Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu đổi mới

Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
1
-Bản toàn văn- cập nhật 26/4/2016
Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
ĐỖ QUYÊN
THAM LUẬN HỘI THẢO "THẾ HỆ NHÀ VĂN SAU 1975"
Đại học Văn hóa Hà Nội - 28/4/2016
• • •
"Từ thời niên thiếu, tôi đã có ham muốn mãnh liệt hơn hết thảy:
sắp xếp được tất cả những dữ kiện vào các định luật phố quát nào đó."
(C. Darwin)
*
"Hãy đánh chết nó đi, nhà phê bình văn học - cái thằng khốn!"
(J.W. Goethe)
•
Mục lục
LỜI MỞ
I. MỘT MỐC "CHUẨN" CHO THỜI KỲ HẬU ĐỔI MỚI?
II. MỘT SỐ QUAN NIỆM VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC, PHÊ BÌNH THƠ
III. MỘT VÀI DANH SÁCH NHÌN NHẬN NHANH PHÊ BÌNH THƠ VIỆT TRONG THỜI
HẬU ĐỔI MỚI
III.1. Phân loại theo Thế hệ, Độ tuổi
DANH SÁCH SỐ 1 (theo phân loại Thế hệ - Độ tuổi)
III.2. Phân loại theo Phương pháp, Đối tượng, Thể tài, Ảnh hưởng
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
2
DANH SÁCH SỐ 2 (theo phân loại Khuynh hướng - Phương pháp)
DANH SÁCH SỐ 3 (theo phân loại Mục đích - Đối tượng)
DANH SÁCH SỐ 4 (theo phân loại Thể tài)
DANH SÁCH SỐ 5 (theo phân loại Ảnh hưởng - Dấu ấn)
LỜI CUỐI
CHÚ THÍCH - THƯ MỤC - TRÍCH DẪN
• •
LỜI MỞ
Cột mốc "sau 1975" đã, đang và sẽ là cột đỉnh trên đường biên chính trị, xã hội,
văn hóa, đời sống Việt Nam chừng nào đất nước mang hình chữ S của chúng ta
còn bị lâm trận hoặc bị đe dọa, ám ảnh bởi chiến chinh khiến giang sơn phân đôi.
Thiển ý của chúng tôi, xét trong hơn một thế kỷ vừa qua của thời kỳ văn học Hiện
đại bắt đầu từ khoảng những năm đầu tiên của thế kỷ XX1, thì mốc lịch sử 1975 -
Tổ quốc thống nhất có ý nghĩa toàn diện (nội dung tư tưởng, hình thức nghệ thuật,
hệ giá trị mĩ học, phục vụ thời cuộc, v.v...) và nhất là phạm vi ảnh hưởng (tính
quốc tế) hơn cả, so với bốn mốc còn lại2: 1932 - Thơ mới; 1945 - Cách mạng mùa
Thu; 1954 - Đất nước chia đôi bởi Hiệp định Genève.
Xét về cả thời gian (lịch đại) lẫn thời cuộc (thời đại), với giai đoạn lớn 40 năm từ
sau 1975 đến thời điểm hiện tại, giới nghiên cứu và dư luận đã tương đối nhất
quán khi chia nó thành ba3 giai đoạn nhỏ: 10 năm hậu chiến (1975 - 1986); 10 năm
Đổi mới (1986 - giữa những năm 1990); 20 năm hậu Đổi mới4 (giữa các năm 1990
- hiện nay).
Trôi theo dòng văn hóa đọc ở kỷ nguyên a còng với thủ thuật quét/lướt mạng
(scan/surf the web), vài năm nay chúng tôi đang cố gắng đưa ra một cách nhìn-
nhận-nhanh văn học Việt hiện đại và đương đại qua-những-danh-sách.
Nội dung Tham luận này5 thuộc vào giai đoạn nhỏ thứ ba (hậu Đổi mới), tức là
thời điểm đương đại 20 năm qua. (Và có thể tiếp diễn chừng mươi năm nữa?)
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
3
Nói một cách riết róng mà tương đối, tất cả các hình thái "xử lý tác phẩm" như
cảm thụ, phán đoán, đánh giá, giải thích, hướng dẫn văn học... cần đến ba loại tác
giả: người phê bình/nghiên cứu có chức phận (nghề nghiệp); người bình luận/định
giá có bổn phận (cơ duyên); và người giới thiệu/hội luận có thẩm quyền (nhiệm
vụ) về đối tượng mà họ quan tâm.
Về thể loại, ở đây chỉ tạm xét đến các lĩnh vực phê bình, bình luận và giới thiệu thi
ca. Từ nay gọi chung là "phê bình thơ" hoặc "phê bình"; và cũng chưa đề cập đến
lý luận/lý thuyết về thơ.
Về phạm vi và địa lý: Mọi khu vực sinh hoạt văn học liên quan tới phê bình, từ
trung tâm, chính thống đến tất cả các ngoại vi, phi chính thống (hải ngoại, lề
trái...).
I. MỘT MỐC "CHUẨN" CHO THỜI KỲ HẬU ĐỔI MỚI?
Hậu Đổi mới. Đã có những cố gắng từ các nhà nghiên cứu, lý luận văn học sử
đặng tìm ra đường biên cho giai đoạn đương đại này của văn học Việt, tính từ sau
mốc lịch sử và mạnh mẽ 1986-1989 của thời kỳ Đổi mới. Song, dường như tới nay
chưa có dấu mốc nào chuẩn xác và dễ đồng thuận?6
Chúng tôi thử dùng đồng thời 5 kiểu phân kỳ để tạo "khu vực biên giới" giữa hai
giai đoạn Đổi mới (1986-1989) và hậu Đổi mới (từ khoảng giữa thập niên 1990
đến nay).
- Phân kỳ kỹ thuật - công nghệ: Cuối năm 1997, Internet đã tới Việt Nam như
mang lại đôi hài vạn dặm, đưa đất nước vào xa lộ toàn cầu hóa, giao lưu văn hóa
và xã hội quốc tế.
