Hoạt động sao chụp tác phẩm của tác giả trong hệ thống giáo dục – thực trạng và một số kiến nghị

TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017
HOẠT ĐỘNG SAO CHỤP TÁC PHẨM CỦA TÁC GIẢ
TRONG HỆ THỐNG GIÁO DỤC – THỰC TRẠNG
VÀMỘT SỐ KIẾN NGHỊ
LICENSED OPERATION OF COPYING WORKS OF COPYRIGHT OWNERS
IN THE EDUCATIONAL SYSTEM-SITUATIONS AND SUGGESTIONS
Đặng Công Tráng1, Lâm Thành Sơn2
Tóm tắt – Bài viết này nghiên cứu một cách
tổng quan quy định của pháp luật Việt Nam và
quốc tế về hoạt động cấp phép sao chụp tác phẩm
trong hệ thống giáo dục, từ đó đề xuất một số giải
pháp nhằm giúp cho hoạt động này diễn ra hiệu
quả. Những nội dung liên quan đến điều kiện cấp
phép, cách thức cấp phép sao chụp tác phẩm cho
học sinh, sinh viên để thu lại một khoản tiền thù
lao sao chụp nhằm phân phối lại thù lao cho chủ
sở hữu quyền tác giả được phân tích, đánh giá
dựa trên quy định của pháp luật và thực trạng
sao chụp trong hệ thống giáo dục hiện nay. Hoạt
động cấp phép sao chụp được thực hiện một cách
hiệu quả sẽ góp phần bảo vệ quyền lợi của chủ
sở hữu quyền tác giả, đồng thời giúp học sinh,
sinh viên có thể sao chụp tác phẩm một cách hợp
pháp và nâng cao tinh thần tôn trọng quyền tác
giả trong môi trường giáo dục hiện nay. Chúng
tôi hy vọng bài viết phần nào đóng góp cho việc
chấp hành nghiêm các qui định về sao chép các
tác phẩm của tác giả đối với hệ thống giáo dục
trên cả nước nói chung và sinh viên, giảng viên
nói riêng.
Từ khóa: cấp phép sao chụp, quyền tác giả,
sao chép tác phẩm, quản lý tập thể quyền
tác giả.
Abstract – This article is an overview research
of the legal provisions of Vietnam and interna-
tional about the licensed operation of copying a
work in the educational system, which proposes a
number of measures in order to help this activity
1Trưởng khoa Luật, Trường Đại học Công Nghiệp TP.
Hồ Chí Minh
2Cao học luật kinh tế - Trường Đại học Trà Vinh
Ngày nhận bài: 07/02/17, Ngày nhận kết quả bình duyệt:
24/02/17, Ngày chấp nhận đăng: 12/03/17
take place effectively. The contents, which are
related to the licensing conditions, how to copy
a licensed work for students in order to record
a copying remuneration and redistribute that to
copyright owners, are analyzed and evaluated
based on the provisions of law and the status of
copying in the current educational system. The
licensed copying operation that is performed ef-
fectively will contribute to protecting the interests
of copyright owners, help students copy a work in
a legal way, and uplift respect for the copyright
in the current educational environment.
Keywords: licensed copy, copyright, repro-
duction of works, management of the copyright.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Quyền sao chép tác phẩm là một trong những
quyền tài sản quan trọng nhất của quyền tác giả
và ngẫu nhiên được phản ánh trong từ chỉ quyền
tác giả (copyright) [1]. Quyền sao chép được bảo
hộ từ góc độ pháp luật quốc tế và cả góc độ pháp
luật quốc gia. Trên thực tế, việc sao chép tác
phẩm để tạo ra bản sao tác phẩm được thực hiện
bằng nhiều hình thức, trong đó có hình thức sao
chụp để tạo ra bản sao tác phẩm bằng các thiết bị
có tính năng chụp, quét tái tạo lại hình ảnh của
tác phẩm, như: máy scan, máy photocopy hoặc
máy chụp ảnh
Sự phát triển của khoa học và công nghệ, bên
cạnh mặt tích cực, đã làm gia tăng vấn nạn xâm
phạm quyền tác giả qua hành vi sao chụp tác
phẩm bằng máy photocopy, đặc biệt là trong hệ
thống giáo dục. Việc sao chụp các loại hình tác
phẩm (tồn tại dưới dạng ấn phẩm đã được xuất
bản) không xin phép, không trả tiền của học sinh,
sinh viên làm mất đi khoản thu nhập quan trọng
mà các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và nhà
28
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
xuất bản lẽ ra phải được hưởng theo quy định của
pháp luật sở hữu trí tuệ và các điều ước quốc tế
mà Việt Nam là thành viên.
