Những vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển mô hình các khu kinh tế tại Việt Nam

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 97 
Những vấn đề đặt ra trong quá trình phát 
triển mô hình các khu kinh tế tại Việt Nam 
 Nguyễn Anh Tuấn 
 Nguyễn Tiến Dũng 
Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐHQG HCM - Email: tuanna@uel.edu.vn 
(Bài nhận ngày 18 tháng 6 năm 2016, hoàn chỉnh sửa chữa ngày 7 tháng 01 năm 2017) 
TÓM TẮT 
Khu kinh tế là một mô hình đặc biệt có vai 
trò quan trọng trong sự tăng trưởng và phát 
triển của mỗi quốc gia. Lịch sử hình thành các 
khu kinh tế đã bắt đầu từ trước thế kỷ 18 dưới 
hình thức các khu tự trị hay khu thương mại tự 
do. Cho đến nay, trải qua nhiều giai đoạn, mô 
hình khu kinh tế đã thể hiện dưới nhiều hình 
thái khác nhau. Bài nghiên cứu chủ yếu sử 
dụng phương pháp tổng hợp, so sánh để thấy 
được xu hướng hình thành và phát triển của 
các khu kinh tế tại Việt Nam và so sánh đối 
chiếu với thế giới. Qua đó, nhóm tác giả nhận 
thấy mô hình khu kinh tế ở Việt Nam có những 
điểm tương đồng và khác biệt với các khu kinh 
tế trên thế giới và còn tồn tại nhiều hạn chế. 
Các mô hình khu kinh tế nước ta đã xây dựng 
chủ yếu dựa trên việc thu hút nguồn nhân lực 
giá rẻ, nguồn nguyên liệu có sẵn và chính sách 
ưu đãi. Theo xu hướng phát triển, cần chuyển 
đổi mô hình theo hướng xây dựng một thể chế, 
chính sách đủ mạnh để thu hút nguồn vốn đầu 
tự, nhân lực chất lượng cao tạo ra cửa ngõ hấp 
thụ tri thức, khoa học công nghệ đưa các khu 
kinh tế thực sự trở thành cực tăng trưởng, đưa 
kinh tế khu vực và cả nước phát triển. 
Từ khóa: khu kinh tế, lịch sử hình thành, mô hình khu kinh tế. 
 D 
 ể t khi khu kinh tế đ u ti n đư c ra đời 
v o n m thế k trải qua nhiều giai đoạn 
phát triển cho đến nay khu kinh tế đ đư c thể 
hiện ư i nhiều hình th c khác nhau v đư c 
khái quát ư i ạng ph iến khu trao 
đ i thư ng mại t o khu chế xuất 
khu công nghiệp khu cảng kinh tế t o 
 khu nh máy đ c ập v khu đặc iệt; 
(Fias, 2008)1. 
1 FIAS(2008), Special economic zone: performance, 
lessons, learned, and iplications for zone development, The 
World Bank. 
Tại Việt Nam hình th c khu kinh tế t đ u 
manh nha t n m v i s hình th nh c a 
đặc khu kinh tế V ng T u - Côn Đảo v i m c 
ti u an đ u nh m ph c v phát triển cho 
ng nh u m v kh đ t Sau n m đi v o 
hoạt đ ng thì đặc khu n y đ giải tán không 
c nhiều o giải th ch nhưng th o các chuy n 
gia kinh tế thì nguy n nh n ch yếu ởi mô 
hình đặc khu n y không mang ại nhiều s khác 
 iệt ể t thời điểm n y tại Việt Nam nở r 
các oại hình khu công nghiệp v khu chế xuất 
khi Ch nh ph đ k h ng oạt quyết đ nh th nh 
 ập các khu công nghiệp khu chế xuất tại các 
đ a phư ng Cho đến cả nư c đ c đến 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 20, No Q1 - 2017 
Trang 98 
 khu công nghiệp đư c ph uyệt th nh ập 
v i t ng iện t ch ha trong đ c 
khu công nghiệp đ đi v o hoạt đ ng v 
khu đang trong giai đoạn đền giải ph ng 
mặt ng v x y ng c ản Trung t m thông 
tin v áo inh tế x h i qu c gia 2013)2 
 n cạnh đ nh m tận ng thế mạnh để phát 
triển kinh tế iển ng y tháng n m 
Th tư ng Ch nh ph ra Quyết đ nh s 
 QĐ-TTg Về việc ph uyệt Đề án “Quy 
hoạch phát triển các hu kinh tế v n iển c a 
Việt Nam đến n m ” trong đ xác đ nh r 
phư ng hư ng chung hình th nh hệ th ng 
khu kinh tế v n iển trải i t c t i Nam 
Ngo i ra v o tháng Ch nh ph c ng đ 
thông qua đề án phát triển th x M ng Cái 
th nh th nh ph c a kh u M ng Cái Như vậy 
c thể n i các hình th c khu kinh tế ở nư c ta 
c ng rất phong ph n thể hiện t m nhìn v 
quyết t m c a Ch nh ph trong việc tận ng 
các thế mạnh trong đ a kinh tế để tạo ra các c c 
