Giáo trình môn Công nghệ chế tạo máy

Giáo trình 
Công nghệ chế tạo máy 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
Ch−¬ng 1 
 c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 
1.1- Më ®Çu 
 Ngµnh ChÕ t¹o m¸y ®ãng vai trß quan träng trong viÖc s¶n xuÊt ra c¸c thiÕt bÞ, 
c«ng cô cho mäi ngµnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, t¹o tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó c¸c ngµnh 
nµy ph¸t triÓn m¹nh h¬n. V× vËy, viÖc ph¸t triÓn KH - KT trong lÜnh vùc C«ng nghÖ 
chÕ t¹o m¸y cã ý nghÜa hµng ®Çu nh»m thiÕt kÕ, hoµn thiÖn vµ vËn dông c¸c ph−¬ng 
ph¸p chÕ t¹o, tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. 
 C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y lµ mét lÜnh vùc khoa häc kü thuËt cã nhiÖm vô nghiªn 
cøu, thiÕt kÕ vµ tæ chøc thùc hiÖn qu¸ tr×nh chÕ t¹o s¶n phÈm c¬ khÝ ®¹t c¸c chØ tiªu 
kinh tÕ kü thuËt nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn quy m« s¶n xuÊt cô thÓ. 
 Mét mÆt C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y lµ lý thuyÕt phôc vô cho c«ng viÖc chuÈn bÞ 
s¶n xuÊt vµ tæ chøc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ nhÊt. MÆt kh¸c, nã lµ m«n häc nghiªn cøu 
c¸c qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c bÒ mÆt chi tiÕt vµ l¾p r¸p chóng thµnh s¶n phÈm. 
 C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y lµ mét m«n häc liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a lý thuyÕt vµ thùc 
tiÔn s¶n xuÊt. Nã ®−îc tæng kÕt tõ thùc tÕ s¶n xuÊt tr¶i qua nhiÒu lÇn kiÓm nghiÖm ®Ó 
kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, råi ®−îc ®em øng dông vµo s¶n xuÊt ®Ó gi¶i 
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ phøc t¹p h¬n, khã kh¨n h¬n. V× thÕ, ph−¬ng ph¸p nghiªn 
cøu C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y ph¶i lu«n liªn hÖ chÆt chÏ víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thùc tÕ. 
 Ngµy nay, khuynh h−íng tÊt yÕu cña ChÕ t¹o m¸y lµ tù ®éng hãa vµ ®iÒu khiÓn 
qu¸ tr×nh th«ng qua viÖc ®iÖn tö hãa vµ sö dông m¸y tÝnh tõ kh©u chuÈn bÞ s¶n xuÊt 
tíi khi s¶n phÈm ra x−ëng. 
 §èi t−îng nghiªn cøu cña C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y lµ chi tiÕt gia c«ng khi nh×n 
theo khÝa c¹nh h×nh thµnh c¸c bÒ mÆt cña chóng vµ quan hÖ l¾p ghÐp chóng l¹i thµnh 
s¶n phÈm hoµn chØnh. 
 §Ó lµm c«ng nghÖ ®−îc tèt cÇn cã sù hiÓu biÕt s©u réng vÒ c¸c m«n khoa häc 
c¬ së nh−: Søc bÒn vËt liÖu, Nguyªn lý m¸y, Chi tiÕt m¸y, M¸y c«ng cô, Nguyªn lý 
c¾t, Dông cô c¾t v.v... C¸c m«n häc TÝnh to¸n vµ thiÕt kÕ ®å g¸, ThiÕt kÕ nhµ m¸y c¬ 
khÝ, Tù ®éng hãa qu¸ tr×nh c«ng nghÖ sÏ hç trî tèt cho m«n häc C«ng nghÖ chÕ t¹o 
m¸y vµ lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi m«n häc nµy. 
 M«n häc C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y kh«ng nh÷ng gióp cho ng−êi häc n¾m v÷ng 
c¸c ph−¬ng ph¸p gia c«ng c¸c chi tiÕt cã h×nh d¸ng, ®é chÝnh x¸c, vËt liÖu kh¸c nhau 
vµ c«ng nghÖ l¾p r¸p chóng thµnh s¶n phÈm, mµ cßn gióp cho ng−êi häc kh¶ n¨ng 
ph©n tÝch so s¸nh −u, khuyÕt ®iÓm cña tõng ph−¬ng ph¸p ®Ó chän ra ph−¬ng ph¸p gia 
c«ng thÝch hîp nhÊt, biÕt chän qu¸ tr×nh c«ng nghÖ hoµn thiÖn nhÊt, vËn dông ®−îc kü 
thuËt míi vµ nh÷ng biÖn ph¸p tæ chøc s¶n xuÊt tèi −u ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. 
Môc ®Ých cuèi cïng cña C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y lµ nh»m ®¹t ®−îc: chÊt 
l−îng s¶n phÈm, n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
1
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
1.2- qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ 
 1.2.1- Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt 
 Nãi mét c¸ch tæng qu¸t, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh con ng−êi t¸c ®éng vµo 
tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó biÕn nã thµnh s¶n phÈm phôc vô cho lîi Ých cña con ng−êi. 
 §Þnh nghÜa nµy rÊt réng, cã thÓ bao gåm nhiÒu giai ®o¹n. VÝ dô, ®Ó cã mét s¶n 
phÈm c¬ khÝ th× ph¶i qua c¸c giai ®o¹n: Khai th¸c quÆng, luyÖn kim, gia c«ng c¬ khÝ, 
gia c«ng nhiÖt, l¾p r¸p v.v... 
 NÕu nãi hÑp h¬n trong mét nhµ m¸y c¬ khÝ, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh tæng 
hîp c¸c ho¹t ®éng cã Ých ®Ó biÕn nguyªn liÖu vµ b¸n thµnh phÈm thµnh s¶n phÈm cã 
gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh, bao gåm c¸c qu¸ tr×nh chÝnh nh−: ChÕ t¹o ph«i, gia c«ng c¾t 
gät, gia c«ng nhiÖt, kiÓm tra, l¾p r¸p vµ c¸c qu¸ tr×nh phô nh−: vËn chuyÓn, chÕ t¹o 
dông cô, söa ch÷a m¸y, b¶o qu¶n trong kho, ch¹y thö, ®iÒu chØnh, s¬n lãt, bao b×, 
®ãng gãi v.v... TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh trªn ®−îc tæ chøc thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé nhÞp 
nhµng ®Ó cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc liªn tôc. 
