Cơ sở của việc ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính ở Việt Nam

47Số 05 - 2018 Khoa học Kiểm sát
1. Xuất phát từ bản chất của người 
chuyển giới 
Chuyển đổi giới tính là khái niệm 
dùng để chỉ những biện pháp y khoa dùng 
để thay đổi giới tính của một người, trong 
đó bao gồm những công đoạn như phẫu 
thuật chuyển đổi giới tính, tiêm hoóc-
môn, phẫu thuật chỉnh hình... Chuyển đổi 
giới tính dẫn theo nhiều hệ quả xã hội, 
pháp lý và là vấn đề gây tranh cãi trong 
suốt nhiều thập kỷ qua. Chính vì vậy, việc 
thừa nhận hoặc không thừa nhận quyền 
chuyển đổi giới tính được nghiên cứu một 
cách thận trọng trong khoa học pháp lý và 
được quy định khác nhau ở từng quốc gia 
dựa trên những nền tảng cơ sở lý luận và 
thực tiễn đặc thù. 
Quyền chuyển đổi giới tính là quyền 
được ghi nhận dành cho người chuyển 
giới. Chính vì vậy, việc xem xét bản chất 
của người chuyển giới chính là nền tảng 
đầu tiên để xác định cơ sở của việc ghi 
nhận quyền này trên thực tế.
Người chuyển giới được hiểu là 
người có trạng thái tâm lý giới tính không 
phù hợp với giới tính cơ thể.(1) Chẳng hạn, 
một người sinh ra với cơ thể nam nhưng 
cảm nhận giới tính mình là nữ hoặc một 
người sinh ra với cơ thể nữ nhưng lại 
cảm nhận giới tính của mình là nam. Cảm 
nhận này không phụ thuộc vào việc người 
* Tiến sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội
1  Gay and Lesbian Alliance Against Defamation. “GLAAD 
Media Reference Guide - Transgender glossary of terms”, 
“GLAAD”, USA, May 2010. Truy cập 03/8/2018.
CƠ SỞ CỦA VIỆC GHI NHẬN
 QUYỀN CHUYỂN ĐỔI GIỚI TÍNH Ở VIỆT NAM
NGUYỄN MINH OANH * 
Bộ luật dân sự năm 2015 của Việt Nam tuy đã công nhận về chuyển đổi 
giới tính nhưng chưa khẳng định chuyển đổi giới tính là một “quyền” như 
các quyền nhân thân khác (Điều 37). Bài viết này sẽ tìm hiểu cơ sở cho việc 
ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính ở Việt Nam nhằm xóa bỏ những lo lắng 
và thiết lập một nền tảng chắc chắn cho việc ghi nhận về quyền chuyển đổi 
giới tính trong văn bản quy phạm pháp luật và bảo đảm thực thi quyền này 
trên thực tế. 
Tóm tắt: Quyền nhân thân, chuyển đổi giới tính, LGBT.
Although having recognized the sex reassignment, the Vietnamese 
Civil Code of 2015 has not yet to confirm it is a “right” like other 
personal rights (Article 37). This article will take a close look on the 
basics of recognizing the right on sex reassignment in Vietnam in order 
to eliminate the concerns and establish the solid foundation for the 
recognition of the right on sex reassignment in the legislative documents 
and its enforcement in practice.
Keywords: Personal rights, sex reassignment, LGBT.
CƠ SỞ CỦA VIỆC GHI NHẬN QUYỀN CHUYỂN ĐỔI...
48 Khoa học Kiểm sát Số 05 - 2018
đó có làm phẫu thuật chuyển đổi giới tính 
hay chưa. Những người chuyển giới được 
mô tả là những người khi sinh ra đã mang 
sẵn một giới tính sinh học (dựa vào cơ 
quan sinh dục để phân biệt), nhưng tâm 
lý của những người này cảm nhận rằng 
giới tính của họ không giống với giới tính 
mà thể xác của họ đang có. Không phải 
tất cả những người chuyển giới đều muốn 
thay đổi cơ thể họ, mặc dù một số khác 
thì cảm thấy mong muốn điều này. Tuy 
nhiên, hầu hết những người chuyển giới 
đều mong muốn thiết lập một vai trò xã 
hội phù hợp với giới tính mà tâm lý của 
họ tự xác định.(1)
Năm 1980, hiện tượng chuyển giới 
(Transgender) đã được Hiệp hội tâm thần 
học Mỹ (American Psychiatric Association 
- APA) chính thức phân loại là một dạng 
bênh tâm thần có tên gọi Rối loạn định 
dạng giới (Gender Identity Disorder - 
GID). Theo đó, người chuyển giới có cơ 
thể hoàn toàn bình thường, nhưng về mặt 
tâm thần của họ có những biểu hiện sau:
- Tự cho bản thân thuộc giới tính 
khác: những người này hoàn toàn bình 
thường về giải phẫu và sinh học nhưng tự 
cho bản thân thuộc giới tính khác, một số 
tìm cách thực hiện ý định chuyển đổi giới 
tính bằng các phương pháp phẫu thuật và 
sinh hóa (tiêm Hormone).