t ng trưởng hình thành hạt nh n g p ph n th c 
đ y kinh tế c a đất nư c i nghi n c u thông 
qua việc tìm hiểu ch s hình th nh các mô 
hình khu kinh tế EZ p cia Economic 
Zone) tr n thế gi i v đ i chiếu Việt Nam t 
đ đánh giá nhận x t những n t đặc th v 
những hạn chế trong việc hình th nh các khu 
kinh tế tại Việt Nam hiện nay ết cấu c a i 
viết ngo i ph n đề ẫn v kết uận còn c các 
n i ung khái niệm v các mô hình khu 
kinh tế tr n thế gi i phư ng pháp nghiên 
c u L ch s phát triển mô hình khu kinh tế 
tr n thế gi i ch s hình th nh phát triển 
mô hình khu kinh tế tại Việt Nam 
2 Trung t m thông tin v áo inh tế x h i qu c gia 
 áo đ ng về ô nhi m môi trường tại các khu công 
nghiệp Việt Nam ngu n 
mmoi-nd-16538.html 
Ng y truy cập 
Các khu t o FZ khu kinh tế t o 
 FEZ đặc khu kinh tế EZ sản ph m c a 
quá trình gia t ng quan hệ kinh tế qu c tế v 
khu v c Các khu kinh tế thường đư c xác ập 
trong m t v ng nh th ch nh tr v đ a nhất 
đ nh trong các qu c gia hoặc tại các v ng 
xuyên i n gi i giữa các qu c gia v i nhau Do 
n i h m n trong iểu hiện ra các hình th c 
 n ngo i ư i nhiều hình th c khác nhau 
ch nh vì vậy hiện nay chưa c m t khái niệm 
th ng nhất về khái niệm khu kinh tế ong c 
m t điểm chung khái niệm khu kinh tế ng 
để ch m t không gian kinh tế c thể c môi 
trường đ u tư kinh oanh “thoáng h n” những 
quy đ nh chung áp ng ở cấp đ to n nền kinh 
tế qu c n 
Trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, khái 
niệm mô hình về khu kinh tế đ c nhiều s 
thay đ i, tuy nhiên về c ản khu kinh tế vẫn 
bao g m b n đặc trưng c ản như sau 
+ Có v tr đ a lý riêng biệt đư c đảm bảo 
an ninh riêng rẽ v i các khu v c khác thông 
qua hàng rào hoặc ranh gi i đặc biệt 
+ Chế đ quản lý tập trung đ n nhất (do 
Ban quản lý th c hiện) 
+ Đảm bảo đư c những l i ích d a tr n đặc 
t nh c ản trong khu kinh tế 
+ Có khu v c hải quan riêng biệt, có chế đ 
mi n thuế (hoặc giảm thuế) và th t c 
nhanh gọn so v i các điều kiện c a các khu 
v c bên ngoài. 
C thể, những đặc trưng về t ng loại khu 
kinh tế đư c thể hiện qua bảng 1 như sau: 
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 99 
Bảng 1. Những đặc trƣng về từng loại khu kinh tế 
Loại hình Mục tiêu phát 
triển 
Giới hạn về địa 
lý 
 ặc điểm 
nơi tọa lạc 
Những hoạt động 
cho phép 
Thị trƣờng 
 hu thư ng 
mại t do 
Hỗ tr thư ng 
mại trao đ i 
hàng hóa 
Thường nh h n 
50 ha 
Thường n m 
trong các 
khu v c 
cảng 
Trung chuyển và trao 
đ i hàng hóa và 
những hoạt đ ng khác 
Trong nư c và 
những hoạt 
đ ng tái xuất 
Khu chế 
xuất truyền 
th ng 
Sản xuất để xuất 
kh u 
Thường nh h n 
100ha g m tất 
các các doanh 
nghiệp trong khu 
Không hạn 
chế 
Sản xuất và chế biến Ch xuất kh u 
Khu chế 
xuất lai 
Sản xuất và xuất 
kh u 
Thường nh h n 
100ha g m tất 
các các doanh 
nghiệp trong khu 
Không hạn 
chế 
Sản xuất và chế biến Xuất kh u và 
ph c v th 
trường trong 
nư c 
Khu cảng t 
do 
Phát triển tích 
h p nhiều m c 
tiêu khác nhau 
Thường l n h n 
100 km2 
Không hạn 
chế 
Nhiều hoạt đ ng Trong nư c, 
và xuất kh u 
Khu công 
nghiệp 
Đô th hóa Thường nh h n 
50ha 
Vùng ven 
c a đô th 
hoặc nông 
thôn 
Nhiều hoạt đ ng Th trường 
trong nư c 
Khu nhà 
máy đ c lập 
Sản xuất để xuất 
kh u 
Ch đ nh cho 
t ng doanh 
nghiệp 
Không gi i 
hạn 
Sản xuất và chế biến Xuất kh u 
 hu đặc biệt Phát triển tích 
h p nhiều m c 
tiêu khác nhau 
Không gi i hạn Không gi i 
hạn 
Không gi i hạn Không gi i 
hạn 
Nguồn: FIAS,2008 
3 P ƢƠ P P ỨU 
Bài nghiên c u ch yếu s d ng phư ng 
pháp đ nh tính thông qua t ng h p và so sánh, 
đ i chiếu s khác biệt trong s phát triển mô 
hình khu kinh tế c a Việt Nam so v i thế gi i. 