Sù ¶nh h−ëng cña c¸c qu¸ tr×nh nªu trªn ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña qu¸ tr×nh 
s¶n xuÊt cã møc ®é kh¸c nhau. ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt ®Õn chÊt l−îng, n¨ng suÊt cña 
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ nh÷ng qu¸ tr×nh cã t¸c ®éng lµm thay ®æi vÒ tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt 
cña ®èi t−îng s¶n xuÊt, ®ã chÝnh lµ c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ. 
 1.2.2- Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ 
 Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trùc tiÕp lµm thay ®æi 
tr¹ng th¸i vµ tÝnh chÊt cña ®èi t−îng s¶n xuÊt. 
§èi víi s¶n xuÊt c¬ khÝ, sù thay ®æi tr¹ng th¸i vµ tÝnh chÊt bao gåm: 
 - Thay ®æi tr¹ng th¸i h×nh häc (kÝch th−íc, h×nh d¸ng, vÞ trÝ t−¬ng quan 
gi÷a c¸c bé phËn cña chi tiÕt...) 
 - Thay ®æi tÝnh chÊt (tÝnh chÊt c¬ lý nh− ®é cøng, ®é bÒn, øng suÊt d−...) 
 * Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ bao gåm: 
 - Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ t¹o ph«i: h×nh thµnh kÝch th−íc cña ph«i tõ vËt liÖu 
b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh− ®óc, hµn, gia c«ng ¸p lùc ... 
 - Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng c¬: lµm thay ®æi tr¹ng th¸i h×nh häc vµ c¬ 
lý tÝnh líp bÒ mÆt. 
 - Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ nhiÖt luyÖn: lµm thay ®æi tÝnh chÊt c¬ lý cña vËt 
liÖu chi tiÕt cô thÓ t¨ng ®é cøng, ®é bÒn. 
 - Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ l¾p r¸p: t¹o ra mét vÞ trÝ t−¬ng quan x¸c ®Þnh gi÷a 
c¸c chi tiÕt th«ng qua c¸c mèi l¾p ghÐp gi÷a chóng ®Ó t¹o thµnh s¶n phÈm hoµn thiÖn. 
 Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ cho mét ®èi t−îng s¶n xuÊt (chi tiÕt) ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh 
phï hîp víi c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l−îng vµ n¨ng suÊt cña ®èi t−îng. X¸c ®Þnh qu¸ 
tr×nh c«ng nghÖ hîp lý råi ghi thµnh v¨n kiÖn c«ng nghÖ th× c¸c v¨n kiÖn c«ng 
nghÖ ®ã gäi lµ quy tr×nh c«ng nghÖ. 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
2
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
1.3- c¸c thµnh phÇn cña quy tr×nh c«ng nghÖ 
 1.3.1- Nguyªn c«ng 
 Nguyªn c«ng lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, ®−îc hoµn thµnh mét 
c¸ch liªn tôc t¹i mét chç lµm viÖc do mét hay mét nhãm c«ng nh©n thùc hiÖn. 
 ë ®©y, nguyªn c«ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi 3 ®iÒu kiÖn c¬ b¶n, ®ã lµ hoµn thµnh vµ 
tÝnh liªn tôc trªn ®èi t−îng s¶n xuÊt vµ vÞ trÝ lµm viÖc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quy 
tr×nh c«ng nghÖ nÕu chóng ta thay ®æi 1 trong 3 ®iÒu kiÖn trªn th× ta ®· chuyÓn sang 
mét nguyªn c«ng kh¸c. 
 VÝ dô: TiÖn trôc cã h×nh nh− sau: 
NÕu ta tiÖn ®Çu A råi 
trë ®Çu ®Ó tiÖn ®Çu B (hoÆc 
ng−îc l¹i) th× vÉn thuéc 
mét nguyªn c«ng v× vÉn 
®¶m b¶o tÝnh chÊt liªn tôc 
vµ vÞ trÝ lµm viÖc. Nh−ng 
nÕu tiÖn ®Çu A cho c¶ lo¹t 
xong råi míi trë l¹i tiÖn ®Çu 
A B
B còng cho c¶ lo¹t ®ã th× thµnh hai nguyªn c«ng v× ®· kh«ng ®¶m b¶o ®−îc tÝnh liªn 
tôc, cã sù gi¸n ®o¹n khi tiÖn c¸c bÒ mÆt kh¸c nhau trªn chi tiÕt. HoÆc tiÖn ®Çu A ë 
m¸y nµy, ®Çu B tiÖn ë m¸y kh¸c th× râ rµng ®· hai nguyªn c«ng v× vÞ trÝ lµm viÖc ®· 
thay ®æi. 
 Nguyªn c«ng lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ. ViÖc chän sè l−îng 
nguyªn c«ng sÏ ¶nh h−ëng lín ®Õn chÊt l−îng vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, viÖc ph©n chia 
qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ra thµnh c¸c nguyªn c«ng cã ý nghÜa kü thuËt vµ kinh tÕ. 
 * ý nghÜa kü thuËt: Mçi mét ph−¬ng ph¸p c¾t gät cã mét kh¶ n¨ng c«ng nghÖ 
nhÊt ®Þnh (kh¶ n¨ng vÒ t¹o h×nh bÒ mÆt còng nh− chÊt l−îng ®¹t ®−îc). V× vËy, xuÊt 
ph¸t tõ yªu cÇu kü thuËt vµ d¹ng bÒ mÆt cÇn t¹o h×nh mµ ta ph¶i chän ph−¬ng ph¸p 
gia c«ng t−¬ng øng hay nãi c¸ch kh¸c chän nguyªn c«ng phï hîp. 
 VÝ dô: Ta kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc viÖc tiÖn c¸c cæ trôc vµ phay r·nh then ë 
cïng mét chç lµm viÖc. TiÖn c¸c cæ trôc ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y tiÖn, phay r·nh then 
thùc hiÖn trªn m¸y phay. 
 * ý nghÜa kinh tÕ: Khi thùc hiÖn c«ng viÖc, tïy thuéc møc ®é phøc t¹p cña 
h×nh d¹ng bÒ mÆt, tïy thuéc sè l−îng chi tiÕt cÇn gia c«ng, ®é chÝnh x¸c, chÊt l−îng 
bÒ mÆt yªu cÇu mµ ta ph©n t¸n hoÆc tËp trung nguyªn c«ng nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o 
sù c©n b»ng cho nhÞp s¶n xuÊt, ®¹t hiÖu qña kinh tÕ nhÊt. 