- Trạng thái tự cải trang quần áo để 
biểu lộ thành giới khác: những người này 
thích mặc quần áo, đi đứng nói năng như 
người khác giới (nam ăn mặc, nói chuyện 
1  This campaign will be launched April 18th 2007 
www.usilgbt.org/index.php?categoryid=35 truy cập 
03/8/2018
yểu điệu như nữ và ngược lại, nữ ăn mặc 
và nói năng mạnh mẽ như nam) để cảm 
thấy mình khác biệt so với giới tính sinh 
học của mình.
Vì xác định chuyển giới là GID và là 
một dạng bệnh tâm thần nên các tổ chức 
này có khuyến cáo nên điều trị bệnh cho 
người chuyển giới bằng các liệu pháp tâm 
lý hơn là công nhận việc chuyển đổi giới 
tính cho họ.
Tuy nhiên, các tranh cãi về khuynh 
hướng của người chuyển giới không 
dừng lại mà tiếp tục được thực hiện bởi 
nhiều nghiên cứu khác nhau. Theo một 
báo cáo của Bộ Y tế(2), trải qua nhiều kết 
quả nghiên cứu thì chuyển giới lại được 
kết luận thực chất không phải là một 
dạng rối loạn tâm thần. Điều này được 
lý giải rằng chỉ có thể coi là rối loạn tâm 
thần khi một người rơi vào hoàn cảnh 
đau khổ, bất lực rõ rệt và lâu dài, trong 
khi nhiều người chuyển giới không trải 
qua những trải nghiệm như vậy. Từ phát 
hiện đó, năm 2012, chuyển giới được loại 
ra khỏi danh sách các dạng rối loạn tâm 
thần của Hội chẩn đoán y khoa Hoa Kỳ 
(DSM), có nghĩa là chuyển giới được xem 
là một tình trạng tâm lý bình thường. 
DSM đồng thời kêu gọi cộng đồng hỗ trợ 
và chấp nhận người chuyển giới để họ 
có thể tự do thể hiện bản dạng giới của 
mình và giảm thiểu kỳ thị. Sau đó, nhiều 
quốc gia khác cũng không coi chuyển 
giới là một dạng rối loạn tâm thần mà 
2  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018
NGUYỄN MINH OANH
49Số 05 - 2018 Khoa học Kiểm sát
xác định là một nhận dạng giới tự nhiên 
của con người. Kết quả là quyền chuyển 
giới và phẫu thuật chuyển đổi giới tính 
đã được gỡ bỏ các rào cản về nhận thức 
và được hiện thực hoá về mặt pháp lý ở 
nhiều quốc gia trên thế giới.(1) 
 Mặc dù vậy, các nghiên cứu tiếp 
theo dường như vẫn chưa chấp nhận kết 
luận này và trong nhiều năm liền cho đến 
tận đầu năm 2018 GID vẫn được tìm thấy 
trong danh sách các rối loạn về tâm thần. 
Theo đó, các điều khoản chẩn đoán về 
chuyển giới, GID ở thanh thiếu niên và 
người trưởng thành được liệt kê chung 
trong Bảng phân loại quốc tế về bệnh 
(ICD) và Thống kê các chứng rối loạn tâm 
thần của Hội chẩn đoán y khoa Hoa Kỳ 
(DSM) dưới mã số F64.0, F64.1, 302,85 và 
302,6 tương ứng.(2) Trung tâm cai nghiện 
và Sức khoẻ tâm thần Hoa Kỳ xếp rối loạn 
này vào Mục DSM-V, kèm với đó là phác 
đồ điều trị của nhóm này.(3) GID cũng được 
phân loại như là một chứng rối loạn tâm 
thần bởi Trung tâm quốc tế về phân loại 
bệnh và các vấn đề sức khoẻ liên quan.(4) 
Tuy nhiên, việc đi tìm bằng chứng 
sinh học phục vụ và ủng hộ cho người 
chuyển đổi giới tính vẫn còn là một con 
đường dài và dường như chưa kết thúc. 
1  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018
2  Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 
Fourth Edition (1994)
3  Newsroom | APA DSM-5
4  “Gender identity disorder in adolescence and 
adulthood”. ICD10Data.com. https://www.icd10data.
com/ICD10CM/Codes/F01-F99/F60-F69/F64-/F64.1 
Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2018.