Ngu n dữ liệu ph c v nghiên c u ch yếu 
đư c lấy trên website (wikipedia), báo cáo c a 
B t i nguy n v Môi trường về Báo cáo môi 
trường qu c gia môi trường các khu công 
nghiệp Việt Nam 
 P 
Tuy có rất nhiều cách hiểu khác nhau, 
nhưng các nh kinh tế th ng nhất m t điều đ 
là các khu kinh tế đ ng m t vai trò rất quan 
trọng cùng v i s phát triển c a qu c gia. Theo 
cách tiếp cận c a đ a lý kinh tế, việc t ch c 
không gian kinh tế - xã h i có những đ ng g p 
tích c c vào s phát triển t ng trưởng nền kinh 
tế c a qu c gia và các vùng lãnh th qua các 
thời kỳ khác nhau. Chính vì vậy, tận d ng các 
l i thế sẵn có, nhiều khu kinh tế đư c hình 
thành t khá s m trên thế gi i. 
Thời kỳ đầu tiên trƣớc t ế đến t ế 
 , các khu kinh tế đặc biệt đư c t n tại 
 ư i hình th c cảng t o hay các khu thư ng 
mại Các khu n y đư c thành lập d a nh m 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 20, No Q1 - 2017 
Trang 100 
khuyến khích s trung chuyển thư ng mại, tận 
d ng những l i thế về đ a lý và tập trung ch 
yếu ở các thành ph trên tuyến đường thư ng 
mại qu c tế. Châu Âu là n i xuất hiện s m nhất 
c a cảng t do và khu mậu d ch t do. Cảng t 
do tại G noa đư c hình thành t thế k 16. V i 
những l i thế về đ a lý, s thành lập c a cảng 
đ trải qua nhiều th ng tr m khác nhau. Sau khi 
Ý th ng nhất v o n m G noa đ trở 
thành m t thư ng cảng quan trọng nhất c a Ý, 
cạnh tranh v i cảng Marseille về thư ng mại 
c a khu v c Đ a Trung Hải. 
Tiếp th o giai đoạn hình thành m t s 
khu t do về mặt kinh tế i n quan đến ch 
quyền c a qu c gia điển hình như Gibraltal là 
 án đảo (khoảng 6km2), tranh chấp ch quyền 
giữa Anh và Tây Ban Nha. Tuy có k ch thư c 
rất nh nhưng Gi ra ta ại có v trí c c kỳ đặc 
biệt cả về quân s lẫn thư ng mại Đư c bao 
quanh bởi nhiều qu c gia c a Châu Á, châu Phi 
v ch u Âu n n Đ a Trung Hải là vùng biển 
g n như kh p k n ch thông v i Đại Tây 
Dư ng qua o iển duy nhất là Gibraltar. Do 
đ đ y m t trong những tuyến giao thông 
hàng hải c ưu ư ng tàu bè cao nhất thế gi i, 
ngoài ra bán đảo này còn là m t c n c hải - 
không quân rất quan trọng c a qu n đ i Anh. 
Trư c thế k 18, Gibraltar là thu c đ a c a Tây 
 an Nha tuy nhi n v o n m v i s kiện 
tàu chiến c a Anh và Hà Lan chiếm đư c 
Gi ra tar đánh ấu thời kỳ n i n y đư c xem 
là t ch về mặt n i chính (mặc cho đến nay 
qu c gia này vẫn n i uy nhất ở Châu Âu 
đư c xem là thu c đ a chưa thể coi là lãnh th 
t tr c a Anh dù trên th c tế n i này t ch về 
n i chính)3. 
 ingapor trường h p đặc biệt khi n m 
1819, chính tr gia người Anh, Stamford 
3 Nguy n Ngọc Lan Chi, 2015, Eo biển Gibratar dậy sóng, 
Thanh niên online, ngày truy cập 12/7/2015, ngu n 
day-song-471533.html 
Raffles, thành lập Singapore hiện đại v i vai 
trò là m t trạm mậu d ch c a công ty Đông Ấn 
Anh
4
, và trở thành khu kinh tế t o sôi đ ng 
quan trọng bậc nhất trên thế gi i. Singapore 
hiện là m t trong các trung t m thư ng mại l n 
c a thế gi i, v i v thế trung tâm tài chính l n 
th tư v m t trong n m cảng bận r n nhất. 
Là m t điển hình về khu t tr , Hông Kong 
(Trung Qu c ) trở thành lãnh th ph thu c c a 
Vư ng Qu c Liên Hiệp Anh và B c Ireland và 
v o n m V i chính sách mở c a t do, 
khu v c n y đ trở thành m t trong những 
trung t m thư ng mại s m uất nhất thời bấy 
giờ au khi gi nh đư c đ c lập trao trả lại cho 
Trung Qu c thì H ng Kong vẫn duy trì ph n 
l n chế đ chính tr , hệ th ng pháp luật, l c 
 ư ng cảnh sát, chế đ tiền tệ, chính sách hải 
quan, chính sách nhập cư hệ th ng xuất bản, 
báo chí, hệ th ng giáo d c c a Anh, và các đại 
biểu trong các t ch c đảng phái, và s kiện 
qu c tế5 Đ y trở thành hình mẫu c ng như 
cảm h ng trong việc Trung Qu c thành lập 
hàng loạt các đặc khu kinh tế sau này (Thâm 
Quyến án Đ u, Chu Hải, Hạ Môn). Ngoài ra 
c ng c n phải kể đến trường h p c a Ma Cao, 
Trung Qu c. Theo l ch s thì đến n m 
Ma Cao trở thành thu c đ a c a B Đ o Nha 
V i đ a lý thuận l i là khu v c giáp biển Đông 
B Đ o Nha đ x y ng và phát triển Ma Cao 
như m t khu thư ng mại s m uất, v i nhiều 
thế mạnh về du l ch, ngoại thư ng v đánh ạc. 
