá là một trong những điều ước quốc tế (ĐƯQT) về thương mại thành 
công nhất từ trước đến nay và Việt Nam đang trong quá trình chuẩn bị gia nhập Công ước 
này. Bối cảnh này đặt ra sự cần thiết để tìm hiểu giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp 
đồng mua bán hàng hoá quốc tế (HĐMBHHQT) theo CISG. Tranh chấp về trường hợp bất 
khả kháng từ HĐMBHHQT tương đối phức tạp và phổ biến. Trên cơ sở nghiên cứu một vụ 
kiện điển hình về trường hợp bất khả kháng trong HĐMBHHQT theo CISG, bài viết đưa ra 
một số lưu ý đối với các doanh nghiệp Việt Nam trong việc phòng ngừa và giải quyết tranh 
chấp từ HĐMBHHQT theo CISG. 
Từ khoá: CISG, bất khả kháng, hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế, tranh chấp.
Mã số: 77.210814; Ngày nhận bài: 21/08/2014; Ngày biên tập: 20/01/2015; Ngày duyệt đăng: 30/01/2015
PHÂN TÍCH MỘT VỤ KIỆN BẤT KHẢ KHÁNG TRONG HỢP ĐỒNG 
MUA BÁN HÀNG HOÁ QUỐC TẾ THEO CISG VÀ LƯU Ý ĐỐI VỚI 
DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
Nguyễn Thị Thu Hà* 
Trần Thanh Tâm** 
Võ Thành Vin***
* TS, Trường Đại học Ngoại thương CS2 tại TP.HCM
**, Giảng viên trường Đại học Ngoại thương CS2 tại TP.HCM
*** Cử nhân Trường Đại học Ngoại thương CS2 tại TP.HCM
1 Xem Phần mở đầu của CISG tại 
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
71Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏISoá 70 (02/2015)
định rằng lịch sử soạn thảo và đàm phán cam 
go của CISG cho thấy những nỗ lực rất lớn 
trong việc tạo ra quy phạm thực chất thống 
nhất điều chỉnh HĐMBHHQT bằng việc hài 
hoà các quy phạm xung đột của các dòng pháp 
luật chính trên thế giới, đề cao tính chất quốc 
tế đặc biệt là tuân thủ nguyên tắc “thiện chí” 
trong thương mại quốc tế. CISG được nhiều 
chuyên gia và tổ chức đánh giá là một trong 
những ĐƯQT về thương mại thành công nhất 
từ trước đến nay. Tính đến ngày 26/9/2014 số 
lượng quốc gia phê chuẩn CISG đã lên đến 83 
nước gồm các quốc gia phát triển và đang phát 
triển, đến từ nhiều hệ thống pháp luật khác 
nhau2. Trong số 10 quốc gia có kim ngạch 
thương mại hàng hoá lớn nhất trên thế giới 
năm 2013 thì đã có 9 quốc gia là thành viên 
CISG, điển hình như các nước Hoa Kỳ, Trung 
Quốc, Đức, Nhật Bản, Pháp. Ở thời điểm hiện 
tại, ước tính CISG điều chỉnh các giao dịch 
chiếm khoảng 80% thương mại hàng hoá quốc 
tế, ghi nhận hơn 3000 vụ tranh chấp phát sinh3. 
1.2. Vấn đề gia nhập CISG của Việt Nam
Nhiều công trình nghiên cứu của các tổ 
chức và luật gia trong nước đều khẳng định 
gia nhập CISG sẽ mang lại nhiều lợi ích cho 
Việt Nam trong lĩnh vực mua bán hàng hoá 
quốc tế4. CISG sẽ là bệ đỡ pháp lí an toàn cho 
các doanh nghiệp Việt Nam (Nguyễn Minh 
Hằng, 2013). Ngày 14/01/2013 Thủ tướng 
Chính phủ đã đồng ý với chủ trương Việt 
Nam gia nhập CISG và giao Bộ Công thương 
chủ trì, phối hợp với các Bộ Ngoại giao và 
Bộ Tư pháp để hoàn chỉnh hồ sơ xin gia nhập 
CISG5. Điều này đồng nghĩa với việc trong 
thời gian sắp tới, CISG sẽ tự động trở thành 
một trong các nguồn luật chủ yếu điều chỉnh 
HĐMBHHQT giữa thương nhân Việt Nam 
và thương nhân của các quốc gia thành viên 
CISG6. Khi đó trình độ hiểu biết và sự vận 
dụng khôn khéo CISG của các doanh nghiệp 
kinh doanh xuất nhập khẩu sẽ là một trong 
những nhân tố quyết định việc phòng ngừa 
và giải quyết các tranh chấp từ HĐMBHHQT 
một cách hiệu quả, từ đó góp phần phát triển 
hoạt động kinh doanh quốc tế. 
2. Quy định của CISG điều chỉnh trường 
hợp bất khả kháng trong HĐMBHHQT
CISG quy định về bất khả kháng tại Điều 
79 dưới tiêu đề Exemption (Miễn trách) theo 
đó “một bên không chịu trách nhiệm về việc 
không thực hiện bất kì một nghĩa vụ nào đó 
của họ nếu chứng minh được rằng việc không 
thực hiện đó là do một trở ngại nằm ngoài sự 
kiểm soát của họ và người ta không thể chờ 
đợi một cách hợp lí rằng họ phải tính tới trở 
ngại đó vào lúc kí kết hợp đồng hoặc là tránh 
được hay khắc phục được hậu quả của nó”. 