Năm 2017, 5 viện nghiên cứu lớn ở châu 
Âu và Mỹ đã phối hợp để tìm cách giải 
mã bí ẩn về những người chuyển giới và 
mong muốn được chuyển giới. Các nhà 
nghiên cứu đã chiết xuất DNA từ mẫu 
máu của 10.000 người, trong đó có 3.000 
người chuyển giới. Nhóm còn lại thuộc 
những người không chuyển đổi giới tính, 
có ý thức giới tính phù hợp với giới tính 
sinh học của mình. Theo người đứng đầu 
nghiên cứu - giáo sư y khoa Lea Davis đếm 
từ Viện Vetiver Vanderbilt (thuộc Trung 
tâm Y tế Đại học Vanderbilt, Tennessee, 
Mỹ - một trong những trung tâm sở hữu 
kho dữ liệu DNA lớn nhất thế giới) cho 
rằng: nếu khuynh hướng chuyển giới là 
do gen quy định, thì những người chuyển 
giới sẽ chia sẻ nhiều hơn thông qua bộ 
gen của họ. Nghiên cứu tập trung đi sâu 
vào mối tương quan giữa các đặc tính di 
truyền giữa những người chuyển giới với 
nhau hơn là mối liên hệ di truyền của họ 
đối với gia đình.(5)
Cuộc tìm kiếm bằng chứng sinh học 
để bảo vệ quyền của người chuyển giới 
được đa số dư luận và giới khoa học ủng 
hộ nhưng cũng không ít người phản đối, 
bao gồm cả các trí thức có tiếng tăm. Paul 
McHugh, giáo sư đại học về tâm thần 
học tại Trường Y khoa Johns Hopkins đã 
viết một bài báo khoa học được công bố 
trên tạp chí Atlantis năm 2015, nội dung 
khuyến khích điều trị tâm thần cho người 
có khuynh hướng muốn chuyển giới, buộc 
họ chấp nhận giới tính sinh học. Bài báo 
phải nhận một làn sóng phản đối của hơn 
5  Xu hướng chuyển giới là do gen?
https://nld.com.vn/khoa-hoc/xu-huong-chuyen-gioi-
la-do-gen-20170824144655977.htm
CƠ SỞ CỦA VIỆC GHI NHẬN QUYỀN CHUYỂN ĐỔI...
50 Khoa học Kiểm sát Số 05 - 2018
600 nhà nghiên cứu và bác sĩ lâm sàng.(1)
Và cuối cùng, sau nhiều năm tranh 
cãi thì ngày 18/6/2018 vừa qua Tổ chức Y 
tế Thế giới (WHO)- đã chính thức thừa 
nhận “chuyển giới” không phải là rối loạn 
tâm lý. 
Mặc dù WHO từ lâu đã loại “đồng 
tính luyến ái” ra khỏi Bảng phân loại quốc 
tế về bệnh tật (tiếng Anh: International 
Classification Diseases, viết tắt là ICD) thế 
nhưng vẫn liệt “chuyển giới” vào chương 
“Rối loạn tâm lý” (mental disoder). ICD 
mã hóa các căn bệnh thành khoảng 55.000 
mã riêng biệt và ngắn gọn làm chuẩn cho 
công tác nghiên cứu và thực hành y học 
trên phạm vi toàn cầu. Phiên bản ICD mới 
nhất là ICD-10 được công bố vào năm 
1992. Trong mấy thập niên qua, nhiều 
người đã sử dụng ICD làm luận điểm để 
áp dụng các biện pháp “chữa trị” cũng 
như đưa ra những lý thuyết cố gắng bệnh 
hóa hay triệt sản người chuyển giới.
Ngày 18 tháng 6 vừa qua, WHO đã 
công bố ICD-11. Theo đó, tất cả những 
gì liên quan đến chuyển giới đều đã bị 
loại ra khỏi chương “Rối loạn tâm lý” và 
chuyển sang một chương mới có tên là 
“Những điều kiện về sức khỏe tình dục” 
(tiếng Anh: Conditions related to sexual 
health). Báo cáo của WHO công bố vào 
ngày 18 tháng 6 ghi rõ: “Bằng chứng thu 
thập được đã cho thấy chuyển giới không 
phải là một chứng rối loạn tâm lý. Do đó, 
cách phân loại như từ trước đến nay có 
thể gây ra sự kỳ thị rất lớn đối với những 
người chuyển giới”. Còn về việc tại sao 
1  Xu hướng chuyển giới là do gen?
https://nld.com.vn/khoa-hoc/xu-huong-chuyen-gioi-
la-do-gen-20170824144655977.htm
vẫn để chuyển giới trong ICD, WHO lưu 
ý rằng “các nhu cầu chăm sóc sức khỏe 
quan trọng chỉ có thể được đáp ứng tốt 
nhất nếu như chuyển giới vẫn còn được 
mã hóa theo ICD”.(2)
Tiến sĩ Lale Say, điều phối viên của 
Cục Sức khỏe sinh sản và Nghiên cứu tại 
WHO, cho biết: “Việc loại bỏ chuyển giới 
ra khỏi chương trình sức khỏe tâm thần 
được kỳ vọng sẽ làm giảm sự kỳ thị và 
làm tăng sự chấp nhận của xã hội đối với 
người chuyển giới. Về mặt cung cấp dịch 
vụ chăm sóc sức khỏe, chúng tôi không 
mong đợi sẽ có nhiều thay đổi do chuyển 
giới vẫn còn nằm trong ICD. Tuy nhiên, 
động thái này chắc chắn sẽ làm giảm bớt 
nhiều lo ngại và giúp người chuyển giới 
có thể dễ dàng tìm kiếm sự trợ giúp về 
mặt y tế”.(3)
Rebecca Stinson, giám đốc của tổ 
chức Stonewall chuyên về quyền của 
người LGBT, cho biết “chuyển giới không 
phải là bệnh tâm thần, và thật tuyệt khi 
nhìn thấy WHO nhận ra điều đó. Tất cả 
những người chuyển giới cần sự giúp đỡ 
phải được thừa nhận đúng bản chất của 
họ bởi nhân viên y tế”.
