Bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh - Bài 1: Cơ sở, quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh

v1.0013103218
BÀI 1
CƠ SỞ, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ 
PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
Ths. Nguyễn Thị Bích Thủy
Đại học Kinh tế quốc dân
v1.0013103218
TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG
Nắm vững các nội dung phần thứ nhất này sẽ giúp chúng ta có cơ sở lý luận
khoa học để giải thích đúng vấn đề trên.
Tại sao có thê ̉ khẳng định: Tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ là sản phẩm tổng hòa của
những điều kiện khách quan chủquan, của truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa
nhân loại. Mà từ thực tiên dân tộc và thời đại đã được Hồ Chí Minh tổng kết, chuyển hóa
sắc sảo, tinh tế với một phương pháp khoa học, biện chứng, Tư tưởng Hồ Chí Minh đã trở
thành tư tưởng Việt nam hiện đại?
Khóa họp Đại hội đồng UNESCO lần thứ 24 tại Paris (20/10 - 20/11/1987) đã thông qua Nghị
quyết 24C/18.65 về kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư cách là
"Anh hùng giải phóng dân tộc và Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam”. Vậy những giá trị tư
tưởng Hồ Chí Minh soi sáng con đường giải phóng, phát triển dân tộc va ̀ đối với sự phát
triển thê ́ giới như thê ́ nào?
2
v1.0013103218
• Hiểu rõ cơ sở thực tiễn, lý luận và những nhân tố chủ quan dẫn tới sự hình
thành tư tưởng Hồ Chí Minh;
• Nắm được quá trình phát triển biện chứng của tư tưởng Hô Chí Minh về cách
mạng Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử khác nhau;
• Chứng minh tính khoa học, sáng tạo và hiện thực của tư tưởng Hồ Chí Minh
từ thực tiễn cách mạng Việt Nam;
• Hiểu được những giá trị vô giá của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp
lãnh đạo của Đảng, của dân tộc và sự nghiệp đấu tranh vì lý tưởng độc lập, 
dân chủ và tự do trên phạm vi toàn cầu.
MỤC TIÊU
3
v1.0013103218
Giá trị tưởng Hồ Chí Minh: đối với dân tộc Việt Nam và đối với sự phát triển thê ́ giới
Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh: 5 giai đoạn với các mốc lịch
sử quan trọng
Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh: Cơ sở khách quan và nhân tố chủ quan
4
NỘI DUNG
v1.0013103218
1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
5
1.2. Nhân tô ́ chủ quan
1.1. Cơ sở khách quan
v1.0013103218
1.1. CƠ SỞ KHÁCH QUAN
6
1.1.2. Những tiền đê ̀ tư tưởng – lý luận
1.1.1. Bối cảnh lịch sử hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh
v1.0013103218
1.1.1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
7
a. Bối cảnh lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX 
đầu thế kỷ XX:
• Ngày 1-9-1958, mở đầu cuộc kháng chiến
chống chủ nghĩa thực dân khi ham đội Pháp -
Tây Ban Nha nổ súng tiến công đánh chiếm
bán đảo Sơn Trà ( Đà Nẵng).
• Ngày 25 - 8– 19883 Triều đình Nhà Nguyễn
ký “ Hiệp ước Harmand”. Hiệp ước có tất cả 
27 điều khoản với nội dung chính là xác lập
quyền lâu dài của Pháp trên toàn bô ̣ Việt Nam 
với hai hình thức Thuộc địa va ̀ Bảo hô ̣): Bắc
kỳ là thuộc địa của Pháp và chấp nhận nền
bảo hô ̣ của Pháp ở Trung kỳ.
• Hiệp ước Patenotre ( ngày 6 tháng 6 năm
19884), công nhận quyền bảo hộ của Pháp
với vùng lãnh thô ̉ còn lại của Đại Nam.
Hòa ước Quý Mùi trong Việt Nam sử lược tựu chung có
mấy điểm chính:
Điều 1: Triều đình Huế công nhận sự bảo hộ của Pháp. 
Mặt ngoại giao kể cả việc giao thiệp với nước Tàu cũng
phải có sự ưng thuận của Pháp. 
Điều 5: Khâm sứ Pháp ở Huế có quyền ra vào tự do yết
kiến vua.
Điều 6: Pháp có quyền đặt công sứ ở các tỉnh để kiểm soát
quan Việt nhưng đại để việc nội trị không bị ảnh hưởng. 
Ngoài ra Hòa ước Quý Mùi còn buộc triều đình Huế triệt
thoái quân khỏi Bắc Kỳ. Việc thuế má cũng sẽ do Pháp
điều hành. 
Lễ ký kết Hiệp ước Quý Mùi tại Thuận An - Huế
v1.0013103218 8
BÀI TẬP TỰ NGHIÊN CỨU
1. Tìm hiểu bối cảnh lịch sử Hiệp ước Quý Mùi (1883) hay còn có tên gọi là Hiệp ước
Harmand được ký kết vào ngày 25 tháng 8 năm 1883 tại kinh đô Huế giữa đại diện của
Pháp là François Jules Harmand - Tổng ủy (tiếng Pháp: commissaire général), đại diện
ngoại giao cho nước Cộng hoà Pháp và đại điện của triều Nguyễn là Trần Đình Túc - Hiệp
biện Đại học sĩ (chánh sứ), Nguyễn Trọng Hợp - Thượng thư Bộ Lại (phó sứ). Hoà ước có
tất cả 27 điều khoản với nội dung chính là xác lập quyền bảo hộ lâu dài của Pháp trên toàn
bộ Việt Nam. Hiệp ước này chính thức đánh dấu thời kỳ, 1883-1945, toàn bộ Việt Nam trở
thành thuộc địa của Thực dân Pháp (thời Pháp thuộc).