 VÝ dô: Trªn mét m¸y, kh«ng nªn gia c«ng c¶ th« vµ tinh mµ nªn chia gia c«ng 
th« vµ tinh trªn hai m¸y. V× khi gia c«ng th« cÇn m¸y cã c«ng suÊt lín, n¨ng suÊt cao, 
kh«ng cÇn chÝnh x¸c cao ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ (lÊy phÇn lín l−îng d−); khi gia c«ng 
tinh th× cÇn m¸y cã ®é chÝnh x¸c cao ®Ó ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu kü thuËt cña chi tiÕt. 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
3
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
 1.3.2- G¸ 
 Tr−íc khi gia c«ng, ta ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ t−¬ng quan gi÷a chi tiÕt so víi m¸y, 
dông cô c¾t vµ t¸c dông lªn chi tiÕt mét lùc ®Ó chèng l¹i sù xª dÞch do lùc c¾t vµ c¸c 
yÕu tè kh¸c g©y ra khi gia c«ng nh»m ®¶m b¶o chÝnh x¸c vÞ trÝ t−¬ng quan ®ã. Qu¸ 
tr×nh nµy ta gäi lµ qu¸ tr×nh g¸ ®Æt chi tiÕt. 
 G¸ lµ mét phÇn cña nguyªn c«ng, ®−îc hoµn thµnh trong mét lÇn g¸ ®Æt chi 
tiÕt. Trong mét nguyªn c«ng cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu lÇn g¸. 
 VÝ dô: §Ó tiÖn c¸c mÆt trô bËc A, B, C ta thùc hiÖn 2 lÇn g¸: 
A B C - LÇn g¸ 1: G¸ lªn 2 mòi chèng 
t©m vµ truyÒn m«men quay b»ng tèc 
®Ó gia c«ng c¸c bÒ mÆt C vµ B. 
 - LÇn g¸ 2: §æi ®Çu ®Ó gia c«ng bÒ 
mÆt B (v× mÆt nµy ch−a ®−îc gia c«ng 
ë lÇn g¸ tr−íc do ph¶i l¾p víi tèc). 
 1.3.3- VÞ trÝ 
 VÞ trÝ lµ mét phÇn cña nguyªn c«ng, ®−îc x¸c ®Þnh bëi mét vÞ trÝ t−¬ng quan 
gi÷a chi tiÕt víi m¸y hoÆc gi÷a chi tiÕt víi dông cô c¾t. Mét lÇn g¸ cã thÓ cã mét 
hoÆc nhiÒu vÞ trÝ. 
 VÝ dô: Khi phay b¸nh r¨ng b»ng dao phay ®Þnh h×nh, mçi lÇn phay mét r¨ng, 
hoÆc khoan mét lç trªn chi tiÕt cã nhiÒu lç ®−îc gäi lµ mét vÞ trÝ (mét lÇn g¸ cã nhiÒu 
vÞ trÝ). Cßn khi phay b¸nh r¨ng b»ng dao phay l¨n r¨ng, mçi lÇn phay lµ mét vÞ trÝ 
(nh−ng do tÊt c¶ c¸c r¨ng ®Òu ®−îc gia c«ng nªn lÇn g¸ nµy cã mét vÞ trÝ). 
 1.3.4- B−íc 
 B−íc còng lµ mét phÇn cña nguyªn c«ng khi thùc hiÖn gia c«ng mét bÒ mÆt 
(hoÆc mét tËp hîp bÒ mÆt) sö dông mét dông cô c¾t (hoÆc mét bé dông cô) víi chÕ 
®é c«ng nghÖ (v, s, t) kh«ng ®æi. 
 Mét nguyªn c«ng cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu b−íc. 
VÝ dô: Còng lµ gia c«ng hai ®o¹n trôc nh−ng nÕu gia c«ng ®ång thêi b»ng hai 
dao lµ mét b−íc; cßn gia c«ng b»ng mét dao trªn tõng ®o¹n trôc lµ hai b−íc. 
* Khi cã sù trïng b−íc (nh− tiÖn b»ng 3 dao cho 3 bÒ mÆt cïng mét lóc), thêi 
gian gia c«ng chØ cÇn tÝnh cho mét bÒ mÆt gia c«ng cã chiÒu dµi lín nh¸t. 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
4
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
 1.3.5- §−êng chuyÓn dao 
 §−êng chuyÓn dao lµ mét phÇn cña b−íc ®Ó hít ®i mét líp vËt liÖu cã cïng 
chÕ ®é c¾t vµ b»ng cïng mét dao. 
 Mçi b−íc cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu ®−êng chuyÓn dao. 
 VÝ dô: §Ó tiÖn ngoµi mét mÆt trô cã thÓ dïng cïng mét chÕ ®é c¾t, cïng mét 
dao ®Ó hít lµm nhiÒu lÇn; mçi lÇn lµ mét ®−êng chuyÓn dao. 
 1.3.6- §éng t¸c 
 §éng t¸c lµ mét hµnh ®éng cña c«ng nh©n ®Ó ®iÒu khiÓn m¸y thùc hiÖn viÖc 
gia c«ng hoÆc l¾p r¸p. 
 VÝ dô: BÊm nót, quay ô dao, ®Èy ô ®éng ... 
 §éng t¸c lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ. 
 ViÖc ph©n chia thµnh ®éng t¸c rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®Þnh møc thêi gian, nghiªn cøu 
n¨ng suÊt lao ®éng vµ tù ®éng hãa nguyªn c«ng. 
1.4- c¸c d¹ng s¶n xuÊt vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt 
 D¹ng s¶n xuÊt lµ mét kh¸i niÖm cho ta h×nh dung vÒ quy m« s¶n xuÊt mét s¶n 
phÈm nµo ®ã. Nã gióp cho viÖc ®Þnh h−íng hîp lý c¸ch tæ chøc kü thuËt - c«ng nghÖ 
còng nh− tæ chøc toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 
 C¸c yÕu tè ®Æc tr−ng cña d¹ng s¶n xuÊt: 
 - S¶n l−îng. 
 - TÝnh æn ®Þnh cña s¶n phÈm. 
 - TÝnh lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 
 - Møc ®é chuyªn m«n hãa trong s¶n xuÊt. 
 Tïy theo c¸c yÕu tè trªn mµ ng−êi ta chia ra 3 d¹ng s¶n xuÊt: 
 - §¬n chiÕc 
 - Hµng lo¹t 
 - Hµng khèi. 
 1.4.1- D¹ng s¶n xuÊt ®¬n chiÕc 
 D¹ng s¶n xuÊt ®¬n chiÕc cã ®Æc ®iÓm lµ: 
 - S¶n l−îng hµng n¨m Ýt, th−êng tõ mét ®Õn vµi chôc chiÕc. 
 - S¶n phÈm kh«ng æn ®Þnh do chñng lo¹i nhiÒu. 