Tư ng t như H ng ong sau khi đư c trao 
trả cho Trung Qu c v o tháng n m 
thì Ma Cao vẫn có quyền t tr cao đ ít nhất là 
đến n m t c n m sau ng y chuyển 
giao)
6
 iai đoạn c i t ế đầ t ế 
4 https://vi.wikipedia.org/wiki/Singapore 
5 
https://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93ng_K%C3%
B4ng 
6 https://vi.wikipedia.org/wiki/Ma_Cao 
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 101 
Giai đoạn n y đánh ấu s ra đời c a các khu 
mậu d ch t do hu đ u ti n đư c thành lập 
thu c thành ph Ham urg Đ c. Thành ph này 
đư c v như c a ngõ c a Đ c ra thế gi i, nó 
có cảng l n nhất đất nư c v n cư đông th 2 
ở Ch u Âu Ham urg đư c v như th nh ph 
c a t do. Chính vì v tr đặc biệt như vậy nên 
v o n m Ham urg đ x y ng khu mậu 
d ch t o đ u tiên c a thế gi i. Tiếp th o đ 
n m v i s kiện Qu c H i Mỹ phê chu n 
d luật xây d ng khu thư ng mại v i bên ngoài 
đánh ấu s ra đời c a hàng loạt các khu mậu 
d ch t do ở Mỹ. Cho đến n m 990, Mỹ đ 
xây d ng 145 khu ngoại thư ng v i những đặc 
điểm tư ng t như các cảng t do. Khu ngoại 
thư ng x y ng n m tại N w York đ 
tiếp kế xây d ng c sở hạ t ng g m b c dỡ 
hàng hóa, vận tải, kho bãi, l p ráp, chế tạo và 
trưng y sản ph m Đ ng thời khu v c này 
còn có thể th c hiện việc trung chuyển, vận tải 
th o đường th y đường b v đường hàng 
không. Tr các sản ph m có hại cho l i ích 
công, không t t cho s c kh e và s an toàn c a 
con người, tất cả các sản ph m c a nư c nào 
c ng đều không b hạn chế bởi chính sách hải 
quan c a Mỹ đư c mi n thuế ra vào t do 
trong khu ngoại thư ng Ch nh vì o n y n n 
nhiều người thường nh m lẫn giữa cảng t do 
và khu ngoại thư ng Tuy nhi n th o nghĩa 
r ng thì khu ngoại thư ng c thể không c n 
xây d ng tại các cảng biển, nó có thể xây d ng 
ở khu v c c a kh u, sân bay, hoặc g n c a 
kh u s n ay c ng c thể xây d ng ở khu v c 
n i đ a. Có thể nói, khu ngoại thư ng hình 
thái c a cảng t o đư c mở r ng. Đ y ư c 
chuyển tiếp quan trọng trong quá trình phát 
triển c ng như nở r mô hình các khu kinh tế ở 
giai đoạn tiếp theo. 
 iai đoạn sau thế chiến thứ 2, hàng loạt 
các khu kinh tế đư c hình th nh ư i nhiều 
hình th c khác nhau, n i bật trong đ hình 
th c gia công xuất kh u (khu chế xuất). Khu 
mậu d ch t do cảng hàng không qu c tế c a Ai 
r n đư c xây d ng nhờ tận d ng ngu n v n 
nguyên vật liệu t nư c ngoài, phát triển loại 
hình gia công xuất kh u, vì vậy người ta 
thường coi cảng hàng không qu c tế này là khu 
gia công xuất kh u xuất hiện s m nhất trên thế 
gi i. 
Ở Châu Á, hàng loạt các khu chế xuất c ng 
đ đư c thành lập đi đ u Đ i Loan Trung 
Qu c v i việc thành lập khu gia công xuất kh u 
đ u tiên tại Cao Hùng. Học h i t mô hình này, 
hàng loạt các qu c gia tại Châu Á và Châu Phi 
đ x y ng nhiều khu gia công xuất kh u v i 
nhiều hình th c khác nhau Như ở Ấn Đ , Thái 
Lan Ch u Á Ango a Li ira n ga  
Các nư c Châu Mỹ La tinh ch u ảnh hưởng 
nhiều c a các qu c gia Châu Âu và mô hình 
khu ngoại thư ng c a Mỹ, hàng loạt qu c gia 
xây d ng các khu kinh tế như M xico razi 
Co um ia  Đặc trưng ch yếu c a khu v c 
này là s d ng các khu kinh tế để hỗ tr xuất 
kh u và tạo thuận l i cho thư ng mại. 
Hình th c khu chế xuất v i nhiều đặc điểm 
n i tr i, là m t trong những giải pháp thu hút 
v n đ u tư nư c ngo i gia t ng i thế cạnh 
tranh đ a phư ng d a trên ngu n nhân công giá 
rẻ và ngu n nguyên vật liệu sẵn có, chính vì 
vậy hình th c n y đư c rất nhiều các qu c gia 
đang phát triển áp d ng. Các qu c gia đang 
phát triển c ng tham gia v o chuỗi cung ng 
toàn c u nhưng ở những m c đ khác nhau. 