- Phân kỳ chính trị - xã hội: Giữa năm 1995, nước CHXHCN Việt Nam gia nhập
Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) như một biểu hiện bình thường hóa
quốc gia khi "muốn làm bạn với tất cả các nước", "đa dạng hóa quan hệ", "chủ
động hội nhập khu vực và thế giới"...
- Phân kỳ tư tưởng - quan điểm: "(...) vào tháng 7/1990, Ban Bí thư Trung ương
ĐCSVN thông qua chỉ thị 'Về một số vấn đề trong công tác quản lý văn học, nghệ
thuật hiện nay', đây là văn kiện ấn định toàn bộ đời sống văn học ở CHXHCN Việt
Nam. (...) Với sự xuất hiện văn kiện này, trong văn học Việt Nam trên thực tế đã
kết liễu giai đoạn mà nhà văn nổi tiếng Nguyễn Đình Thi gọi là giai đoạn 'khủng
hoảng'. Bắt đầu chuyển sang thời 'dân chủ hóa một cách có lãnh đạo' xã hội Việt
Nam."7
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
4
- Phân kỳ cơ cấu - tổ chức: Đầu năm 1995, Hội Nhà văn Việt Nam họp Đại hội lần
V, bầu ra (và sau bổ sung) Ban Chấp hành gồm 7 người với sự phân công Tổng
Thư ký Nguyễn Khoa Điềm, Phó Tổng Thư ký thường trực Hữu Thỉnh. Trong Ban
Chấp hành mới, không còn một số vị thường được gọi là "phe Đổi mới".
- Phân kỳ văn học - văn học sử: Có thể xem các thời điểm khởi phát hậu Đổi mới
trùng với quãng thời gian mà đề tài Hậu hiện đại trên thế giới đến được cộng đồng
văn chương Việt.
Ở trong nước, ngay từ năm 1991 trên Tạp chí Văn Học đã có bài dịch Vài suy nghĩ
về cái gọi là tiểu thuyết hậu hiện đại của A. Blach; năm 1997 có bài dịch Về chủ
nghĩa hậu hiện đại (J. Verhaar). Tới năm 2000 Tạp chí Nhà Văn có bài viết Chủ
nghĩa hậu hiện đại của Phương Lựu. [Xem: Nguyễn Hưng Quốc8 và Phan Tuấn
Anh9].
Ở ngoài nước, Tạp chí Thơ trong hai năm 1997-1998 có hai bài dịch của Phan Tấn
Hải là Giới thiệu thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ (P. Hoover) và Chủ nghĩa hậu hiện đại
và văn chương (S. Connor). Còn Tạp chí Việt số đầu năm 2000 có tiểu luận Viết,
từ hiện đại đến hậu hiện đại của Hoàng Ngọc-Tuấn. Đặc biệt, như một trong vài
người đi đầu quảng bá và giới thiệu, Nguyễn Hưng Quốc từng vài lần nói về chủ
nghĩa hậu hiện đại từ năm 1996 trong hai cuốn sách Võ Phiến và Thơ, v.v... và
v.v..., và đáng kể là cuốn tiểu luận Văn học Việt Nam, từ điểm nhìn h(ậu h)iện đại
in năm 2000.10
II. MỘT SỐ QUAN NIỆM VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC, PHÊ BÌNH THƠ
Trước khi vào nội dung chính - các loại danh sách để nhìn nhận nhanh phê bình
thơ Việt - ta hãy cùng chia sẻ một số quan niệm về phê bình văn học, phê bình thơ
trong giai đoạn đang diễn ra. Bởi ít nhiều chúng cũng tác động đến việc nâng lên
hạ xuống khi hình thành danh sách.
• Lưỡi phê bình nhiều đường lắt léo. Có thế mới thành phê bình. (Lại là phê bình
thơ!).
• Bất luận thế nào, phê bình trong thời hậu Đổi mới đã để sau lưng mình một "kỷ
nguyên phê-bình-lưỡi-gỗ" xét trên mặt bằng thơ Việt, từ trung tâm đến ngoại vi, từ
trong nước ra ngoài nước. Nó, thậm chí với vài khu vực văn học, đã đi đến sự
chấm dứt dòng phê-bình-lưỡi-gỗ vô thức và tập thể (ở miền Bắc trước 1975 và
Việt Nam sau 1975), bè phái (ở miền Nam trước 1975 và hải ngoại).
• Thân thể phê bình mẫu mực như sau: bên trên bài phê bình có thể là cái lưỡi,
phía trong cần là cái đầu, dưới cùng ắt phải là con tim.
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
5
• Nếu như sáng tác hoàn toàn thuộc về nghệ thuật, về sự hay dở trong khi đi về
phía chân lý, với điều kiện cần là tâm và tình; thì phê bình - đầu tiên và sau cùng -
là khoa học, là cách nói về chân lý, với điều kiện cần là trí và tuệ. Nghệ thuật ư?
Nàng thơ chỉ có thể nằm giữa bài phê bình, sau khoa học và trước khoa học.
• Không thể có sắc màu chung cho các lá cờ thơ11. Không thể có một cột cờ phê
bình cho mỗi lá cờ thơ.
• Rốt ráo và thật lòng, phê bình văn học gần như được/bị trong vòng đai của văn-
hóa-phê-bình-và-tự-phê-bình mà dân tộc, quốc gia đó được/bị mang trên mình.
Thành thử, lâu nay khó có nổi quan niệm chung về phê bình văn học cho mọi nền
văn học. Hóa ra, phê bình văn học được xác quyết bởi... bản sắc dân tộc? Về mặt
này, phê bình văn học như là một loại thơ ca!