 - Chu kú chÕ t¹o kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh. 
 §èi víi d¹ng s¶n xuÊt nµy ta ph¶i tæ chøc kü thuËt vµ c«ng nghÖ nh− sau: 
 - Sö dông c¸c trang thiÕt bÞ, dông cô c«ng nghÖ v¹n n¨ng ®Ó ®¸p øng tÝnh 
®a d¹ng cña s¶n phÈm. 
 - Yªu cÇu tr×nh ®é thî cao, thùc hiÖn ®−îc nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau. 
 - Tµi liÖu h−íng dÉn c«ng nghÖ chØ lµ nh÷ng nÐt c¬ b¶n, th−êng lµ d−íi 
d¹ng phiÕu tiÕn tr×nh c«ng nghÖ. 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
5
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
 1.4.2- D¹ng s¶n xuÊt hµng lo¹t 
 D¹ng s¶n xuÊt hµng lo¹t cã ®Æc ®iÓm lµ: 
 - S¶n l−îng hµng n¨m kh«ng qu¸ Ýt. 
 - S¶n phÈm t−¬ng ®èi æn ®Þnh. 
 - Chu kú chÕ t¹o ®−îc x¸c ®Þnh. 
 Tïy theo s¶n l−îng vµ møc ®é æn ®Þnh s¶n phÈm mµ ta chia ra d¹ng s¶n xuÊt 
lo¹t nhá, lo¹t võa, lo¹t lín. S¶n xuÊt lo¹t nhá rÊt gÇn vµ gièng víi s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, 
cßn s¶n xuÊt lo¹t lín rÊt gÇn vµ gièng s¶n xuÊt hµng khèi. 
 1.4.3- D¹ng s¶n xuÊt hµng khèi 
D¹ng s¶n xuÊt hµng khèi cã ®Æc ®iÓm lµ: 
 - S¶n l−îng hµng n¨m rÊt lín. 
 - S¶n phÈm rÊt æn ®Þnh. 
 - Tr×nh ®é chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cao. 
 §èi víi d¹ng s¶n xuÊt nµy ta ph¶i tæ chøc kü thuËt vµ c«ng nghÖ nh− sau: 
 - Trang thiÕt bÞ, dông cô c«ng nghÖ th−êng lµ chuyªn dïng. 
 - Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®−îc thiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n chÝnh x¸c, ghi thµnh c¸c 
tµi liÖu c«ng nghÖ cã néi dung cô thÓ vµ tØ mØ. 
 - Tr×nh ®é thî ®øng m¸y kh«ng cÇn cao nh−ng ®ßi hái ph¶i cã thî ®iÒu 
chØnh m¸y giái. 
 - Tæ chøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn. 
 D¹ng s¶n xuÊt hµng khèi cho phÐp ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ tiªn 
tiÕn, cã ®iÒu kiÖn c¬ khÝ hãa vµ tù ®éng hãa s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn tæ chøc c¸c ®−êng 
d©y gia c«ng chuyªn m«n hãa. C¸c m¸y ë d¹ng s¶n xuÊt nµy th−êng ®−îc bè trÝ theo 
theo thø tù nguyªn c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ. 
 Chó ý lµ viÖc ph©n chia thµnh ba d¹ng s¶n xuÊt nh− trªn chØ mang tÝnh t−¬ng 
®èi. Trong thùc tÕ, ng−êi ta cßn chia c¸c d¹ng s¶n xuÊt nh− sau: 
 - S¶n xuÊt ®¬n chiÕc vµ lo¹t nhá. 
 - S¶n xuÊt hµng lo¹t. 
 - S¶n xuÊt lo¹t lín vµ hµng khèi. 
 Ngoµi ra, cÇn ph¶i n¾m v÷ng c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt ®Ó sö dông thÝch 
hîp cho c¸c d¹ng s¶n xuÊt kh¸c nhau. 
 Trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o s¶n phÈm c¬ khÝ th−êng ®−îc thùc hiÖn theo hai h×nh 
thøc tæ chøc s¶n xuÊt lµ: s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn vµ kh«ng theo d©y chuyÒn. 
1-4-4. H×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt 
1 H×nh thøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn th−êng ®−îc ¸p dông ë quy m« s¶n 
xuÊt hµng lo¹t lín vµ hµng khèi. 
 §Æc ®iÓm: 
 - M¸y ®−îc bè trÝ theo thø tù c¸c nguyªn c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, nghÜa 
 Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
6
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
lµ mçi nguyªn c«ng ®−îc hoµn thµnh t¹i mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. 
 - Sè l−îng chç lµm viÖc vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¹i mét chç lµm viÖc ph¶i ®−îc 
x¸c ®Þnh hîp lý ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé vÒ thêi gian gi÷a c¸c nguyªn c«ng trªn c¬ së 
nhÞp s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn. 
 NhÞp s¶n xuÊt lµ kho¶ng thêi gian lÆp l¹i chu kú gia c«ng hoÆc l¾p r¸p, nghÜa lµ 
trong kho¶ng thêi gian nµy tõng nguyªn c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®−îc thùc hiÖn 
®ång bé vµ sau kho¶ng thêi gian Êy mét ®èi t−îng s¶n xuÊt ®−îc hoµn thiÖn vµ ®−îc 
chuyÓn ra khái d©y chuyÒn s¶n xuÊt. 
2 H×nh thøc s¶n xuÊt kh«ng theo d©y chuyÒn th−êng ®−îc ¸p dông ë quy 
m« s¶n xuÊt lo¹t nhá. 
 §Æc ®iÓm: 
 - C¸c nguyªn c«ng cña qóa tr×nh c«ng nghÖ ®−îc thùc hiÖn kh«ng cã sù rµng 
buéc lÉn nhau vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm. M¸y ®−îc bè trÝ theo kiÓu, lo¹i vµ kh«ng phô 
thuéc vµo thø  ... rõ ®i l−îng d− tÝnh to¸n ë cét 
6 sÏ ®−îc kÝch th−íc tÝnh to¸n cña nguyªn c«ng s¸t tr−íc. TiÕp tôc cho ®Õn hÕt. 
 Cét 8: Hµng cuèi cïng [tøc « X(8)] ghi theo dung sai cña b¶n vÏ, tÊt c¶ c¸c « 
cßn l¹i cña cét ®−îc tra theo sæ tay. 