ICD-11 sẽ được trình bày tại Đại hội 
đồng Y tế thế giới vào tháng 5 năm 2019 
để yêu cầu sự chấp thuận từ các quốc gia 
thành viên và sẽ có hiệu lực từ năm 2022.(4)
2  WHO chính thức thừa nhận ‘chuyển giới’ không 
phải là rối loạn tâm lý 
lgbt-c-131/who-chinh-thuc-thua-nhan-chuyen-gioi-
khong-phai-la-roi-loan-tam-ly-90548.html
3  WHO chính thức thừa nhận ‘chuyển giới’ không 
phải là rối loạn tâm lý 
lgbt-c-131/who-chinh-thuc-thua-nhan-chuyen-gioi-
khong-phai-la-roi-loan-tam-ly-90548.html
4  WHO chính thức thừa nhận ‘chuyển giới’ không 
phải là rối loạn tâm lý 
NGUYỄN MINH OANH
51Số 05 - 2018 Khoa học Kiểm sát
Tóm lại, báo cáo ngày 18/6/2018 của 
WHO được xem là một bước tiến mang 
tính đột phá trong phong trào đấu tranh 
giành quyền bình đẳng cho những người 
chuyển giới. Và như vậy, không còn nghi 
ngờ gì nữa, chuyển giới không phải là 
một loại bệnh, người chuyển giới không 
phải là một bệnh nhân và họ cần được xã 
hội đối xử như là một người mang tâm 
lý bình thường. Vì vậy, các mong muốn, 
khát khao của họ là chính đáng và cần 
được bảo vệ bằng một cơ chế pháp lý 
phù hợp.
2. Xuất phát từ yêu cầu về bảo vệ 
quyền con người
Ngày nay, việc tôn trọng, bảo vệ và 
thúc đẩy quyền con người đã trở thành 
một vấn đề toàn cầu, có mối liên hệ mật 
thiết với chính sách phát triển của mỗi 
quốc gia. Ở Việt Nam, việc tôn trọng và 
bảo vệ quyền con người cũng được Đảng 
và Nhà nước quan tâm hơn bao giờ hết 
và nhiệm vụ này được đặc biệt chú trọng 
trong các mục tiêu đề ra khi xây dựng 
Hiến pháp và pháp luật. 
Có thể khẳng định rằng, đầu tiên cho 
đến sau cùng, người chuyển giới nói riêng 
và LGBT nói chung cũng là con người. 
Và với tư cách là một con người, người 
chuyển giới cũng có quyền hưởng tất cả 
những quyền mà tất cả mọi người đều có, 
trong đó mang tính trụ cột nhất là việc “Tất 
cả mọi người sinh ra đều tự do và bình 
đẳng về phẩm giá và các quyền.” (Điều 
1, Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền). 
Người chuyển giới không có “quyền 
lgbt-c-131/who-chinh-thuc-thua-nhan-chuyen-gioi-
khong-phai-la-roi-loan-tam-ly-90548.html
đặc biệt” hay “quyền riêng biệt.” Quyền 
chuyển đổi giới tính về bản chất cũng là 
quyền con người cơ bản. Theo các chuyên 
gia thì đây là quyền con người, xuất xứ từ 
các căn cứ nhất định: Thứ nhất, cá nhân 
có quyền sống với giới tính thật của mình. 
Thứ hai, giới tính của cá nhân không chỉ 
được xác định trong giấy tờ về hộ tịch mà 
còn phải bảo đảm các đặc điểm sinh học 
của giới (đặc điểm, vị trí, vai trò của nam 
và nữ trong tất cả mối quan hệ xã hội). 
Thứ ba, đó là cơ sở pháp lý để cá nhân 
thực hiện các quyền do luật định phù hợp 
với giới tính thật của mình.(1)
Cũng theo các chuyên gia về nhân 
quyền thì bản chất của quyền con người 
là: phổ quát, không thể phân chia, liên 
hệ và phụ thuộc lẫn nhau. Hiểu một cách 
ngắn gọn: (1) Tính phổ quát: Toàn nhân 
loại đều được áp dụng bình đẳng. Quyền 
con người ở châu Âu thì cũng như Châu 
Á, ở châu Phi thì cũng như châu Mỹ. 