2. So sánh Hiệp ước Harmand được ký kết vào ngày 25 tháng 8 năm 1883 và Hiệp ước
Patenotre ( ngày 6 tháng 6 năm 1984). 
v1.0013103218
Hồ Chí Minh
ra đi tìm đường
cứu nước
Các phong
trào yêu nước
Toàn thể
dân tộc
Việt Nam
Thực dân
Pháp
xâm lược
Nông dân
Việt Nam
Địa chủ
phong
kiến
Khủng hoảng
đường lối
cứu nước
Xã hội
thuộc địa nửa
phong kiến
1.1.1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH (tiếp theo)
9
b. Diện mạo xã hội VN cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX:
v1.0013103218
Yếu tố thời đại
Tư tưởng Hồ Chí Minh
Vấn đề dân tộc
trở thành vấn
đề quốc tế lớn
CM tháng 10 
Nga thắng lợi
Thời đại quá
độ lên CNXH
Cách mạng
giải phóng
dân tộc
Cách mạng
vô sản
thế giới
Chủ nghĩa
đế quốc
1.1.1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH (tiếp theo)
10
c. Bối cảnh thời đại:
v1.0013103218 11
BÀI TẬP TỰ NGHIÊN CỨU
1. Tìm hiểu vê ̀ cuộc Cách mạng tháng Mười Nga: So sánh cách mạng tháng Hai và cách
mạng tháng Mười Nga? (Về hoàn cảnh, mục tiêu , lãnh đạo, tính chất, kết quả).
2. Phân tích ý nghĩa cuộc cách mạng đó thông qua những nhận đinh của Hồ Chí Minh
trong “Đường Kách Mạng” (Năm 1927), cuốn sách giáo khoa ly ́ luận chính trị đầu tiên
của cách mạng Việt Nam.
 Chỉ có đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười - con đường duy nhất đúng đắn - Cách
mạng Việt Nam mới giành được độc lập, tự do thực sự.
 “Càng nhớ lại những ngày tủi nhục mất nước, nhớ lại mỗi bước đường đấu tranh cách
mạng đầy hy sinh gian khổ mà cũng đầy thắng lợi vẻ vang thì giai cấp công nhân và nhân
dân Việt Nam càng thấm thía công ơn to lớn của Lê-nin và Cách mạrng Tháng Mười.
3. Chứng minh những gia ́ trị của Cách mạng tháng Mười Nga đối với con đường cách
mạng Việt Nam và đối với sự phát triển thế giới.
Gợi ý: + Mở ra một thời đại mới trong lịch sử loài người: Thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH 
trên phạm vi toàn thế giới.
+ Chấm dứt vai trò định hướng của CNTB trên con đường phát triển của nhân loại, mở
ra cho các dân tộc bị áp bức con đường lựa chọn mới để giải phóng dân tộc.
v1.0013103218 12
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
Từ cuộc đấu tranh sôi nổi của công nhân các nước tư bản chủ nghĩa vào thế kỷ XIX, 
đầu thế kỷ XX đã dẫn tới một cao trào mới của cách mạng thế giới “thức tỉnh các dân
tộc châu Á” đó là cuộc cách mạng nào?
a. Cách mạng Mỹ với Tuyên ngôn độc lập.
b. Cách mạng Pháp với Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền.
c. Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917.
d. Cách mạng Tân Hợi với Chủ nghĩa Tam dân.
Trả lời:
Đáp án đúng là: c. Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917.
Vì: Cách mạng Tháng Mười Nga đã lật đô ̉ nhà nước tư sản, thiết lập Chính quyền Xôviết , 
mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử loài người. 
Tham khảo: Xem I, 1. Cơ sở hình thành ư tưởng Hồ (SGK, tr 27).
v1.0013103218
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN
13
a. Những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc:
Chủ nghĩa yêu nước: giá trị tinh thần cao nhất trong bảng giá trị tinh thần Người Việt Nam 
 Được hình thành trong quá trình hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước.
NAM QUỐC SƠN HÀ NAM ĐẾ CƯ 
TIỆT NHIÊN ĐỊNH PHẬN TẠI THIÊN THƯ
NHƯ HÀ NGHỊCH LỖ LAI XÂM PHẠM
NHỮ ĐẲNG HÀNH KHAN THỦ BẠI HƯ
Và
Đánh giặc lên ba hiềm còn muộn
Cưỡi chín tầng mây giận chưa cao
 Hồ Chí Minh: “Lúc đầu chính chủ nghĩa yêu nước, chứ không phải chủ nghĩa cộng sản đã
đưa tôi tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba”.
Trong bài viết “Con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin”
(Bài viết cho tạp chí Các vấn đề Phương Đông, số 2-1960).
v1.0013103218
“Việt Nam Độc lập thổi kèn loa
Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già
Đoàn kết vững bền như khối sắt
Để cùng nhau cứu nước Nam ta.
(Báo Việt Nam độc lập 1-8-1941)
• Truyền thống nhân nghĩa thủy chung, sống có trước, có sau.