 Cét 9, 10: Hµng cuèi cïng [tøc « X(9), X(10)] ghi theo c¸c kÝch th−íc giíi h¹n 
cña b¶n vÏ. Cßn c¸c « cßn l¹i th× ®−îc ghi theo c¸ch sau: 
 - §èi víi mÆt ngoµi: LÊy kÝch th−íc tÝnh to¸n ë cét 7 ®em quy trßn (tïy 
theo hµng sè cã nghÜa cña dung sai) råi ghi vµo cét 10. Sau ®ã, lÊy kÝch th−íc giíi h¹n 
ë cét 10 céng víi dung sai sÏ ®−îc kÝch th−íc ë cét 9. 
 - §èi víi mÆt ngoµi: LÊy kÝch th−íc tÝnh to¸n ë cét 7 ®em quy trßn (lÊy 
gi¶m ®i mét ®¬n vÞ) råi ghi vµo cét 9. Sau ®ã, lÊy kÝch th−íc giíi h¹n ë cét 9 trõ ®i 
dung sai sÏ ®−îc kÝch th−íc ë cét 10. 
 Cét 11, 12: Ghi kÕt qu¶ vµo c¸c « theo c«ng thøc: 
 - §èi víi mÆt ngoµi: Zb min = amin - bmin; Zb max = amax - bmax
- §èi víi mÆt trong: Zb min = bmax - amax; Zb max = bmin - bmin
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
115
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
Céng tÊt c¶ l−îng d− ë cét 11 ta cã ®−îc l−îng d− tæng céng lín nhÊt Z0 max 
[tøc « I(11)], céng tÊt c¶ l−îng d− ë cét 12 ta cã ®−îc l−îng d− tæng céng lín nhÊt Z0 
min [tøc « I(12)]. 
KiÓm tra l¹i kÕt qu¶ tÝnh b»ng c«ng thøc: δz = Zb max - Zb min = δa - δb
VÝ dô: CÇn gia c«ng trôc tõ ph«i liÖu ban ®Çu lµ ph«i c¸n, kÝch th−íc ®¹t ®−îc 
sau khi gia c«ng sÏ lµ D = 350 - 0,215. C¸c b−íc gia c«ng, gi¸ trÞ ®Ó tÝnh to¸n l−îng d− 
gia c«ng ®−îc cho ë b¶ng sau. H·y bæ sung nh÷ng sè liÖu cßn thiÕu (in ®Ëm). 
C¸c yÕu tè t¹o thµnh 
l−îng d− (µm). 
Gi¸ trÞ tÝnh 
to¸n 
KÝch th−íc 
giíi h¹n 
(mm) 
L−îng d− 
giíi h¹n 
(µm) 
Thø tù 
gia c«ng 
Rz 
T 
ρ 
ε 
Zb min 
(µm) 
K.th−íc
(mm)
Dung
sai 
T 
(µm)
Max Min Max Min 
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) 
Ph«i 3000 5500 - - 367,495 20000 388 368 - - 
TiÖn th« 50 50 105 1000 17300 350,195 1350 351,55 350,2 36450 17800 
TiÖn tinh - - - - 410 349,785 215 350 349,785 1550 415 
Chó ý: - V× lµ mÆt ®èi xøng nªn l−îng d− tÝnh to¸n sÏ lµ 2Zb min chø kh«ng cßn lµ Zb 
min, kh«ng ®−îc chia 2. 
 - ViÖc quy trßn gi¸ trÞ l−îng d− tÝnh to¸n lµ theo hµng sè cã nghÜa cña dung sai. 
NÕu lµ mÆt ngoµi th× lÊy lªn mét ®¬n vÞ; nÕu lµ mÆt trong th× lÊy gi¶m ®i mét ®¬n vÞ. 
 7.3.3- Chän ph«i vµ ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i 
 Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, ph«i th−êng ®−îc chän theo hai h−íng sau: 
 - Theo h×nh d¹ng chi tiÕt gia c«ng, víi c¸ch nµy ph«i cã h×nh d¹ng vµ kÝch 
th−íc gÇn nh− chi tiÕt hoµn chØnh. Lóc ®ã, chi phÝ gia c«ng sÏ ®−îc gi¶m xuèng 
nh−ng cã thÓ chi phÝ s¶n xuÊt ph«i sÏ lín, ®Æc biÖt lµ víi s¶n xuÊt ®¬n chiÕc vµ lo¹t 
nhá (vÝ dô nh− ph«i cña trôc khuûu). 
 - Theo c¸c ph«i liÖu ®−îc s¶n xuÊt s½n, sö dông réng r·i (ph«i c¸n). Tr−êng 
hîp nµy th× cã thÓ l−îng d− gia c«ng sÏ kh¸ lín, dÉn ®Õn chi phÝ gia c«ng cao nh−ng 
cã −u ®iÓm lµ chi phÝ cho viÖc chÕ t¹o ph«i thÊp. 
ViÖc chän lo¹i vµ ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i lµ mét vÊn ®Ò tæng hîp nh»m môc 
®Ých ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ - kü thuËt. Ph−¬ng ¸n ph«i hîp lý nhÊt lµ ph−¬ng ¸n cã 
tæng phÝ tæn Ýt nhÊt. 
 Lùa chän ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i cã thÓ c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau: 
 - C¨n cø vµo vËt liÖu chÕ t¹o chi tiÕt. VÝ dô nh− chi tiÕt b»ng gang th× dïng 
ph−¬ng ph¸p ®óc; b»ng thÐp th× dïng ph−¬ng ph¸p c¸n, rÌn, dËp, ®óc... 
 - C¨n cø vµo h×nh d¹ng chi tiÕt vµ yªu cÇu kü thuËt. Chi tiÕt cã h×nh d¹ng 
phøc t¹p th× dïng ph−¬ng ph¸p ®óc; chi tiÕt ®¬n gi¶n, kÝch th−íc lín th× dïng c¸n... 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
116
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
 - C¨n cø vµo d¹ng s¶n xuÊt. NÕu s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lo¹t nhá th× dïng ®óc 
trong khu«n c¸t, ®óc thñ c«ng, hµn, rÌn; s¶n xuÊt lo¹t lín, hµng khèi th× dïng ®óc ¸p 
lùc, ®óc trong khu«n kim lo¹i... 
 - C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ. Xem xÐt ®iÒu kiÖn kü thuËt nhµ m¸y s¶n 
xuÊt cã cho phÐp gia c«ng ®−îc c¸c lo¹i ph«i nµo, tõ ®ã t×m h−íng lùa chän ph−¬ng 
ph¸p chÕ t¹o ph«i. 
7.4- X¸c ®Þnh tr×nh tù gia c«ng hîp lý 
 Khi thiÕt kÕ QTCN gia c«ng chi tiÕt m¸y ph¶i chó ý x¸c ®Þnh hîp lý tiÕn tr×nh 
c«ng nghÖ øng víi c¸c bÒ mÆt cña chi tiÕt, sao cho chu kú gia c«ng hoµn chØnh mét 
chi tiÕt lµ ng¾n nhÊt, gãp phÇn h¹n chÕ chi phÝ gia c«ng, ®¶m b¶o hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. 
