Giáo trình Kinh tế công cộng

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o 
Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i hµ néi 
Chñ biªn: TS. NguyÔn V¨n Song 
Gi¸o tr×nh 
KINH TÕ c«ng céng 
hµ néi - 2005 
Danh môc nh÷ng ch÷ viÕt t¾t 
MRTSKL TØ lÖ thay thÕ biªn kü thuËt gi÷a vèn vµ lao ®éng 
MP S¶n phÈm biÓn 
MRSXY TØ lÖ thay thÕ biªn gi÷a hµng ho¸ X vµ hµng ho¸ Y 
MRT TØ lÖ chuyÓn ®æi biªn 
MU Tho¶ dông (h÷u dông) biªn 
MB Lîi Ých biªn 
MC Chi phÝ biªn 
MSC Chi phÝ biªn x/ héi 
DWL MÊt tr¾ng cña x/ héi 
MEC Chi phÝ ngo¹i øng 
MPC Chi phÝ biªn cña h/ng 
HHCC Hµng ho¸ c«ng céng 
HHTN Hµng ho¸ t− nh©n 
WTP B»ng lßng tr¶ 
DNCC Doanh nghiÖp c«ng céng 
DNTN Doanh nghiÖp t− nh©n 
BHYT B¶o hiÓm y tÕ 
bhxh B¶o hiÓm x/ héi 
bhtn B¶o hiÓm t− nh©n 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kinh tế Công cộng 5 
Lêi nãi ®Çu 
NÒn kinh tÕ thÞ tr−êng t¹o ra sù c¹nh tranh quyÕt liÖt gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, 
tiªu dïng hµng ho¸ dÞch vô. Sù c¹nh tranh tù nã ®em l¹i lîi Ých cho x. héi d−íi gãc ®é 
hiÖu qu¶ Pareto. Nh−ng trong mét nÒn kinh tÕ, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch 
vô ®Òu cã thÓ cã ®−îc mét thÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o. Hµng ho¸, dÞch vô c«ng céng 
lµ mét trong nh÷ng lo¹i hµng ho¸ ®ã. Hµng ho¸ c«ng céng cã hai ®Æc ®iÓm quan träng 
®ã lµ: kh«ng cã sù c¹nh tranh trong sö dông, kh«ng cã tÝnh chÊt lo¹i trõ trong qu¸ tr×nh 
sö dông. Chi phÝ biªn khi cã thªm mét ng−êi sö dông hµng ho¸ c«ng céng thuÇn tuý 
kh«ng t¨ng, nh−ng lîi Ých biªn cã thÓ t¨ng. ChÝnh v× vËy mµ viÖc cung cÊp, tiªu thô hµng 
ho¸ c«ng céng cã nh÷ng ®Æc thï riªng kh¸c víi hµng ho¸ vµ dÞch vô t− nh©n. NÕu c¬ chÕ 
thÞ tr−êng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ chñ yÕu th«ng qua "bµn tay v« h×nh" th× c¬ chÕ phi thÞ 
tr−êng l¹i lµ sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña chÝnh phñ ë nh÷ng lÜnh vùc mµ thÞ tr−êng kh«ng 
thÓ ®iÒu tiÕt hoÆc ®iÒu tiÕt kh«ng hiÖu qu¶. Víi nh÷ng lý do trªn, viÖc trang bÞ cho sinh 
viªn kinh tÕ vµ b¹n ®äc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ c¸c quy luËt, hµnh vi øng xö cña 
ng−êi tiªu dïng, ng−êi cung cÊp vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ®ã ®èi víi hµng hãa c«ng 
céng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n−íc lµ yªu cÇu hÕt søc cÇn 
thiÕt. 
§Ó ®¸p øng yªu cÇu cÊp b¸ch ®ã, bé m«n Kinh tÕ, khoa Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn n«ng 
th«n tiÕn hµnh biªn so¹n gi¸o tr×nh "Kinh tÕ c«ng céng". 
Gi¸o tr×nh Kinh tÕ c«ng céng ®−îc chia lµm s¸u ch−¬ng: 
Ch−¬ng I: NÒn kinh tÕ hçn hîp vµ khu vùc kinh tÕ c«ng céng 
Ch−¬ng II: C¬ së ho¹t ®éng kinh tÕ c«ng céng ®èi víi chÝnh phñ 
Ch−¬ng III: Lý thuyÕt vÒ kinh tÕ häc phóc lîi 
Ch−¬ng IV: Lý thuyÕt vÒ chi tiªu c«ng céng 
Ch−¬ng V: C¸c ch−¬ng tr×nh chi tiªu cña chÝnh phñ 
Ch−¬ng VI: Lý thuyÕt vÒ thuÕ 
MÆc dï ®. cã nhiÒu cè g¾ng, nh−ng ch¾c ch¾n gi¸o tr×nh nµy kh«ng tr¸nh ®−îc 
mét sè thiÕu sãt vµ h¹n chÕ. T¸c gi¶ mong nhËn ®−îc nh÷ng ®ãng gãp ch©n thµnh, quý 
b¸u cña c¸c ®ång nghiÖp, anh chÞ em sinh viªn vµ ®«ng ®¶o b¹n ®äc. 