• Cần cù, thông minh sáng tạo, quý trọng người hiền tài, biết tiếp thu các giá trị văn hóa
nhân loại.
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN (tiếp theo)
14
• Truyền thống đoàn kết: Cố kết cộng đồng dân tộc NHÀ – LÀNG – NƯỚC trở thành cội
nguồn sức mạnh dân tộc Việt nam.
v1.0013103218
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN (tiếp theo)
15
b. Tinh hoa văn hóa nhân loại:
Phương Đông:
• Nho giáo: Hồ Chí Minh đã tiếp thu những mặt tích cực của
Nho giáo về triết lý hành động, nhân nghĩa, ước vọng về
một xã hội bình trị, thế giới đại đồng, về triết lý nhân
sinh, tu thân tề gia; đề cao văn hoá trung hiếu, “dân vi 
quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh”.
• Phật giáo: Hồ Chí Minh tiếp thu va ̀ chịu ảnh hưởng sâu
sắc các tư tưởng vị tha từ bi, bác ái, cứu khổ cứu nạn; 
coi trọng tinh thần bình đẳng, không phân biệt đẳng
cấp, chăm lo điều thiện
• Chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Trung Sơn: Hồ Chí Minh đã
tìm thấy những điều phù hợp với điều kiện nước ta đó là
dân tộc độc lập, dân quyền tự do và dân sinh hạnh phúc.
v1.0013103218
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN (tiếp theo)
16
Phương tây:
• Cách mạng tư sản Pháp 1789: 
Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền: 
“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về 
quyền lợi: và phải luôn luôn được tự do 
và bình đẳng về quyền lợi”.
• Cách mạng Mỹ 1776:
Tuyên ngôn Độc lập: “Tất cả mọi người
đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa
cho họ những quyền không ai có thê ̉ 
xâm phạm được:trong những quyền ấy, 
có quyền được sống, quyền tự do va ̀ 
quyền mưu cầu hạnh phúc”.
• Dân chủ khai sáng của Pháp:
Hồ Chí Minh trực tiếp đọc và tiếp thu các
tư tưởng về tự do, bình đẳng qua các tác
phẩm của các nha ̀ khai sáng: Rút xô
(Khế ước xã hội), Moongtetxkio (Tinh
thần pháp luật).
v1.0013103218 17
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 3
Trong các luận điểm sau đây, luận điểm nào của Hồ Chí Minh:
a. “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng.Tạo hóa cho họ những quyền không ai có 
thê ̉ xâm phạm được:trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu
cầu hạnh phúc”.
b. “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do va ̀ bình đẳng
về quyền lợi”.
c. “Tất cả dân tộc trên thê ́ giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền
sung sướng và quyền tự do”. 
d. “ Quyền tự nhiên của con người là quyền sống, quyền tự do, quyền tư hữu”.
Trả lời:
Đáp án đúng là: c. “Tất cả dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền
sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. 
Vì: Từ những quyền cơ bản của con người trong Tuyên ngôn độc lập 1776 của nước Mỹ và 
Tuyên ngôn nhân quyền va ̀ dân quyền 1791 của Cách mạng Pháp, Hồ Chí Minh đã khái quát
và nâng cao thành quyền dân tộc.
Tham khảo: I, 1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc (GT. Tr 60).
v1.0013103218
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN (tiếp theo)
18
c. Chủ nghĩa Mác - Lênin
Chủ
nghĩa
Mác Lênin
Thế giới quan khoa
học, nhân sinh quan
cách mạng
Phương pháp duy vật
biện chứng
Tư tưởng
Hồ Chí
Minh phát
triển
về chất
Tính khoa học
sâu sắc
Tính cách mạng
triệt để
Tư tưởng Hồ Chí
Minh thuộc hệ tư
tưởng Mác - Lênin
v1.0013103218
1.1.2. NHỮNG TIỀN ĐỀ TƯ TƯỞNG – LÝ LUẬN (tiếp theo)
19
 Hồ Chí Minh khẳng định vai trò của chủ nghĩa Mác – Lênin: Quyết định bước phát triển
về chất trong tư tưởng của Người: 
• Hồ Chí Minh đã nhận diện đúng các gia ́ trị tư tưởng văn hoá truyền thống dân tộc và
tinh hoa văn hoá của nhân loại.
• Hồ Chí Minh đã phân tích sâu sắc cấu trúc xã hội, chỉ ra khuynh hướng vận động của xã
hội Việt Nam và thời đại, từ đó tìm ra con đường dân tộc Việt Nam phải đi và cái đích phải 
đến. Đó là con đường cách mạng vô sản và cái đích của nó là chủ nghĩa xã hội, Chủ
nghĩa cộng sản.
v1.0013103218 20
BÀI TẬP TỰ NGHIÊN CỨU
1. Đọc thêm các tác phẩm:
+ Luận Ngữ: tập hợp các bài giảng của Khổng Tử.
+ Chủ nghĩa Tam dân hay Tam dân Chủ nghĩa (chữ Hán phồn thể: 三民主義, chữ Hán
giản thể: 三民主义) là một cương lĩnh chính trị do Tôn Dật Tiên đề xuất, với tinh thần biến
Trung Quốc thành một quốc gia tự do, phồn vinh và hùng mạnh.
+ Bài viết con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin ( tháng 4- 1960).