 C¬ së cña viÖc x¸c ®Þnh tr×nh tù gia c«ng hîp lý lµ tiÕn tr×nh c«ng nghÖ gia 
c«ng c¸c chi tiÕt ®iÓn h×nh: cµng, hép, trôc, b¹c, b¸nh r¨ng vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ. 
 * C¸c nguyªn t¾c khi x¸c ®Þnh tr×nh tù gia c«ng hîp lý: 
 - Chän chuÈn th« vµ c¸ch thùc hiÖn nguyªn c«ng thø nhÊt thËt cÈn thËn. 
 - TiÕp ®ã x¸c ®Þnh tr×nh tù c¸c nguyªn c«ng sau vµ chän chuÈn tinh. 
 - C¨n cø vµo yªu cÇu ®é chÝnh x¸c vµ ®é nh¸m bÒ mÆt mµ chän ph−¬ng 
ph¸p gia c«ng lÇn cuèi cña c¸c bÒ mÆt quan träng. 
 VÝ dô: Ta cÇn gia c«ng mét lç cã yªu yªu cÇu ®¹t cÊp chÝnh x¸c 7, Ra = 1,25. 
Khi ®ã, víi s¶n xuÊt lo¹t nhá ta cã thÓ dïng tr×nh tù: Khoan - KhoÐt - Doa; hay Khoan 
- TiÖn - Mµi. NÕu s¶n xuÊt lo¹t lín th× cã thÓ dïng: Khoan - Chuèt. 
 - Cè g¾ng b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt vÒ chuÈn tinh. 
 - Chó ý tíi c¸c nguyªn c«ng cã thÓ sinh ra phÕ phÈm. Nh÷ng nguyªn c«ng 
nµy nªn ®Æt tr−íc ®Ó tr¸nh l·ng phÝ hoÆc bè trÝ thªm viÖc kiÓm tra trung gian. 
 - Chó ý tíi nh÷ng nguyªn c«ng dÔ sinh ra biÕn d¹ng (nh− gia c«ng th«, 
nhiÖt luyÖn). T¸ch nh÷ng nguyªn c«ng nµy khái nguyªn c«ng gia c«ng tinh hoÆc thªm 
vµo quy t×nh nh÷ng nguyªn c«ng chØnh söa nh− n¾n th¼ng... 
 - Cè g¾ng gi¶m sè lÇn g¸, t¨ng sè vÞ trÝ trong mçi lÇn g¸. 
7.5- thiÕt kÕ nguyªn c«ng 
 7.5.1- Chän m¸y 
 Khi gia c«ng c¾t gät, m¸y c¾t ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c nguyªn t¾c sau: 
 - M¸y ®−îc chän ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn ®−îc ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®· 
x¸c ®Þnh, øng víi chi tiÕt gia c«ng. 
 - M¸y ®−îc chän ph¶i ®¶m b¶o ®¹t yªu cÇu chÊt l−îng gia c«ng. Th«ng 
th−êng chän m¸y cã cÊp chÝnh x¸c lín h¬n cÊp chÝnh x¸c cÇn thùc hiÖn tõ 1 ÷ 2 cÊp. 
 - C«ng suÊt vµ ph¹m vi ®iÒu chØnh th«ng sè c«ng nghÖ cña m¸y ph¶i t¹o 
®iÒu kiÖn gia c«ng tèt, nghÜa lµ ®¹t chÊt l−îng vµ n¨ng suÊt gia c«ng tèt. 
 - Tïy thuéc vµo d¹ng s¶n xuÊt mµ chän m¸y cho hîp lý. Víi s¶n xuÊt lo¹t 
nhá, ta sö dông m¸y v¹n n¨ng; víi s¶n xuÊt lín ta dïng c¸c m¸y chuyªn dïng. 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
117
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
 7.5.2- Chän chuÈn, ph−¬ng ¸n g¸ ®Æt ph«i vµ trang bÞ c«ng nghÖ 
 Chän chuÈn c«ng nghÖ nh»m ®¶m b¶o g¸ ®Æt ph«i ®¹t hiÖu qu¶ kü thuËt vµ 
kinh tÕ cao. Ph«i ®−îc g¸ ®Æt víi trang bÞ c«ng nghÖ tiªu chuÈn, trang bÞ c«ng nghÖ tæ 
hîp tõ c¸c bé phËn tiªu chuÈn hay trang bÞ c«ng nghÖ chuyªn dïng. 
 7.5.3- X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè c«ng nghÖ 
 Th«ng sè c«ng nghÖ c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh c¾t gät ®èi víi chi tiÕt m¸y lµ: vËn 
tèc c¾t, sè vßng quay, l−îng ch¹y dao, chiÒu s©u c¾t, sè lÇn c¾t. 
 Gi¸ trÞ cña c¸c th«ng sè c«ng nghÖ phô thuéc tõng ph−¬ng ph¸p gia c«ng, tõng 
lo¹i m¸y, tõng kiÓu trang bÞ c«ng nghÖ vµ tÝnh chÊt cña vËt liÖu gia c«ng. 
 ViÖc x¸c ®Þnh th«ng sè c«ng nghÖ trong thùc tÕ chñ yÕu b»ng ®å thÞ hoÆc tra 
trong sæ tay, råi ®èi chiÕu víi ph¹m vi gi¸ trÞ thùc trªn m¸y, kÕt hîp víi viÖc kiÓm tra 
l¹i c«ng suÊt vµ n¨ng suÊt gia c«ng. 
 §Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng gia c«ng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tèi −u 
cña th«ng sè c«ng nghÖ. Nãi chung, khi gia c«ng th« th× môc tiªu chñ yÕu lµ ®¹t n¨ng 
suÊt gia c«ng cao; ng−îc l¹i khi gia c«ng tinh th× môc tiªu l¹i lµ chÊt l−îng gia c«ng. 
 7.5.4- X¸c ®Þnh thêi gian gia c«ng 
 Thêi gian gia c«ng ®−îc x¸c ®Þnh ®¶m b¶o nguyªn t¾c tËn dông víi hiÖu qu¶ 
cao nhÊt vèn thêi gian lµm viÖc cña trang thiÕt bÞ, dông cô c«ng nghÖ vµ søc lao ®éng. 