 Hµ Néi, ngµy 1 th¸ng 10 n¨m 2004 
 Chñ biªn: TS. NguyÔn V¨n Song 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kinh tế Công cộng 6 
Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t 
MRTS
KL
 TØ lÖ thay thÕ biªn kü thuËt gi÷a vèn vµ lao ®éng 
MP S¶n phÈm biªn 
MRS
XY
 TØ lÖ thay thÕ biªn gi÷a hµng ho¸ X vµ hµng ho¸ Y 
MRT TØ lÖ chuyÓn ®æi biªn 
MU Tho¶ dông (h÷u dông) biªn 
MB Lîi Ých biªn 
MC Chi phÝ biªn 
MSC Chi phÝ biªn x. héi 
DWL MÊt tr¾ng cña x. héi 
MEC Chi phÝ ngo¹i øng 
MPC Chi phÝ biªn cña h.ng 
HHCC Hµng ho¸ c«ng céng 
HHTN Hµng ho¸ t− nh©n 
WTP B»ng lßng tr¶ 
DNCC Doanh nghiÖp c«ng céng 
DNTN Doanh nghiÖp t− nh©n 
BHYT B¶o hiÓm y tÕ 
bhxh B¶o hiÓm x. héi 
bhtn B¶o hiÓm t− nh©n 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kinh tế Công cộng 7 
Môc lôc 
Ch−¬ng Môc Trang 
Lêi nãi ®Çu 
I NÒn kinh tÕ hçn hîp vµ khu vùc kinh tÕ c«ng céng 1 
 1. 1 §èi t−îng nghiªn cøu cña kinh tÕ häc c«ng céng 1 
 1. 2 ChÝnh phñ vµ vai trß cña ChÝnh phñ 2 
 1. 3 Mé sè m« h×nh kinh tÕ vµ nÒn kinh tÕ hçn hîp 3 
 1.4 Nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ hµnh vi 
cña ChÝnh phñ 
5 
 1.5 Nh÷ng khuyÕt tËt trong ®iÒu hµnh kinh tÕ cña ChÝnh phñ 6 
 1.6 Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña khu vùc kinh tÕ c«ng 
céng 
7 
II 
C¬ së ho¹t ®éng kinh tÕ c«ng céng ®èi víi ChÝnh phñ 
11 
 2.1 HiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng c¹nh tranh 11 
 2.2 Nh÷ng thÊt b¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¬ së ®iÒu 
hµnh cña ChÝnh phñ 
17 
 2.3 Ph©n phèi l¹i vµ hµng ho¸ khuyÕn dông c¬ s¬ ®iÒu hµnh 
cña ChÝnh phñ 
22 
 2.4 Hai c¸ch ®¸nh gi¸ vÒ vai trß cña chÝnh phñ 23 
III Lý thuyÕt vÒ kinh tÕ häc phóc lîi 26 
 3.1 Kh¸i niÖm vµ chøc n¨ng 26 
3.2 Lùa chän cña x. héi 32 
IV Lý thuyÕt vÒ chi tiªu c«ng céng 37 
 4.1 Hµng ho¸ c«ng céng vµ hµng ho¸ t− nh©n do c«ng céng 
cung cÊp 
37 
 4. 2 Lùa chän c«ng céng 47 
 4.3 M« h×nh x¸c ®Þnh møc HHCC tèi −u 49 
 4.4 S¶n xuÊt c«ng céng vµ bé m¸y hµnh chÝnh 51 
V C¸c ch−¬ng tr×nh chi tiªu cña chÝnh phñ 60 
 5.1 Ph©n tÝch chÝnh s¸ch chi tiªu 60 
 5.2 Ch¨m sãc søc khoÎ 66 
 5.3 C¬ së cña chÝnh phñ trong viÖc cung cÊp tµi chÝnh, ®iÒu 
tiÕt ch¨m sãc søc khoÎ 
67 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kinh tế Công cộng 8 
 5.4 B¶o hiÓm søc khoÎ 69 
 5.5 Quèc phßng 70 
 5.6 B¶o hiÓm x. héi 74 
 5.7 Ch−¬ng tr×nh phóc lîi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp 75 
 5.8 Gi¸o dôc 77 
VI Lý thuyÕt vÒ thuÕ 83 
 6.1 PhÇn giíi thiÖu 83 
 6.2 Ph¹m vi ¶nh h−ëng cña thuÕ 88 
 6.3 Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn ph©n tÝch ph¹m vi ¶nh h−ëng 
cña thuÕ 
96 
 6.4 ThuÕ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong tiªu dïng 98 
 6.5 ThuÕ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong cung lao ®éng 107 
 6.6 ChÕ ®é thuÕ tèi −u 112 
 Tµi liÖu tham kh¶o 123 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................7 
Chương I 
NỀN KINH TẾ HỖN HỢP VÀ KHU VỰC KINH TẾ CÔNG CỘNG 
1. ðỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG 
1.1. Nghiên cứu những hoạt ñộng của khu vực công cộng và tổ chức những 
hoạt ñộng kinh tế công cộng 
Kinh tế học nghiên cứu trả lời câu hỏi: vì sao các cá nhân, hoặc một nhóm người 
(sản xuất hoặc tiêu dùng) ra các quyết ñịnh và làm như thế nào trong các quyết ñịnh sử 
dụng và phân phối nguồn lực con người và nguồn lực tự nhiên một cách hiệu quả nhất. 
Kinh tế học chia ra hai phần: Kinh tế vi mô nghiên cứu hành vi ứng xử của các cá 
nhân hoặc một nhóm cá nhân (người sản xuất và người tiêu dùng) nhằm ñạt ñược các 
mục tiêu của họ; nghiên cứu các bộ phận hoạt ñộng trong kinh tế thị trường và sự vận 
dụng các quy luật khách quan vào các hoạt ñộng kinh tế vi mô. Kinh tế vĩ mô nghiên 
cứu hoạt ñộng, các ứng xử của toàn bộ nền kinh tế và các công cụ ñiều hành nền kinh 
tế. Nó nhấn mạnh tới sự tương tác trong nền kinh tế tổng thể. 