Không thể nói người ở châu Âu được 
quyền đó còn ở châu Á thì không. (2) 
Tính không thể phân chia: Các quyền con 
người đều có tầm quan trọng như nhau, 
không quyền nào cao hơn quyền nào. 
Không thể nói quyền của người đồng tính 
hay người chuyển giới thì thì kém quan 
trọng, hay quan trọng hơn quyền phụ nữ, 
quyền trẻ em hay của người khuyết tật 
(3) Tính liên hệ và phụ thuộ ...  vụ thúc đẩy 
giải quyết bạo lực và phân biệt đối xử dựa 
trên xu hướng tính dục và bản dạng giới.(4) 
Việt Nam là một trong những nước bỏ 
phiếu “thuận” cho nghị quyết này.
Như vậy, có thể thấy rằng pháp luật 
và các văn kiện quốc tế đã xem chuyển đổi 
giới tính là một quyền con người cần thiết 
được ghi nhận và bảo vệ bởi pháp luật 
trên cả phạm vi quốc tế và trên từng quốc 
gia. Việc thừa nhận quyền chuyển đổi giới 
tính tại Việt Nam cũng chính là cơ sở để 
thực thi các văn kiện quốc tế mà Việt Nam 
là thành viên nhằm thúc đẩy hiệu quả của 
việc tương thích giữa pháp luật Việt Nam 
với luật pháp quốc tế. 
3.2. Chuyển đổi giới tính trong pháp 
luật của một số quốc gia(5)
Theo Viện Nghiên cứu xã hội, kinh 
Nam. 18/47 nước thành viên Hội đồng Nhân quyền bỏ 
phiếu chống Nghị quyết này gồm: Algeria, Bangladesh, 
Burundi, China, Congo, Côte d’Ivoire, Ethiopia, Indonesia, 
Kenya, Kyrgyzstan, Maldives, Morocco, Nigeria, Qatar, 
Russian Federation, Saudi Arabia, Togo and United Arab 
Emirates.6/47 nước thành viên Hội đồng Nhân quyền bỏ 
phiếu trắng với Nghị quyết này gồm: Botswana, Ghana, 
India, Namibia, Philippines and South Africa. Xem tại: http://
www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.
aspx?NewsID=20220#sthash.DX1yvcBw.dpuf
3 Office of the High Commissioner for Human 
Rights (2011), Discriminatory laws and practices and 
acts of violence against individuals based on their sexual 
orientation and gender identity, A/HRC/19/41, đoạn 
84, at: www.ohchr.org/Documents/HRBodies/
HRCouncil/RegularSession/Session19/AHRC-19-
41_en.pdf.
4 Nguồn: 
Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20220
5 Mục này sử dụng tài liệu do ông Lương Thế Huy, cán 
bộ của iSEE cung cấp.
CƠ SỞ CỦA VIỆC GHI NHẬN QUYỀN CHUYỂN ĐỔI...
54 Khoa học Kiểm sát Số 05 - 2018
tế và môi trường (iSEE- một tổ chức phát 
triển độc lập), tính đến tháng 10/2017 có 
71 quốc gia trên thế giới hợp pháp hoá 
việc thay đổi giới tính trên giấy tờ. Phần 
lớn các nước Châu Âu, Châu Mỹ và nhiều 
nước châu Á thừa nhận quyền thay đổi 
nhân thân sau khi phẫu thuật. Nhiều nước 
đang thay đổi theo xu hướng thừa nhận 
quyền thay đổi giới tính trên giấy tờ ngay 
cả khi không cần phẫu thuật. Ngoài ra, 
quyền thay đổi tên không phụ thuộc vào 
việc đã phẫu thuật hay chưa cũng được 
thừa nhận rộng rãi.(1) Một số quốc gia đã 
cho phép người liên giới tính được lựa 
chọn một giới tính thứ ba (ngoài “nam” và 
“nữ”), ví dụ như Úc (2011), New Zealand 
(2012)... Ở Đức (2013), trẻ em liên giới tính 
trong giấy khai sinh được để trống phần 
giới tính, khi lớn lên các em có thể lựa 
chọn giới tính “nam”, “nữ” hoặc “X”.(2)
Ở Châu Âu, hầu hết các quốc gia cho 
phép phẫu thuật thay đổi giới tính theo 
mong muốn, và đi kèm là quyền phái sinh 
thừa nhận tên và giới tính mới trên giấy 
tờ nhân thân. Những quốc gia này bao 
gồm toàn bộ các nước thành viên Liên 
minh châu Âu và một số nước ngoài Liên 
minh, chỉ trừ Albania, Andorra, Armenia, 
Cyprus, Georgia, Kosovo, Macedonia, 
Monaco, San Marino và Serbia(3). Hiện ở 
châu Âu chỉ một số ít nước mặc dù cho 
phép phẫu thuật chuyển đổi giới tính 
1  https://thethaovanhoa.vn/xa-hoi/bo-y-te-to-
chuc-tham-van-ve-du-thao-luat-chuyen-doi-gioi-
tinh-n20171117162615350.htm truy cập ngày 3/8/2018
2 Nguồn: 
3  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018
nhưng vẫn chưa cho phép thay đổi giới 
tính trên giấy tờ nhân thân. Ngoài ra, một 
số nước còn quy định những điều kiện 
được cho là ngặt nghèo để được công 
nhận giới tính mới, như: Phải qua phẫu 
thuật, triệt sản, và độc thân. Mặc dù vậy, 
những quy định này đang được xoá bỏ, 
vì bị cho là vi phạm nguyên tắc tự do cơ 
thể. Vào tháng 4 năm 2017, Tòa án Nhân 
quyền châu Âu đã phán quyết rằng yêu 