• Một lối bình thơ Việt qua 22 điểm12:
1. Nhạc điệu uyển chuyển; 2. Tứ quyết định ý, nghĩa và thi ảnh; 3. Thiên về cảm
tính, diễn tả; nhiều tình mà ít thực. 4. Hình tượng bóng bẩy, dụ dỗ; 5. Không
chuộng tư tưởng, triết lý; 6. Ít biến động về thi pháp; chậm thay giọng điệu; hiếm
bất ngờ; 7. Ngôn ngữ tinh tế, chiều chuộng tu từ, lơ là cú pháp; 8. Cá tính tác giả
không nổi trội; 9. Hình thể khá ổn cố; cấu tứ không đa dạng; 10. Xa văn xuôi, văn
nói; 11. Lục bát là thể loại gốc; 12. Nội dung nhân bản mạnh hơn nhân sinh; trọng
lòng yêu nước, tình đồng bào, nghĩa gia đình; 13. Hướng ngoại hơn là hướng nội:
nhẹ chất liệu đời sống cá nhân; nặng về thời đại, thế sự, thiên nhiên; 14. Chịu ảnh
hưởng sâu nặng của thơ Đường luật; 15. Cái Tôi ít được là chủ thể; 16. Quan hệ
thiên-địa-nhân lấn át quan hệ người-người; con người cần thiên nhiên hơn là
ngược lại; 17. Sáng tác vượt xa phê bình, học thuật; 18. Giỏi về bình điểm; khá về
nhận định; non về phê bình; chậm về nghiên cứu; yếu về lý luận; thiếu về triết
học; 19. Ngâm và vịnh là các cách thưởng thức đồng sáng tạo; 20. Cuộc cách
mạng đầu tiên là phong trào Thơ mới 1932-1945 thay đổi hầu hết bản sắc thơ Việt
truyền thống, với ảnh hưởng từ thơ Pháp và từ đó tới nay từ nhiều nền thơ lớn trên
thế giới; 21. Đóng góp hữu hiệu nhất với xã hội thời hiện đại là dòng thơ cách
mạng và thơ chiến tranh (trong đó có phong trào thơ trường ca như là một trường
phái); 22. v.v...
• Ngoài câu nói nửa báng bổ nửa chầm bập của J.W. Goethe đã được làm đề từ,
chúng tôi thấy hứng thú, dù chưa hẳn đã đồng ý, với các phát biểu về phê bình văn
học, phê bình thơ gần đây có trên báo mạng từ: Thụy Khuê, R. Barthes, Nhị Ca,
Thiếu Sơn, Trương Tửu, nhóm tác giả Trịnh Bá Đĩnh chủ biên, Phạm Ngọc Thọ,
Trương Đăng Dung, Đỗ Lai Thúy, Trần Thiện Khanh, Văn Giá, Phan Tuấn Anh,
Trần Đình Sử, Phong Lê, Chu Văn Sơn, Ngô Hương Giang, Nguyên Ngọc, Cao
Việt Dũng, Lã Nguyên, Đặng Tiến, Lưu Khánh Thơ, Inrasara, Nguyễn Hữu Sơn,
Lê Hồ Quang, Trần Đăng Khoa, Đoàn Trọng Huy, Bùi Việt Phương, Viên An,
Nguyễn Thanh Sơn, Trung Văn, Phạm Công Thiện, Nguyễn Thùy Giang, Lại
Nguyên Ân, Nguyễn Đức Mậu. (Mời xem Chú thích 13).13
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
6
III. MỘT VÀI DANH SÁCH NHÌN NHẬN NHANH PHÊ BÌNH THƠ VIỆT
TRONG THỜI HẬU ĐỔI MỚI
Trong mấy năm qua chúng tôi thu thập tài liệu và xây dựng quan niệm cho một
Bảng sơ lược tiếp nhận về nội dung và nghệ thuật (nhận diện, nhận dạng, nhận
giọng, thể tài) và phân loại về hình thức và xuất xứ (thế hệ, khuynh hướng, quan
điểm, địa lý, ảnh hưởng) các tác giả Việt Nam hiện đại và đương đại ở lĩnh vực
phê bình thơ Việt và thế giới, với giới hạn về thời gian và thời cuộc là giai đoạn
hậu Đổi mới (từ khoảng giữa thập niên 1990 đến nay).14
Trình dẫn trước nơi đây 5 danh sách sơ bộ về những tác giả Việt phê bình thơ ở
trong và ngoài nước có tác phẩm, bài vở, diễn đàn với ảnh hưởng nhất định (tạo
dư luận nơi độc giả, gây ấn tượng giữa văn giới, cộng đồng...). Có một số tên tuổi
đã qua đời trước mốc hậu Đổi mới mà vẫn đồng hành cùng chúng ta.
Trừ DANH SÁCH SỐ 1, do hạn chế số trang tham luận, các danh sách khác chưa
là đầy đủ so với tư liệu đang có.
Trong một phân loại nào đó, rất tương đối, các tác giả được xếp theo thứ tự năm
sinh; các tác giả chưa có thông tin chính xác để sau cùng và sau dấu ";"
Cũng xin phép Hội thảo15 được vượt khung thế hệ: để đề tài giữ được độ liên tục
và vẻ toàn thể, chúng tôi sẽ dẫn chứng mọi đối tượng liên hệ trong khi nhìn nhận
nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới, chứ không chỉ các tác giả phê bình thơ xuất
hiện và trưởng thành từ sau 1975 - những "chính chủ" đã làm ra và đang quyết
định hiện tình.
III.1. Phân loại theo Thế hệ, Độ tuổi16
DANH SÁCH SỐ 1 (theo phân loại Thế hệ - Độ tuổi)
• 1910s:
Trương Tửu (sách), Trinh Đường (sách), Hoàng Như Mai (sách), v.v...
• 1920s:
Tế Hanh (sách), Lê Đình Kỵ (sách), Trần Ngọc Ninh (sách), Nguyễn Đình Thi
(sách), Đỗ Đức Hiểu (sách), Phan Ngọc (sách), Võ Phiến (sách), Bùi Giáng (sách),
Trần Dần (sách), Vũ Hạnh (sách), Khổng Ðức (sách), Huỳnh Sanh Thông (sách),
Mai Thảo, Lê Đạt (sách), v.v...