Nói một cách ñầy ñủ, kinh tế học là môn khoa học của sự lựa chọn. Nó nghiên 
cứu, giải quyết những vấn ñề mà con người và xã hội lựa chọn như thế nào ñể sử dụng 
nguồn tài nguyên khan hiếm một cách có hiệu quả và phân phối các sản phẩm hàng hoá, 
dịch vụ cho các thành viên trong xã hội tiêu dùng cả thời hiện tại và thời tương lai. 
Kinh tế công cộng nghiên cứu các hoạt ñộng kinh tế của khu vực công cộng (chủ 
yếu là các chương trình chi tiêu của Chính phủ) và tổ chức các hoạt ñộng, chi tiêu của 
Chính phủ sao cho có hiệu quả nhất dưới góc ñộ toàn xã hội, không riêng cho một cá 
nhân và ñơn vị nào. 
1.2. Tìm hiểu và dự ñoán những hậu quả mà các hoạt ñộng của Chính phủ có 
thể gây ra 
Hoạt ñộng của Chính phủ rất ña dạng, là cơ quan ñiều hành trên tầm vĩ mô, Chính 
phủ có rất nhiều công việc và chính sách phải ban hành trong một năm. Các chính sách 
này không bao giờ thoả mãn ñược mọi góc ñộ của xã hội. ðặc biệt là vấn ñề công bằng 
và hiệu quả. Khi ñánh thuế một sản phẩm nào ñó, ai sẽ là người thực chất phải chịu 
thuế? Người tiêu dùng hay người sản xuất hoặc cả hai. Như chúng ta ñã biết, chính sách 
thuế thường không chỉ làm giảm lợi nhuận của công ty mà một phần thuế còn chuyển 
cho người tiêu dùng phải chịu. Việc Chính phủ thay ñổi chế ñộ tuổi nghỉ hưu sẽ có hậu 
quả gì về an toàn xã hội? Hậu quả của việc thu học phí ở các trường công? Hậu quả của 
việc tăng giảm lãi suất ngân hàng và tỉ giá hối ñoái? Hậu quả của việc huy ñộng vốn 
trong dân ñể ñầu tư cho các công trình của Chính phủ? 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................8 
Các kết quả của các chính sách của Chính phủ thường rất khó ñánh giá một cách 
chính xác. Ngay cả khi các chính sách này ñã ñược thực hiện, mặc dù vậy vẫn còn nhiều 
ý kiến tranh luận về tác dụng của nó. 
1.3. ðánh giá các phương án chính sách 
ðể ñánh giá ñược các phương án chính sách chúng ta không chỉ hiểu biết hậu quả 
của các phương án chính sách, mà còn cần ñưa ra những chuẩn mực ñể ñánh giá chính 
sách một cách cụ thể. Các bước ñể ñánh giá một phương án chính sách ñược tiến hành 
như sau: 
− Trước tiên phải xác ñịnh mục tiêu chủ yếu của các chính sách của Chính phủ 
là gì? trong giai ñoạn nào? 
− Bước tiếp theo là xác ñịnh mức ñộ các phương án nhằm ñáp ứng ñược mục 
tiêu, tiêu chuẩn của chính sách. 
− Dự ñoán, ñánh giá hậu quả và các ảnh hưởng của chúng trong phạm vi xã hội, 
kinh tế, môi trường ñặc biệt là giữa sự công bằng xã hội và hiệu quả kinh tế. 
2. CHÍNH PHỦ VÀ VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ 
2.1. Chính phủ là ai 
Tất cả chúng ta ñều có một số ý tưởng chung nào ñó về các cơ quan nhà nước như: 
Quốc hội và các cơ quan lập pháp tại chính quyền trung ương cũng như ñịa phương, chủ 
tịch nước, chủ tịch các tỉnh, huyện và toà án các cấp. 
ðiều gì là sự khác biệt chủ yếu giữa Chính phủ và các cơ quan tư nhân? 
Có hai ñiểm cần phân biệt ñó là: 
Thứ nhất: Những người chịu trách nhiệm các cơ quan công lập do dân bầu ra. 
Tính hợp pháp của những người ñược giữ chức vụ ñược phát sinh trực tiếp, hoặc gián 
tiếp từ quá trình bầu cử. Ngược lại, những người quản lý công ty tư nhân do cổ ñông 
bầu ra, hoặc do ban quản trị chọn lựa. 
Thứ hai: Chính phủ ñược giao một số quyền hạn nhất ñịnh mà các công ty tư nhân 
không ñược giao. Ví dụ: Chính phủ có thể buộc các cá nhân, công ty phải ñóng thuế, ñi 
nghĩa vụ quân sự, thậm chí Chính phủ có quyền hạn chế một số hoạt ñộng của các công 
ty tư nhân. 
2.2. Vai trò của Chính phủ 
Thế kỷ 18 người ta cho rằng (ví dụ ở Pháp), Chính phủ có một vai trò tích cực 
trong việc xúc tiến thương mại và công nghiệp. 
Sang thế kỷ 19, John S. Mill và Nasau Senor ñưa ra lý thuyết Laissez faire. Thuyết 
này cho rằng, Chính phủ nên ñể cho khu vực kinh tế tư nhân tự hoạt ñộng. Cạnh tranh 
tự do sẽ phục vụ cho những lợi ích tốt và hiệu quả nhất của nền kinh tế, xã hội. 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................9 
Adam Smith cho ưu ñiểm của nền kinh tế hoàn toàn tự do cạnh tranh là “bàn tay 
vô hình”. Bàn tay vô hình của Adam Smith sẽ ñiều hành các công ty tư nhân cạnh 
tranh và tạo ra hiệu quả kinh tế cho xã hội. Karl Mark là người có ảnh hưởng nhất 
trong số những người ủng hộ vai trò lớn hơn của nhà nước trong việc kiểm soát tư liệu 
sản xuất. 