Peter Schlechtriem (1998) cho rằng bằng việc 
dùng thuật ngữ “impediment” (trở ngại) cùng 
với hàng loạt quy định theo sau đó, CISG quy 
định chặt chẽ các tiêu chí để một trường hợp 
bất khả kháng được công nhận miễn trách. Chỉ 
những trở ngại nào thực sự đến mức khiến 
2 Xem tại 
3 Xem thống kê các vụ tranh chấp phát sinh từ HĐMBHHQT theo CISG tại cơ hệ thống dữ liệu của CISG tại 
4 Phòng Công nghiệp và Thương mại Việt Nam VCCI (2010), Nghiên cứu đề xuất Việt Nam gia nhập CISG; 
Nguyễn Minh Hằng (2010), Bàn về Việt Nam gia nhập CISG. 
5 Xem Công văn số 413/VPCP-QHQT V/v kết quả nghiên cứu gia nhập Công ước Viên 1980 về mua bán hàng 
hóa quốc tế. 
6 Theo Điều 1 CISG, Công ước này áp dụng cho các hợp đồng mua bán hàng hóa giữa các bên có trụ sở thương 
mại tại các quốc gia khác nhau khi: (i) các Quốc gia này là các Quốc gia thành viên của Công ước, hoặc (ii) các 
quy tắc tư pháp quốc tế dẫn chiếu đến việc áp dụng luật của một Quốc gia thành viên Công ước. 
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
72 Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI Soá 70 (02/2015)
cho việc thực hiện các nghĩa vụ là không thể 
(impossibile) mới được xem xét, còn những 
trường hợp tuy có gây hoặc đe doạ gây khó 
khăn trở ngại đến việc thực hiện nghĩa vụ hoặc 
chỉ dừng ở mức không khả thi (impracticable) 
thường có thể sẽ không được xem xét. Ví dụ, 
công ty Tsakiroglou và Noblee Thorl GMbH 
đã thỏa thuận mua bán đậu phộng Sudan giá 
CIF, tuy nhiên, kênh đào Suez bất ngờ đóng 
cửa làm cho lộ trình của tàu phải vòng qua 
Mũi Hảo Vọng. Như vậy, với một lộ trình mới 
này, Người Mua phải chịu thêm một khoản 
phí lớn nữa so với dự tính ban đầu, tuy nhiên 
đây không phải là trường hợp bất khả kháng 
vì trở ngại này không làm cho việc thực hiện 
của người mua là không thể thực hiện được. 
Và quan trọng là một bên không được viện 
dẫn việc không thực hiện nghĩa vụ của bên 
kia trong chừng mực mà việc không thực hiện 
nghĩa vụ đó là do những hành vi hay sơ suất 
của chính họ (Điều 80). CISG quy định miễn 
trách cho cả người bán và người mua, đề cập 
đến tất cả các trường hợp bất khả kháng có thể 
xảy ra trong việc thực hiện bất cứ nghĩa vụ 
được quy định trong hợp đồng. 
Về hậu quả pháp lí, theo CISG bên vi phạm 
chỉ được miễn trách nhiệm phải thực hiện các 
biện pháp đền bù thiệt hại gây ra bởi sự kiện 
bất khả kháng, bên bị vi phạm có quyền tiến 
hành tất cả các biện pháp bảo hộ pháp lí hay 
chế tài còn lại theo quy định của Công ước 
bao gồm quyền được yêu cầu giảm giá hàng 
hoá (Điều 50), buộc thực hiện hợp đồng (Điều 
46, Điều 62), tuyên bố huỷ hợp đồng (Điều 
49, Điều 64), và thanh toán tiền lãi trên các 
khoản thanh toán chậm (Điều 78). 
Về thời hạn, CISG quy định sự miễn trách 
chỉ có hiệu lực trong thời kì tồn tại sự kiện khó 
khăn, trở ngại (Điều 79. 3). Về nghĩa vụ thông 
báo, theo CISG bên nào không thực hiện 
nghĩa vụ của mình thì phải thông báo cho bên 
kia biết về trở ngại và ảnh hưởng của nó đối 
với khả năng thực hiện nghĩa vụ. Nếu thông 
báo không tới tay bên kia trong một thời hạn 
hợp lý từ khi bên không thực hiện nghĩa vụ đã 
biết hay đáng lẽ phải biết về trở ngại đó thì họ 
sẽ phải chịu trách nhiệm về những thiệt hại do 
việc bên kia không nhận được thông báo.
Khi nhận dạng tranh chấp về trường hợp 
bất khả kháng theo CISG, tranh luận của các 
bên thường xoay quanh các tiêu chí để công 
nhận một trường hợp là bất khả kháng. Đơn 
cử như sự kiện trở ngại có phải là nguyên 
nhân dẫn đến việc không thực hiện nghĩa vụ 
hợp đồng; thế nào là “nằm ngoài sự kiểm soát” 
của một bên; thế nào là “khắc phục được” hay 
“tránh được” sự kiện trở ngại; hay sự “không 
tiên liệu trước” về những sự kiện như vậy phải 
được hiểu như thế nào. 