cầu việc triệt sản để công nhận giới tính 
hợp pháp là vi phạm nhân quyền. Tất cả 
các quốc gia thành viên phải đưa vào luật 
pháp và thực thi phù hợp với nguyên tắc 
pháp lý mới này.(4) 
Ở châu Á, nhiều nước đã thừa 
nhận giới tính mới sau khi phẫu thuật, 
như Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, 
Phillipines trong khi một số nước và 
vùng lãnh thổ không yêu cầu phải phẫu 
thuật để thay đổi giới tính trong giấy tờ, 
như Hàn Quốc, Đài Loan, Israel Ngay 
ở Trung Quốc, từ trước đến nay cũng 
không có quy định pháp luật nào cấm 
phẫu thuật chuyển giới. Vào các năm 
2002 và 2008, Bộ Công an Trung Quốc 
ban hành hai văn bản hướng dẫn về 
việc thay đổi giới tính trên sổ hộ khẩu 
và thẻ căn cước, sau khi nhận thấy người 
chuyển giới gặp nhiều khó khăn trong 
việc đăng ký thay đổi hộ tịch. Theo các 
văn bản này, sau khi đã chuyển đổi thành 
công trên giấy tờ, người chuyển giới có 
tất cả quyền và nghĩa vụ theo giới tính 
mới, bao gồm cả việc kết hôn. Ước tính 
đến nay đã có khoảng 400.000 người 
4  “HUDOC - European Court of Human 
Rights”. hudoc.echr.coe.int. Archived from the 
original on 2017-10-19. Truy cập ngày 3/8/2018
NGUYỄN MINH OANH
55Số 05 - 2018 Khoa học Kiểm sát
chuyển giới ở đất nước đông dân nhất 
thế giới này. Tuy nhiên, vào năm 2009, 
Bộ Công an Trung Quốc ban hành một số 
quy định chặt chẽ hơn về vấn đề chuyển 
giới, trong đó có điều kiện phải trên 20 
tuổi, không có tiền án, phải sống công 
khai với giới tính mong muốn ít nhất 3 
năm trước khi phẫu thuật, và phải hoàn 
tất quá trình phẫu thuật trước khi thay 
đổi giấy tờ. Quy định này bị các chuyên 
gia cho là quá khắc nghiệt, vì theo hướng 
dẫn chính thức của Hiệp hội Chuyên 
khoa về Sức khỏe chuyển giới, thì chỉ cần 
03 điều kiện là đủ, đó là: 12 tháng liên tục 
sống công khai như giới tính mình mong 
muốn, sử dụng liệu pháp hoóc-môn và 
một chứng nhận từ chuyên gia tâm lý.(1)
Ở Hàn Quốc, vào năm 2006, Chính 
phủ ban hành một văn bản pháp luật 
quy định rằng người chuyển giới có thể 
thực hiện thay đổi giới tính trên giấy tờ 
khi đã phẫu thuật sao cho giống với “cơ 
quan sinh dục ngoài” của giới tính mà 
mình muốn chuyển sang. Mặc dù quy 
định này được xem là một bước tiến về 
vấn đề chuyển giới so với trước đó, nhưng 
thực tế là không phải ai cũng đủ tiền bạc 
để thực hiện phẫu thuật, đặc biệt là phẫu 
thuật từ nữ sang nam. Vì vậy, vào năm 
2013, Tòa án Tối cao nước này đã ra phán 
quyết rằng một người không nhất thiết 
phải phẫu thuật chuyển giới mới có thể 
thay đổi giới tính trên giấy tờ sau khi xem 
xét một vụ kiện mà nguyên đơn là 5 người 
chuyển giới, tất cả đều chưa trải qua phẫu 
1  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt 
Nam và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 30/7/2018
thuật.(2)
Ở châu Mỹ, trong khoảng 10 năm trở 
lại đây, số lượng các quốc gia hợp pháp 
hoá quyền chuyển giới liên tục tăng, cho 
đến nay đã là 11/53, trong đó có những 
nước như Cu Ba – nơi mà Nhà nước 
không chỉ cho phép chuyển giới mà còn 
chi trả chi phí phẫu thuật.(3)
Ở châu Đại dương, cả hai nước lớn 
nhất là Úc và New Zealand đều đã hợp 
pháp hoá chuyển giới (Úc: 1987, chi phí 
phẫu thuật cũng do Nhà nước chi trả; 
New Zealand: 1993).(4)
Riêng ở châu Phi, hiện mới chỉ có 
Nam Phi hợp pháp hoá quyền này (từ 
năm 2003). Theo pháp luật của Nam Phi, 
việc chuyển đổi giới tính không bắt buộc 
phải phẫu thuật.(5)
Như vậy, có thể thấy, hầu hết các quốc 
gia phát triển và văn minh trên thế giới 
đều thừa nhận quyền chuyển đổi giới 
tính và công nhận cũng như thực thi các 
quyền phái sinh sau khi chuyển đổi giới 
2  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong 
muốn chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại 
Việt Nam và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018
3  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 30/7/2018
4  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018
5  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt Nam 
và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 30/7/2018
CƠ SỞ CỦA VIỆC GHI NHẬN QUYỀN CHUYỂN ĐỔI...
