Bài giảng Tâm lý học giáo dục - Chương 5: Tâm lý học dạy học - Nguyễn Xuân Long

Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
1 
PHẦN II 
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA 
TÂM LÝ HỌC SƯ PHẠM 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
2 
CHƯƠNG V 
TÂM LÝ HỌC DẠY HỌC 
Gi ới thiệu một số thuyết về tâm lý học dạy học 
I 
 Kh ái niệm hoạt động dạy 
II 
S ự hình thành khái niệm, kỹ năng, kỹ xảo 
III 
D ạy học và sự phát triển trí tuệ 
IV 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
3 
Thuyết 
hoạt động 
Giới thiệu về một số thuyết về TLH dạy học 
I 
Thuyết 
liên tưởng 
Thuyết 
hành vi 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
4 
1. Khái niệm 
Hoạt động dạy 
II 
HOẠT 
 ĐỘNG 
 DẠY 
L à hoạt động chuyên biệt của người lớn 
Gi úp trẻ lĩnh hội nền VHXH 
Ph át triển tâm lý trẻ 
H ình thành nhân cách trẻ 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
5 
2. Đặc điểm 
Đặc điểm 
Nội dung 
Chủ thể 
GV (giữ vai trò tổ chức, điều khiển HS) 
Khách thể 
HS (đồng thời- chủ thể hoạt động học) chủ động, tích cực sáng tạo 
Đối tượng 
Sự phát triển trí tuệ và nhân cách của HS 
Mục đích 
Giúp trẻ lĩnh hội nền VHXH, phát triển tâm lý, hình thành nhân cách HS 
Phương tiện 
Dạng công cụ để thực hiện quá trình dạy 
Cơ chế 
Di sản XH- Thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau những tri thức, kinh nghiệm lịch sử XH 
Sản phẩm 
Nhân cách HS 
Chức năng 
Tổ chức, điều khiển, điều chỉnh 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
6 
Hoạt động học 
III 
Ho ạt động đặc thù của con người 
Được điều khiển bởi mục đích tự giác 
(lĩnh hội những tri thức, KN, KX) 
Nh ững hình thức hành vi 
Nh ững dạng hoạt động nhất định 
HOẠT 
ĐỘNG 
HỌC 
1. Khái niệm 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
7 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
8 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
9 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
10 
2. Đặc điểm 
Đặc điểm 
Nội dung 
Đối tượng 
Hệ thống tri thức khoa học, kĩ năng, kĩ xảo 
Mục đích 
Nhằm lĩnh hội hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo 
Sản phẩm 
Làm thay đổi chính chủ thể của hoạt động 
Chức năng 
Tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo 
Cơ chế 
Lĩnh hội 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
11 
3. H ình thành hoạt động học 
3.1. Hình thành động cơ học tập 
Động cơ bên trong 
Động cơ bên ngoài 
Khái niệm 
Động cơ hoàn thiện tri thức 
Động cơ quan hệ xã hội 
Tác động hoạt động học tập 
Hoạt động học tập không chứa đựng xung đột bên trong 
Hoạt động học tập có phần mang tính bắt buộc 
Nỗ lực khắc phục khó khăn, những trở ngại bên ngoài để đạt nguyện vọng nảy sinh, chứ không phải hướng vào đấu tranh với chính bản thân không căng thẳng tâm lý 
Thưởng và phạt, đe doạ và yêu cầu, thi đua và áp lực, khêu gợi lòng hiếu học, mong đợi hạnh phúc và lợi ích tương lai, hài lòng cha mẹ, khâm phục bạn bè... (đối tượng đích thực HĐH chỉ là phương tiện mục đích) 
 căng thẳng tâm lý, đấu tranh bản thân 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
12 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
13 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
14 
3.2. Hình thành mục đích học tập 
Mục đích HT là những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo tồn tại trong từng tiết học, từng bài, từng phần, từng môn học 
Hình thành mục đích HT 
Mục đích HT không có sẵn, được hình thành dần trong quá trình HT 
Mục đích HT thực sự chỉ có được khi con người bắt đầu hoạt động. Mỗi hoạt động tương ứng 1 mục đích 
Để đạt mục đích tổng thể, trước hết phải đặt ra từng mục đích bộ phận riêng lẻ 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
15 
Hình thức 
hành động 
học tập 
Hành động 
học tập 
3.3. 