Chúng ta sẽ nghiên cứu sau những thất bại của nền kinh tế hoàn toàn tự do cạnh 
tranh do “bàn tay vô hình” ñiều khiển, những thất bại ñó là cơ sở, minh chứng cho một 
ñiều rằng có nhiều vấn ñề mà nền kinh tế thị trường hoàn hảo không thể giải quyết ñược 
một cách thoả ñáng. Hiệu quả Pareto mới chỉ giải quyết ñược vấn ñề hiệu quả kinh tế, 
còn các vấn ñề khác về công bằng và thất bại của nền kinh tế thị trường cạnh tranh hoàn 
hảo thì “bàn tay vô hình” không thể giải quyết ñược. 
Ngày nay, có rất nhiều quan ñiểm và mô hình quản lý nền kinh tế của một quốc 
gia. Nhưng quan ñiểm thịnh hành nhất hiện nay là Chính phủ can thiệp có giới hạn làm 
giảm bớt (nhưng không giải quyết ñược) các vấn ñề thất bại của nền kinh tế thị trường. 
Chính phủ nên có vai trò tích cực trong việc sử dụng toàn vẹn vấn ñề lao ñộng và giảm 
những mặt xấu nhất của sự ñói nghèo, nhưng doanh nghiệp tư nhân nên giữ vai trò trung 
tâm, hiệu quả trong nền kinh tế. 
3. MỘT SỐ MÔ HÌNH KINH TẾ VÀ NỀN KINH TẾ HỖN HỢP 
3.1. Mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung 
ðặc trưng cơ bản nhất của mô hình này là việc lựa chọn, quyết ñịnh 3 vấn ñề kinh 
tế cơ bản ñều do Chính phủ thực hiện (cơ chế mệnh lệnh áp ñặt từ trên xuống). Ưu ñiểm 
của nền kinh tế tổ chức theo mô hình kế hoạch hoá tập trung là quản lý tập trung thống 
nhất việc sử dụng nguồn lực nên ñã giải quyết ñược nhu cầu công cộng, xã hội và 
những cân ñối lớn của nền kinh tế. Hạn chế phân hoá giàu nghèo và ñảm bảo sự công bằng 
xã hội. Nhược ñiểm: Bộ máy quản lý cồng kềnh, quan liêu và hoạt ñộng kém hiệu quả. 
Tất cả những vấn ñề kinh tế cơ bản ñều do các cơ quan kế hoạch của Chính phủ quyết 
ñịnh nên chỉ cần sai sót nhỏ của các nhà kế hoạch sẽ dẫn ñến sự bất ổn ñịnh cho nền 
kinh tế. Trong thực tế, Chính phủ không ñủ sức làm toàn bộ các công việc này và nếu 
có thì cũng không hoàn toàn có hiệu quả. Người sản xuất và người tiêu dùng kém năng 
ñộng sáng tạo bởi họ không có quyền lựa chọn. Phân phối mang tính chất bình quân 
không xuất phát từ nhu cầu thị trường dẫn ñến tình trạng thừa thiếu hàng hoá một cách 
giả tạo. Do vậy việc khai thác sử dụng các nguồn lực kém hiệu quả, nền kinh tế phát 
triển chậm. 
3.2. Mô hình kinh tế thị trường 
ðặc trưng cơ bản của mô hình này là tất cả 3 vấn ñề kinh tế cơ bản ñều do thị 
trường quyết ñịnh (theo sự dẫn dắt của giá thị trường - “Bàn tay vô hình”). Ưu ñiểm: 
Người sản xuất và người tiêu dùng ñược quyền tự do lựa chọn và ra quyết ñịnh trong sản 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................10 
xuất tiêu dùng nên tính năng ñộng, chủ ñộng sáng tạo cao. Kích thích nâng cao năng suất, 
chất lượng và hiệu quả quá trình sản xuất kinh doanh, công nghệ kỹ thuật thường xuyên 
ñược ñổi mới. Phi tập trung hoá các quyền lực trên các phương diện các quyết ñịnh cho 
các chủ thể sản xuất. Khai thác sử dụng các nguồn lực có hiệu quả và thúc ñẩy tốc ñộ tăng 
trưởng kinh tế. Nhược ñiểm: Do cạnh tranh vì lợi nhuận và coi lợi nhuận là mục tiêu duy 
nhất nên dẫn ñến ô nhiễm môi trường (tự nhiên, kinh tế, xã hội). Phân hoá giàu nghèo và 
bất công xã hội ngày càng tăng. Mâu thuẫn quan hệ kinh tế với quan hệ truyền thống. 
Nhiều vấn ñề xã hội hết sức nan giải nảy sinh. Phát sinh nhiều rủi ro, tiêu cực... 
3.3. Mô hình kinh tế hỗn hợp 
 Mô hình kinh tế hỗn hợp là mô hình vừa phát huy ñược nhân tố khách quan (quy 
luật kinh tế thị trường) lại vừa coi trọng ñược nhân tố chủ quan (can thiệp của con 
người). ðó là sự kết hợp chặt chẽ giữa tác ñộng khách quan của thị trường với vai trò 
của Chính phủ. 