• 1930s:
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
7
Hoàng Ngọc Hiến (sách), Đặng Phùng Quân (sách), Nguyễn Văn Hạnh (sách),
Dương Tường (sách), Nguyên Sa (sách), Vân Long (sách), Trần Văn Tích, Phan
Cự Đệ (sách), Đặng Anh Đào (sách), Văn Tâm (sách), Hồ Sĩ Vịnh (sách), Hà
Minh Đức (sách), Thu Bồn (sách), Thi Vũ (sách), Đặng Hiển, Hoài Anh (sách),
Thanh Tâm Tuyền (sách), Diễm Châu, Phong Lê (sách), Hoàng Ngọc Biên,
Nguyễn Quốc Trụ, Viên Linh (sách), Nguyễn Huệ Chi (sách), Nguyễn Tiến Văn,
Trần Văn Nam (sách), Đỗ Quý Toàn (sách), Nguyễn Đăng Thường, v.v...
• 1940s:
Đặng Tiến (sách), Vũ Quần Phương (sách), Trần Đình Sử (sách), Huỳnh Phan
Anh (sách), Nguyễn Vũ Tiềm, Trúc Thông, Yến Nhi, Đào Trung Đạo, Gia Dũng
(sách), Phạm Công Thiện (sách), Phạm Tiến Duật (sách), Nguyễn Nguyên Bảy
(sách), Mai Quốc Liên (sách), Bằng Việt (sách), Luân Hoán, Ngô Thảo (sách), Mã
Giang Lân (sách), Vương Trí Nhàn (sách), Du Tử Lê (sách), Hữu Thỉnh (sách),
Nhật Tuấn, Võ Công Liêm (sách), Thi Hoàng, Hoàng Hưng (sách), Thái Doãn
Hiểu (sách), Anh Ngọc, Kiều Văn (sách), Trần Ninh Hồ, Vương Trọng (sách),
Nam Dao, Thụy Khuê (sách), Trần Nhuận Minh (sách), Vũ Duy Thông, Trần
Trương, Ý Nhi (sách), Ngô Thế Oanh, Ngô Nguyên Nghiễm (sách), Vũ Văn Sỹ
(sách), Hoàng Vũ Thuật (sách), Ngô Văn Tao, Lại Nguyên Ân (sách), Trần Hữu
Thục/Trần Doãn Nho (sách), Lò Ngân Sủn (sách), Hồng Diệu (sách), Thái Kim
Lan, Phạm Đình Ân, Thanh Thảo (sách), Triệu Từ Truyền (sách), Khế Iêm (sách),
Trần Mạnh Hảo (sách), Nguyễn Ngọc Thiện (sách), Lê Quang Trang (sách),
Dương Trọng Dật (sách), Nguyễn Trọng Tạo (sách), Dư Thị Hoàn, Anh Chi, Kim
Chuông, Nguyễn Đức Mậu, Đỗ Lai Thúy (sách), Nguyễn Duy, Nguyễn Lệ Uyên,
Vũ Từ Trang, Trịnh Thanh Sơn (sách), Vũ Nho (sách), Nguyễn Văn Lưu/Chu
Giang (sách), Đặng Văn Sinh, Nguyễn Thụy Kha, Đỗ Hoàng, Trần Nghi Hoàng,
Văn Chinh (sách), Bế Kiến Quốc, Mai Văn Hoan, Ngô Minh (sách), Bùi Công
Thuấn, Nguyễn Hoàng Sơn (sách), Vũ Bình Lục, Lê Thành Nghị (sách), Đường
Văn, Nguyễn Văn Long (sách), Nguyễn Mạnh Trinh; Hoàng Liên (sách), Lê Xuân
Đức (sách), Lê Ngọc Trác, Hà Quảng, Trần Bảo Hưng, v.v...
• 1950s:
Lã Nguyên/La Khắc Hòa (sách), Khuất Bình Nguyên, Đoàn Trọng Huy (sách),
Nguyễn Huy Thiệp (sách), Đỗ Ngọc Yên, Thái Kế Toại, Phan Trọng Thưởng
(sách), Nguyên An (sách), Nguyễn Bá Thành (sách), Bùi Việt Thắng (sách), Phạm
Quang Trung (sách), Đinh Quang Tốn (sách), Nguyễn Vy-Khanh (sách), Chân
Phương, Nguyễn Văn Dân (sách), Đỗ Minh Tuấn (sách), Ngu Yên (sách), Phạm
Quốc Ca (sách), Võ Chân Cửu, Triệu Lam Châu, Trần Hoàng Vy, Nguyễn Anh
Tuấn, Nguyễn Tà Cúc, Ngô Vĩnh Bình (sách), Lý Hoài Thu (sách), Bùi Vĩnh Phúc
(sách), Lê Vũ, Phan Tấn Hải, Lê Thị Huệ, Đào Duy Hiệp (sách), Nguyễn Việt
Chiến (sách), Phùng Hoài Ngọc, Hữu Đạt (sách), Thế Dũng, Nguyễn Hồng
Nhung, Đoàn Đức Phương (sách), Huỳnh Như Phương (sách), Trần Quang Quý,
Thu Tứ (sách), Hồ Thế Hà (sách), Đỗ Kh., Tâm Nhiên, Đặng Huy Giang, Nguyễn
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
8
Đức Tùng (sách), Đông La (sách), Mai Văn Phấn, Đỗ Quyên, Phạm Xuân Nguyên
(sách), Thường Quán, Trần  ... 
• Trần Hữu Thục; Ần dụ cuộc phiêu lưu của chữ, Nxb Người Việt, 2015; damau.org
12/6/2015.
• Trần Doãn Nho; Từ ảo đến thực, Nxb Văn Mới, 2006.
• Trần Mạnh Hảo;
Thơ phản thơ, Nxb Văn Học 1995;
Phê bình phản phê bình, Nxb Văn Nghệ TP Hồ Chí Minh, 1996.
• Khế Iêm; Tân hình thức, tứ khúc và những tiểu luận khác, Nxb Văn Mới, 2003.