Do đặc điểm phức tạp của hoạt động thương 
mại quốc tế như sự mở rộng về không gian, sự 
kéo dài về thời gian, sự khác nhau về địa lí, 
tập quán, quy định của mỗi quốc gia mà khả 
năng xảy ra những trường hợp bất khả kháng 
là rất lớn. Bên cạnh đó, do hậu quả pháp lí 
là được miễn trách và trong nhiều trường hợp 
có thể thay đổi hoàn toàn vị thế của các bên 
nên không tránh được khả năng các bên tìm 
cách lợi dụng trường hợp bất khả kháng để cố 
gắng giải thoát trách nhiệm khi có những hoàn 
cảnh bất lợi xảy đến hoặc để trục lợi khi giá cả 
thị trường thay đổi theo hướng có lợi cho bên 
mình7. Một số hợp đồng được soạn thảo với 
điều khoản bất khả kháng rất cụ thể chi tiết có 
thể hạn chế được tranh chấp xảy ra nhưng có 
rất nhiều hợp đồng thiếu vắng điều khoản quan 
7 Xem UNCITRAL (2012), Digest of Case Law on the United Nations Convention On Contracts For The Interna-
tional Sale Of Goods, tại  
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
73Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏISoá 70 (02/2015)
trọng này. Tính đến thời điểm ngày 23/1/2015 
theo cập nhật tổng hợp của nhóm tác giả từ Hệ 
thống dữ liệu của CISG tại 
law.pace.edu/cisg/text/digest-cases-79.html, 
trong khoảng 145 vụ tranh chấp về trường hợp 
bất khả kháng theo CISG, chỉ có khoảng 15 
vụ là có điều khoản bất khả kháng trong hợp 
đồng, chiếm tỷ lệ 10,3%.
3. Vụ tranh chấp điển hình về trường 
hợp bất khả kháng từ HĐMBHHQT theo 
CISG
3.1. Tóm tắt nội dung vụ việc
Globex International Inc (sau đây gọi là 
“Globex” hoặc “Bị đơn”) là một tập đoàn lớn 
ở Hoa Kỳ chuyên xuất khẩu thực phẩm. Ngày 
14/4/2006, Globex kí hợp đồng cung cấp 112 
container thịt gà cho công ty Macromex Srl 
(sau đây gọi là “Macro” hoặc “Nguyên đơn”) 
ở Rumani. Tất cả lô hàng phải được giao chậm 
nhất là vào ngày 29/5/2006. Hợp đồng giữa 
hai bên không có điều khoản về trường hợp 
bất khả kháng. Luật điều chỉnh là CISG. 
Sau khi ký kết hợp đồng, giá thịt gà tăng 
lên đáng kể và những nhà cung cấp thịt gà của 
Globex không thể cung cấp hàng cho Globex 
đúng hạn, do đó, đến trước ngày 02/6/2006, 
Globex vẫn còn thiếu 62 container. Ngày 
02/6/2006, do dịch cúm gia cầm bùng phát, 
Chính phủ Rumani ra lệnh cấm nhập khẩu 
các sản phẩm thịt gà không có chứng nhận 
chất lượng, lệnh cấm có hiệu lực từ ngày 
07/6/2006 ngoại trừ các lô hàng đã được chất 
xếp trong vòng 5 ngày kể từ ngày 02/6/2006. 
Trong vòng 5 ngày này, Globex đã sắp xếp vận 
chuyển thêm được 20 container hàng. Macro 
vẫn nhất quyết yêu cầu Globex giao hàng đúng 
theo hợp đồng, Macro đã không gửi thông báo 
tuyên bố vi phạm hợp đồng do giao hàng trễ 
hạn hay gia hạn hợp đồng. Nếu Globex giao 
hàng đúng thời hạn hợp đồng hoặc trong 
vòng một tuần sau đó thì tất cả lô hàng này 
đã được nhập khẩu vào Rumani trước ngày 
hiệu lực của lệnh cấm trên. Nhưng thực tế, do 
lô hàng còn lại được nhập sau ngày lệnh cấm 
có hiệu lực, và Globex không thể cung cấp 
chứng nhận chất lượng cho 38 container, dẫn 
đến lô hàng này không được phép nhập khẩu 
vào Rumani. Macro sau đó đã yêu cầu Globex 
giao lô hàng này đến một số cảng ở Gruzia, 
một nước gần kề Rumani. Những nhà cung 
cấp khác của Macro trong trường hợp tương 
tự cũng đã giao hàng đến các cảng này theo 
đề nghị của Macro. Tuy nhiên Globex từ chối 
yêu cầu trên và sau đó đã bán lô hàng trên cho 
một người mua khác. 