Tuy nhiên, việc học sinh, sinh viên xin phép
trực tiếp tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả để
tiếp cận tác phẩm thông qua việc sao chụp thay
vì mua sách gốc không phải lúc nào cũng thực
hiện được. Do đó, pháp luật sở hữu trí tuệ của
Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới áp
dụng mô hình quản lý tập thể quyền sao chép.
Theo đó, sao chép tác phẩm có thể được thực
hiện thông qua việc cấp phép sao chụp tác phẩm
và thu tiền thù lao thông qua một tổ chức quản
lý tập thể đại diện cho tác giả, chủ sở hữu quyền
tác giả [2]. Với hoạt động cấp phép sao chụp,
học sinh, sinh viên phải trả một khoản tiền thù
lao cho hành vi sao chụp tác phẩm cho tổ chức
đại diện của chủ sở hữu quyền tác giả và tổ chức
này có trách nhiệm phân phối tiền thù lao lại cho
chủ sở hữu quyền theo thỏa thuận giữa các bên.
Trong bài viết này, tác giả mong muốn làm sáng
tỏ một số vấn đề trong quy định pháp luật Việt
Nam và quốc tế về hoạt động cấp phép sao chụp,
cũng như thực tiễn cấp phép sao chụp trong hệ
thống giáo dục hiện nay nhằm đưa ra một số đề
xuất để hoạt động cấp phép sao chụp được thực
hiện một cách hiệu quả trong hệ thống giáo dục.
II. CƠ SỞ PHÁP LÝ
A. Quy định của pháp luật Việt Nam về hoạt
động cấp phép sao chụp
Quyền tác giả bảo hộ tác phẩm do chính tác giả
sáng tạo ra, không sao chép và được thể hiện dưới
một hình thức nhất định. Điều 2 Công ước Bern
quy định tác phẩm được bảo hộ là “tất cả các sản
phẩm trong lĩnh vực văn học nghệ thuật và khoa
học, bất kỳ được biểu hiện theo phương thức hay
dưới hình thức nào, chẳng hạn như sách, tập in
nhỏ và các bản viết khác, các bài giảng, bài
phát biểu”. Với tư cách là thành viên thứ 156
của Công ước Berne, Việt Nam cũng quy định
các loại hình tác phẩm văn học, nghệ thuật và
khoa học được bảo hộ quyền tác giả tại Điều 14
Luật Sở hữu trí tuệ 2005, được sửa đổi bổ sung
2009 (Luật SHTT). Như vậy, theo quy định của
Công ước Bern và Luật SHTT thì giáo trình, tập
bài giảng, đề cương môn học, sách tham khảo,
sách chuyên khảo, luận án, luận văn, khóa luận,
các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành đều là
các tác phẩm được bảo hộ.
Hiện nay, việc sao chép để tạo ra bản sao của
tác phẩm [3] diễn ra phổ biến dưới hình thức
sao chụp bằng máy photocopy. Người sử dụng
bản sao chụp phải xin phép và phải trả tiền cho
chủ sở hữu quyền tác giả khi sao chép tác phẩm,
trừ hai trường hợp sau đây không cần xin phép,
không cần trả tiền, cụ thể:
Thứ nhất, khi việc sao chép tác phẩm nhằm
mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của
cá nhân (quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 25
Luật SHTT);
Thứ hai, khi việc sao chép tác phẩm để lưu trữ
trong thư viện nhằm mục đích nghiên cứu (quy
định tại Điểm đ Khoản 1 Điều 25 Luật SHTT).
Theo quy định này, sao chép tác phẩm để phục
vụ mục đích học tập của học sinh, sinh viên
không thuộc trường hợp không phải xin phép,
không phải trả tiền. Bởi lẽ, theo Khoản 4 Điều
3 Luật Khoa học và Công nghệ 2013 quy định:
“Nghiên cứu khoa học là hoạt động khám phá,
phát hiện, tìm hiểu bản chất, quy luật của sự vật,
hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư duy; sáng tạo
giải pháp nhằm ứng dụng vào thực tiễn”. Quy
định này cho thấy hoạt động nghiên cứu khoa
học không bao gồm học tập [4]. Vì vậy, học sinh,
sinh viên sao chụp tác phẩm bằng máy photocopy
phải xin phép và trả tiền thù lao cho chủ sở hữu
quyền tác giả. Hành vi sao chụp tác phẩm không
được sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả
là hành vi xâm phạm quyền tác giả theo Khoản
6 Điều 28 Luật SHTT: “Sao chép tác phẩm mà
không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền
tác giả, trừ trường hợp quy định tại điểm a và
điểm đ khoản 1 Điều 25 của Luật này.”