2. Phân tích làm ro ̃ nhận định sau của Hồ Chí Minh
“Học thuyết của Khổng Tử có ưu điểm là sự tu dưỡng đạo đức cá nhân.
Tôn giáo của Jêsu có ưu điểm của nó là lòng nhân ái cao cả. 
Chủ nghĩa Mác có ưu điểm là phương pháp làm việc biện chứng. 
Chủ nghĩa Tôn Dật Tiên có ưu điểm là chính sách của nó thích hợp với điều kiện
nước ta. 
Khổng Tử, Jêsu, Mác, Tôn Dật Tiên chẳng có ưu điểm chung đó sao? 
Họ đều mưu cầu hạnh phúc cho loài người, mưu cầu hạnh phúc cho xã hội. Nếu hôm nay 
họ còn sống trên đời này, tôi tin rằng họ nhất định sống chung với nhau rất hoàn mỹ như
những người bạn thân thiết. Tôi cố gắng làm một người học trò nhỏ của các vị ấy”.
v1.0013103218 21
1.2. NHÂN TỐ CHỦ QUAN
Phẩm chất
cá nhân của
Hồ Chí Minh
Sống có
hoài bão, 
có lý
tưởng
Kha ̉ năng
tư duy và 
trí tuệ Hô ̀ 
Chí Minh
Phẩm
chất đạo
đức và 
năng lực
thực tiễn
Đức hy
sinh cao
cả
v1.0013103218
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
Phân tích luận điểm của Hồ Chí Minh:
“ Bây giờ chủ nghĩa nhiều, học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân
chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất là chủ nghĩa Lênin”.
Gợi ý:
1. Cuối TK XIX, đầu TK XX, có những học thuyết và chủ nghĩa xuất hiện trên con đường tìm
lời giải cho đường cứu nước đúng đắn ở Việt Nam: 
• Hệ tư tưởng phong kiến ( Hoàng Hoa Thám) lỗi thời trước các nhiệm vụ lịch sử.
• Hệ tư tưởng dân chủ tư sản ( Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh) đều thất bại.
2. Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 “ Thức tỉnh dân tộc châu Á” Chủ nghĩa xã hội
hiện thức với mô hình Nhà nước Xôviết.
3. Chủ nghĩa Lênin là chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất:
• Chủ nghĩa chân chính nhất: Giải phóng con người.
• Chủ nghĩa chắc chắn nhất: Chủ nghĩa duy vật biện chứng (Thế giới quan và phương
pháp luận Mác – Lênin).
• Chủ nghĩa cách mạng nhất: Chủ nghĩa duy vật lịch sử Cải tạo thế giới CNXH 
thay thế CNTB là tất yếu lịch sử.
v1.0013103218 23
2. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
2.2. Thời kỳ 1911-1920: Tìm thấy con đường cứu nước, giải phóng dân tộc
2.1. Thời kỳ trước năm 1911: Hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cứu nước
2.3. Thời kỳ 1921- 1930: Hình thành cơ bản tư tưởng về cách mạng Việt Nam
2.4. Thời kỳ 1930- 1945: Vượt qua thử thách, kiên trì giữ vững lập trường cách mạng
2.5. Thời kỳ 1945- 1969: Tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp tục phát triển, hoàn thiện
v1.0013103218
MINH HỌA
24
Trước 1911
Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh
1911 - 1920
1920 - 1930
1930 - 1945
Tư tưởng phát triển, hoàn thiện
Vượt qua thử thách, kiên trì giữ vững lập
trường cách mạng
Hình thành cơ bản tư tưởng cách
mạng Việt Nam
Tìm thấy con đường cứu nước, giải
phóng dân tộc
Hình thành tư tưởng
yêu nước và chí 
hướng cứu nước
1945 - 1969
v1.0013103218 25
2.1. THỜI KỲ TRƯỚC NĂM 1911: HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG YÊU NƯỚC VÀ CHÍ HƯỚNG 
CỨU NƯỚC
QUÊ HƯƠNG
Nghệ Tĩnh là vùng đất giàu
truyên thống văn hóa, truyền
thống lao động, đấu tranh chống
giặc ngoại xâm
GIA ĐÌNH
Nhà nho yêu nước cấp tiến, có 
lòng yêu nước thương dân sâu
sắc, tư tưởng thân dân
CHÍ HƯỚNG CÁCH MẠNG
Nguồn gốc những đau
khổ ...  ĐƯỜNG CỨU NƯỚC, GIẢI PHÓNG DÂN TỘC
“Khi tôi độ mười ba tuổi, lần đầu tiên tôi
được nghe ba chữ Pháp Tự do, Bình đẳng, 
Bác ái Tôi rất muốn làm quen với nền văn
minh Pháp, muốn tìm xem những gì ẩn giấu
đằng sau những chữ ấy”. Và “Nhân dân Việt
Nam trong đó có ông cụ thân sinh ra tôi, lúc
này thường tự hỏi nhau ai sẽ là người giúp
mình thoát khỏi ách thống trị của Pháp. 
Người này nghĩ là Anh, có người lại cho là
Mỹ. Tôi thấy phải đi ra nước ngoài xem cho
rõ. Sau khi xem xét họ làm ăn ra sao, tôi sẽ
trở về giúp đồng bào tôi”.