Macro kiện Globex ra Hiệp hội Trọng tài 
Hoa Kỳ (AAA) yêu cầu bồi thường thiệt hại 
phát sinh từ việc giao hàng thiếu nói trên. Tại 
phiên xét xử, Bị đơn đã chứng minh rằng theo 
tập quán thương mại trong buôn bán thực 
phẩm từ động vật cũng như giữa hai bên trong 
vụ kiện này, sự trễ hạn trong thời gian giao 
hàng là được phép. Lệnh cấm nhập khẩu được 
ban hành trong khoảng thời gian giao hàng 
linh động nên Bị đơn đã không thể giao 38 
container cuối cùng cho Nguyên đơn. Viện 
dẫn Điều 79, Bị đơn cho rằng đây là trường 
hợp bất khả kháng và Bị đơn được miễn trừ 
trách nhiệm cho việc không thực hiện được 
nghĩa vụ giao hàng của hợp đồng.8
8 Vụ Macromex Srl. v. Globex International Inc. là vụ kiện về bất khả kháng tương đối phức tạp, đầu tiên được đưa 
ra xét xử tại Hiệp hội Trọng tài Hoa Kỳ (AAA) ngày 23/10/2007, sau đó cùng một lúc các bên tiến hành yêu cầu 
công nhận và huỷ bỏ phán quyết trọng tài tại Toà án Liên bang Hoa Kỳ ở New York ngày 16/04/2008, và cuối 
cùng đưa lên xem xét phúc thẩm tại Toà án Phúc thẩm Liên bang Hoa Kỳ số 2 ngày 26/05/2009. Xem toàn bộ nội 
dung vụ việc cũng như các phán quyết của trọng tài, toà án tại 
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
74 Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI Soá 70 (02/2015)
2.2. Phán quyết của Trọng tài
Theo Phán quyết đề ngày 23/10/2007 của 
AAA9, dựa trên việc xem xét các trao đổi 
bằng thư điện tử giữa hai bên và các án lệ của 
CISG, Trọng tài công nhận lập luận của Bị 
đơn về việc thời gian chậm giao hàng được 
cho phép linh động trong tập quán thương mại 
của ngành và do đó không cấu thành vi phạm 
cơ bản nghĩa vụ của hợp đồng. 
Trọng tài khẳng định lệnh cấm nhập khẩu 
do Chính phủ Rumani đưa ra một cách bất 
ngờ là một sự kiện vượt quá tầm kiểm soát 
của Bị đơn và không thể lường trước một cách 
hợp lí tại thời điểm kí hợp đồng vì trước đây 
trong quan hệ thương mại giữa hai bên cũng 
như trong ngành hàng chưa từng có sự việc 
tương tự. Tuy nhiên, để kết luận đây có phải 
là một trường hợp bất khả kháng hay không, 
Trọng tài phải xem xét hai yếu tố: (1) liệu lệnh 
cấm nhập khẩu có phải là nguyên nhân dẫn 
đến vi phạm hợp đồng (giao hàng thiếu) của 
Bị đơn và (2) sự kiện này cũng như hậu quả 
của nó là điều không tránh khỏi một cách hợp 
lí đối với Bị đơn. 
Xét yếu tố (1), có hai nguyên nhân dẫn đến 
việc 38 container không được giao: (i) chậm 
giao hàng từ ngày 29/5 (thời hạn giao hàng) 
đến ngày 07/06 (ngày hiệu lực của lệnh cấm) 
và (ii) lệnh cấm nhập khẩu của Chính phủ. 
Nếu thời gian giao hàng trễ 8 ngày được sự 
đồng ý giữa hai bên thì lệnh cấm nhập khẩu 
sẽ được xem là nguyên nhân dẫn đến giao 
hàng thiếu. Trong 8 ngày trên, Nguyên đơn 
đã không hề thông báo về việc Bị đơn đã vi 
phạm điều khoản giao hàng trong hợp đồng. 
Do đến thời điểm tranh chấp, vẫn chưa có án 
lệ nào trong Hệ thống dữ liệu CISG cho tình 
huống tương tự, nên Trọng tài đã không đưa ra 
kết luận đối với lập luận của Bị đơn cho rằng 
lệnh cấm nhập khẩu là nguyên nhân của việc 
giao hàng thiếu. 
Xét yếu tố (2), để xác định “không thể 
tránh được hoặc không thể vượt qua được 
một cách hợp lí”, Trọng tài tham chiếu đến 
phần bình luận của Ban Thư kí soạn thảo 
CISG về Điều 79: bên có nghĩa vụ bị ảnh 
hưởng bởi sự kiện trở ngại phải tiến hành tất 
cả các biện pháp trong khả năng của mình để 
hoàn thành nghĩa vụ mà không được phép chờ 
đợi sự kiện trở ngại xảy ra để sau đó tuyên bố 
được miễn trách. Các biện pháp được đề cập 
ở đây là tất cả những biện pháp thương mại 
thay thế hợp lí (nguyên văn: “commercially 
reasonable substitute”) có xét đến tất cả các 
hoàn cảnh có thể xảy ra. Xét thấy không có 
án lệ nào trong hệ thống CISG c ... ơn 
hoàn toàn có khả năng giao hàng tại một cảng 
ở Gruzia và đáng lí ra Bị đơn phải thực hiện 
nghĩa vụ thay thế hợp lí này. Tuy nhiên, Bị 
đơn đã không thực hiện, thay vào đó, đã bán 
lô hàng còn lại nhằm hưởng lợi nhuận khi giá 
thịt gà trên thị trường tăng lên, mà đáng lý 
Nguyên đơn phải được hưởng phần lợi nhuận 
này nếu như các biện pháp thương mại thay 
thế hợp lí được thực hiện. 