 Trong thùc tÕ, th−êng x¸c ®Þnh thêi gian gia c«ng theo hai ph−¬ng ph¸p lµ bÊm 
giê vµ dùa vµo ®Þnh møc tiªu chuÈn. Nãi chung, ph−¬ng ph¸p bÊm giê s¸t thùc tÕ h¬n 
nªn ®¹t hiÖu qu¶ tèt h¬n v× thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trong qu¸ 
tr×nh gia c«ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së quan s¸t, ph©n tÝch tõng ®éng t¸c. 
 7.5.5- X¸c ®Þnh sè l−îng m¸y vµ c«ng nh©n 
 Sè l−îng m¸y cÇn thiÕt cho mét nguyªn c«ng ®−îc x¸c ®Þnh theo tæng khèi 
l−îng cña nguyªn c«ng, tÝnh ra tæng giê m¸y cÇn thiÕt, ®èi víi s¶n l−îng quy ®Þnh vµ 
vèn thêi gian lµm viÖc thùc tÕ hµng n¨m cña mét m¸y tïy theo chÕ ®é lµm viÖc hµng 
ngµy (mÊy ca/ngµy). 
m.T
k.T
M
M
m= 
víi, + Tm lµ tæng giê m¸y cÇn thiÕt ®Ó gia c«ng s¶n l−îng chi tiÕt (giê/n¨m). 
 + k lµ hÖ sè xÐt ®Õn kh¶ n¨ng v−ît ®Þnh møc, t¨ng n¨ng suÊt (k = 0,9 ÷ 0,95). 
 + TM lµ vèn thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña mét m¸y theo chÕ ®é mét ca s¶n xuÊt 
hµng ngµy (TM = 2200 giê/n¨m). 
 + m lµ sè ca s¶n xuÊt hµng ngµy (m = 1 ÷ 3). 
 + M lµ sè m¸y tÝnh to¸n cÇn thiÕt cho nguyªn c«ng. 
 Sè l−îng c«ng nh©n cÇn thiÕt cho nguyªn c«ng còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së 
tæng khèi l−îng lao ®éng cña nguyªn c«ng hµng n¨m vµ vèn thêi gian lµm viÖc thùc 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
118
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
tÕ cña mét c«ng nh©n hµng n¨m theo chÕ ®é mét ca s¶n xuÊt hµng ngµy. 
C
n
T
k.T
R = 
víi, + Tn lµ tæng giê ng−êi cÇn thiÕt cho c¶ s¶n l−îng (giê/n¨m). 
 + TC lµ vèn thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña mét c«ng nh©n theo chÕ ®é mét ca s¶n 
xuÊt hµng ngµy (TC = 2000 giê/n¨m). 
7.6- ®Þnh møc tÝnh chÊt kinh tÕ - kü thuËt 
 Mét ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ bao giê còng ®−îc so s¸nh, ph©n tÝch vÒ mÆt kinh tÕ. 
Muèn chän ®óng ph−¬ng h−íng, biÖn ph¸p ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ h¹ gi¸ thµnh trong 
ph¶i cã nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt ®Ó ®¸nh gi¸. 
 7.6.1- ChØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt 
 ChØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt bao gåm: 
 c ChØ tiªu vÒ thêi gian T 
 ChØ tiªu kü thuËt vÒ thêi gian lµ thêi gian cÇn ®ñ ®Ó hoµn thµnh mét c«ng viÖc 
nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh th−êng cña nhµ m¸y (ph©n x−ëng) cã tÝnh ®Õn 
kinh nghiÖm vµ nh÷ng thµnh tùu míi vÒ kü thuËt còng nh− vÒ tæ chøc s¶n xuÊt. 
* Thêi gian gia c«ng tõng chiÕc: Ttc = T0 + Tph + Tpv + T tn
trong ®ã, + T0: thêi gian c¬ b¶n. Thêi gian nµy cÇn thiÕt ®Ó biÕn ®æi trùc tiÕp h×nh 
d¹ng, kÝch th−íc vµ tÝnh chÊt c¬ lý cña chi tiÕt gia c«ng vµ cã thÓ thùc hiÖn b»ng tay 
hay m¸y, cã c«ng thøc tÝnh cho tõng nguyªn c«ng. 
 + Tph: thêi gian phô, lµ thêi gian c«ng nh©n thao t¸c ®Ó cã thÓ hoµn thµnh 
c«ng viÖc c¬ b¶n vµ ®−îc lÆp l¹i sau mét chi tiÕt hay mét nhãm chi tiÕt mµ khi ®ã 
kh«ng t¸c ®éng ®Õn h×nh d¹ng, kÝch th−íc vµ tÝnh chÊt cña chi tiÕt nh−: thêi gian g¸, 
th¸o chi tiÕt, ®o l−êng... 
 Tnc = T0 + Tph, lµ thêi gian nguyªn c«ng. 
 + Tpv: thêi gian phôc vô tr«ng nom cho m¸y lµm viÖc, cã thÓ phôc vô vÒ kü 
thuËt nh−: ®æi dông cô, söa ®¸, mµi dao... hay phôc vô vÒ tæ chøc nh−: tra dÇu, bµn 
giao ca, quÐt dän... ncpv T.100
ba
 T
+= , víi a, b lµ c¸c hÖ sè tû lÖ thêi gian (tra sæ tay). 
 + Ttn: lµ thêi gian nghØ ng¬i tù nhiªn theo nhu cÇu cÇn thiÕt cña con ng−êi. 
 ncpv T.100
c
 T = 
 VËy, thêi gian gia c«ng tõng chiÕc lµ: nctc T100
cba
1T ⎟⎠
⎞⎜⎝
⎛ +++= 
* NÕu gia c«ng hµng lo¹t chi tiÕt, cÇn cã thî ®iÒu chØnh th× ta cã thªm thêi gian 
chuÈn bÞ kÕt thóc, bao gåm nh÷ng viÖc cã liªn quan ®Õn viÖc chuÈn bÞ ®Ó gia c«ng 
mét lo¹t chi tiÕt vµ thu dän khi kÕt thóc nh−: ®iÒu chØnh m¸y, dông cô c¾t, ®å g¸ l¾p... 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
119
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
n
T
 T T cbkttclo¹t tc += , víi n lµ sè chi tiÕt trong lo¹t. 
 d ChØ tiªu vÒ n¨ng suÊt Q ®èi víi mét nguyªn c«ng hoÆc c¶ s¶n phÈm. 
 ChØ tiªu kü thuËt vÒ n¨ng suÊt Q lµ n¨ng suÊt lao ®éng x¸c ®Þnh b»ng sè l−îng 
s¶n phÈm ®−îc chÕ t¹o ra trong mét ®¬n vÞ thêi gian. 
 k.