Ngày 5/6/1911 Nguyễn Tất Thành rời Tổ quốc sang phương Tây tìm đường cứu nước.
v1.0013103218
2.2. THỜI KỲ 1911 – 1920): TÌM THẤY CON ĐƯỜNG CỨU NƯỚC, GIẢI PHÓNG DÂN TỘC 
(tiếp theo)
28
• Ngày 6- 7- 1911 Nguyễn Tất Thành đã dừng chân ở cảng Mácxây, cảng Lơ Havơrơ (Le 
Havre) của Pháp.
• Năm 1912, Nguyễn Tất Thành làm thuê cho một chiếc tàu của hãng Sácgiơ Rêuyni đi
vòng quanh châu Phi, đã có dịp dừng lại ở những bến cảng của một số nước như Tây
Ban Nha, Bồ Đào Nha, Angiêri, Tuynidi, Cônggô, Đahômây, Xênêgan, Rêuyniông 
Nguyễn Tất Thành theo con tàu tiếp tục đi qua Máctiních (Martinique) (Trung Mỹ), 
Urugoay và Áchentina (Nam Mỹ) và dừng lại ở nước Mỹ cuối năm 1912.
• Khoảng đầu năm 1913, Nguyễn Tất Thành theo tàu rời Mỹ trở về Lơ Havơrơ, sau đó
sang Anh.
• Khoảng cuối năm 1917, Nguyễn Tất Thành từ Anh trở lại Pháp.
 Đến đâu Người cũng thấy cảnh khổ cực của người lao động dưới sự áp bức bóc
lột dã man, vô nhân đạo của bọn thống trị. Họ cũng là nạn nhân của sự hung ác, 
vô nhân đạo của bọn thực dân. Những sự việc như vậy diễn ra khắp nơi trên
đường anh đi qua, tạo nên ở anh mối đồng cảm sâu sắc với số phận chung của
nhân dân các nước thuộc địa.
v1.0013103218 29
MINH HỌA
v1.0013103218 30
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
Năm 1911, Nguyễn Tất Thành rời Tổ quốc sang phương Tây tìm đường cứu nước. 
Tại sao Người lại đến Pháp đầu tiên?
a. Tìm hiểu cho ro ̃ bản chất của những từ Tự do, Bình đẳng, Bắc ái của nước Cộng
hòa Pháp.
b. Tìm hiểu thực tiễn đời sống của những người dân lao động của “Mẫu quốc”.
c. Tham gia các hoạt động chính trị chống lại chủ nghĩa thực dân đang thống trị ở 
nước mình.
d. Ảnh hưởng phong trào Duy tân của Phan Châu Trinh: Chấn dân khí, khai dân trí, 
hậu dân sinh.
Trả lời:
Đáp án đúng là: a. Tìm hiểu cho ro ̃ bản chất của những từ Tự do, Bình đẳng, Bắc ái của
nước Cộng hòa Pháp.
Vì: Nguyễn Tất Thành sớm nhận thức và đi đúng hướng là: nguồn gốc những đau khổ 
và áp bức dân tộc là ở ngay tại “ chính quốc”, ở các nước đế quốc đang thống trị dân
tộc mình. 
Tham khảo: Xem I. 2. Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng (SGK, tr 37).
v1.0013103218
2.2. THỜI KỲ 1911 - 1920: TÌM THẤY CON ĐƯỜNG CỨU NƯỚC, GIẢI PHÓNG DÂN TỘC 
(tiếp theo)
31
Năm 1919, thay mặt những người Việt Nam 
yêu nước tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc gửi
Bản yêu sách của nhân dân An Nam tới
Hội nghị Vécxây.
Bản Yêu sách gồm tám điểm:
1. Tổng ân xá cho tất cả những người bản xứ bị án
tù chính trị;
2. Cải cách nền pháp lý ở Đông Dương bằng cách
cho người bản xứ cũng được quyền hưởng
những đảm bảo về mặt pháp luật như người Âu
châu; xoá bỏ hoàn toàn các toà án đặc biệt dùng
làm công cụ để khủng bố và áp bức bộ phận trung
thực nhất trong nhân dân An Nam;
3. Tự do báo chí và tự do ngôn luận;
4. Tự do lập hội và hội họp;
5. Tự do cư trú ở nước ngoài và tự do xuất dương;
6. Tự do học tập, thành lập các trường kỹ thuật và
chuyên nghiệp ở tất cả các tỉnh cho người bản xứ;
7. Thay chế độ ra các sắc lệnh bằng chế độ ra các
đạo luật;
8. Đoàn đại biểu thường trực của người bản xứ, do 
người bản xứ bầu ra, tại Nghị viện Pháp để giúp
cho Nghị viện biết được những nguyện vọng của
người bản xứ.
t i :
. t t i ị
t í t ị;
. i l
i
t l t i
; t t i t
l t
t t t ;
. í t l ;
. l i i ;
. t i t t ;
. t , t l t t t
i t t tỉ i ;
. l
l t;
. i i t t i , 
i , t i ị i i
ị i i t
i .
v1.0013103218
2.2. THỜI KỲ 1911 - 1920: TÌM THẤY CON ĐƯỜNG CỨU NƯỚC, GIẢI PHÓNG DÂN TỘC 
(tiếp theo)
32
Luận cương của Lênin làm cho tôi rất
cảm động, phấn khởi, sảng tỏ, tin 
tưởng biết bao! Tôi vui mừng đến
phát khóc lên. Ngôi một mình trong
buồng mà tôi nói to lên như đứng
trước quần chúng đông đảo: “ Hỡi
đồng bào bị đọa đày đau khổ! Đây 
là cái cần thiết cho chúng ta, đây là 
con đường giải phóng chúng ta”.