Ưu ñiểm của mô hình này là phát huy ñược những ưu ñiểm và hạn chế ñến mức 
thấp nhất các tồn tại của hai mô hình trên nên việc khai thác sử dụng các nguồn lực có 
hiệu quả hơn, nền kinh tế phát triển nhanh và ổn ñịnh. Do vậy người ta cho rằng: ñây là 
mô hình có hiệu quả nhất và ñược nhiều nước trên thế giới áp dụng. Tuy nhiên, tuỳ ñiều 
kiện cụ thể của mỗi nước mà vận dụng vai trò của thị trường và Chính phủ cho phù hợp. 
Ngày nay, một số nước tư bản phát triển có một nền kinh tế hỗn hợp như Mỹ, 
Anh, Nhật...trong khi nhiều hoạt ñộng kinh tế do các hãng tư nhân thực hiện, thì Chính 
phủ cũng thực hiện nhiều hoạt ñộng kinh tế khác. Thêm vào ñó Chính phủ còn làm thay 
ñổi hoặc tác ñộng ñến khu vực kinh tế tư nhân một cách cố ý hoặc không cố ý bằng 
nhiều loại quy chế, thu ... của xã hội thì thuế tỉ lệ và thuế luỹ tiến tạo ra sự mất 
trắng của xã hội trong ñó thuế luỹ tiến tạo ra sự mất trắng nhiều hơn. ðiều này không có 
gì mâu thuẫn vì chúng ta ñã kết luận phần trước là sự mất trắng liên quan ñến tác ñộng 
thay thế. Vì thuế suất cận biên cao hơn của thuế luỹ tiến so với thuế suất cận biên của 
thuế tỉ lệ cho nên thuế luỹ tiến tạo ra sự mất trắng nhiều hơn so với thuế tỉ lệ. 
Qua 3 kết luận trên chúng ta lại thấy ñược quy luật của sự ñánh ñổi giữa công 
bằng và hiệu quả trong các chính sách kinh tế xã hội của Chính phủ. 
6.2. Cơ cấu tối ưu của thuế thu nhập 
Hầu hết các nước phương Tây không sử dụng thuế có thuế suất luỹ tiến ñều vì tạo 
ra sự mất trắng của xã hội lớn. Sự mất trắng liên quan với hệ thống thuế gắn với quy mô 
của thuế suất cận biên. 
ðộ co dãn của cung lao ñộng và thuế suất 
Giả ñịnh Chính phủ áp dụng một thuế suất ñối với nhóm công nhân không có tay 
nghề và nhóm khác ñối với công nhân có tay nghề nhằm làm tăng tối ña ñộ hữu dụng xã 
hội. ðể làm ñược ñiều này, chính phủ phải ñịnh ra một thuế suất làm sao ñể sự mất mát 
về ñộ hữu dụng do tăng thu một ñồng (do tăng thuế suất) ñối nhóm này bằng ñúng sự 
mất mát ñộ hữu dụng do tăng thu một ñồng ñối với nhóm kia. 
Chúng ta biết rằng, tăng thuế suất cho một nhóm cá nhân nào ñó trong xã hội ñồng 
nghĩa với việc giảm tiền lương trả cho nhóm cá nhân ñó. Hình 20.6A thể hiện mối quan hệ 
giữa ñường hữu dụng là hàm của thuế suất. Khi mà thuế suất tăng thì ñộ hữu dụng sẽ giảm. 
ðộ hữu 
dụng 
của 
nhóm ðộ hữu dụng 
của nhóm A 
Thuế suất của nhóm A 
Hình 20.6A. Mối quan hệ ñộ hữu dụng của nhóm A với thuế suất 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................109 
Doanh thu thuế sẽ tăng do nâng thuế suất lên sẽ tăng theo lượng cung lao ñộng. 
Nhưng lại có tác ñộng gián tiếp: thuế suất cao hơn có thể làm giảm (hoặc tăng) lượng 
cung lao ñộng. Thu thuế nhờ thuế suất tăng sẽ là t*W*L, trong ñó t là thuế suất, W là 
tiền lương, L là lượng cung lao ñộng. Khi t tăng lên lượng thu thuế sẽ không tăng nhiều 
nếu lượng lao ñộng (L) giảm và lượng thu thuế sẽ tăng bằng tỉ lệ tăng thu thuế nếu L 
không ñổi. 
Trên thực tế, nếu L giảm ở mức ñủ, thì tổng thu thuế có thể giảm khi tăng t (thuế 
suất) (hình 20.6B). Quy mô giảm cung về lao ñộng ñược ño bằng ñộ co dãn của cung 
lao ñộng. ðộ co dãn của cung lao ñộng càng lớn thì phần tăng thu của Chính phủ nhờ 
tăng thuế suất càng nhỏ. 
Hình 20.6B. Mối quan hệ giữa thuế suất và thu nhập từ thuế 
Thuế suất tối ưu phải là thuế suất mà sự giảm ñộ hữu dụng do tăng thu một ñồng 
từ các nhóm lao ñộng là như nhau (hình 20.6C). Nhóm thu nhập thấp có ñộ hữu dụng 
thu nhập cận biên cao hơn (nhóm B trong hình) và tác ñộng này tự nó chỉ ra rằng nó có 
thuế suất thấp hơn. Nhưng nếu họ giảm lượng cung lao ñộng xuống thấp hơn nhóm 
khác thì thuế suất của họ lại cao hơn. Mặt khác, mô hình này cũng cho thấy rằng cung 
lao ñộng của các nhà quản lý, chuyên môn, ñiều hành có ñộ co dãn thấp hơn những 
người lao ñộng thông thường thì những người có thu nhập cao này phải bị ñánh thuế 
nặng hơn so với những nhóm người lao ñộng thông thường khác. 