Để giúp học sinh, sinh viên tiếp cận được
lượng tác phẩm dồi dào và được sao chụp tác
phẩm một cách hợp pháp có thể thực hiện thông
qua việc một tổ chức quản lý tập thể quyền tác
giả cấp phép sao chụp tác phẩm cho học sinh,
sinh viên và học sinh, sinh viên phải trả một
khoản tiền thù lao vì hành vi sao chụp cho tổ
chức này để phối tiền thù lao lại cho chủ sở hữu
quyền tác giả theo thỏa thuận giữa các bên. Hiện
nay, tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả có
chức năng cấp phép sao chụp tại Việt Nam là
Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam [5] (gọi tắt
là VIETRRO).
29
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
Hoạt động cấp phép sao chụp được VIETRRO
áp dụng hiện nay là mô hình cấp phép tự nguyện
phù hợp với quy định tại Điều 56 Luật SHTT và
Điều 41 Nghị định 100/2006/NĐ-CP (được sửa
đổi, bổ sung bởi Nghị định 85/2011/NĐ-CP). Mô
hình cấp phép tự nguyện hoạt động dựa trên sự
ủy quyền tự nguyện của chủ sở hữu quyền tác giả
(thông qua việc ký kết hợp đồng ủy quyền, gia
nhập làm hội viên) cho VIETRRO và VIETRRO
thay mặt cho người ủy quyền để thương lượng
và thực hiện việc cấp phép cho người sao chụp
tác phẩm.
Như vậy, trong hệ thống giáo dục, học sinh,
sinh viên muốn sao chụp tác phẩm thuộc quyền
quản lý của VIETRRO để học tập thì phải được
VIETRRO cấp phép sao chụp trong thời hạn nhất
định, thông thường từ một năm đến hai năm.
Đồng thời, học sinh, sinh viên phải trả một mức
phí bản quyền cho hành vi sao chép tương ứng
và mức phí này hiện nay được VIETRRO tính
theo công thức:
Phí bản quyền = Tỷ lệ % nhuận bút x giá bìa
ấn phẩm x tỷ lệ % sao chép tác phẩm
Phù hợp với quy định pháp luật, hoạt động cấp
phép sao chụp tác phẩm của VIETRRO phải đáp
ứng được các điều kiện sau:
(1) Tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả. Điều
14 Luật SHTT quy định các loại hình tác phẩm
văn học, nghệ thuật và khoa học được bảo hộ
quyền tác giả. Tác phẩm được thể diện dưới dạng
ấn phẩm là một hình thức chứa đựng tác phẩm
đã được công bố.
(2) Tác phẩm còn trong thời hạn bảo hộ quyền
tác giả. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả đối với các
tác phẩm được quy định tại Điều 27 Luật SHTT.
Hết thời hạn bảo hộ, mọi tổ chức, cá nhân đều có
quyền khai thác, sử dụng với điều kiện tôn trọng
quyền nhân thân của tác giả. Như vậy, tác phẩm
mà VIETRRO muốn cấp phép sao chụp cho học
sinh, sinh viên phải nằm trong thời hạn bảo hộ
quyền tác giả.
(3) Chủ sở hữu quyền tác giả đã ủy quyền cho
VIETRRO. Căn cứ quy định tại Khoản 2 Điều
56 Luật SHTT, tổ chức quản lý tập thể quyền
tác giả phải được ủy quyền mới được thực hiện
hoạt động cấp phép. Đây là điều kiện quan trọng
khi VIETRRO hoạt động theo mô hình cấp phép
tự nguyện.
B. Hoạt động cấp phép sao chụp của một số
quốc gia trên thế giới
Năm 1973, tổ chức quản lý tập thể quyền tác
giả chuyên quản lý quyền sao chép dưới hình
thức sao chụp ra đời lần đầu tiên tại Thụy Sĩ, có
tên là BONUS (Pictures, Words, Printed Music
Joint Copyright Organisation) với chức năng cấp
phép sao chụp tác phẩm cho người sử dụng.