56 Khoa học Kiểm sát Số 05 - 2018
tính. Việc ngày càng nhiều các quốc gia 
ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính đã 
khẳng định khuynh hướng tất yếu của 
thời đại và khẳng định giá trị nhân văn 
của pháp luật. Việc Việt Nam thừa nhận 
quyền chuyển đổi giới tính cũng là việc 
làm phù hợp với xu thế chung và đưa 
pháp luật Việt Nam hài hoà với pháp luật 
của các quốc gia trên thế giới. 
4. Xuất phát từ thực trạng và nhu 
cầu của người chuyển giới ở Việt Nam
Thật khó để biết được số lượng người 
chuyển giới ở Việt Nam, đặc biệt khi khái 
niệm chuyển giới không chỉ khuôn gọn vào 
những người đã phẫu thuật, mà cả những 
người có cảm nhận rõ ràng về giới tính 
thực của mình khác với giới tính sinh học, 
và có xu hướng mong muốn được chuyển 
đổi, mặc dù trên thực tế điều đó có thể 
chưa và không bao giờ xảy ra. Ở Việt Nam 
chưa có điều tra nào về số người chuyển 
giới, nhưng các điều tra trên thế giới cho 
kết quả khác nhau từ 0,1 đến 0,5% dân số 
là người chuyển giới. Số liệu ước tính mới 
nhất cho thấy có khoảng 0,3% dân số Mỹ 
là người chuyển giới (Gates 2011).(1) 
Nếu sử dụng con số trung bình thấp 
là 0.1%, Việt Nam ước đoán có gần 100.000 
người chuyển giới, lấy con số là 0.5% thì 
Việt Nam có khoảng 450.000 người. Ở các 
nước hợp pháp hóa việc chuyển giới, có 
thể dễ dàng thống kê hơn dựa trên số liệu 
các ca tư vấn, phẫu thuật hoặc thay đổi 
giấy tờ. Tại Việt Nam chưa có nghiên cứu 
chính xác về số lượng người chuyển giới, 
1  Phạm Quỳnh Phương Lê Quang Bình – Mai Thanh 
Tú, Khát vọng được là chính mình, trang 14 http://
isee.org.vn/Content/Home/Library/443/khat-vong-
duoc-la-chinh-minh-nguoi-chuyen-gioi-o-viet-nam..
pdf, truy cập ngày 3/8/2018
mặc dù các hoạt động, nghiên cứu đã tiếp 
xúc với rất nhiều người chuyển giới.
Theo thống kê, có 78,1% người 
chuyển giới (khoảng 300.000 người) 
mong muốn phẫu thuật chuyển đổi giới 
tính. 11,1% đã phẫu thuật ít nhất một bộ 
phận trên cơ thể (ngực, cơ quan sinh dục 
hoặc cả hai). Trong đó 100% các ca phẫu 
thuật liên quan tới bộ phận sinh dục 
(23 trường hợp) được thực hiện ở nước 
ngoài (Thái Lan và Hàn Quốc), 83,3% 
các ca phẫu thuật liên quan tới ngực (cấy 
hoặc cắt bỏ) được thực hiện ở Việt Nam. 