T
m
Q
tc
= (tõng chiÕc), hoÆc k.
T
m
Q
t¹lotc
= (hµng lo¹t) 
víi, m lµ thêi gian (mét ca, giê hay phót). 
 7.6.2- Gi¸ thµnh s¶n phÈm 
 Mét ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt kinh tÕ, nghÜa lµ chän 
ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ kinh tÕ nhÊt sÏ dÉn ®Õn gi¸ thµnh h¹. §Ó ®¸nh gi¸ ta ph¶i tÝnh 
gi¸ thµnh s¶n phÈm chi tiÕt: 
G = A.n + B = f(nhiÒu yÕu tè). 
víi, + A: lµ phÝ tæn th−êng xuyªn cho mçi chi tiÕt nh− vËt liÖu, khÊu hao, l−¬ng c«ng 
nh©n..., dï s¶n l−îng nhiÒu hay Ýt th× phÝ tæn nµy vÉn kh«ng ®æi. 
 + B: lµ phÝ tæn cè ®Þnh nh− l−¬ng c«ng nh©n ®iÒu chØnh m¸y, ®å g¸, thiÕt bÞ 
chuyªn dïng... tÝnh cho tõng chi tiÕt, phÝ tæn nµy cµng nhá khi x cµng lín. 
Tõ ®ã, ta cã gi¸ thµnh mét s¶n phÈm: g = G/n, dùa vµo ®©y mµ ta ®¸nh gi¸ vµ 
chän ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ cã gi¸ thµnh thÊp nhÊt. 
 Gi¶ sö, ta cã hai ph−¬ng ¸n 
c«ng nghÖ víi gi¸ thµnh s¶n 
phÈm ®−îc biÓu diÔn bëi c¸c 
®−êng G1 vµ G2. 
G1 
G2 
B1 
B2 
n1 n2 n3n'2 
n
H×nh 7.3- Gi¸ thµnh s¶n phÈm.
G
 Râ rµng, nÕu sè l−îng chi 
tiÕt cÇn gia c«ng n < n1, ta chän 
ph−¬ng ¸n G1. Cßn nÕu n > n1 
th× chän ph−¬ng ¸n G2. 
 Tuy nhiªn, do chi phÝ cè 
®Þnh B phô thuéc vµo n nªn ®Õn 
mét gi¸ tÞ nµo ®ã th× c¸c ®−êng 
G1 vµ G2 ph¶i t¨ng lªn mét l−îng 
 nµo ®ã (l−îng t¨ng nµy b»ng víi chi phÝ cè ®Þnh t¨ng thªm). §Õn lóc ®ã, ta l¹i ph¶i 
xÐt tiÕp ph−¬ng ¸n nµo cã gi¸ thµnh thÊp h¬n th× chän. 
 7.6.3- BiÖn ph¸p t¨ng n¨ng suÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm 
 Nãi ®Õn n¨ng suÊt vµ h¹ gi¸ thµnh lµ mét ph¹m trï rÊt réng, cã thÓ ph¹m vi kü 
thuËt, ph¹m vi tæ chøc hoÆc kÕt hîp c¶ hai mÆt ®ã l¹i. 
 Trong thùc tÕ cã thÓ ¸p dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p t¨ng n¨ng suÊt vµ h¹ gi¸ thµnh 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
120
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 
 Gi¸o tr×nh: C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y L−u ®øc b×nh 
gia c«ng qua c¸ch gi¶m ®¹i l−îng thêi gian c¬ b¶n T0 vµ thêi gian phô Tph. 
 Ta cã: 
t.S.n
z.L
S.n
i.L
S.v.1000
i.L.D.
T0 ==π= 
trong ®ã, L: chiÒu dµi c¾t (mm). 
 v: tèc ®é c¾t (m/ph). 
 S: l−îng ch¹y dao (mm/v). 
 n: sè vßng quay cña trôc chÝnh (v/ph). 
 i: sè lÇn ch¹y dao. 
 t: chiÒu s©u c¾t (mm). 
 z: l−îng d− gia c«ng c¬ (mm). 
 c BiÖn ph¸p gi¶m thêi gian c¬ b¶n T0
 - N©ng cao ®é chÝnh x¸c cña ph«i v× ph«i chÕ t¹o cã l−îng d− ®Òu, chÝnh x¸c th× 
i gi¶m. Ph«i ®−îc xö lý nhiÖt (ram, ñ, th−êng hãa) ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn c¾t gät dÔ dµng. 
 - Rót ng¾n chiÒu dµi ch¹y dao b»ng c¸ch: dïng nhiÒu dao, chän l−îng ¨n tíi vµ 
tho¸t ra cña dao mét c¸ch hîp lý. 
 - T¨ng chÕ ®é c¾t (chän tmax, Smax ®¶m b¶o ®é bãng bÒ mÆt, t¨ng vËn tèc c¾t 
nh−ng vÉn ®¶m b¶o tuæi bÒn kinh tÕ cña dông cô c¾t, ®¶m b¶o chÊt l−îng gia c«ng). 
 - Gia c«ng nhiÒu bÒ mÆt cïng mét lóc b»ng dao ®Þnh h×nh hoÆc b»ng nhiÒu dao 
thùc hiÖn trªn c¸c m¸y tù ®éng vµ b¸n tù ®éng nhiÒu trôc. 
 d BiÖn ph¸p gi¶m thêi gian phô Tph
 - Gi¶m thêi gian g¸ ®Æt chi tiÕt gia c«ng b»ng c¸ch dïng c¸c c¬ cÊu kÑp nhanh 
(khÝ nÐn, dÇu Ðp), g¸ ®Æt tù ®éng ®¹t kÝch th−íc, dïng ®å g¸ v¹n n¨ng ®iÒu chØnh. 
 - Lµm cho thêi gian phô trïng víi thêi gian m¸y nh− dïng ®å g¸ bµn quay, g¸ 
phay kiÓu ®i vÒ cïng c¾t, phay liªn tôc, kiÓm tra tù ®éng, cÊp ph«i tù ®éng. 
 - C¬ khÝ hãa, tù ®éng hãa qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, gi¶m thêi gian vËn chuyÓn chi 
tiÕt, gi¶m thêi gian dõng m¸y ®Ó ®o, dïng m¸y ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh... 
 - Dïng dao chuyªn dïng ®Ó gia c«ng ®−îc nhiÒu bÒ mÆt, gi¶m thêi gian thay 
dao, ®iÒu chØnh dao... 
 - Tæ chøc lµm viÖc hîp lý. 
Khoa C¬ khÝ - Tr−êng §¹i häc B¸ch khoa 
121
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -