Bài giảng Pháp luật kinh doanh quốc tế - Chương 6: Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh quốc tế - Nguyễn Minh Hằng

1 
Chương 6 
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TRONG KINH DOANH QUỐC TẾ 
TS. Nguyễn Minh Hằng 
Khoa Luật- Trường ĐH Ngoại Thương 
Trọng tài viên VIAC 
2 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Các văn bản 
Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 
Luật trọng tài thương mại năm 2010 
Quy tắc trọng tài và hòa giải của ICC 
Quy tắc trọng tài và hòa giải của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) năm 2004 
Công ước New- york năm 1958 về công nhận và thi hành các phán quyết của trọng tài nước ngoài 
Công ước Washington 1965 về giải quyết tranh chấp giữa Nhà nước và công dân của Nhà nước khác 
3 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Các sách tham khảo 
PGS.TS Hoàng Ngọc Thiết, Tranh chấp từ hợp đồng xuất nhập khẩu- án lệ trọng tài và kinh nghiệm , NXB Chính trị quốc gia 2002 
VCCI, 50 Phán quyết của trọng tài quốc tế chọn lọc , Hà Nội 2002 
UNCTAD và VIAC, Trọng tài và các phương pháp giải quyết tranh chấp lựa chọn , 2003 
Nguyễn Vũ Hoàng, Giải quyết tranh chấp TMQT bằng con đường Tòa án , NXB Thanh niên 2003 
VCCI & DANIDA, Các quyết định trọng tài quốc tế chọn lọc , NXB Tư pháp, 2007 
4 
BỐ CỤC CỦA CHƯƠNG 6 
TỔNG QUAN 
CÁC PHƯƠNG THỨC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP 
I. Tổng quan 
Nhận diện tranh chấp 
Nguyên nhân phát sinh tranh chấp 
Có những phương thức giải quyết tranh chấp nào? 
Lựa chọn phương thức nào là phù hợp nhất? 
Khi giải quyết tranh chấp cần chú ý những điểm gì? 
5 
Nhận diện tranh chấp 
Tranh chấp TM giữa các thương nhân 
Tranh chấp TM giữa các nhà nước 
Tranh chấp giữa thương nhân với nhà nước!!! 
6 
Ví dụ 1- Vụ việc VNA bị kiện bởi LS người Ý Liberati 
VNA bị luật sư Liberati kiện 
Tòa án Roma ra phán quyết VNA bồi thường 4,5 triệu euros 
Câu hỏi: 
Tòa án Roma có thẩm quyền xét xử VNA không? 
Thi hành bản án của tòa Roma đối với VNA như thế nào? 
Những lỗi không nên có của VNA? 
7 
Ví dụ 2- Trịnh Vĩnh Bình kiện Nhà nước VN 
Nhà đầu tư có quyền kiện Nhà nước không? 
TS Trịnh Vĩnh Bình lại có thể kiện Nhà nước VN 
Cơ chế giải quyết tranh chấp? 
8 
Ví dụ 3: Vụ kiện tôm đông lạnh giữa VN và Hoa Kỳ 
VN kiện Hoa Kỳ về việc áp thuế chống bán phá giá cho tôm đông lạnh của VN 
Tranh chấp được giải quyết tại Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO (DSB) 
VN thắng kiện 
9 
Nguyên nhân phát sinh tranh chấp 
Nguyên nhân khách quan 
Nguyên nhân chủ quan 
10 
Các phương thức giải quyết tranh chấp 
Phương thức không mang tính tài phán 
Thương lượng, khiếu nại 
Hòa giải, trung gian 
Phương thức mang tính tài phán 
Kiện ra tòa án 
Kiện ra trọng tài 
11 
Lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp 
Hiểu ưu và nhược điểm của từng phương thức 
Bối cảnh cụ thể của tranh chấp 
Sự thiện chí của các bên 
Cân nhắc các yếu tố khác: văn hóa, truyền thống, thói quen, kinh nghiệm 
12 
Chú ý khi GQTC 
Chú ý các thời hạn 
Vấn đề bằng chứng và chứng từ 
Luât áp dụng khi GQTC 
Luôn chủ động, thiện chí 
13 
14 
Chú ý các thời hạn 
Thời hạn khiếu nại: là khoảng thời gian được ấn định để các bên tiến hành khiếu nại. 
Do luật ấn định (Luật TM Việt Nam 2005- điều 318) 
Do các bên ấn định 
Thời hiệu khởi kiện (thời hiệu tố tụng) là khoảng thời gian do pháp luật quy định để bên có quyền lợi bị vi phạm đi kiện ra Tòa án hoặc trọng tài 
15 
Vấn đề bằng chứng 
HĐ 
HĐ bằng văn bản có giá trị chứng cứ cao 
Các chứng từ có liên quan: B/L, ROROC, COR, các giấy chứng nhận, biên bản, các hóa đơn thanh toán, các thư từ trao đổi giữa các bên 
Nếu không có bằng chứng: khó khăn trong GQTC 
16 
Luật áp dụng để giải quyết tranh chấp 
Luật hình thức (luật tố tụng) 
Luật nội dung (luật bản chất) 
17 
II. CÁC PHƯƠNG THỨC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP 
Thương lượng, khiếu nại 
Hòa giải, trung gian 
Đi kiện: 
Ra Tòa án 
Ra Trọng tài 
Thương lượng, khiếu nại 
Chỉ tiến hành giữa các bên tranh chấp 
Kết quả GQTC trên cơ sở thỏa thuận nên thường được tự nguyện thực hiện 
Giữ được bí mật, hòa khí 
Không hiệu quả khi 01 bên thiếu thiện chí 
18 
Khiếu nại người chuyên chở 
Barotex Đà Nẵng nhập CIF TPHCM một lô hàng. 
Người bán giao hàng, lấy vận đơn sạch, xuất trình bộ chứng từ hợp lệ. Barotex chấp nhận thanh toán ở NH, nhận 3/3 B/L gốc do NH ký hậu 
Barotex đưa B/L gốc cho VOSA TP HCM. VOSA từ chối phát D/O với lý do thuyền trưởng lệnh không giao hàng cho Barotex 
19 
Khiếu nại người chuyên chở 
Tại sao người chuyên chở không giao hàng? 
Làm thế nào để Barotex có thể buộc người chuyên chở giao hàng cho mình? 
20 
21 
Hòa giải, trung gian 
Hòa giải là phương pháp giải quyết tranh chấp giữa thông qua người thứ ba mà không tiến hành xét xử 
Đặc điểm : 
Không bắt buộc 
Hòa giải viên không có quyền xét xử 
Lời khuyên của hòa giải viên không có tính cưỡng chế 
Quy trình hòa giải được tổ chức kín 
22 
Hòa giải và trung gian- sự phân biệt tương đối 
Phân biệt Mediation và Conciliation 
Mediation : Không có gặp gỡ tay ba, chính sách “ngoại giao con thoi” 
Conciliation : có sự gặp gỡ trực tiếp tay ba, hòa giải viên lắng nghe các bên và đưa ra giải pháp 
23 
Hòa giải tiền xét xử 
Chỉ là 01 bước trong thủ tục, trình tự xét xử (tại tòa án hay trọng tài) 
Do trọng tài và tòa án yêu cầu, hai bên đồng ý 
Thẩm phán và trọng tài viên đóng vai trò hòa giải viên 
Nếu hòa giải thành công, kết quả hòa giải có thể được trọng tài và tòa án thừa nhận 
24 
Hòa giải- giải pháp tối ưu? 
Doanh nghiệp miền Trung VN ký HĐ XK ghẹ tươi sang Nhật 
HĐ ghi là “ghẹ tươi, nguyên càng, nguyên cẳng” 
Trưởng VPĐD đồng ý “ghẹ nguyên càng cắt cẳng”, ký nháy vào HĐ 
DNVN lập Hóa đơn TM ghi “ghẹ nguyên càng, nguyên cẳng” 
DN Nhật nhận hàng, thấy ghẹ không cẳng đòi hủy HĐ 
25 
Hòa giải- giải pháp tối ưu? 
Khiếu nại không thành 
Cả hai bên đều là doanh nghiệp Châu á 
Cả hai bên đều có lỗi 
Áp dụng hòa giải là giải pháp tối ưu? 
26 
Ưu, nhược điểm của hòa giải 
Ưu điểm 
Phương pháp giải quyết tranh chấp một cách hòa hảo 
Tận dụng được sự tín nhiệm của hòa giải viên để thuyết phục hai bên 
Có tính mềm dẻo, thấu tình đạt lý 
Phù hợp với một số đối tác Châu Á 
Nhược điểm 
Không triệt để vì giải pháp của hòa giải viên không có tính bắt buộc 
27 
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG ĐI KIỆN RA TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI 
Kiện ra Tòa án 
Kiện ra Trọng tài 
Điều khoản giải quyết tranh chấp 
1. Kiện ra tòa án 
Thẩm quyền của Tòa án 
Cưỡng chế thi hành bản án ở nước ngoài 
28 
Thẩm quyền của tòa án 
Đối với tranh chấp trong nước: 
TÒA ÁN CÓ 
THẨM QUYỀN ĐƯƠNG NHIÊN 
29 
30 
Thẩm quyền xét xử các tranh chấp có yếu tố nước ngoài 
Tòa án không có thẩm quyền đương nhiên giải quyết một tranh chấp cụ thể 
Tòa án có thẩm quyền khi các bên đương sự thống nhất giao tranh chấp cho Tòa án xét xử bằng cách: 
Thỏa thuận trong HĐ 
Thỏa thuận khi tranh chấp phát sinh 
Thỏa thuận mặc nhiên 
Thẩm quyền của tòa án 
Tòa án có thẩm quyền khi: 
ĐƯQT quy định 
Theo các quy phạm tư pháp quốc tế của quốc gia 
Theo thông lệ quốc tế: thường là tòa án quốc gia nơi bị đơn đóng trụ sở 
31 
32 
Cưỡng chế thi hành bản án 
Trong nước: 
Tại cơ quan thi hành án 
Các biện pháp cưỡng chế: kê biên, sai áp, tịch thu tài sản 
Ở nước ngoài: 
Nếu giữa hai quốc gia có hiệp định về tương trợ tư pháp? 
Nếu giữa hai quốc gia chưa có hiệp định tương trợ tư pháp? 
CÁC NƯỚC ĐÃ KÝ HIỆP ĐỊNH TƯƠNG TRỢ TƯ PHÁP VỚI VIỆT NAM 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Ba Lan 
Bêlarút 
Bungari 
CH Séc 
CH Slôvakia 
CHDCND Triều Tiên 
Cu Ba 
Hàn Quốc 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
Hungari 
Lào 
Mông Cổ 
Nga 
Pháp 
Trung Quốc 
Ucraina 
Tổng cộng: 
15 quốc gia 
33 
34 
2. Kiện ra trọng tài 
Khái niệm và các loại trọng tài 
Thẩm quyền xét xử 
Nguyên tắc xét xử 
Trình tự xét xử 
Thi hành phán quyết của trọng tài 
35 
Khái niệm và các loại trọng tài 
Khái niệm: Trọng tài là một người- một cơ quan thứ ba được các bên đương sự lựa chọn để giải quyết tranh chấp bằng xét xử 
Các loại trọng tài: 
Trọng tài quy chế (thường trực) 
Trọng tài vụ việc (đặc biệt, ad-hoc) 
Các Trung tâm trọng tài TM tại VN 
Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam VIAC 
Trung tâm trọng tài thương mại thành phố Hồ Chí Minh 
Trung tâm trọng tài thương mại Cần Thơ 
Trung tâm trọng tài thương mại Hà Nội 
Trung tâm trọng tài thương mại Á Châu 
Trung tâm trọng tài thương mại Thái Bình Dương 
Trung tâm trọng tài Viễn Đông 
36 
37 
Thẩm quyền xét xử 
Chỉ có thẩm quyền xét xử các tranh chấp thương mại 
Khái niệm tranh chấp thương mại (điều 2 Luật trọng tài TM 2010) 
Tranh chấp phát sinh từ hoạt động TM 
Tranh chấp giữa các bên mà một bên có hoạt động TM 
Một số tranh chấp TM mà trọng tài ko có thẩm quyền: 
Tranh chấp về cạnh tranh 
Giải thể, phá sản DN 
38 
Thẩm quyền xét xử 
Trọng tài không có thẩm quyền đương nhiên mà chỉ có thẩm quyền khi các bên đương sự thống nhất giao tranh chấp cho trọng tài xét xử bằng cách ký một Thoả thuận trọng tài 
Thỏa thuận trọng tài có thể là 
Điều khoản HĐ: 
Văn bản tách rời HĐ: 
Thỏa thuận mặc nhiên (bằng hành vi) 
PLVN yêu cầu thỏa thuận trọng tài phải bằng văn bản 
39 