Ngày nay, Liên hiệp quốc tế các tổ chức quyền
sao chép (IFRRO – The International Federation
of reproduction right organization) tập hợp các
tổ chức quyền sao chép đã có 87 hội viên, cấp
phép sao chụp cho người sử dụng với số lượng
tăng lên hằng năm và tiền thù lao sao chụp cũng
tăng lên đáng kể (năm 2013 thu được hơn 861,4
triệu euro) [6]
Hình 1: Thống kê thù lao sao chụp của thành
viên IFRRO. – Nguồn International Federa-
tion of Reproduction Rights - IFRRO BOARD
REPORT 2013
Hiện nay, các tổ chức quản lý tập thể quyền
sao chép cấp phép sao chụp theo các mô hình
sau đây:
Mô hình cấp phép tự nguyện (Voluntary
license)
Tương tự như tại Việt Nam, mô hình cấp phép
tự nguyện hoạt động dựa trên sự ủy quyền của
chủ sở hữu quyền tác giả cho tổ chức quản lý
tập thể để thương lượng và thực hiện việc cấp
phép cho người sao chụp tác phẩm. Một số quốc
gia áp dụng mô hình cấp phép tự nguyện trên
thế giới :
30
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
Bảng 1. Thống kê của IFRRO các quốc gia áp dụng mô hình cấp phép tự nguyện
STT QUỐC GIA TÊN TỔ CHỨC NĂM THÀNH LẬP
1 Argentina Centro de Administración de Derechos Reprográficos (CADRA) 2002
2 Brasil Associaçáo Brasileira de Direitos Reprográficos (ABDR) 1992
3 Canada The Canadian Copyright Licensing Agency (Access Copyright),
Société québécoise de gestion collective des droits de
reproduction (COPIBEC)
1988
4 Chile Sociedad de Derechos Literarios (SADEL) 2003
5 Colombia Centro Colombiano de Derechos Reprográficos (CEDER) 2002
6 Hong Kong SAR The Hong Kong Reprographic Rights Licensing Society Limited
(HKRRLS)
1995
7 Ireland The Irish Copyright Licensing Agency (ICLA) 1992
8 Italy Associazione Italiana per i Diritti di Riproduzione delle Opere
dell’ingegno (AIDRO)
1989
9 Jamaica Jamaican Copyright Licensing Agency (JAMCOPY) 1998
10 Nhật Bản Japan Reprographic Rights Center (JRRC) 1991
Nguồn: International Federation of Reproduction Rights - IFRRO BOARD REPORT 2013
Mô hình cấp phép bắt buộc (Mandatory
collective management)
Mô hình này được áp dụng lần đầu tiên tại
Pháp năm 1995, theo đó tổ chức quản lý quyền
sao chép Société des Editeurs et Auteurs de
Musique (SEAM) được quyền đại diện cho tất
cả chủ sở hữu quyền tác giả để cấp phép sao
chụp tác phẩm người sử dụng trong bất kỳ lĩnh
vực nào.
Mô hình cấp phép mở (Extended collective
license)
Cấp phép mở là hình thức cấp phép mà tổ chức
quản lý tập thể quyền sao chép cho phép người
sử dụng sao chụp tác phẩm trong toàn bộ kho tác
phẩm ở quốc gia đó (hoặc của toàn thế giới) có
liên quan đến việc sao chụp mà không phụ thuộc
vào việc chủ sở hữu quyền tác giả có ủy quyền
cho tổ chức này hay không. Các quy định của
giấy phép tập thể mở rộng đầu tiên là kết quả
của việc sửa đổi luật bản quyền ở các quốc gia
Bắc Âu vào những năm đầu thập niên 1960. Hệ
thống quốc gia áp dụng mô hình cấp phép mở
(Bảng 2)
Mô hình cấp phép theo luật định
Cấp phép theo luật định là hình thức cấp phép
theo quy định của pháp luật có liên quan điều
chỉnh hoạt động cấp phép sao chụp. Các chủ sở
hữu quyền tác giả nhận được tiền đền bù thu
được từ người sao chép tác phẩm và phân phối
bởi các tổ chức quản lý tập thể. Mức độ mở rộng
luật định là khác nhau ở các quốc gia, có thể giấy
phép luật định chỉ áp dụng cho việc sao chép tác
phẩm vì mục đích giáo dục trong hệ thống giáo
Bảng 2. Thống kê của IFRRO các quốc gia áp
dụng mô hình cấp phép mở
Nguốn International Federation of Reproduction
Rights - IFRRO BOARD REPORT 2013
dục hoặc được mở rộng không phân biệt mục
đích, miễn sao là có hành vi sao chép tác phẩm.