Trong giai đoạn đ u tiên, m c đ tham gia 
thường ch gia công đ n giản và hình th c 
ch yếu là OEM (Original Equipment 
Manufacturing: y thác gia công). Ở hình th c 
này những doanh nghiệp chế xuất ch ch u 
trách nhiệm gia công m t ph n trong dây 
chuyền công nghệ giai đoạn đ u ... 
t ng trưởng kinh tế d a vào ngu n nhân l c giá 
rẻ. au đ h ng oạt các khu công nghiệp đư c 
hình thành tại các đ a phư ng trong cả nư c mà 
tập trung h u hết ở các vùng kinh tế trọng 
điểm. Tuy nhiên chính s phát triển ạt n y đ 
để lại những hệ l y đáng tiếc và những vấn đề 
về môi trường, chất ư ng t ng trưởng. Chính 
12 Trích: 
https://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9ng_T%C3%A0u_-
C%C3%B4n_%C4%90%E1%BA%A3o_(%C4%91%E1%
BA%B7c_khu) 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 20, No Q1 - 2017 
Trang 106 
vì vậy đến n m quy chế khu công nghệ 
cao đư c ban hành l n đ u tiên kèm theo Ngh 
đ nh 36/CP ngày 24/4/1997. Khu công nghệ 
cao Hòa Lạc thành lập theo quyết đ nh s 
 QĐ-Ttg ng y tháng n m 
đ thể hiện s thay đ i trong nhận th c c a 
Chính ph khi đ đến hư ng t ng trưởng d a 
vào ngu n nhân l c chất ư ng cao và khoa học 
công nghệ. 
Cùng thời gian này, v i thế mạnh về đường 
biên gi i, các khu kinh tế c a kh u c ng đ 
đư c quan t m đ u tư phát triển giai đoạn tiếp 
theo, n i bật trong đ khu kinh tế c a kh u 
M c i T y Ninh đi kèm Quyết đ nh s 
 QĐ-Ttg ng y tháng n m 
Đến n m nh m c thể hóa ch trư ng 
tận d ng thế mạnh về đ a lý, phát triển kinh tế 
biển, Chính ph đ an h nh quyết đ nh s 
 QĐ-Ttg ng y tháng n m 
về việc thành lập Ban ch đạo xây d ng khu 
kinh tế mở Chu Lai au đ đến n m khu 
kinh tế mở Chu Lai m i chính th c đi v o hoạt 
đ ng. 
Như vậy, khái quát quá trình hình thành và 
phát triển khu kinh tế tại Việt Nam, ta nhận 
thấy có 5 loại hình ch nh đ hu chế 
xuất; (2) Khu công nghiệp; (3) Khu công nghệ 
cao; (4) Khu kinh tế c a kh u; (5) Khu kinh tế 
 đặc khu, hay khu kinh tế ven biển Đặc điểm 
và l ch s hình thành c a t ng loại hình khu 
kinh tế đư c tác giả khái quát như sau13: 
Khu chế xuất: khu công nghiệp tập 
trung các oanh nghiệp chế xuất chuy n sản 
xuất h ng xuất kh u th c hiện các ch v cho 
sản xuất h ng xuất kh u v hoạt đ ng xuất 
kh u c ranh gi i đ a xác đ nh không c 
 n cư sinh s ng o Ch nh ph hoặc Th 
tư ng Ch nh ph quyết đ nh th nh ập N m t 
đ u xuất hiện khu chế xuất n m hiện 
13 Ngu n t ng h p t nghiên c u c a tác giả 
giờ tại Việt Nam c t ng c ng khu chế xuất 
đều tập trung tại TP HCM 
Khu công nghiệp: khu tập trung các 
 oanh nghiệp khu công nghiệp chuy n sản xuất 
h ng công nghiệp v th c hiện các ch v cho 
sản xuất công nghiệp c ranh gi i đ a xác 
đ nh không c n cư sinh s ng o Ch nh ph 
hoặc Th tư ng Ch nh ph quyết đ nh th nh 
 ập trong khu công nghiệp c thể c oanh 
nghiệp chế xuất N m t đ u hình th nh các 
khu công nghiệp tại Việt Nam v c 
t ng c ng khu phân b r ng kh p cả nư c. 
Trong đ v ng kinh tế trọng điểm miền b c 
chiếm 64 khu, vùng kinh tế trọng điểm miền 
Trung: 42 khu; vùng kinh tế trọng điểm miền 
Nam 145 khu (tập trung cao ở Đ ng Nai, Bình 
Dư ng Long An V ng Đ ng B ng Sông C u 
Long: 47 khu
14
. 
Khu công nghệ cao: khu kinh tế - kỹ 
thuật đa ch c n ng c ranh gi i xác đ nh o 
Th tư ng Ch nh ph quyết đ nh th nh ập 
nh m nghi n c u - phát triển v ng ng công 
nghệ cao ư m tạo oanh nghiệp công nghệ 
cao đ o tạo nh n c công nghệ cao v sản 
xuất kinh oanh sản ph m công nghệ cao 
Trong hu công nghệ cao c thể c khu chế 
xuất kho ngoại quan khu ảo thuế v khu nh 
ở hu Công nghệ cao khuyến kh ch đ u tư v o 
các ĩnh v c công nghệ thông tin truyền thông 
công nghệ ph n mềm tin học công nghệ sinh 
học công nghệ vi điện t c kh ch nh xác c 
-điện t công nghệ vật iệu m i hoa học 
v Công nghệ ch u trách nhiệm quản nh 
nư c đ i v i các hu công nghệ cao trong 
phạm vi cả nư c an Quản hu công nghệ 
cao o Th tư ng Ch nh ph quyết đ nh th nh 
 ập Đ y mô hình ti n tiến v đang đư c 
khuyến kh ch phát triển tại Việt Nam Mô hình 
14 Ngu n tác giả tập h p t website các khu công nghiệp 
c a Việt Nam tại đường link: 
 ; ngày truy cập: 
4/10/2015. 