Từ đó tôi hoàn toàn tin theo Lênin, tin 
theo Quốc tê ́ thứ 3.
Sơ khảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V.I. Lênin
đăng trên báo L’ Humanite, số ra ngày 16 và 17-7-1920.
v1.0013103218
2.2. THỜI KỲ 1911 - 1920: TÌM THẤY CON ĐƯỜNG CỨU NƯỚC, GIẢI PHÓNG DÂN TỘC 
(tiếp theo)
33
Bước đánh dấu chuyển về chất trong tư tưởng Nguyễn Ái Quốc: 
Từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa Lênin, từ giác ngộ dân tộc đến giác ngộ giai cấp, 
từ người yêu nước trở thành người cộng sản
Tán thành Đệ tam Quốc tê ́ ( Quốc tê ́ III), tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp ( tháng 12- 1920)
“Đảng Xã hội cần phải hoạt động một
cách thiết thực để ủng hộ những người
bản xứ bị áp bức”, rằng “Đảng phải tuyên
truyền chủ nghĩa xã hội trong tất cả các
nước thuộc địa đánh giá đúng tầm
quan trọng của vấn đề thuộc địa”.
“Nhân danh toàn thể loài người, nhân
danh tất cả các đảng viên xã hội, cả phái
hữu lẫn phái tả, chúng tôi kêu gọi: Các
đồng chí, hãy cứu chúng tôi!”.
v1.0013103218 34
BÀI TẬP TỰ NGHIÊN CỨU
1. Đọc thêm các tác phẩm:
• Sơ khảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc va ̀ vấn đề thuộc địa
của V.I.Lênin.
• Chủ tịch Hồ Chí Minh – Sự nghiệp vĩ đại, gương sáng đời đời, Trường Chinh, NXB. 
Sự thật, Hà Nội, 1980.
2. Phân tích làm ro ̃ nhận định sau:
“Luận cương vê ̀ những vấn đề dân tộc va ̀ thuộc địa đến với Người như ánh sáng
kỳ diệu nâng cao về chất tất cả những hiểu biết va ̀ tình cảm cách mạng mà Người
hằng nung nấu”.
(Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh, Bộ Giáo dục – đào tạo, 
Nxb Chính trị quốc gia, Hà nội 2011, tr 39)
v1.0013103218 35
2.3. THỜI KỲ 1921- 1930: HÌNH THÀNH CƠ BẢN TƯ TƯỞNG VỀ CÁCH MẠNG VIỆT NAM
Đảng cộng sản Việt
Nam ra đời 1930
Giai đoạn 1921 -1930,
Nguyễn Ái Quốc có những
hoạt động thực tiễn và
ly ́ luận hết sức phong phú 
và sôi nổi.
Hình thành cơ bản những tư tưởng về cách mạng Việt nam
..............................................
Hoạt động thực tiễn: Pháp ( 1921 -1923), Liên Xô (1923-
1924), Trung Quốc (1924-1927), Thái Lan (1928-1929)
Hình thành cơ bản những tư tưởng về cách mạng Việt nam
..............................................
Hoạt động ly ́ luận: các bài báo tô ́ cáo chủ nghĩa thực dân: 
Người cùng khổ tờ Báo “Hội Hợp tác Người Cùng Khổ”
v1.0013103218
2.3. THỜI KỲ 1921- 1930: HÌNH THÀNH CƠ BẢN TƯ TƯỞNG VỀ CÁCH MẠNG VIỆT NAM 
(tiếp theo)
36
Sự tiếp tục phát triển và hoàn thiện tư tưởng cách mạng về giải phóng dân tộc.
Bản án chế độ thực dân
Pháp (1925), Đường
Cách mệnh (1927) , 
Chính cương vắn tắt, 
sách lược vắn tắt
(3.2.1930) và nhiều bài
viết trong giai đoạn này
Cách mạng giải phóng dân
tộc trong thời đại mới phải đi
theo con đường cách mạng
vô sản và là một bô phận của
cách mạng ̣ vô sản thế giới
Cách mạng muốn thành
công trước hết cần phải 
có Đảng lãnh đạo
Cách mạng giải phóng dân
tộc ở thuộc địa và cách
mạng vô sản ở chính quốc 
có mối quan hệ khăng khít
với nhau, nhưng không phụ 
thuộc vào nhau
Cách mạng thuộc địa trước hết là một
cuộc “ Dân tộc cách mạng”
Cách mạng là sự 
nghiệp quần chung nhân
dân. Ở các nước nông
nghiệp lạc hậu, nông
dân là lực lương đông
đảo nhất trong xã hội, 
cần xây dựng khôi công
nông liên minh làm động
lực cách mạng.
Bản chất của chủ nghĩa thực dân là “ ăn
cướp” và “giết người”
v1.0013103218
CN Mác – Lênin đã thâm nhập vào VN 
Viết cho báo Sự thật, TC thư tín QT
Trưởng tiểu ban NC TĐịa
1920 1921 1922 1923 1925 1927 1929 Thời gian
 Quá trình truyền ba ́ CN Mác – Lênin vào Việt Nam Tạo ra một xung lực mới, một chất men 
kích thích, thúc đẩy phong trào dân tộc phát triển theo xu hướng mới của thời đại.