Hệ thống các quốc gia áp dụng (Bảng 3)
Bảng 3. Thống kê của IFRRO các quốc gia áp
dụng mô hình cấp phép theo luật định
Nguốn International Federation of Reproduction
Rights - IFRRO BOARD REPORT 2013
31
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
III. THỰC TRẠNG SAO CHỤP VÀ VIỆC
CẤP PHÉP SAO CHỤP TRONG HỆ THỐNG
GIÁO DỤC
A. Thực trạng sao chụp tác phẩm trong hệ thống
giáo dục
Thông qua một số cuộc khảo sát của Hiệp hội
Quyền sao chép Việt Nam VIETRRO tại hơn 60
trường học trên cả nước cho thấy việc sao chụp
tác phẩm của học sinh, sinh viên diễn ra rất phổ
biến. Mức độ sao chụp tài liệu có sự khác nhau
giữa các cấp bậc, thông thường việc sao chụp
có xu hướng gia tăng từ bậc trung cấp chuyên
nghiệp, cao đẳng và đại học. Điều này thể hiện rõ
sự tương xứng với khối lượng kiến thức, chương
trình giảng dạy, khả năng tiếp nhận của từng cấp.
Chẳng hạn, trong một học kỳ, học sinh, sinh viên
sao chụp tài liệu ở mức phổ biến từ 1- 50 trang,
cụ thể:
Một xu hướng đang gia tăng hiện nay là việc
trường học, nhất là các trường đại học, cao đẳng
trang bị máy photocopy trong trường hoặc thầu
để cho tổ chức, cá nhân bên ngoài đặt máy để
copy tài liệu cho học sinh, sinh viên. Tùy theo
nhu cầu của học sinh, sinh viên mà trường hoặc
người kinh doanh này có thể sao chụp toàn bộ
hay một phần sách tham khảo, giáo trình và tài
liệu khác. Hành vi này đã xâm phạm nghiêm
trọng quyền tác giả ngay trong môi trường giáo
dục. Xét về mặt xã hội, làm sao có thể hi vọng
trường học đào tạo ra những con người biết tôn
trọng thành quả của tác giả khi việc xâm phạm
quyền tác giả xảy ra trong khuôn viên trường
học thay vì ngăn cấm việc sao chụp tài liệu trái
pháp luật.
Ngoài ra, một số thư viện tổng hợp quy mô lớn
như Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ
Chí Minh, Thư viện Quốc gia Việt Nam có hẳn
“Phòng Đọc nhận photo sách, các loại báo và tạp
chí” trong đó quy định cụ thể thủ tục đăng ký
photo sách, tài liệu; phí dịch vụ photo, thời gian
nhận photo,... được niêm yết công khai. Mặc dù
việc thư viện cho phép sao chụp sách, tài liệu là
phục vụ nhu cầu tìm hiểu thông tin và mở mang
văn hóa đọc cho người sử dụng thuộc mọi thành
phần trong xã hội, nhưng việc thư viện sao chụp
tài liệu theo nhu cầu của người đọc trong thư
viện mà chưa được cho phép của tác giả, chủ sở
hữu quyền tác giả là vi phạm pháp luật sở hữu
trí tuệ và làm ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp
của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả và quyền
lợi tài chính của các nhà xuất bản xuất bản phẩm
lưu trữ trong các thư viện trên.
B. Thực trạng cấp phép sao chụp trong hệ thống
giáo dục
Hiện nay, Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam
VIETRRO là tổ chức quản lý tập thể quyền sao
chép có thẩm quyền cấp phép sao chụp tác phẩm
do VIETRRO quản lý trong hệ thống giáo dục
tại Việt Nam. Dựa trên ủy quyền của chủ sở
hữu quyền tác giả, VIETRRO cấp phép sử dụng
tác phẩm cho học sinh, sinh viên thông qua các
trường chủ quản. Tuy nhiên, những tác phẩm
thường được sao chụp là sách giáo khoa, sách
giáo trình, sách tham khảo ... thì VIETRRO lại
nắm quyền quản lý rất ít nên việc cấp phép sao
chụp chưa đạt được mục tiêu đã đề ra là cấp phép
sao chụp trong hệ thống giáo dục phải thu về
phí cấp phép 18 tỷ đồng trong năm 2013, 2014.