Trên cơ sở những lập luận trên, Trọng tài 
cho rằng Bị đơn đã không thực hiện đầy đủ 
các biện pháp thương mại thay thế hợp lí trong 
khả năng của mình để vượt qua lệnh cấm nhập 
khẩu. Tức là yếu tố (2) không được thoả mãn 
trong trường hợp này và do đó, Bị đơn không 
thể viện dẫn lệnh cấm nhấp khẩu như là một 
trường hợp bất khả kháng để được miễn trừ 
trách nhiệm. 
3.2. Yêu cầu công nhận/huỷ phán quyết 
trọng tài
Khi Macro nộp đơn yêu cầu Toà án Liên 
bang Hoa Kỳ ở New York công nhận phán 
quyết trọng tài thì Globex cũng đồng thời yêu 
cầu Toà này huỷ bỏ phán quyết trọng tài. Dựa 
trên phần Bình luận của Ban soạn thảo UCC 
về phạm vi điều chỉnh của Điều 2-614 và Điều 
2-61511, Globex lập luận rằng những biện pháp 
thương mại thay thế hợp lí mà Điều 2-614 đề 
cập chỉ được xét trong phạm vi về mặt các vấn 
đề kĩ thuật nhằm phục vụ cho quá trình thực 
hiện nghĩa vụ12. Nếu biện pháp thay thế cần 
thực thi là chuyển nơi giao hàng sang một quốc 
gia khác và thay đổi phương thức vận chuyển 
(bằng đường biển thay vì trên đất liền) thì những 
biện pháp như vậy đã thay đổi cơ bản nội dung 
chủ yếu của hợp đồng, và như vậy không thuộc 
phạm vi điều chỉnh của Điều 2-614. 
Theo phán quyết số 08. Civ. 114 (SAS) 
đề ngày 16/4/2008, Thẩm phán Toà án Liên 
bang Hoa Kỳ tại New York công nhận phán 
quyết trọng tài và bác bỏ yêu cầu của Globex 
do Toà không thấy việc Trọng tài áp dụng 
11 Xem phần Bình luận chính thức của Ban soạn thảo UCC (Viện Pháp luật Hoa Kỳ và Uỷ ban Quốc gia về Luật 
Thống nhất Hoa Kỳ tại https://law.resource.org/pub/us/cfr/ibr/004/nccusl.ucc.8-501-511.2002.pdf.
12 Tạm dịch từ nguyên văn “technical details of contract performance” từ Bình luận của Ban soạn thảo UCC về 
phạm vi điều chỉnh của Điều 2-614 và Điều 2-615 UCC.
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
76 Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI Soá 70 (02/2015)
Điều 2-614 là vi phạm các nguyên tắc của 
pháp luật Hoa Kỳ. Đồng thời, mặc dù về 
nguyên tắc Toà không xem xét mặt nội dung 
của quyết định trọng tài nhưng dựa trên cơ sở 
diễn giải phần bình luận của Ban soạn thảo 
UCC và tham chiếu đến 2 án lệ liên quan (vụ 
việc International Paper Co. v. Rockefeller, 
161 App.Div. 180, 146 N.Y.S. 37113 và vụ 
việc Meyer v. Sullivan, 40 Cal.App. 723, 181 
P. 84714), Toà cũng cho rằng việc không tiến 
hành các biện pháp thay thế chỉ được xem là 
hợp lí nếu sự kiện trở ngại đó là hoàn toàn 
không thể khắc phục được. Bị đơn không thể 
viện dẫn rằng nếu thực hiện các biện pháp 
thay thế sẽ gây ảnh hưởng đến những điều 
khoản hợp đồng để thoái thác việc không thực 
hiện nghĩa vụ thay thế của mình. Kết luận 
trên được giữ nguyên theo phán quyết số 08-
2255-CV ngày 26/9/2009 của Toà Phúc thẩm 
Liên bang Hoa Kỳ số 2 khi Globex kháng cáo 
lên Toà Phúc thẩm.
4. Một số lưu ý đặt ra đối với doanh 
nghiệp Việt Nam
4.1. Tranh luận của các bên về các tiêu 
chí được xem xét để công nhận sự kiện bất 
khả kháng theo CISG
Dưới sự điều chỉnh của CISG tại Điều 79, 
theo diễn giải của Trọng tài trong vụ kiện 
trên cũng như từ thực tiễn pháp lí15, một trở 
ngạiđược xem là trường hợp bất khả kháng 
nếu nó thoả mãn đồng thời bốn điều kiện sau: 
(i) xảy ra ngoài tầm kiểm soát của các bên; 
(ii) không thể lường trước một cách hợp lí 
tại thời điểm kí kết hợp đồng; (iii) sự kiện và 
hậu quả của nó không thể tránh được hoặc 
không thể khắc phục được và; (iv) có mối 
quan hệ nhân quả trực tiếp giữa việc vi phạm 
hợp đồng và sự kiện trở ngại (Điều 79 CISG).