37
2.3. THỜI KỲ 1921- 1930: HÌNH THÀNH CƠ BẢN TƯ TƯỞNG VỀ CÁCH MẠNG VIỆT NAM 
(tiếp theo)
NA
Q T
RU
YỀN
 BÁ
CH
Ủ N
GH
ĨA M
ÁC
 VÀ
O V
IỆT
 NA
M
Bản án chế độ TD Pháp
Đường kách mệnh
Báo Người cùng khổ
v1.0013103218
2.4. THỜI KỲ 1930 – 1945: VƯỢT THỬ THÁCH, KIÊN TRÌ GIỮ VỮNG LẬP TRƯỜNG CÁCH 
MẠNG
38
Thử thách: Quốc tế cộng sản bị chi phối nặng nề bởi khuynh hướng “Tả”
• Mâu thuẫn giữa Quốc tế cộng sản và Đường lối của Nguyễn Ái Quốc:
1. Quốc tế cộng sản chỉ trích phê phán đường lối của Nguyễn Ái Quốc trong Chánh cương
vắn tắt và Sách lược vắn tắt đa ̃ phạm phải những sai lầm nguy hiểm “ Chỉ lo đến việc
phản đế, mà quên mất lợi ích giai cấp đấu tranh”. 
2. Đổi tên Đảng thành Đảng cộng sản Đông Dương. 
• Sáng 6/6/1931, Hồ Chí Minh đã 2 lần bị thực dân Anh bắt giữ tại Hồng Kông. Họ lấy cớ là
Người tuyên truyền cho cộng sản, âm mưu lật đổ chính phủ Anh. 
Nhà ngục Victoria ở Hồng Kông, nơi Người bị giam (1931 
– 1933) và Nguyễn ái Quốc khi vừa ra khỏi nhà tù.
v1.0013103218
KẺ THÙ
CHÍNH CHỦ
NGHĨA 
PHÁT XÍT
Í 
Ĩ 
 Í
NHIỆM VỤ
CHÍNH: 
DÂN CHỦ
HOÀ BÌNH.
I 
Í 
Ì .
THÀNH LẬP 
MẶT TRẬN 
NHÂN DÂN
QUANG CẢNH ĐẠI HÔI VII CỦA QUỐC TẾ
CỘNG SẢN VÀ G.DIMITƠRỐP
TBT BAN CHẤP HÀNH QTCS Lê Hồng Phong Nguyễn ThịMinh Khai
2.4. THỜI KỲ 1930 – 1945: VƯỢT THỬ THÁCH, KIÊN TRÌ GIỮ VỮNG LẬP TRƯỜNG CÁCH 
MẠNG (tiếp theo)
39
Lập trường kiên định của Nguyễn Ái Quốc:
Tháng 7- 1935, Đại hội VII Quốc tê ́ cộng sản đã phê phán khuynh hướng “ta ̉” trong phong trào
cộng sản quốc tế.
v1.0013103218
28.1.1941, Nguyễn ái Quốc đặt 
chân tới biên giới nước ta ở cột 
mốc 108 tại Hà Quảng, Cao 
Bằng sau 30 năm xa cách.
Lán Khuổi Nậm - Nơi Nguyễn Ái Quốc triệu tập và chủ trì hội 
nghị Ban chấp hành trung ương Đảng lần thứ 8 (5/1941) –
Hội nghị đánh dấu sự trở về của tư tưởng Nguyễn Ái Quốc 
trong Cương lĩnh đầu tiên.
2.4. THỜI KỲ 1930 – 1945: VƯỢT THỬ THÁCH, KIÊN TRÌ GIỮ VỮNG LẬP TRƯỜNG CÁCH 
MẠNG (tiếp theo)
40
Quốc tê ́ cộng sản chấp thuận, Nguyễn Ái Quốc trở về nước sau 30 năm hoạt động ở nước
ngoài. 
=> Cách mạng Việt Nam từ đây bước vào giai đoạn mới, những quan điểm và đường lối
đúng đắn, sáng tạo theo tư tưởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa quyết định chiều hướng phát
triển của cách mạng giải phóng dân tộc ở nước.
v1.0013103218
Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập
sáng ngày 2/9/1945 tại quảng trường Ba Đình, 
khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
2.4. THỜI KỲ 1930 – 1945: VƯỢT THỬ THÁCH, KIÊN TRÌ GIỮ VỮNG LẬP TRƯỜNG CÁCH 
MẠNG (tiếp theo)
41
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
v1.0013103218
Tư tưởng kháng chiến: Ngày 19- 12-1946, Hồ Chí Minh đa ̃ phát động cuộc kháng chiến toàn
quốc chống thực dân Pháp.