Về nhu cầu tình cảm, hôn nhân gia đình: 
có 95,8% người chuyển giới muốn được 
quyền kết hôn với người yêu của mình vì 
trên giấy tờ hiện tại thì hai người đang là 
người cùng giới tính, trong đó tới 78,3% 
muốn được kết hôn ngay cả khi không 
thay đổi được giới tính trên giấy tờ. Đặc 
biệt với trường hợp khi bị tạm giam, tạm 
giữ hoặc ở trại giam, 42,9% người chuyển 
giới nữ đã từng bị giam/giữ chung với 
người nam, hơn 1/3 (35,6%) số họ đã phẫu 
thuật ít nhất một bộ phận cơ thể, trong 
khi đó 58% ý kiến muốn ở khu riêng và 
38% muốn ở khu nữ. May mắn hơn, trong 
hai (02) trường hợp người chuyển giới 
nam từng bị giam/giữ, thì một (01) người 
đã phẫu thuật bộ phận sinh dục được ở 
khu riêng và một (01) người ở khu nữ. Ý 
kiến của nhóm chuyển giới nam là 72,4% 
muốn ở khu riêng, 15,9% muốn ở khu nữ 
và 11,7% muốn ở khu nam. Xu hướng 
chung dù là người chuyển giới nam hay 
nữ, phẫu thuật hay chưa đều là muốn ở 
khu riêng và không giam/giữ chung với 
khu nam, vì sẽ dễ gặp rủi ro bị xâm hại 
NGUYỄN MINH OANH
57Số 05 - 2018 Khoa học Kiểm sát
hoặc bạo hành hơn.(1)
Các con số ở trên chứng tỏ một điều là 
số lượng người chuyển giới là không nhỏ 
và nhu cầu chuyển đổi giới tính trong số 
họ cũng rất cao. Bên cạnh đó, các nhu cầu 
khác về tình cảm gia đình, về đối xử y tế 
hoặc pháp lý cũng là những mong muốn 
cần thiết và thực tế. Những nhu cầu này là 
chính đáng cần phải được thừa nhận và 
đảm bảo thực hiện theo một cơ chế pháp 
lý phù hợp để đảm bảo cho người chuyển 
giới được sống thật với chính con người 
mình, với khát vọng và quyền lợi chính 
đáng của con người.
Bên cạnh, đó, theo các nghiên cứu độc 
lập(2), báo cáo của Bộ y tế(3) và các số liệu 
thống kê được công bố từ nhiều nguồn 
khác nhau thì người chuyển giới là người 
dễ bị tổn thương và gánh chịu các rủi ro 
về y tế, giáo dục, việc làm, hôn nhân gia 
đình rất lớn. Theo các nguồn tài liệu này 
thì người chuyển giới trở nên dễ bị tổn 
thương vì không được thừa nhận trước 
pháp luật. Đối với người chuyển giới 
quyết định sống thật với bản thân, thể hiện 
mình khác với giới tính sinh học, thì gặp 
đầy khó khăn và thách thức trong những 
mối quan hệ với gia đình, trong việc tìm 
kiếm người yêu và chấp nhận họ, trong sự 
đối mặt với kỳ thị xã hội và bất bình đẳng, 
1  
ve-nguoi-chuyen-gioi..pdf và https://news.zing.vn/gan-
300000-nguoi-viet-muon-chuyen-gioi-post796816.html 
2  Phạm Quỳnh Phương Lê Quang Bình – Mai Thanh 
Tú, Khát vọng được là chính mình, trang 14 http://
isee.org.vn/Content/Home/Library/443/khat-vong-
duoc-la-chinh-minh-nguoi-chuyen-gioi-o-viet-nam..
pdf, truy cập ngày 3/8/2018
3  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt 
Nam và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 30/7/2018
kiếm tìm công ăn việc làm, và rủi ro về sức 
khỏe cần được giải quyết.(4)
Có thể nói, mặc dù BLDS năm 2015 
của Việt Nam đã ghi nhận việc chuyển 
đổi giới tính ở Điều 37 nhưng do chưa 
có Luật và các văn bản hướng dẫn thực 
thi nên các quyền của người chuyển giới 
vẫn chưa được hiện thực hoá. Chính vì 
vậy mà người chuyển giới gặp rất nhiều 
khó khăn trong việc thực hiện các vấn đề 
pháp lý phát sinh như chưa được thực 
hiện việc chuyển đổi giới tính, thay đổi 
họ tên, lý lịch, hộ khẩu Trong bối cảnh 
các nguyên tắc nhân quyền và quyền y tế 
được quan tâm hiện nay, các quốc gia ở 
phương Tây đã triển khai một hệ thống y 
tế dành cho người chuyển giới, tập trung 
vào các cá nhân mong muốn phẫu thuật 
thay đổi giới tính. Luật pháp nhiều nước 
phương Tây và các thực hành y tế giờ đây 
ủng hộ việc phẫu thuật chuyển đổi giới 
tính và cho phép thay đổi giấy tờ cá nhân 
sau khi phẫu thuật chuyển đổi giới tính, 
cũng như cấm phân biệt đối xử dựa trên 
biểu hiện giới. Ở Việt Nam, việc ghi nhận 
chuyển đổi giới tính là một quyền nhân 
thân của con người với cơ chế bảo đảm 
thực thi phù hợp sẽ là phương thức tốt 
nhất để giải quyết một vấn đề xã hội với 
nhiều rủi ro và thách thức đang tồn tại./.
4  Bộ Y tế, Báo cáo Thực trạng về người có mong muốn 
chuyển đổi giới tính (người chuyển giới) tại Việt 
Nam và hệ thống pháp luật có liên quan, 2017.
h t t p : / / m o h . g o v . v n / L e g a l D o c / P a g e s /
OpinionPollInfo_V2.aspx?CateID=372 Truy cập ngày 
30/7/2018