Thỏa thuận trọng tài vô hiệu (Đ18 LTTTM 2010) 
1. Tranh chấp không phát sinh trong các lĩnh vực thương mại 
2. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có thẩm quyền 
3. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có năng lực hành vi dân sự 
4. Hình thức của thoả thuận trọng tài không phù hợp 
5. Một trong các bên bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép trong quá trình xác lập thoả thuận trọng tài và có yêu cầu tuyên bố thoả thuận trọng tài đó là vô hiệu. 
6. Thỏa thuận trọng tài vi phạm điều cấm của pháp luật. 
40 
Thỏa thuận trọng tài 
Giá trị pháp lý của thỏa thuận trọng tài: 
là cơ sở pháp lý khẳng định thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Trọng tài; 
là cơ sở pháp lý khẳng định tính bất khả thụ lý của Toà án quốc gia đối với tranh chấp. 
là cơ sở pháp lý để các quốc gia cho phép cưỡng chế thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài tại lãnh thổ nước mình. 
Chú ý tránh các điều khoản trọng tài khuyết tật 
41 
Thỏa thuận trọng tài khuyết tật 
VD1: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài” 
VD2: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại VIAC bên cạnh phòng TM&CNVN chi nhánh TP.HCM” 
 VD3: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Nếu một bên không đồng ý với phán quyết của trọng tài thì có quyền kiện ra Tòa án nước bị đơn”: 
VD4: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Trung tâm trọng tài quốc tế Trung Quốc 
VD5: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại VIAC theo quy tắc tố tụng trọng tài của ICC”: 
42 
Nguyên tắc xét xử 
Trọng tài chỉ xét xử khi các bên có thỏa thuận đưa tranh chấp ra giải quyết tại trọng tài (cả tranh chấp nội và ngoại) 
Trọng tài viên khi xét xử phải độc lập, khách quan, vô tư, căn cứ vào pháp luật 
Xét xử kín 
Quyết định của trọng tài là chung thẩm (các bên không được kháng cáo). 
43 
Trình tự xét xử 
	Đọc Luật Trọng tài TM 2010 và Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC 2004 
44 
Thi hành phán quyết trọng tài 
Thi hành ở trong nước (Đ66 Luật Trọng tài TM 2010) 
Tự nguyện thi hành 
Làm đơn yêu cầu Cơ quan thi hành án dân sự theo pháp luật về thi hành án dân sự (giống bản án của Tòa án) 
45 
Thi hành phán quyết trọng tài 
Thi hành ở nước ngoài ( Công ước New york 1958 về công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài) 
VN tham gia Công ước này năm 1995 
Công ước này hiện có 132 quốc gia thành viên 
Nguyên tắc: các quốc gia sẽ tự nguyện công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài được tuyên ở các quốc gia thành viên khác 
Thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài 
	Bên yêu cầu phải gửi đến Tòa án nơi phán quyết trọng tài phải được thi hành: 
đơn yêu cầu công nhận và thi hành phán quyết trọng tài; 
Bản gốc phán quyết trọng tài hoặc bản sao có chứng thực; 
Thỏa thuận trọng tài bản gốc hoặc bản sao hợp lệ 
46 
Hủy/không công nhận và thi hành phán quyết trọng tài 
Điều 5 Công ước New-York và Điều 68 Luật TTTM 2010: 
Không có thoả thuận trọng tài hoặc thỏa thuận trọng tài vô hiệu; 
Thành phần Hội đồng trọng tài, thủ tục tố tụng trọng tài không phù; 
Vụ tranh chấp không thuộc thẩm quyền của Hội đồng trọng tài; 
Chứng cứ do các bên cung cấp mà Hội đồng trọng tài căn cứ vào đó để ra phán quyết là giả mạo; Trọng tài viên vi phạm đạo đức trọng tài viên; 
Phán quyết trọng tài trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. 