Hình thức 
tồn tại 
khái niệm 
3.3. H ình thành các hành động học tập 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
16 
Hình thức tồn tại khái niệm 
Hình thức hành động học tập 
HT vật chất 
HT mã hoá 
HT tinh thần 
HTHĐ vật chất trên vật thật hoặc vật thay thế 
HTHĐ tinh thần 
HTHĐ với lời nói và các HT mã hoá khác 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
17 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
18 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
19 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
20 
HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 
Hoạt động cụ thể hoá 
Hoạt động mã hoá 
Hoạt động phân tích 
Mô hình mã hoá hoàn toàn có tính quy ước 
Mô hình tương ứng 
Mô hình gần giống vật thật 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
21 
1. Sự hình thành khái niệm 
	1.1. Khái niệm về khái niệm 
	Khái niệm là bản chất của sự vật, hiện tượng. Bản chất đó nằm trong chính sự vật, hiện tượng, con người phát hiện, nắm bắt được bản chất đó và gói gọn lại thành 1 từ, 1 cụm từ 
Sự hình thành khái niệm, kĩ năng, kĩ xảo 
IV 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
22 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
23 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
24 
1.2. Vai trò của khái niệm 
“Th ức ăn” của tư duy 
S ản phẩm và phương tiện của HĐ 
“V ườn ươm” của tư tưởng, tư duy 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
25 
Thông qua hành động, hoạt động chủ thể chuyển chỗ ở của khái niệm từ ngoài vào trong, biến cái vật chất thành cái tinh thần 
Chuyển logic khái niệm vào trong đầu của chủ thể hoạt động qua hoạt động chủ thể lĩnh hội kinh nghiệm xã hội lịch sử 
Biến chúng thành tri thức, kinh nghiệm của cá nhân 
1.3. Bản chất tâm lý của sự hình thành khái niệm 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
26 
1.4. Các giai đoạn, các bước hình thành khái niệm 
Click to add Title 
L àm nảy sinh nhu cầu nhận thức ở HS 
(tạo tình huống có vấn đề) 
Click to add Title 
T ổ chức cho HS hành động 
(đặc biệt hoạt động vật chất) 
Click to add Title 
D ẫn dắt HS vạch ra những nét bản chất của khái niệm 
Click to add Title 
Gi úp HS đưa những dấu hiệu bản chất và logic của khái niệm vào định nghĩa 
Click to add Title 
H ệ thống hoá khái niệm 
Click to add Title 
Luy ện tập và vận dụng khái niệm đó 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
27 
2. Sự hình thành kĩ năng 
2.1. Khái niệm kĩ năng: Kĩ năng là khả năng vận dụng kiến thức (khái niệm, cách thức, phương pháp...) để giải quyết một nhiệm vụ mới 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
28 
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành kĩ năng 
1 
N ội dung của bài tập 
2 
T âm thế 
thói quen 
3 
Kh ả năng khái quát nhìn đối tượng một cách toàn thể 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
29 
2.3. Sự hình thành kĩ năng 
Biết cách tìm tòi để tìm ra yếu tố đã cho, yếu tố phải tìm và mối quan hệ giữa chúng 
Hình thành một mô hình khái quát để giải quyết các đối tượng cùng loại 
Xác lập được mối liên hệ giữa bài tập mô hình và khái quát và các kiến thức tương ứng 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
30 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
31 
3. Sự hình thành kĩ xảo 
3.1. Khái niệm kĩ xảo: Kĩ xảo là hành động đã được củng cố và tự động hoá nhờ luyện tập 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
32 
3.2. Đặc điểm 
Không bao giờ thực hiện đơn độc, tách rời khỏi hành động có ý thức phức tạp 
Mức độ tham gia của ý thức ít 
Không theo dõi bằng mắt, kiểm tra bằng cảm giác vận động 
Động tác thừa, phụ bị loại trừ, những hoạt động cần thiết ngày càng chính xác, nhanh, tiết kiệm 
Thống nhất tính linh hoạt và tính ổn định 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
33 
1. Khái niệm về sự phát triển trí tuệ 
Sự phát triển trí tuệ là sự biến đổi về chất trong hoạt động nhận thức 
Sự biến đổi đó được đặc trưng bởi sự thay đổi cấu trúc cái được phản ánh và phương thức phản ánh chúng 
Đối tượng phản ánh: hệ thống tri thức 
Phương thức phản ánh: phương pháp học tập, lĩnh hội 
Dạy học và sự phát triển trí tuệ 
V 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
34 
Nội dung sự phát triển trí tuệ 
Là sự biến đổi về chất 
Giới hạn trong hoạt động nhận thức: phản ánh hiện thực khách quan 
Vừa thay đổi cấu trúc cái được phản ánh, vừa thay đổi phương thức phản ánh chúng 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
35 
2. Các chỉ số của sự phát triển 
Tốc độ của sự định hướng trí tuệ 
Tốc độ khái quát 
Tính tiết kiệm của tư duy 
Tính mềm dẻo của trí tuệ 
Tính phê phán của trí tuệ 
Sự thấm sâu vào tài liệu, sự vật, hiện tượng nghiên cứu 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
36 
3. Quan hệ dạy học và sự phát triển trí tuệ 
	Dạy học và sự phát triển trí tuệ có mối quan hệ chặt chẽ, thống nhất biện chứng với nhau. 
Dạy học 
Sự phát triển trí tuệ 
Con đường cơ bản 
Sản phẩm 
Nguyễn Xuân Long- ĐHNN- ĐHQGHN 
37 
4. Tăng việc dạy học và phát triển trí tuệ 
Tăng cường một cách hợp lý hoạt động dạy học 
Hướng thay đổi một cách cơ bản nội dung và phương pháp của hoạt động dạy học