• Đỗ Lai Thúy;
Mắt thơ, Nxb Hội Nhà Văn, 2012;
Thơ như là mĩ học của cái khác, Nxb Hội Nhà Văn, 2012; tapchisonghuong.com.vn
28/3/2013.
• Hoàng Vũ Thuật; Văn chương tìm và gặp, Nxb Văn Học, 2008.
• Vũ Nho; Bình thơ, Nxb Hội Nhà Văn, 2015.
• Ngu Yên; Đọc thơ cùng Ngu Yên, Bình điểm thơ hàng tháng, gio-o.com.
• Võ Chân Cửu; Mặt tiền nghệ thuật, Tản mạn nhiều kỳ, gio-o.com.
• Đỗ Minh Tuấn;
Nghệ thuật trữ tình của Nguyễn Du trong Truyện Kiều, Nxb Văn Hóa, 1995;
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
43
Ngày văn học lên ngôi, Nxb Văn Học, 1997.
• Nguyễn Đức Tùng và Trần Nhuận Minh; Đối thoại văn chương, Nxb Tri Thức, 2012;
damau.org 1/2013;
Nguyễn Đức Tùng;
Với Du Tử Lê, đời sống trở nên thơ mộng hơn, Nxb Tự Lực Bookstore, 2007;
Thơ đến từ đâu, Nxb Lao Động, 2009.
• Inrasara;
Song thoại với cái mới, 2008;
Thơ Việt hành trình chuyển hướng say, Nxb Thanh Niên, 2014; inrasara.com 14/1/2014.
• Nguyễn Hưng Quốc; Tìm hiểu nghệ thuật thơ Việt Nam, Nxb Quê Mẹ, 1988.
• Ngô Tự Lập; Văn chương như là quá trình dụng điển, Nxb Tri Thức, 2008.
• Chu Văn Sơn;
Ba đỉnh cao thơ mới - Xuân Diệu - Nguyễn Bính - Hàn Mặc Tử, 2003; talawas.org 7/11 -
19/11/2005;
Thơ điệu hồn và cấu trúc, Nxb Giáo Dục, 2007.
• Đặng Thân; Dị-nghị-luận|Đồng-chân-dung, Nxb Hội Nhà Văn, 2013, thaihabooks.com.
• Thụy Anh; Olga Berggoltz của tôi, Nxb Trẻ, 2010.
• Diêu Thi 7 Lan Phương; Thể loại trường ca trong văn học hiện đại Việt Nam, Luận án
tiến sĩ, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011.
• Ngô Hương Giang và Nguyễn Thanh Tâm; Mai Văn Phấn và hành trình thơ vào cõi
khác, Nxb Hội Nhà Văn 2015; maivanphan.vn 27/1 - 17/3/2015.
BÀI BÁO
• Hội Luận Văn Học Việt Nam; Chuyên đề “Thơ Việt Nam hôm nay”,
hoiluan.vanhocvietnam.org 10/4/2008.
• Tạp chí Sông Hương; Chuyên đề ‘‘Về cuốn Thơ đến từ đâu’’, tapchisonghuong.com.vn
8/1/2010.
• BBT Văn Việt; Bốn mươi năm thơ hải ngoại (31 tác giả, vanviet.info 6/9/2015 -
1/5/2016).
• BBT Văn Việt; Về giải thưởng Thơ Văn Việt, vanviet.info 4/3/2016.
• Nhiều tác giả; Vụ Nhã Thuyên: Hồ sơ - Tư liệu, Tập 1, 89 bài viết, năm 2013: viet-
studies.info 2/5/2013, năm 2014: vanviet.info 22/6/2014.
• BBT Văn Nghệ: Một luận văn mơ hồ và sai lầm, Văn Nghệ số 28/2013; vanvn.net
16/72013.
• Nguyên Ngọc:Trường phái mới phải xuất hiện từ bên lề, suphamk2dalat.wordpress.com
3/8/2013.
• Thi Vũ;
Nh. Tay Ngàn, lập lòe trí nhớ; gio-o.com;
Cao Bá Quát, con người phẫn nộ, một Tuyên ngôn thơ; gio-o.com.
• Vũ Quần Phương; Về chuẩn mực thẩm định thơ (Tham luận Hội nghị Tam Đảo -
2013), trannhuong.net 6/6/2013.
• Đặng Tiến; Mấy lối giảng thơ, vanhoanghean.com.vn 1/8/2015.
• Anh Chi; Chuyển động thơ Việt Nam hiện đại, Nhân Dân 13-16/2013;
nhathonguyentrongtao.wordpress.com 19/5/2013.
• Lại Nguyên Ân;
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
44
Hình thành, định hình, trưởng thành, phân hóa (Mấy nét về lớp nhà thơ xuất hiện ở miền
Bắc Việt Nam những năm 1960-1970), viet-studies 11/2/2014;
Khía cạnh nhà phê bình ở một nhà thơ, phebinhvanhoc.com.vn 20/4/2012.
• Hà Quảng; Về các khuynh hướng phát triển trường ca Việt, vanvn.net 6/9/2011.
• Nguyễn Vũ Tiềm;
Thơ cách tân và thi pháp nghệ thuật mới, maivanphan.vn 10/5/2015;
Thơ cách tân và những vấn đề của nó, Tạp chí Nhà Văn & Tác Phẩm số 10 - 4/2015.
• Khế Iêm; Tân Hình Thức (Nghĩ về cách làm thơ), Tạp chí Sông Hương số 326 – 4/2016,
tapchisonghuong.com.vn 19/4/2016.
• Nguyễn Trọng Tạo; Thực trạng thơ sau một năm tranh luận và bút chiến,
nhathonguyentrongtao.wordpress.com 29/7/2012.
• Đỗ Lai Thúy; Bước chuyển hệ hình thơ Việt từ tiền hiện đại sang hiện đại,
vannghequandoi.com.vn 11/8/2015.
• Nguyễn Văn Dân; Trường ca với tư cách là một thể loại mới, Tạp chí Sông Hương số
230 - 4/2008, tapchisonghuong.com.vn 16/4/2008.