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 107 
n y đư c th nh ập đ u ti n v o n m cho 
đến hiện tại đ c khu th nh ập ở trung t m 
kinh tế n cả nư c H N i Đ Nẵng v 
Th nh ph H Ch Minh 
Khu Kinh tế cửa khẩu: là m t không gian 
kinh tế xác đ nh, g n v i c a kh u qu c tế hay 
c a kh u chính c a qu c gia c n cư sinh 
s ng v đư c áp d ng những c chế, chính 
sách phát triển đặc thù, phù h p v i đặc điểm 
t ng đ a phư ng sở tại nh m mang lại hiệu quả 
kinh tế - xã h i cao nhất d a trên việc qui 
hoạch, khai thác, s d ng, phát triển bền vững 
các ngu n l c, do Chính ph hoặc Th 
tư ng quyết đ nh thành lập N m đ u tiên hình 
thành mô hình khu kinh tế c a kh u n m 
 cho đến hiện tại c ng đ c khu đư c 
hình thành tại các t nh c đường biên gi i. 
Khu kinh tế đặc biệt đặc khu kinh tế): 
L khu v c c ranh gi i đ a xác đ nh thu c 
 nh th v ch quyền qu c gia c không gian 
kinh tế ri ng iệt v i môi trường đ u tư v 
kinh oanh thuận i v ình đẳng Quan hệ 
trao đ i h ng h a ch v giữa hu kinh tế 
 T v th trường trong nư c quan hệ xuất 
kh u nhập kh u c t ch c Hải quan th c hiện 
việc kiểm tra giám sát h ng hoá th o pháp uật 
hiện h nh o v i CN thì T sẽ g m nhiều 
 oại hình khu khác nhau v i nhiều đ i tư ng 
quản khác nhau Mỗi hu kinh tế khi th nh 
 ập đều c m t quy chế ri ng c s ưu đ i vư t 
tr i ao g m cả m t s ch nh sách th điểm v 
mang t nh th c nghiệm Các khu đều c m t 
m c ti u ch nh kh i ậy c ư ng sản xuất 
tại chỗ v thu h t c ư ng sản xuất hạt 
nh n v đ ng c phát triển kinh tế - x h i 
c t nh chất v ng trong chiến ư c phát triển 
qu c gia hu kinh tế đặc iệt đặc khu kinh tế 
đư c th nh n đ u ti n v o n m cho đến 
nay đ c khu kinh tế đư c hình th nh v 
tập trung ở các t nh c đường iển i trải i 
t c đến Nam 
6. K T LUẬN VÀ KI N NGHỊ 
So sánh cùng v i tiến trình phát triển các 
khu kinh tế trên thế gi i, các khu kinh tế tại 
Việt Nam c ng c những n t tư ng đ ng 
nhưng c ng c đặc thù riêng biệt Điểm tư ng 
đ ng có thể nh c t i đ việc tận d ng các l i 
thế về đ a để tạo ra các c c t ng trưởng trong 
n i b nền kinh tế c ng như việc tận d ng 
những l i thế so sánh nh m góp ph n th c đ y 
nền kinh tế đ a phư ng c ng như cả nư c đi 
 n Điểm khác biệt thể hiện ở việc nư c ta 
c ng hình th nh khá nhiều loại hình khu kinh tế 
ch không tập trung vào m t loại hình c thể 
nào cả. Nó xuất phát t việc tận d ng thế mạnh 
về ngu n l c v đ a lý c a t ng đ a phư ng 
trong đ oại hình khu kinh tế c a kh u là m t 
hình thái hay cách gọi khác c a khu thư ng 
mại hay cảng t do. 
 an đ u, việc hình thành các khu kinh tế 
c a ta xuất phát t việc tận d ng các l i thế so 
sánh mà ch yếu xuất phát t ngu n nhiên liệu 
sẵn c đặc khu V ng T u - Côn Đảo) cùng v i 
ngu n nhân công giá rẻ (các khu chế xuất - khu 
công nghiệp) và những ưu đ i trong ch nh sách 
nh m thu h t đ u tư v n, hay nói cách khác là 
t ng cường phát triển theo chiều r ng v i việc 
mở r ng quy mô và các loại hình khu kinh tế. 