2.5. THỜI KỲ 1945 – 1969: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN, HOÀN 
THIỆN
42
-
v1.0013103218 43
Đấu
tranh
quân sự
1
Đấu tranh
chính trị
2
Đấu tranh
ngoại
giao
3
Đấu tranh
kinh tế
4
Đấu tranh
văn hóa, 
tư tưởng
5
Bác Hồ lên thăm trận địa
Biên Giới (1950)
Bác Hồ cùng Võ Nguyên Giáp, Trường
Chinh, Phạm Văn Đồng bàn kế hoạch tác
chiến Điện Biên Phủ
Bộ đội ta cắm cờ trên nóc hầm
Đờ - cát (7/5/1954)
2.5. THỜI KỲ 1945 – 1969: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN, HOÀN 
THIỆN (tiếp theo)
v1.0013103218 44
Bác Hồ báo cáo tại kỳ
họp thứ nhất khóa I, 
2-3-1946
Bác Hồ báo cáo tại kỳ
họp thứ 5 Quốc hội khóa
I, 20-9-1955
Bác Hồ ký sắc lệnh
công bố Hiến pháp
mới, 31-12-1959
Chủ tịch Hồ Chí Minh tại
kỳ họp thứ 4 Quốc hội
khóa III, 20-5-1968
Tư tưởng Kiến Quốc
Một số hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong xây dựng
Nhà nước của dân, do dân, vì dân
2.5. THỜI KỲ 1945 – 1969: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN, HOÀN 
THIỆN (tiếp theo)
v1.0013103218 45
Đại hội đảng lần thứ hai 
(1951) thúc đẩy kháng 
chiến đi đến thắng lợi 
Đại hội đảng lần thứ ba 
(1960) đưa ra chiến lược 
cách mạng hai miền
Tư tưởng xây dựng Đảng Cộng Sản với
tư cách là một Đảng cầm quyền.
Di chúc của chủ tịch Hồ
Chí Minh (1965) trước
hết nói về Đảng
2.5. THỜI KỲ 1945 – 1969: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN, HOÀN 
THIỆN (tiếp theo)
v1.0013103218
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
Những năm 20 đầu những năm 30 của TK XX, Quốc tê ́ cộng sản bị chi phối bởi khuynh
hướng “Tả” đã chỉ trích phê phán đường lối của Nguyễn Ái Quốc trong Chánh cương
vắn tắt và Sách lược vắn tắt đã phạm phải những sai lầm nguy hiểm “Chỉ lo đến việc
phản đế, mà quên mất lợi ích giai cấp đấu tranh” như thế nào?
Gợi ý:
1. Xuất phát thực tiễn các nước Phương Tây ( Sự phát triển của CNTB về kinh tế 
mâu thuẫn chủ yếu trong lòng các nước TB là mâu thuẫn giai cấp trong quá trình bóc
lột giá trị thặng dư giữa giai cấp tư sản >< giai cấp vô sản).
 Quốc tế cộng sản: giải phóng giai cấp là trung tâm và tiền đề.
2. Xuất phát thực tiễn Việt Nam: Bối cảnh lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
 Mâu thuẫn cơ bản : Toàn thể dân tộc Việt Nam >< Thực dân Pháp xâm lược.
3. Hồ Chí Minh giải quyết vấn đề dân tộc theo quan điểm giai cấp, nhưng đồng thời đặt
vấn đề giai cấp trong vấn đề dân tộc Giải phóng dân tộc khỏi ách thống trị của chủ
nghĩa thực dân là điều kiện để giải phóng giai cấp.
 “ Làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”.
v1.0013103218
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH 
SOI SÁNG CON ĐƯỜNG
GIẢI PHÓNG VÀ PHÁT TRIỂN
DÂN TỘC
Nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của
cách mạng Việt Nam
Tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
ĐỔI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN
THẾ GIỚI
3. GIÁ TRỊ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
47
Cô ̉ vũ các dân tộc đấu tranh trong sự nghiệp giải phóng
Tìm ra các giải pháp đấu tranh giải phóng loài người
Phản ánh khát vọng thời đại
v1.0013103218 48
BÀI TẬP TỰ NGHIÊN CỨU
1. Đọc thêm các tác phẩm:
Hồ Chí Minh anh hùng giải phóng dân tộc danh nhân văn hóa – Kỷ niệm 100 năm
ngày sinh Chủ Tịch Hồ Chí Minh 1980- 1990, Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam, Nxb
khoa học xã hội, 1990.
(Hồ Chủ tịch trong lòng nhân dân thê ́ giới, NXB. Sự thật, Hà Nội, 1979)
2. Năm 1987, Unesco vinh danh cho Hồ Chí Minh “Anh hùng giải phóng dân tộc, danh
nhân văn hóa”. Phân tích luận điểm trên bằng những kiến thức học tại bài 1.
v1.0013103218 49
• Tư tưởng Hồ Chí Minh là sản phẩm tổng hòa của những điều kiện khách quan chủ quan, 
của truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại.Từ thực tiên dân tộc và 
thời đại đã được Hồ Chí Minh tổng kết, chuyển hóa sắc sảo, tinh tê ́ với một phương pháp
khoa học,biện chứng, Tư tưởng Hồ Chí Minh đa ̃ trở thành tư tưởng Việt nam hiện đại.
• Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh: Trải qua 5 giai đoạn chính:
 Thời kỳ trước năm 1911: Hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cứu nước;
 Thời kỳ 1911 - 1920: Tìm thấy con đường cứu nước, giải phóng dân tộc;
 Thời kỳ 1921 - 1930: Hình thành cơ bản tư tưởng về cách mạng Việt Nam;
 Thời kỳ 1930 - 1945: Vượt qua thử thách, kiên trì giữ vững lập trường cách mạng;
 Thời kỳ 1945 - 1969: Tư tường Hồ Chí Minh tiếp tục phát triển, hoàn thiện.
• Giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ soi sáng con đường giải phóng và phát triển dân
tộc mà con có ý nghĩa đối với sự phát triển thê ́ giới trên con đường đấu tranh giải phóng
loài người.
TÓM LƯỢC CUỐI BÀI