• Đỗ Ngọc Thạch; Đọc “Chân dung và đối thoại” của Trần Đăng Khoa, bichkhe.org.
• Đoàn Đức Phương; Phong cách phê bình văn học của Hoài Thanh, khoavanhoc.edu.vn
18/3/2015.
• Anh Chi; Đôi điều trao đổi và tâm sự với Inrasara, Nhân Dân số 20/2013,
vanchuongplusvn.blogspot.ca 19/5/2013.
• Bùi Công Thuấn; Hội thảo Thơ Việt Nam hiện đại nhìn từ miền Trung - Những vấn đề
còn đó, vanvn.net 6/12/2011.
• Nguyễn Hiếu; Thẩm thơ, trannhuong.com 11/7/2012.
• Khuất Bình Nguyên; Trường ca nửa sau thế kỷ XX, vanhoanghean.com.vn 9/1/2016.
• Phạm Quang Trung; Liệu có thứ phê bình lập biên bản hay không, pqtrung.com.
• Mai Văn Phấn;
Khuynh hướng cách tân trong thơ Việt Nam sau 1975, Văn Nghệ Quân Đội số 840 -
3/2016, vanviet.info 19/2/2016.
Thơ Lê Vĩnh Tài, bản sắc và bản lĩnh, (Đọc tập thơ “Đêm & những khúc rời của Vũ”,
Nxb Hội Nhà Văn, 2008), maivanphan.vn 21/4/2016.
• Nguyễn Đức Tùng;
Bốn mươi năm thơ hải ngoại, vanviet.info 30/4, 11/5, 3-10/6/2015;
Hai năm thơ trên Văn Việt, vanviet.info 4/3/2016.
• Đỗ Quyên;
Đến sự hiện đại hóa thơ Việt từ “trường phái trường ca Việt”; Tham luận Hội thảo “Thế
hệ nhà văn sau 1975”, Đại học Văn hóa Hà Nội 28/4/2016; Bản toàn văn, viet-
studies.info 20/4/2016.
Đến trường phái thơ Việt từ cảm thức hậu hiện đại Việt, Tạp chí Sông Hương số 257 -
7/2010, tapchisonghuong.com.vn 30/7/2010;
Vòng vo về trường-phái-nhóm thơ Việt từ cảm xúc Hậu hiện đại Việt, vanchuongviet.org
21/12/2009;
Văn học Việt ở ngoài nước trong vài năm qua, Người Hà Nội số 27-2/7/2010,
vanchuongviet.org 5/7/2010.
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
45
Thơ Tân hình thức Việt: Kể sao hết được, Kỷ yếu Hội thảo “Thơ Tân hình thức Việt -
Tiếp nhận và sáng tạo”, Tạp chí Sông Hương & Tan Hinh Thuc Publishing Club, 2014;
vanhaiphong.com 25/1/2016.
1000 tác phẩm trường ca Việt Nam, vanvn.net 27/9/2012 (Cập nhật 26/4/2016: 1182 bài
trường ca và thơ dài với 450 tác giả).
Thi pháp Nguyễn Quang Thiều: Nhìn từ dòng-thơ-cần-giải-thích-giá-trị, Kỷ yếu Hội thảo
“Thơ Việt Nam hiện đại & Nguyễn Quang Thiều”, Viện Văn Học - Nxb Hội Nhà Văn,
2012; nhavantphcm.com.vn 24-25-27/6/2012.
• Nguyễn Hưng Quốc;
Thơ hay, thơ dở, cái hay của thơ dở và cái dở của thơ hay; tienve.org.
Nguyễn Quốc Chánh, nhà thơ từ chối kiểm duyệt, tienve.org.
• Nguyễn Thanh Tú; Trường ca hôm nay viết về thời đánh Mỹ, Tạp chí Văn Nghệ Quân
Đội số 705 - 12/2009, vannghequandoi.com.vn 4/1/2010.
• Inrasara;
Phê bình phê bình (Trao đổi với Anh Chi), vanchuongplusvn.blogspot.ca 19/5/2013;
Đổi mới, các trào lưu thơ Việt ở đâu, về đâu?, inrasara.com 21/12/2015;
• Chế Diễm Trâm; Quan niệm của nhóm Dạ Đài và cách tân bước đầu của thơ Trần Dần,
vanchuongviet.org 18/6/2013.
• Mai Bá Ấn; Hai đặc điểm cơ bản của trường ca Việt Nam hiện đại, phongdiep.net
4/7/2011.
• Nguyễn Thanh Tâm; Nhạy cảm giới trong phê bình thơ nữ sau đổi mới,
nhavantphcm.com.vn 5/6/2014.
• Lê Hồ Quang; Bí mật của khoảnh khắc (Đọc tập thơ “thả” của Mai Văn Phấn),
maivanphan.vn 1/10/2015.
• Khánh Phương; Hội thảo Thơ đến từ đâu trên chiếc chiếu của tự tình dân tộc,
tapchisonghuong.com.vn 8/1/2010.
• Diêu Thi 7 Lan Phương; Nghĩ về một số “phản trường ca”, Tạp chí Văn Nghệ Quân Đội
12/2010, vannghequandoi.com.vn 4/1/2011.
• Trần Thiện Khanh (phỏng vấn); Đối thoại về trường ca và trường ca Việt Nam hiện đại;
Tạp chí Thơ số 11/2009, vanhocquenha.vn 17/9/2010.
• Nhã Thuyên; Về Những tiếng nói ngầm, junglepoetry.wordpress.com 14/7/2013.
• Đỗ Thị Thu Huyền; Đôi nét về trường ca của các tác giả dân tộc thiểu số Việt Nam
đương đại, vannghequandoi.com.vn 4/10/2015.
• Hà Thủy Nguyên; “Mắt Thơ” - Góc nhìn Mới về phong trào Thơ Mới (Phê bình sách
của Đỗ Lai Thúy), bookhunterclub.com 31/7/2015.