Hiện nay chính sách c a ta đ chuyển d n sang 
hư ng thu h t đ u tư phát triển theo chiều sâu 
v i việc chuyển sang mô hình các khu kinh tế 
hiện đại tr n c sở tận d ng ngu n nhân l c 
chất ư ng cao trình đ khoa học công nghệ 
hiện đại, tiên tiến (việc hình thành các khu 
công nghệ cao). Tuy nhiên việc chuyển đ i này 
 vô c ng kh kh n vì ch ng ta phải đ i diện 
v i nhiều thách th c trình đ ngu n nhân l c, 
việc tạo ra thể chế, chính sách th c s có hiệu 
quả nh m thu h t nh đ u tư cả về v n c ng 
như công nghệ 
Việc hình thành các khu kinh tế ở ta còn 
khá dàn trải chưa mang t nh đặc thù và còn 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 20, No Q1 - 2017 
Trang 108 
mang tính chạy đua giữa các khu v c đ a 
phư ng C ng ch nh vì s phát triển dàn trải 
n y m đ tạo ra nhiều vấn đề đặt ra trong b i 
cảnh hiện nay: s ư ng các khu công nghiệp 
nhiều tác đ ng không nh đến môi trường, ảnh 
hưởng đến s phát triển bền vững c a kinh tế 
mà hiện nay chúng ta vẫn còn đang phải giải 
quyết Ngo i ra s phát triển dàn trải đ đặt ra 
vấn đề về quy hoạch và phát triển nói chung 
c a các khu kinh tế. H u hết các ở các đ a 
phư ng đều hình thành các loại hình khu kinh 
tế khác nhau điều n y chưa tạo ra s khác biệt, 
nh lẻ v ph n tán không đ đảm bảo hiệu quả 
kinh tế, xã h i chính vì vậy n chưa đảm bảo 
vai trò tạo ra c c t ng trưởng th c s th c đ y 
s t ng trưởng c a khu v c và toàn nền kinh tế. 
Các nhà kinh tế đ khái quát các vai trò khu 
kinh tế đ i v i nền kinh tế c a qu c dân: (1) 
tạo l i thế cạnh tranh qu c gia; (2) tạo ra các 
c c t ng trưởng m i; (3) gi p đ nh v nền kinh 
tế qu c dân trong chuỗi giá tr kinh tế toàn c u 
v thu h t đ u tư nư c ngoài; (4) là c a ng để 
hấp thu, sản sinh doanh nghiệp, tri th c và công 
nghệ toàn c u; (5) là công c để đ i m i thể 
chế phát triển và tạo ra các đ t phá phát triển; 
 môi trường để thể nghiệm thể chế quản 
tr nh nư c hiện đại hình th nh “m t nền 
kinh tế phát triển hiện đại” n trong nền kinh 
tế qu c dân15. Tuy nhiên ở Việt Nam vai trò 
c a các khu kinh tế còn khá mờ nhạt, ch yếu 
nh m thu h t đ u tư giải quyết việc làm. Có 
nhiều nguyên nhân dẫn đến s hạn chế về vai 
trò c a các khu kinh tế này, tuy nhiên theo 
FIA thì để m t khu kinh tế th c hiện 
t t vai trò c a mình thì điều c ản c n xuất 
phát t việc xây d ng m t thể chế quản tr t t. 
Đ y c ng chính là vấn đề c ản nhất đ i v i 
s hình thành và phát triển khu kinh tế ở nư c 
15 V Đại Lư c “X y ng các khu kinh tế mở và 
các đặc khu kinh tế ở Việt Nam trong điều kiện h i nhập 
kinh tế qu c tế” đề tài nghiên c u khoa học cấp nh nư c, 
Mã s : KX01.07/06-10 
ta. 
T những nhận đ nh như tr n tác giả đề 
xuất m t s kiến ngh như sau 
Th nhất, c n xem xét công tác quy hoạch, 
đ u tư v phát triển hạ t ng các khu kinh tế. 
Đ y tiền đề xây d ng c ng như thu h t đ u 
tư c a các doanh nghiệp trong v ngo i nư c. 
Ngoài ra công tác quy hoạch c n đư c xem xét 
t ng thể d a tr n c sở những l i thế cạnh 
tranh c a t ng v ng v đ a phư ng 
Th hai, các mô hình khu kinh tế hiện nay 
ch yếu phát triển d a theo việc tận d ng l i 
thế so sánh về ưu đ i thuế quan, chính sách, 
ngu n ao đ ng giá rẻ v đang n b c l 
những hạn chế. Việc chuyển đ i mô hình t ng 
trưởng cho các khu kinh tế là vấn đề c n thiết 
cấp ách để v i xu hư ng chuyển d n sang thu 
h t ao đ ng chất ư ng cao, khoa học công 
nghệ đảm bảo các vai trò về tạo ra c c t ng 
trưởng v đảm bảo l i thế qu c gia, c a ngõ 
hấp thu, sản sinh doanh nghiệp, tri th c và công 
nghệ toàn c u để hình thành l i thế qu c gia. 
Th ba, việc ban hành các ưu đ i để thu hút 
đ u tư rất quan trọng, tuy nhiên chúng ta 
c ng phải đảm bảo tuân th các thông lệ qu c 
tế trong quá trình hình thành các khu kinh tế. 
Các ch nh sách ưu đ i c n nhất quán, n đ nh 
và phù h p để các doanh nghiệp c ng như các 
nh đ u tư phát triển lâu dài. 
Th tư xây d ng thể chế phù h p để phát 
triển các khu kinh tế trong đ x m x t giao 
quyền t ch nhiều h n cho các khu c ng như 
các đ a phư ng đặt đ a bàn c a khu kinh tế. 