Về nguyên tắc, trách nhiệm chứng minh thoả 
mãn bốn yếu tố này thuộc về bên vi phạm 
muốn được miễn trách. Có thể nói trong vụ 
việc trên, Người bán đã tìm rất nhiều cách 
để chứng minh lệnh cấm nhập khẩu là sự 
kiện bất khả kháng và người bán đã nỗ lực 
hết mình trong việc khắc phục hậu quả của 
nó. Tuy nhiên để bảo vệ quyền lợi của mình, 
trong quá trình tranh luận khi bên vi phạm 
đưa ra các bằng chứng làm căn cứ cho việc 
miễn trừ, bên bị vi phạm cũng cần phải tích 
cực xem xét và tìm kiếm các yếu tố không 
hợp lí có trong bằng chứng mà đối phương 
đưa ra cũng như xuất trình cho trọng tài hoặc 
thẩm phán tất cả các chứng cứ liên quan 
nhằm bác bỏ quyền được miễn trách của đối 
phương. Như trong trường hợp trên Người 
mua Romania đã rất tích cực trong việc đưa 
ra những chứng cớ khẳng định Người bán 
Hoa Kỳ đã không thực hiện các biện pháp 
trong khả năng của mình. Sự hiểu biết sâu 
sắc của các bên về trường hợp bất khả kháng 
trong HĐMBHHQT là rất quan trọng vì nhờ 
đó các bên có thể tiến hành các biện pháp 
hiệu quả có lợi về mặt pháp lí kể cả trong lúc 
thực thi hợp đồng và giải quyết tranh chấp 
nếu có xảy ra. 
13 Trong vụ việc này, hàng hoá là các cây trồng đặc định đã bị tiêu huỷ, và bởi vì hàng hoá được yêu cầu không còn tồn 
tại và không thể thay thế được bởi các cây trồng tương tự nên được xem là trở ngại không thể khắc phục được.Xem 
chi tiết vụ việc nêu trên tại 
14 Trong vụ việc này, người bán đã chuẩn bị giao hàng cho người mua nhưng do lệnh ban bố chiến tranh nên người 
bán không thể giao hàng tại cảng đi. Người mua đã yêu cầu người bán giữ hàng hoá tại kho để người mua có thể 
nhận hàng tại đó. Xem chi tiết vụ việc nêu trên tại 
15 Xem UNCITRAL (2012), Digest of Case Law on t he United Nations Convention On Contracts For The Interna-
tional Sale Of Goods , tr. 388 - 3.99
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
77Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏISoá 70 (02/2015)
4.2. Tình huống pháp lí mới chưa có lời 
giải: Một quy định trong tập quán thương 
mại ảnh hưởng như thế nào đến việc chứng 
minh mối quan hệ nhân quả giữa sự kiện trở 
ngại và hành vi vi phạm 
Trong vụ tranh chấp nói trên, phán quyết 
của Trọng tài đã để mở trong việc khẳng định 
liệu sự chậm trễ giao hàng được linh hoạt theo 
tập quán thương mại có ngăn cản Bị đơn trong 
việc chứng minh lệnh cấm nhập khẩu là nguyên 
nhân dẫn đến vi phạm không giao hàng. Có thể 
nói đây là một tình huống tranh chấp rất mới 
vì chưa có tiền lệ án nào trước đó có tình tiết 
tương tự. Trong cách lập luận của mình Trọng 
tài AAA có xu hướng nghiêng về ý kiến của 
Bị đơn vì nếu thời gian chậm trễ giao hàng là 
được phép và Bị đơn Hoa Kỳ đã chứng minh 
được điều này thì rõ ràng trong trường hợp của 
Globex, lệnh cấm nhập khẩu hoàn toàn có khả 
năng là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến vi phạm 
hợp đồng. Chính Thẩm phán Toà án liên bang 
ở New York trong khi xem xét phán quyết của 
Trọng tài cũng đã khẳng định điều này. 
Phân tích lại tình huống, vấn đề sẽ khác đi 
hoàn toàn nếu tại thời điểm Globex giao hàng 
trễ, Macro hoặc đưa ra thông báo Globex vi 
phạm hợp đồng hoặc gia hạn thêm một khoản 
thời gian giao hàng nhiều nhất là trước thời 
điểm lệnh cấm có hiệu lực. Khi đó theo như 
quan điểm của mình trong bản phán quyết đầy 
đủ, Trọng tài có đủ căn cứ để khẳng định Bị 
đơn trước khi có lệnh cấm nhập khẩu đã có vi 
phạm nghĩa vụ của hợp đồng và do đó không 
thể viện dẫn mối quan hệ nhân quả giữa sự 
kiện trở ngại và việc không giao hàng. Đó là 
vì thông thường theo thực tiễn xét xử của toà 
án và trọng tài, một bên không thể viện dẫn sự 
kiện trở ngại để miễn trách nhiệm khi bên đó vi 
phạm một cách nghiêm trọng các điều khoản 
của hợp đồng mà chính những vi phạm này 
nếu không xảy ra thì nghĩa vụ của hợp đồng 
vẫn được thực hiện dù có sự kiện xảy ra bất 
ngờ ngoài dự liệu của hai bên hay không. Điều 
này cũng được quy định minh thị tại Điều 80 
CISG. Tuy phán quyết cuối cùng phần thắng 
vẫn thuộc về Nguyên đơn nhưng hãy giả sử 
nếu điều kiện (iii) cũng được thoả mãn thì 
Người mua Hoa Kỳ đã có thể giải thoát được 
trách nhiệm và Người mua Romania xem như 
thất bại trong vụ kiện này và phải gánh chịu 
một khoảng thiệt hại đáng kể. 