• Nguyễn Minh; Tọa đàm về trường ca của Trần Anh Thái, viet-studies.info 15/6/2009.
- VỀ CHÂN DUNG NHÀ PHÊ BÌNH
• Nguyễn Thị Thanh Xuân;
Thiếu Sơn, nhà văn chính trực (1908-1978), nhavantphcm.com.vn 8/42011;
Thiếu Sơn, Nghệ thuật và nhân sinh (Lê Quang Hưng tuyển chọn, Nxb Giáo Dục, 2008).
• Đỗ Thanh; Nhà phê bình văn học Hoài Thanh: Người có năng khiếu bẩm sinh về thẩm
bình thơ, nhavantphcm.com.vn 23/11/013.
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
46
• Đường Văn; Chùm bài nghiên cứu về Hoài Thanh bình thơ (Bảy biện pháp bình thơ của
Hoài Thanh; Nghệ thuật tạo đường viền), trannhuong.net 6/3/2014.
• Trương Tửu (Nguyễn Bách Khoa) - Trăm năm nhìn lại (giaovn.blogspot.ca
12/12/2013); sưu tập bài về Trương Tửu, như:
Sự nghiệp khoa học của giáo sư Trương Tửu (Phong Lê; vanhoanghean.com.vn
21/11/2013);
Thầy Trương Tửu của chúng tôi: một trí thức sáng danh của đất nước (Nguyễn Đình
Chú; vanhoanghean.com.vn 4/11/2013);
Trường Đại học Sư phạm đã nhổ được hai cái gai (Nguyễn Lân; Nhân Dân 18/5/1958,
viet-studies.info).
• Đỗ Ngọc Thạch; Trương Tửu là ai?, newvietart.com 15/12/2010.
• Huỳnh Như Phương; Đọc Tuyển tập Hoàng Như Mai (Nxb Giáo Dục, 2005), Tuổi Trẻ
Chủ Nhật số 46 – 20/11/2005, phebinhvanhoc.com.vn 29/9/2013.
• Vân Long: Nhập thân vào đất nước để Nhập thần vào thơ (Ký sự về Trinh Đường),
vanvn.net 6/5/2013.
• Huỳnh Như Phương; Lê Đình Kỵ trong lý luận - phê bình văn học (Lời giới thiệu Tuyển
tập Lê Đình Kỵ, Nxb Giáo Dục, 2006), phebinhvanhoc.com.vn 4/7/2013.
• Đào Duy Hiệp; Đỗ Đức Hiểu - nhà phê bình văn học mải miết, thầm lặng,
ussh.vnu.edu.vn 7/9/2015.
• Trần Hoài Anh; Lê Đạt với những đối thoại về thơ, vanchuongviet.org 17/12/2009.
• Đặng Tiến; Võ Phiến với văn học Miền Nam, diendan.org.
• Đỗ Quyên; Viết vào Bùi Giáng mong manh, diendan.org, Tạp chí Sông Hương số 243 -
5/2009.
• Đỗ Lai Thúy; Thi pháp học, một số vấn đề lý thuyết và ứng dụng (Về tập sách của Đỗ
Đức Hiểu), Nxb Giáo Dục, 2012; phebinhvanhoc.com.vn 22/6/2013.
• Hội Luận Văn Học Việt Nam; Lê Đạt & Thơ Việt Nam hôm nay,
hoiluan.vanhocvietnam.org 18/6/2008.
• “Phê bình lý trí văn chương” cùng Đặng Phùng Quân; Ngô Hương Giang phỏng vấn,
Văn Nghệ Trẻ số 43, 44 - 27-28/10/2012, nhavantphcm.com.vn 6/11/2012.
• Vanvn.net; Hoàng Ngọc Hiến - Bậc trí giả lương thiện, Phóng sự ảnh, vanvn.net
6/7/2012.
• Đỗ Lai Thúy; Đọc những sự đọc Hoàng Ngọc Hiến; tiasang.com.vn 17/5/2011.
• Thụy Khuê; Nguyễn Văn Trung, thuykhue.free.fr.
• Nguyễn Khắc Phê; Văn Tâm (1933-2004) và vẻ đẹp của văn chương, Tuổi Trẻ Chủ
Nhật, vietbao.vn 3/7/2004.
• Lê Thành Nghị; Thầy tôi (Viết về Hà Minh Đức), Văn Nghệ số 46/2013, vanvn.net
20/11/2013.
• Vũ Duy Thông; Người đồng hành cùng thơ (Viết về Hà Minh Đức), vnca.cand.com.vn
11/3/2014.
• Nguyễn Trọng Tạo; Vân Long - Hồn thơ lặng lẽ xanh (Đọc Tuyển thơ Vân Long, Nxb
Hội Nhà Văn, 2013), trannhuong.com 6/7/2015.
• Nguyên Anh; Dịch giả Nguyễn Tiến Văn: Ẩn sĩ "ba tu", vietbao.vn 30/11/2008.
• Lã Nguyên; Trần Đình Sử - người của sự kiện, phebinhvanhoc.com.vn 21/4/2013.
• Nguyễn Hữu Sơn; Trần Đình Sử với lý thuyết thi pháp và việc nghiên cứu văn học Việt
Nam, vanhocquenha.vn.
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
47
• Nguyễn Xuân Diện; Giáo sư Trần Đình Sử đã lên đường... chặng mới, (Tường thuật
Tọa đàm Trần Đình Sử trên đường biên của lí luận văn học),
xuandienhannom.blogspot.com 24/1/2015.
• Chu Giang; Kiểm dịch Trần Đình Sử, Văn Nghệ TP.HCM số 375/2015,
tuanbaovannghetphcm.vn 17/11/2015,
• Trần Đăng Khoa; Vũ Quần Phương bình thơ, tonvinhvanhoadoc.vn.
• Vũ Nho; Thủ thỉ mà thuyết phục (Đọc tập Bình thơ của Vũ Quần Phương),
vnca.cand.com.vn 26/9/2013.