Thu nhập 
từ thuế 
Hàm thu nhập 
của nhóm A 
Thuế suất 
Thuế suất 
Mất mát cận biên 
trong ñộ hữu dụng 
do tăng thêm một 
ñồng tiền thuế của 
nhóm B 
Mất mát cận biên 
trong ñộ hữu dụng 
do tăng thêm một 
ñồng tiền thuế của 
nhóm A 
MU 
Thu nhập cận 
biên 
tA tB 
Hình 20.6C. ðánh thuế tối ưu với các nhóm lao ñộng khác 
nhau 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................110 
t 1 1 
-- = k ----- + ----- 
P ηnd ηs 
6.3. Phân phối lại thông qua thuế hàng hoá 
Trong các phần trước chúng ta ñã nghiên cứu lý do ñiều chỉnh hệ thống thuế là 
chính phủ có thể phân phối lại thu nhập một cách có hiệu quả hơn, nhằm có ñược một 
xã hội công bằng hơn so với thuế khoán (Lum-sum tax). 
Vậy liệu chính phủ có nên sử dụng hệ thống thuế hàng hoá? Thuế hàng hoá có 
hiệu quả hơn thuế thu nhập không? Hệ thống thuế này có ñạt ñược mục tiêu phân phối 
tương tự thuế thu nhập không? Mất mát xã hội có ñược giảm ñi hay không? Hệ thống 
thuế sử dụng cả thuế hàng hoá và thuế thu nhập có hiệu quả hơn khi chỉ sử dụng hệ 
thống thuế thu nhập? 
a) Tính phi hiệu quả của thuế hàng hoá 
ðánh thuế tất cả ñầu ra (hàng hoá tiêu dùng cộng với hàng hoá ñầu tư) cùng một 
thuế suất là tương ñương như một loại thuế thu nhập. Từ ñó, chúng ta chỉ quan tâm 
ñánh thuế những hàng hoá khác nhau với các thuế suất khác nhau “thuế hàng hoá phân 
biệt”. 
Có thể kết luận rằng, nếu chúng ta có một hệ thống thuế thu nhập ñược xây dựng 
tốt thì việc thuế hàng hoá có thể bổ sung chút ít vào khả năng phân phối lại thu nhập. 
Xây dựng một hệ thống thuế thu nhập là một việc làm rất quan trọng. Ở một số 
nước, nạn trốn thuế thu nhập rất phổ biến, cách phân phối lại duy nhất hữu hiệu chỉ có 
thể thông qua ñánh thuế các loại hàng hoá do người giàu tiêu thụ. 
b) Các loại ý kiến phản ñối thuế hàng hoá phân biệt 
Thứ nhất: ðánh thuế phân biệt như vậy rất phức tạp về mặt hành chính, sự phân 
biệt các loại hàng hoá tiêu dùng khác nhau rất khó khăn, chi phí tốn kém và tạo ra sự bất 
bình ñẳng. 
Thứ hai: Nó mở ra khả năng ñể một số nhóm sử dụng hệ thống thuế ñể phân biệt 
ñối xử với các nhóm khác. 
c) Thuế Ramsey 
Frank Ramsey, (1920) không quan tâm tới phân phối lại, mà chỉ quan tâm xác 
ñịnh hiệu quả Pareto. Hay nói một cách khác, cơ cấu thuế nào làm tối thiểu hoá sự mất 
mát cho xã hội. 
Thuế Ramsey là thuế tỉ lệ thuận với tổng nghịch ñảo các ñộ co dãn của cung và cầu. 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................111 
Trong ñó: k là hệ số tỉ lệ phụ thuộc vào tổng lượng thu nhập mà Chính phủ muốn 
tăng lên; t là thuế suất trên một ñơn vị ñánh thuế; p là giá hàng hoá sau thuế; ηnd là ñộ 
co dãn của cầu; ηs là ñộ co dãn của cung. 
Nếu ñộ co dãn của cung, hoặc cầu là vô hạn (hoàn toàn co dãn) thì thuế sẽ ñơn 
giản là tỉ lệ nghịch với ñộ co dãn bù trừ của cầu hoặc cung. 
Hình 21.6 thể hiện mức thuế hàng hoá tối ưu ñòi hỏi rằng mức thuế tăng cận 
biên ñối với mỗi ñồng thu nhập cận biên tăng nên phải là như nhau cho mọi loại 
hàng hoá. Nếu có sự chênh lệch thì bằng cách ñiều chỉnh thuế suất ta có thể ñạt ñược 
ñiểm tối ưu. 
Thuế H. Hoá (ti) 
Thuế H. Hoá (ti) 
Thu 
từ 
thuế 
Hàm thu nhập 
B 
HH i HH j 
DWL biên 
Thu nhập cận 
biên 
Mất trắng thêm do 
tăng thêm 1 ñồng 
thu nhập thêm 
C 
Thuế H. Hoá (ti) 
DWL 
Mất trắng tăng 
cùng thuế suất 
A 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................112 
Hình 21.6. ðánh thuế hàng hoá tối ưu 
d) Cơ cấu thuế tối ưu có cầu phụ thuộc lẫn nhau 
Thuế thu nhập là thuế gây ra méo mó cho nền kinh tế vì nó làm cho các cá nhân có 
các quyết ñịnh không ñúng liên quan ñến khối lượng lao ñộng mà họ cung cấp. ðể sửa 
chữa những nhược ñiểm này nếu Chính phủ ñánh thuế hàng bổ sung ñối với giải trí và 
trợ cấp hàng bổ sung cho việc làm. Bằng cách ñó, chúng ta có thể giảm ñược mất mát 
do thuế thu nhập mang lại. Ví dụ, ñánh thuế thêm ñối với các mặt hàng giải trí, thể thao 
ñồng thời trợ cấp thêm vé tháng cho CBCNV sau khi ñánh thuế thu nhập. 