47 
48 
TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI? 
Tiêu chí 
Tòa án 
Trọng tài 
Khái niệm 
Do Nhà nước thành lập 
Do các bên tranh chấp thỏa thuận lựa chọn 
Thẩm quyền gqtc nội 
Đương nhiên 
Phải có thỏa thuận trọng tài 
Thẩm quyền gqtc ngoại 
Không đương nhiên (theo thỏa thuận hoặc điều ước quốc tế hoặc pháp luật tố tụng của nước có tòa án) 
Phải có thỏa thuận trọng tài 
49 
TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI? 
Tiêu chí 
Tòa án 
Trọng tài 
Tính chung thẩm 
Quyết định của Tòa án thường bị kháng cáo 
Quyết định của trọng tài là chung thẩm 
Năng lực chuyên môn về TMQT 
Thẩm phán không phải lúc nào cũng nắm được chuyên môn về TMQT 
Trọng tài viên thường là các chuyên gia am hiểu chuyên môn và PLTMQT 
Tính linh hoạt 
Thấp, các bên không có quyền lựa chọn thẩm phán 
Cao, các bên được lựa chọn trọng tài viên 
Thời gian xét xử 
Có thể bị kéo dài 
Nhanh chóng 
Tính bí mật 
Xét xử công khai 
Xét xử kín 
50 
TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI 
Tiêu chí 
Tòa án 
Trọng tài 
Tính cưỡng chế 
Bản án của Tòa án được bảo đảm cưỡng chế 
Quyết định của trọng tài được cưỡng chế thi hành thông qua Tòa án 
Sự công nhận quốc tế 
Khó (thông qua các Hiệp định tương trợ tư pháp song phương hay đa phương) 
Khả năng công nhận quốc tế cao nhờ CƯ New York 1958 (132 thành viên) 
Tính trung lập 
Tòa án có thể bị chi phối bởi yếu tố chtrị 
Hoàn toàn trung lập 
Phí tổn 
Án phí thấp 
Phí trọng tài cao: 1 vụ kiện 1 triệu USD do 1 TTV xét xử tốn khoảng 54.000 USD 
51 
3.Điều khoản giải quyết tranh chấp 
Không phải là điều khoản chủ yếu nhưng lại có tầm quan trọng về mặt pháp lý 
Có giá trị pháp lý độc lập so với Hợp đồng: 
52 
4. Điều khoản giải quyết tranh chấp 
Nếu chọn Trọng tài quy chế nào thì đưa vào HĐ điều khoản mẫu của Trọng tài quy chế đó. 
53 
Điều khoản trọng tài mẫu của VIAC 
“Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến HĐ này sẽ được giải quyết tại Trung tâm trọng tài quốc tế Việt nam cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt nam theo quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này” 
“All disputes arising out of or in relation to this contract shall be finally settled by the Vietnam International Arbitration Center at the Vietnam Chamber of Commerce and Industry in accordance with its Arbitration Rules” 
54 
Điều khoản trọng tài mẫu của ICC 
	“All disputes arising out of or in connection with the present Contract shall be finally settled under the Rules of Arbitration of the International Chamber of Commerce by 1 or more arbitrator(s) appointed in accordance with the said rules. The place of arbitration shall be. The language of arbitration shall be English. The parties agree that any award made in – accordance with the provisions of this clause is final and binding on both parties”