Ngoài ra, VIETRRO vấp phải sự phản kháng lớn
từ học sinh, sinh viên, khi đa số vẫn nghĩ rằng
học sinh, sinh viên được sao chụp tài liệu để phục
vụ mục đích học tập mà không ý thức được rằng
việc sao chụp này là xâm phạm quyền tác giả.
Hiện nay, VIETRRO đang tích cực làm việc
với Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng một số trường
trong hệ thống giáo dục về việc hỗ trợ thúc đẩy
hoạt động cấp phép sao chụp cho học sinh, sinh
viên. Mức phí thu từ việc cấp phép sao chụp
VIETRRO dự tính thu của mỗi học sinh, sinh
viên có hành vi sao chụp tác phẩm thuộc quyền
quản lý của VIETRRO như sau:
Thù lao cấp phép sao chụp dự kiến của
VIETRRO- Nguồn VIETRRO
Đối tượng Tiền thù lao
Học sinh trung học cơ sở 5.500 đồng/năm
Học sinh trung học phổ thông 8.000 đồng/năm
Sinh viên trung cấp chuyên nghiệp, cao
đẳng, đại học
11.000 đồng/năm
IV. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO
HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CẤP PHÉP
A. Tăng cường hợp tác và nhận uỷ quyền từ chủ
sở hữu quyền tác giả
Hoạt động cấp phép sao chụp trong hệ thống
giáo dục hiện nay tại Việt Nam thực hiện trên cơ
32
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
sở tổ chức quản lý tập thể nhận ủy quyền từ chủ
sở hữu quyền tác giả rồi đi cấp phép cho học sinh,
sinh viên. Để nhận được sự ủng hộ và ủy quyền
từ chủ sở hữu quyền tác giả đối với các loại giáo
trình, sách giáo khoa hay sách tham khảo là việc
không đơn giản, bởi lẽ, đa số các đầu sách này
do nhà trường quản lý hoặc Bộ Giáo dục & Đào
tạo quản lý và phần lớn được viết từ ngân sách
nhà nước. Riêng đối với sách giáo khoa từ bậc
tiểu học đến trung học phổ thông, học sinh đều
có xu hướng mua sách gốc từ nhà xuất bản hoặc
mượn sách giáo khoa cũ từ nhiều nguồn. Do đó,
VIETTRO cần có những biện pháp tuyên truyền
vận động để có thể nhận được sự ủng hộ và ủy
quyền cấp phép từ nhiều chủ sở hữu quyền tác
giả với lượng tác phẩm phong phú và đa dạng.
Ngoài ra, VIETRRO có thể kêu gọi các cơ
quan nhà nước có thẩm quyền hỗ trợ đàm phán
với các chủ sở hữu quyền tác giả để VIETRRO
nhận ủy quyền và giúp đỡ trong việc cấp phép
sao chụp cho học sinh, sinh viên. Bởi lẽ, theo Chỉ
thị số 36/2008/CT-TTg về việc tăng cường quản
lý và thực thi bảo hộ quyền tác giả, quyền liên
quan, đã nêu rõ cơ quan nhà nước không những
thực hiện chức năng quản lý mà còn hỗ trợ các
tổ chức quản lý tập thể. Chỉ thị của Thủ tướng
khẳng định: Các tổ chức quản lý tập thể quyền
tác giả, quyền liên quan đã được hình thành, bước
đầu đã có các hoạt động tích cực, đáng khích lệ,
tuy nhiên tình trạng vi phạm bản quyền vẫn đang
diễn ra ở hầu hết các lĩnh vực với các hình thức
và mức độ khác nhau; vì vậy, cơ quan nhà nước
có thẩm quyền tạo điều kiện, hỗ trợ các tổ chức
quản lý tập thể quyền tác giả, quyền liên quan
thực hiện quyền do pháp luật quy định, đặc biệt
là hoạt động cấp phép, thu và phân phối tiền sử
dụng tác phẩm.
Đối với các hiệp hội chuyên môn, trong thời
gian qua, VIETRRO đã nhận được sự ủng hộ của
các hiệp hội liên quan đến quyền tác giả trong
và ngoài nước như: Được giúp đỡ về tài chính
từ Hiệp hội Bản quyền Na uy –Norcode; được
IFFRO hỗ trợ về chuyên môn trong hoạt động
và ký kết các thỏa thuận song phương,... Vì vậy,
trong quá trình hoạt động cấp phép, VIETRRO
cần tiếp tục phát huy những lợi thế từ sự hỗ trợ
tài chính và chuyên môn của các hiệp hội. Đặc
biệt, VIETRRO phối hợp với Hội Xuất bản tăng
cường vận động, tuyên truyền về giải pháp quản
lý tập thể đối với các thành viên Hội xuất bản,
đàm phán lấy ủy quyền cấp phép sao chụp, mở
rộng phạm vi các tác phẩm được cấp phép sao
chụp trong hệ thống giáo dục và tăng cường đấu
tranh nhằm khắc phục nạn sao chép lậu và kiểm
soát hoạt động sao chụp hiện nay.