• Nguyễn Hưng Quốc;
Phạm Công Thiện, người bạn của nhiều thế hệ;
Đọc lại Phạm Công Thiện; tienve.org.
• Đoàn Trọng Huy; Trải nghiệm như tâm huyết và trí tuệ (Viết về sáng tác, phê bình của
Phạm Tiến Duật), nhavantphcm.com.vn 4/12/2015.
• Nhụy Nguyên; Trò chuyện với Thái Doãn Hiểu - tác giả Thi nhân Việt Nam hiện đại,
tapchisonghuong.com.vn 15/7/2008.
• Mai Anh Tuấn; Chân dung phê bình: Thụy Khuê, maianhtuan.wordpress.com
22/10/2011.
• Lại Nguyên Ân; Trục vớt quá khứ (Giáng Vân phỏng vấn), vanviet.info 20/4/2014.
• Nguyễn Đình Thi; Nguyễn Trọng Tạo trân trọng sự sáng tạo (Nhật Hoa Khanh ghi),
nguyentrongtao.info 23/8/2013.
• Hồ Sĩ Vịnh; Người bơi giữa hai dòng chảy (Viết về Nguyễn Ngọc Thiện), vanvn.net
29/10/2013.
• Lã Nguyên; Đỗ Lai Thúy và phê bình phân tâm học Việt Nam, vanhoanghean.com.vn
14/2/2016.
• Tọa đàm “Đỗ Lai Thúy – Thơ như là mỹ học của cái khác”, vannghequandoi.com.vn
26/4/2013.
• Văn Chinh; Tôi có cảm giác “bị tóe bùn lây” (Mi Ly phỏng vấn), thethaovanhoa.vn
28/1/2013.
• Đỗ Ngọc Thạch; Đọc “tiểu luận” của Nguyễn Huy Thiệp, vanchuongviet.org
6/12/2010.
• Mai Anh Tuấn; Chân dung phê bình: Nguyễn Vy Khanh, maianhtuan.wordpress.com
12/2/2012.
• Kim Hùng; Nguyên An với đậm đà văn nhân xứ Nghệ, trannhuong.net 27/11/ 2013.
• Lưu Khánh Thơ; Phạm Xuân Nguyên qua phê bình văn học, Báo Người Đại Biểu Nhân
Dân, vanhoanghean.com.vn 3/5/2014.
• Vũ Gia Hà; “Thơ, nhìn từ phía khác” của nhà thơ Lê Trọng Phương có gì khác?,
vanhien.vn 16/9/2015.
• Hiền Nguyễn; Nguyễn Quang Thiều và thế hệ nhà thơ mới xuất hiện,
tonvinhvanhoadoc.vn.
• Nguyễn Văn Thọ; Trần Đăng Khoa - Gã phù thủy chữ đùa rỡn với thượng đế và thánh
thần, viet-studies 5/8/2015.
• Lại Nguyên Ân; Vài cảm nhận về loạt bài phê bình “Hồ sơ biên bản so sánh” của
Inrasara, vanviet.info 10/1/2016.
• Mai Văn Phấn; Nhà thơ Inrasara, người khai hoang ánh sáng, maivanphan.vn
14/4/2016.
Đỗ Quyên Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới
48
• Hồng Thanh Quang; Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hòa: Việc của nhà văn trước hết
là sáng tác, daidoanket.vn 19/6/2015.
• Trần Thiện Khanh; Phê bình xông xáo, cơ động và đa dạng (Đọc Luận bình văn chương
- Nguyễn Hữu Sơn, 2012), Văn Nghệ số 35 - 35/2013.
• Phạm Phú Phong; Cùng “luận bình văn chương” với Nguyễn Hữu Sơn, Tạp chí Sông
Hương số 291 – 5/2013), tapchisonghuong.com.vn 27/5/2013.
• Chu Văn Sơn; Văn Giá tung tẩy với phê bình (Về hai cuốn Viết cùng bạn viết, 2008, và
Người khác và tôi, Nxb Hội Nhà Văn, 2013), vietvan.vn.
• Việt Quỳnh; Nhà phê bình Văn Giá: Từ văn mình nhìn sang văn người (Về Văn Giá và
cuốn Người khác và tôi), thethaovanhoa.vn 3/3/2013.
• Trần Hoàng Thiên Kim; Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp: Nghề văn là nghề “giời
đày”, antgct.cand.com.vn 14/3/2015.
• Chu Thị Thơm; Cuốn “triết học văn chương” của Ngô Tự Lập, giaitri.vnexpress.net
26/3/2009.
• Mai Anh Tuấn; Chân dung phê bình: Đoàn Cầm Thi, maianhtuan.wordpress.com
31/1/2012.
• Thanh Nhàn; Những ấn tượng về cuốn sách Dị-nghị-luận/Đồng-chân-dung của tác giả
Đặng Thân, trithucthoidai.vn 11/1/2013.
• Trần Hoài Anh; Người cần mẫn nghiên cứu, sáng tạo văn chương (Đọc Một chặng
đường đổi mới lý luận văn học Việt Nam 1986-2011 - Cao Thị Hồng, Nxb Hội Nhà Văn,
2011), nhavantphcm.com.vn 22/5/2014.
• Nguyễn Thanh Tâm; Với tôi, phê bình thơ là quá trình tìm kiếm chính mình, Hoàng
Đăng Khoa phỏng vấn, Tạp chí Văn Nghệ Quân Đội, số 835 - 12/2015.
• Lưu Khánh Thơ; Thơ là sự thăng hoa của trí tưởng tượng (Bài tựa sách Âm thanh của
tưởng tượng - Lê Hồ Quang, Nxb Đại học Vinh, 2015), vanviet.info 25/10/2015.
• Yến Thanh; Đoàn Ánh Dương và "Không gian văn học đương đại",
tapchisonghuong.com.vn 18/11/2014.
• Đoàn Ánh Dương; Về Nhã Thuyên, nhilinhblog.blogspot.ca 11/7/2013.
Hết
-Bản toàn văn- cập nhật 26/4/2016