Các khu kinh tế phát triển c n d a trên việc 
th c hiện m t thể chế t t ch không ch d a 
trên những ch nh sách để thu h t đ u tư v ao 
đ ng giá rẻ. Bên cạnh đ đây c ng chính là 
điều kiện và tiền đề t t để ch ng ta đảm bảo 
th c hiện vai trò “th c nghiệm tạo ra thể chế 
t t để áp d ng cho toàn qu c”. 
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 109 
Cu i cùng, xem xét và th ng nhất các chính 
sách i n quan đến an sinh xã h i v môi trường 
có s kiểm tra, giám sát chặt chẽ tránh để ảnh 
hưởng lại hệ quả lâu dài. 
Hạn chế nghiên c u v hư ng nghiên c u 
tiếp theo: bài nghiên c u đ t ng h p xu hư ng 
hình thành phát triển các khu kinh tế tại Việt 
Nam và trên thế gi i, t đ đưa ra m t s nhận 
xét về vai trò và hạn chế trong việc hình thành 
và phát triển các khu kinh tế tại Việt Nam. Tuy 
nhiên những nhận xét này ch d a trên quan 
điểm c a cá nhân nhóm tác giả, chính vì vậy 
tính thuyết ph c không cao Hư ng nghiên c u 
tiếp theo, nhóm tác giả sẽ đánh giá vai trò c a 
các khu kinh tế đ i v i s t ng trưởng và phát 
triển c a các đ a phư ng a trên khảo sát th c 
tế.
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 20, No Q1 - 2017 
Trang 110 
Issues in developing model of economic 
zones in Vietnam 
 Nguyen Anh Tuan 
 Nguyen Tien Dung 
University of Economics and Law, VNU HCM - Email: tuanna@uel.edu.vn 
ABSTRACT 
Economic zone is a special model which 
plays an important role in the growth and 
development of a nation. The history of 
economic zones dates back from the early of 
18
th
 century under the form of autonomous 
regions or free trade areas. After many 
periods, economic zone has experienced 
different forms. The paper mainly uses 
synthesis and comparison methods to show the 
trend in establishing and developing economic 
zones in Vietnam. A comparison with the 
world’s experience is also conducted. The 
author finds that the model of economic zones 
in Vietnam has similarities and differences with 
that of the world and entails shortcoming. 
Vietnam’s model relies on attracting low-cost 
labor, available materials and preferential 
polices. To catch up with the current trend in 
the world, it is necessary to build a regime or 
policy which is appealing enough to attract 
investment capital, high-quality human 
resource so as to create a gateway for 
knowledge, science and technology. This is to 
turn economic zones into a booster for the 
economic development of the region and the 
nation. 
Keywords: Economic zones, history of establishment, economic model. 
TÀI LI U THAM KHẢO 
[1]. B Tài nguyên và Môi trường, Báo cáo 
môi trường quốc gia, môi trường khu 
công nghiệp Việt Nam (2009). 
[2]. FIAS, Special economic zone: 
Perfoermance, Lessons, Learned, and 
Implications for zone development, The 
World bank, WC (2008). 
[3]. 
hoc/thu-tuong-duyet-thanh-lap-them-3-
khu-cong-nghe-cao-3272045/. Ngày truy 
cập 4/10/2015 
[4].  
Ngày truy cập 4/10/2015 
[5]. 
ustry_zones/#top. Ngày truy cập 
4/10/2015 
[6]. https://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB
%93ng_K%C3%B4ng. Ngày truy cập 
4/10/2015 
[7]. https://vi.wikipedia.org/wiki/Khu_c%C3
%B4ng_ngh%E1%BB%87_cao_H%C3%
B2a_L%E1%BA%A1c. Ngày truy cập 
4/10/2015 
[8]. https://vi.wikipedia.org/wiki/Ma_Cao. 
Ngày truy cập 4/10/2015 
[9]. https://vi.wikipedia.org/wiki/Singapore 
Ngày truy cập 4/10/2015 
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH & CN, TẬP 20, SỐ Q1 - 2017 
Trang 111 
[10]. Nguy n Ngọc Điện, Nghiên cứu xây dựng 
cẩm nang quản trị và dự thảo quy chế tổ 
chức và hoạt động của doanh nghiệp 
trong ĐHQG- HCM, đề tài cấp ĐHQG-
HCM trọng điểm 2011,mã s B2011-76-
 TĐ (2013). 
[11]. Nguy n Ngọc Lan Chi, Eo biển Gibratar 
dậy sóng, Thanh niên online (2015), ngày 
truy cập 12/7/2015, ngu n 
bien-gibraltar-day-song-471533.html 
[12]. Thomas Farole, Special Economic Zone: 
progess, Emerging Challenges, and 
Future Diretion, The World Bank, WC 
(2011). 
[13]. Trung t m thông tin v áo inh tế x 
h i qu c gia, áo động về ô nhi m môi 
trường tại các khu công nghiệp Việt Nam 
(2013) ngu n 
baodongveonhiemmoi-nd-16538.html 
Ng y truy cập 19/9/2015 
[14]. Võ Đại Lư c, “X y d ng các khu kinh tế 
mở và các đặc khu kinh tế ở Việt Nam 
trong điều kiện h i nhập kinh tế qu c tế” 
đề tài nghiên c u khoa học cấp nhà nư c, 
Mã s : KX01.07/06-10 (2010). 
[15]. Wang, Xiaomin, Zhongguancun, Science 
Park: A SWOT Analysis, Visiting 
researchers series no. 10(2000).