B. Xây dựng cách thức thu phí cấp phép sao
chụp phù hợp
Về mặt lý thuyết, tổ chức quản lý tập thể sẽ
cấp phép và thu phí trực tiếp từ học sinh, sinh
viên có hành vi sao chụp tác phẩm mà không
thuộc những trường hợp sử dụng ngoại lệ không
phải xin phép và không phải trả tiền. Tuy nhiên,
việc cấp phép và thu phí như vậy là không khả
thi do nguồn kinh phí và nhân lực hạn chế của
VIETRRO so với số lượng lớn học sinh, sinh
viên trên địa bàn cả nước. Do đó, hiện nay việc
cấp phép sao chụp và thu phí cấp phép từ học
sinh, sinh viên được thực hiện thông qua nhà
trường, nhà trường chịu sự quản lý của các Sở
Giáo dục & Đào tạo, Bộ Giáo dục & Đào tạo.
Trong thời gian qua, VIETRRO đã tích cực làm
việc với Bộ Giáo dục & Đào tạo về để các trường
thu phí tiền sao chụp trong hệ thống giáo dục và
phân phối lại cho VIETRRO.
Việc thu phí cấp phép sao chụp có thể học hỏi
kinh nghiệm từ các tổ chức quản lý quyền sao
chép của các quốc gia trên thế giới. Chẳng hạn,
có thể lấy Kopinor – Tổ chức quản lý quyền sao
chép của Na Uy làm ví dụ điển hình về việc thu
phí thông qua cơ quan chủ quản trong hệ thống
giáo dục, cụ thể:
- Đối với các trường tiểu học và trung học:
dựa trên hợp đồng mẫu, Kopinor đi đàm phán
với các nhà chức trách địa phương và khu vực
về việc thu phí sao chép của hệ thống các
trường tiểu học và trung học, trường văn hóa
ở địa phương đó.
- Trường tư nhân: Kopinor đi đàm phán với
bốn tổ chức liên đoàn của hệ thống trường
tư nhân.
- Hệ thống trường đại học và cao đẳng:
Kopinor đi đàm phán với Hội đồng giáo dục đại
học, Bộ Giáo dục Na Uy [12].
C. Nâng cao nhận thức của học sinh, sinh viên
Học sinh, sinh viên sao chụp bằng máy photo-
copy nhiều loại tác phẩm phục vụ cho mục đích
33
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 25, THÁNG 3 NĂM 2017 KINH TẾ - XÃ HỘI
học tập là chủ yếu nhưng không phải lúc nào
cũng nhận thức hành vi sao chụp là xâm phạm
quyền tác giả. Thực tế ở Việt Nam hiện này, kiến
thức của học sinh, sinh viên về quyền tác giả còn
hạn chế và nếu có biết về quyền tác giả thì ý
thức tôn trọng quyền tác giả cũng chưa cao. Để
thuận lợi cho việc cấp phép sao chụp tác phẩm,
thì trước hết học sinh, sinh viên phải nhận thức
được nghĩa vụ trả tiền bản quyền khi sao chụp
tác phẩm được bảo hộ nếu không thuộc trường
hợp sao chụp vì mục đích nghiên cứu khoa học.
Tuy nhiên, học sinh, sinh viên nhận thức được
nghĩa vụ của mình khi sao chụp tác phẩm nhưng
nếu họ không biết phải thực hiện nghĩa vụ trả
tiền bản quyền cho ai, ở đâu và như thế nào thì
họ vẫn chưa thực thi được nghĩa vụ của mình.
Do đó, việc tuyên truyền và phổ biến hoạt động
cấp phép sao chụp tác phẩm đến học sinh, sinh
viên nói riêng và mọi thành phần trong xã hội
nói chung là rất cần thiết. Từ sự hiểu biết cơ bản
về hoạt động cấp phép sao chụp, học sinh, sinh
viên sẽ nhận thấy được những lợi ích bên cạnh
việc được sao chụp tác phẩm hợp pháp là khả
năng tiếp cận nguồn tác phẩm phong phú và đa
dạng của nhiều tác giả trong nước và nước ngoài.