6.4. Thuế tối ưu và hiệu quả sản xuất 
Hình 22.6. Ảnh hưởng cân bằng của ñánh thuế hàng hoá 
Các loại thuế hàng tiêu dùng làm thay ñổi tỉ lệ thay thế cận biên (MRSXY) và tỉ lệ 
chuyển ñổi cận biên của cá nhân (MRTXY). 
Hình 22.6 thể hiện sự giảm phúc lợi (gây méo mó) của thuế hàng hoá. Nền kinh tế 
vẫn ở trên ñường năng lực sản xuất, nhưng ñường hữu dụng cá nhân lại không tiếp 
tuyến với ñường năng lực sản xuất nữa. Do ñó cá nhân bị thiệt, ñó là chi phí do méo mó 
của thuế hàng hoá gây ra. 
Nhiều loại thuế có ảnh hưởng không những ñộ hữu dụng của các cá nhân, mà còn 
ảnh hưởng tới hiệu quả sản xuất của nền kinh tế (PPF). Nền kinh tế vẫn ở trên ñường 
giới hạn năng lực sản suất (PPF), nhưng ñường hữu dụng của các cá nhân lại không tiếp 
tuyến với ñường năng lực sản suất nữa. Do ñó cá nhân bị thiệt nằm trên ñường hữu 
dụng E’ thấp hơn so với E trước khi có thuế, gây nên sự méo mó cho nền kinh tế. 
H.Hoá Y 
H.Hoá X 
ðường hữu 
dụng trước 
thuế 
ðường hữu 
dụng sau thuế 
E* 
E’ 
PPF 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................113 
Nhiều loại thuế ảnh hưởng ñến hiệu quả sản xuất của nền kinh tế. Như chúng ta ñã 
nghiên cứu trong Chương III “Kinh tế phúc lợi”. Hiệu quả trong quá trình sản xuất ñòi 
hỏi: Tỉ lệ thay thế biên (marginal rate of substitution) giữa vốn và lao ñộng sản xuất 
hàng hoá X bằng với tỉ lệ thay thế biên giữa vốn và lao ñộng của hàng hoá Y ñồng thời 
bằng với tỉ lệ giữa tiền lương và giá của vốn (lãi suất). 
Mọi loại thuế ñánh vào ñầu vào, hoặc ñầu ra của các hãng sản xuất không thống 
nhất, sẽ dẫn tới làm cho nền kinh tế không có hiệu quả trong sản xuất. Ví dụ, thuế ñánh 
vào vốn, lao ñộng của các hãng khác nhau làm cho méo mó sự cân bằng này, gây phi 
hiệu quả trong quá trình sản xuất. 
Trong nền kinh tế có nhiều hoạt ñộng thị trường và các hoạt ñộng phi thị trường. 
Nhưng thuế hàng hoá chỉ ñược áp dụng cho khu vực thị trường còn khu vực phi thị trường 
thì không thể áp dụng. Ví dụ, người sản xuất thức ăn chăn nuôi bán trên thị trường thì bị 
ñánh thuế, nhưng những người tự sản xuất thức ăn cho chăn nuôi của họ (phi thị trường) thì 
không bị ñánh thuế. Do sự phân biệt này của cơ chế áp dụng thuế cho khu vực thị trường và 
khu vực phi thị trường mà nền kinh tế bị phi hiệu quả trong quá trình sản xuất. 
Trong quá trình tiêu dùng cũng vậy, thuế tiêu dùng cũng sẽ làm méo mó tỉ lệ thay 
thế biên giữa (MRSXY ) các loại hàng hoá mà người tiêu dùng sử dụng. Thuế hàng hoá 
tiêu dùng cũng làm méo mó thị trường và gây phi hiệu quả kinh tế trong tiêu dùng. 
6.5. Mất mát do thuế nhập khẩu 
Giá 
 Q1 Q2 Q3 Q4 
 w 
MRTSKLY = MRTSKLX = ----- 
 r 
D 
S 
B I C 
J K G 
F 
H 
Giá + thuế 
Giá trước thuế A 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................114 
Hình 23.6. Ảnh hưởng thuế nhập khẩu ñến phúc lợi xã hội 
Lúc ñầu do giá thấp, cầu là Q4, nhưng cung chỉ có Q1, khoảng thiếu hụt là Q4 – Q1. 
Chính phủ nhập khẩu khoảng thiếu hụt này, nhưng do ñánh thuế nhập khẩu (tariff), giá 
tăng từ A ñến B, do giá cao cung trong nước tăng từ Q1 ñến Q2. ñồng thời do thuế, 
lượng nhập khẩu giảm Q4 ñến Q3. 
Giá tăng làm cho khoản thặng dư của người tiêu dùng (CS) bị mất ñi ABFH. Bởi 
vì do tăng giá người sản xuất ñược lợi phần ABCJ; Chính phủ thu ñược khoản doanh 
thu thuế là KCFG; mất mát của người tiêu dùng không chuyển cho người sản xuất và 
cũng không cho Chính phủ là JCK + GFH. Mất trắng này coi như phần phi hiệu quả của 
chính sách thuế nhập khẩu ñối với bên ban hành thuế nhập khẩu. 