Từ đây có thể khẳng định trong cả quá 
trình thực hiện hợp đồng và tranh chấp xảy 
ra, việc thực hiện đầy đủ biện pháp cần thiết 
mà điển hình là việc đưa ra các thông báo theo 
quy định của pháp luật, gia hạn thời gian giao 
hàng, thời gian thanh toán đóng vai trò quyết 
định đến kết quả giải quyết tranh chấp nếu có 
phát sinh. 
4.3. Sử dụng yếu tố “các biện pháp thay 
thế trong thương mại một cách hợp lí” để 
xác định tiêu chí không vượt qua được sự 
kiện trở ngại và hậu quả của nó 
Có thể xem nội dung tranh chấp chủ yếu 
nhất của vụ kiện phức tạp trên kéo theo yêu 
cầu huỷ phán quyết tại Toà án liên bang ở 
New York và cả kháng cáo tại Toà phúc thẩm 
liên bang đều nằm ở tranh luận xoay quanh 
tiêu chí này. Về bản chất, với thuật ngữ 
“commercially reasonable substitute” mục 
đích của các chuyên gia UNCITRAL khi soạn 
thảo điều khoản miễn trách là muốn bên bị 
ảnh hưởng phải tiến hành các biện pháp trong 
khả năng của mình để tránh đi sự ảnh hưởng 
của sự kiện trở ngại đến việc thực hiện nghĩa 
vụ hợp đồng thay vì lợi dụng nó để giải thoát 
trách nhiệm. Thuật ngữ này cũng được đề cập 
trong UCC tại Điều 2-614 cũng với mục đích 
tương tự. 
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
78 Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI Soá 70 (02/2015)
Qua cách giải thích của Trọng tài AAA 
cùng với quan điểm của các thẩm phán tại cả 
toà án liên bang và phúc thẩm liên bang trên 
vụ việc trên có thể rút ra một số lưu ý sau về 
định nghĩa thế nào là “các biện pháp thương 
mại thay thế hợp lí”. Một là, các biện pháp 
phải được tiến hành trong khả năng của bên 
có nghĩa vụ bị ảnh hưởng bởi sự kiện trở ngại 
và khả năng này không những được đánh giá 
từ năng lực chủ quan của bên đó có tính đến 
hoàn cảnh mà quan trọng hơn cả còn được đặt 
trong tương quan so sánh với năng lực của một 
bên khác cũng nằm trong hoàn cảnh tương tự. 
Hai là, những lập luận cho rằng việc tiến hành 
các biện pháp khắc phục sẽ làm thay đổi các 
yếu tố cơ bản của hợp đồng sẽ không được xét 
đến khi vẫn có đầy đủ căn cứ cho thấy một bên 
hoàn toàn có khả năng thực hiện các biện pháp 
thay thế và khi những biện pháp như vậy được 
tiến hành, các quyền lợi mà cụ thể là mục đích 
kí kết hợp đồng vẫn không bị ảnh hưởng. Ba 
là, một bên khi thực hiện các biện pháp thương 
mại thay thế hợp lí phải thể hiện đầy đủ thiện 
chí và sự trung thực của mình trong việc khắc 
phục các sự kiện trở ngại, không được phép lợi 
dụng sự kiện trở ngại nhằm trục lợi cho mình. 
4.4. Xu hướng dẫn chiếu về luật quốc 
gia thành viên khi diễn giải các điều khoản 
CISG của cơ quan xét xử tranh chấp 
Vụ kiện trên là một trong những ví dụ cụ 
thể của xu hướng dẫn chiếu về nội luật của các 
cơ quan xét xử khi giải thích các quy định của 
CISG. Với tư cách là một điều ước quốc tế với 
mục tiêu tạo ra một quy phạm thực chất thống 
nhất, CISG không thể quy định một cách chi 
tiết và bao trùm tất cả vấn đề có khả năng phát 
sinh tranh chấp và điều này là càng không thể 
đối với trường hợp bất khả kháng - một trong 
những “vùng” phức tạp, tồn tại nhiều cách hiểu 
cũng như quy định khác biệt trong luật pháp của 
các quốc gia. Khi có những tình huống pháp 
lí mới, chưa có tiền lệ trong hệ thống dữ liệu 
CISG, Công ước cho phép các cơ quan xét xử 
dẫn chiếu về nội luật theo các quy tắc tư pháp 
quốc tế (Điều 7.2)16. Khi đó sẽ có thể xuất hiệu 
rủi ro pháp lí cho một bên nếu nội luật được dẫn 
chiếu là luật mà bên đó không am hiểu. 