Như vậy, trên cơ sở quy định của pháp luật sở
hữu trí tuệ về thẩm quyền cấp phép, VIETRRO
cần nỗ lực trong việc vận động nhận ủy quyền
từ chủ sở hữu quyền tác giả của nhiều tác phẩm,
tranh thủ sự hỗ trợ của cơ quan nhà nước, hiệp
hội chuyên môn và các đơn vị có liên quan, tuyên
truyền kiến thức về hoạt động cấp phép sao chụp.
Từ đó tạo điều kiện cho hoạt động cấp phép sao
chụp được biết đến rộng rãi trong hệ thống giáo
dục và trong xã hội, giúp người sử dụng ý thức
được nghĩa vụ trả phí bản quyền khi sao chụp
tác phẩm.
V. KẾT LUẬN
Nghĩa vụ của học sinh, sinh viên khi sao chụp
tác phẩm để học tập là phải trả tiền thù lao cho
chủ sở hữu quyền tác giả. Điều này thể hiện sự
tôn trọng quyền và lợi ích chính đáng của chủ
sở hữu quyền tác giả theo quy định của pháp
luật. Tuy nhiên, phần lớn chủ sở hữu quyền tác
giả không thể tự mình quản lý và thu tiền bản
quyền từ học sinh, sinh viên có hành vi sao chụp
tác phẩm bằng hình thức sao chụp trong hệ thống
giáo dục hiện nay. Thông qua hoạt động cấp phép
sao chụp, học sinh, sinh viên thực hiện nghĩa
vụ trả tiền thù lao vì hành vi sao chụp cho tổ
chức quản lý tập thể quyền sao chép để tổ chức
này phân phối lại tiền thù lao lại cho chủ sở
hữu quyền theo thỏa thuận giữa các bên. Vì thế,
hoạt động cấp phép sao chụp sẽ bảo vệ quyền
tài sản của chủ sở hữu quyền tác giả trước các
hành vi sao chụp bất hợp pháp, đảm bảo quyền
thụ hưởng tiền thù lao và khuyến khích cho tác
giả đồng thời là chủ sở hữu quyền tác giả thêm
động lực và kinh phí sáng tác những tác phẩm
mới có chất lượng.
Hoạt động cấp phép sao chụp trong hệ thống
giáo dục khi đạt hiệu quả sẽ góp phần đảm bảo
chính sách, chủ trương của nhà nước về bảo vệ
quyền tác giả được tuân thủ, hạn chế những hành
vi xâm phạm quyền tác giả. Từ đó nhà nước cũng
giảm gánh nặng trong việc xử lý vi phạm quyền
sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, việc cấp phép sao
chụp tác phẩm giúp cho học sinh, sinh viên có
cơ hội tiếp cận nguồn tác phẩm phong phú một
cách dễ dàng và hợp pháp với chi phí hợp lý.
Hoạt động cấp phép sao chụp tạo ra môi trường
sử dụng tác phẩm một cách lành mạnh trong hệ
thống giáo dục, nâng cao ý thức của học sinh,
sinh viên biết tôn trọng thành quả sáng tạo của
tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, góp phần đào
tạo những công dân có trách nhiệm để xây dựng
xã hội Việt Nam văn minh và tri thức.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Văn Bảy. Tài kiệu học tập DL101-VN. Cục
Sở hữu trí tuệ. 2012;p. 6.
[2] Đạo luật Paris. Công ước Bern về bảo hộ tác phẩm
văn học và nghệ thuật; 28/9/1979.
[3] Lê Nết. Quyền sở hữu trí tuệ. TP. Hồ Chí Minh: Nhà
xuất bản Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh; 2006;
tr. 78.
[4] Luật Sở hữu trí tuệ số 19/VBHN-VPQH ngày 18 tháng
12 năm 2013 của văn phòng Quốc hội nước CHXHCN
Việt Nam thông qua ngày 18 tháng 12 năm 2013. Luật
Sở hữu trí tuệ năm 2009 (được sửa đổi, bổ sung năm
2013); 2013.
[5] Nguyễn Ngọc Lâm, Lê Thị Nam Giang, Nguyễn Thị
Bích Ngọc. Về quyền photocopy trong môi trường
giáo dục. Tạp chí Khoa học pháp lý. 2007;39:3.
[6] International Federation of Reproduction Rights.
IFRRO BOARD REPORT 2013. World Intellectual
Property Organization and International Federation of
Reproduction Rights. 2013;p. 2.
34