TÓM TẮT CHƯƠNG VI 
1. Hệ thống thuế tốt phải thoả mãn các ñiều kiện sau: a) Hiệu quả kinh tế; b) ðơn 
giản về hành chính; c) Linh hoạt; d) Nhanh nhạy về chính trị; e) Công bằng. Công bằng 
trong ñánh thuế ñang là một vấn ñề tranh cãi và khó giải quyết. Một số ý kiến cho rằng 
ñánh thuế tiêu dùng hơn là ñánh thuế thu nhập (cái mà họ ñóng góp cho xã hội). 
2. Quan ñiểm lợi ích cho rằng cần lựa chọn hệ thống thuế nhằm tối ña tổng hữu 
dụng của xã hội. Quan ñiểm Rawls cho rằng cần lựa chọn hệ thống thuế nhằm tối ña 
phúc lợi cho người nghèo. 
3. Thuế ñánh vào người cung cấp hàng hoá hoặc người tiêu dùng ñều không có gì 
khác nhau. Người chịu thuế phụ thuộc vào ñộ co dãn của cầu và cung và phụ thuộc vào 
thị trường có cạnh tranh hay không. 
4. Trong một thị trường cạnh tranh nếu cầu co dãn cung hoàn toàn không co dãn 
thì người chịu thế là người sản xuất và ngược lại. 
5. Giá do người tiêu dùng trả có thể tăng cao hơn thuế ñánh vào các nhà ñộc 
quyền. 
6. ảnh hưởng của thuế tới tổng thể và tới từng phần. ảnh hưởng của thuế cũng 
khác nhau trong ngắn hạn và dài hạn. 
7. Thuế không phải thuế khoán sẽ gây ra mức ñộ phi hiệu quả ñược ño bằng các 
khoản mất trắng. 
8. Thuế khoán chỉ có tác ñộng thu nhập không có tác ñộng thay thế. Mức ñộ mất 
trắng của xã hội chủ yếu liên quan tới tác ñộng thay thế. Mức ñộ mất trắng của thuế 
càng lớn khi tác ñộng thay thế càng lớn. 
9. Mất trắng tăng nhanh hơn so với tăng tỉ lệ thuế. 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................115 
10. ảnh hưởng của thuế tới cung lao ñộng là không rõ ràng. Bởi vì ảnh hưởng của 
thu nhập và ảnh hưởng của thay thế trái ngược nhau. ảnh hưởng của thu nhập thì làm 
tăng cung lao ñộng, còn ảnh hưởng của thay thế làm giảm cung lao ñộng. 
11. Một cơ cấu thuế hiệu quả Pareto là cơ cấu thuế không có phương án khác có 
thể làm cho bất kỳ cá nhân nào có lợi hơn mà không làm cho người khác bị thiệt 
12. Sự thiệt hại liên quan ñến phạm vi của tác ñộng thay thế có nghĩa là nên áp 
dụng thuế suất cận biên thấp ở thuộc tầng lớp trung bình (có số người ñông). 
CÂU HỎI THẢO LUẬN CHƯƠNG VI 
1. Những tính chất cơ bản của một hệ thống thuế ñòi hỏi? 
2. Phạm vi ảnh hưởng của thế trên thị trường cạnh tranh? 
3. Ảnh hưởng của thuế thu nhập thế nào ñến cung cầu lao ñộng? 
4. Phạm vi ảnh hưởng của thuế trong môi trường ñộc quyền khác với cạnh tranh 
hoàn hảo ở chỗ nào? 
5. Thuế giá trị và thuế sản lượng ảnh hưởng tới nhà ñộc quyền khác nhau thế nào? 
6. Những nhân tố nào ảnh hưởng tới phân tích pham vi ảnh hưởng của thuế? 
7. Tác ñộng của thuế ñến người tiêu dùng phải chịu nhiều hơn khi nào? Thuế ảnh 
hưởng tới tiêu dùng hiện tại và tương lai thế nào? 
8. Thuế lương và thuế lãi thu nhập ảnh hưởng tới ứng xử của người tiêu dùng trong 
hiện tại và tương lai như thế nào? 
9. Khi nào thì mất mát xã hội ít hơn khi hệ thống thuế ñược ban hành? Vì sao? 
10. Thuế ảnh hưởng tới cung lao ñộng thế nào? Vì sao có lúc thuế làm tăng cung lao 
ñộng? Lúc thuế làm giảm cung lao ñộng? 
11. Phân tích cơ cấu thuế tối ưu của thuế thu nhập? 
12. So sánh hai công cụ phân phối lại thông qua thuế thu nhập và phân phối lại 
thông qua thuế hàng hoá? 
13. Thuế nhập khẩu ảnh hưởng thế nào tới cung nội ñịa và sự mất trắng của xã hội? 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................116 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Alan A. Tait. 1988. Value added Tax: International Practices and Problems. 
Washington, D.C. 
Avinash K. Dixit. 1996. The making of economic policy: A transaction –Cost 
Politics Perspective 
Boardman A.E. et al.1996. Cost Benefit Analysis Concepts and Practice. Prentice-
Hall. Inc. 
Edgar K. Browing and Jacquelene M. Browning. 1997. Public Finance and the 
Price System. Third Edition. Macmillan and Lollier Macmillan Company. New York 
and London 
International Organization of Securities Commissions. 1998. Objectives and 
Principles of Securities Regulation 
Jean-Jacques Laffont. 1947. Fundamentals of Public Economics. The 
Massachusetts Institute of Technology. 
Joseph E. Stiglitz. 1988. Economics of the Public Sector. Second edition. W.W. 
Norton & Company. New York. London 
Richard D. Irwin. 1995. International Economics Trade Theory & Policy. Second 
Edition. INC. 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội -- Giáo trình Kinh tế Công cộng .............................117