Do đó, trong tương lai khi Việt Nam gia 
nhập CISG, nếu giao kết HĐMBHHQT với 
doanh nghiệp thuộc quốc gia thành viên CISG, 
doanh nghiệp Việt Nam cần tính toán đến 
rủi ro trên. Doanh nghiệp nên cân nhắc đàm 
phán để có được nguồn luật bổ sung có lợi và 
quan trọng nhất là thể hiện ý chí này một cách 
tường minh trong hợp đồng là các nguồn luật 
nào sẽ được áp dụng tại các vấn đề tranh chấp 
không thuộc phạm vi điều chỉnh của CISG. Về 
trường hợp bất khả kháng, nguồn luật bổ sung 
có thể là Bộ nguyên tắc Hợp đồng thương mại 
quốc tế PICC 201017. So với Điều 79 CISG, 
Bộ nguyên tắc về hợp đồng thương mại quốc 
tế PICC 2010 quy định về bất khả kháng tại 
Điều 7.1.7 với tên gọi là “Force Majeure” - 
Vốn là tên gọi được sử dụng rộng rãi và phổ 
biến trong các hợp đồng thương mại quốc tế. 
Điều khoản này được xây dựng trên cơ sở kế 
thừa Điều 79 của CISG nhưng phạm vi áp dụng 
rộng hơn đối với tất cả các hợp đồng thương 
16 Điều này được phép xảy ra với điều kiện trước đó cơ quan xét xử xét đến các nguyên tắc chung mà Công ước được 
hình thành (Điều 7.2) đồng thời cần chú trọng đến tính chất quốc tế của nó, đến sự cần thiết phải thúc đẩy việc áp 
dụng thống nhất Công ước và đảm bảo sự tuân thủ nguyên tắc thiện chí trong thương mại quốc tế (Điều 7.1). 
17 PICC là thuật ngữ viết tắt của Principles of International Commercial Contracts - Bộ nguyên tắc về hợp đồng 
thương mại quốc tế được ban hành bởi Viện Quốc tế về Nhất thể hóa pháp luật tư (UNIDROIT). PICC lần đầu 
tiên được ban hành vào năm 1994, sửa đổi, bổ sung lần lượt vào các năm 2004 và 2010.
KINH TEÁ VAØ HOÄI NHAÄP
79Taïp chí KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏISoá 70 (02/2015)
mại quốc tế chứ không chỉ áp dụng đối với 
hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế. Ngoài 
ra, Bộ nguyên tắc còn có quy định liên quan 
đến hoàn cảnh khó khăn (Hardship)18, điều 
này có thể giúp doanh nghiệp có thể phân biệt 
bản chất cũng như hậu quả pháp lý giữa Force 
Majeure và Hardship - vốn ngày càng phổ biến 
trong thực tiễn thương mại quốc tế. Ngoài ra, 
doanh nghiệp có thể áp dụng Điều khoản mẫu 
về bất khả kháng của Phòng thương mại quốc 
tế (ICC), ấn phẩm số 650 được ban hành năm 
2003. So với PICC hay CISG, điều khoản mẫu 
của ICC không những liệt kê các tiêu chí để 
được xem là bất khả kháng mà còn liệt kê các 
sự kiện được xem là bất khả kháng trong thực 
tiễn kinh doanh, từ đó giúp doanh nghiệp có 
thể nhận dạng bất khả kháng một cách dễ dàng 
hơn.q
17 Điều khoản Hardship được biết đến là điều khoản đàm phán lại hợp đồng khi có sự thay đổi hoàn cảnh dẫn đến 
khó khăn đặc biệt trong việc thực hiện hợp đồng. Ngày nay, điều khoản này trở nên phổ biến hơn trong thực tiễn 
thương mại quốc tế và đã trở thành cơ sở thực tiễn quan trọng trong PICC
Tài liệu tham khảo
1. Peter Schlechtriem (1998), Commentary on the UN Convention on the International 
Sale of Goods,3rd ed, Oxford University Press.
2. UNCITRAL (1980), Công ước của Liên Hiệp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng hoá 
quốc tế.
3. UNCITRAL (2012), Digest of Case Law on the United Nations Convention On Contracts 
For The International Sale Of Goods. 
4. Phòng Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (2010), Nghiên cứu đề xuất Việt Nam gia 
nhập Công ước Viên về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. 
5. Nguyễn Minh Hằng (2013), Việt Nam và việc gia nhập CISG, Bộ Công thương và 
MUTRAP, Hội thảo Việt Nam gia nhập Công ước Liên Hợp quốc về Hợp đồng mua bán 
hàng hoá quốc tế (CISG), Thành phố Hồ Chí Minh, 01/11/2013. 
6. Viện Luật pháp Hoa Kỳ và Uỷ ban Quốc gia về Luật Thống nhất Hoa Kỳ, Bộ luật 
Thương mại Thống nhất Hoa Kỳ (UCC). 
7. Viện Thống nhất Tư pháp Quốc tế UNIDROIT (2010), Bộ Nguyên tắc hợp đồng thương 
mại quốc tế PICC.