Bài giảng Pháp luật đại cương - Chương 6: Luật dân sự Việt Nam - Nguyễn Thu Ba

1Please purchase a 
personal license.
LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
ThS. Nguyễn Thu Ba
Khoa Luật Đại học KTQD
email: bgtb@hn.vnn.vn
2Nội dung chương 6
I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ LUẬT DÂN SỰ
II. TÀI SẢN VÀ QUYỀN SỞ HỮU 
III. NGHĨA VỤ DÂN SỰ VÀ HỢP ĐỒNG DÂN SỰ
IV. TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ
V. THỪA KẾ
VI. QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ VÀ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ
VII. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TỐ TỤNG DÂN SỰ.
3I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ LUẬT DÂN SỰ

 Đối tượng và phương pháp điều chỉnh của luật dân
sự

 Nguồn và hệ thống pháp luật dân sự

 Quan hệ pháp luật dân sự. 
4Đối tượng điều chỉnh

 Quan hệ tài sản là những quan hệ xã hội gắn liền và thông
qua một tài sản

 Quan hệ nhân thân là những quan hệ xã hội phát sinh từ một
giá trị tinh thần (giá trị nhân thân) của một cá nhân hay một
tổ chức và luôn luôn gắn liền với một chủ thể nhất định.
5Phương pháp điều chỉnh

 Phương pháp bình đẳng thỏa thuận

 Sự bình đẳng của các chủ thể dựa trên cơ sở sự độc lập về
mặt tài sản và tổ chức.

 Việc xác lập và giải quyết những quan hệ tài sản, quan hệ nhân
thân chủ yếu do ý chí và vì lợi ích của chính các chủ thể là cá
nhân, tổ chức tham gia vào các quan hệ đó. 
6Nguồn của pháp luật dân sự

 Hiến pháp1992 

 Bộ luật dân sự 2005 

 Các đạo luật và nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác có liên
quan do các cơ quan nhà nước trung ương ban hành như Luật
sở hữu trí tuệ năm 2005, Luật doanh nghiệp năm 2005, Luật
hôn nhân và gia đình năm 2000 

 Các Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên

 Một số tập quán quốc tế.
7Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật dân sự 2005
Bộ luật dân sự quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý cho cách
ứng xử của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác; quyền, nghĩa vụ của các
chủ thể về nhân thân và tài sản trong các quan hệ dân sự (nghĩa rộng)
bao gồm:
- Quan hệ dân sự (nghĩa hẹp)
- Quan hệ hôn nhân và gia đình
- Quan hệ kinh doanh, thương mại
- Quan hệ lao động.
8Hệ thống pháp luật dân sự
(C
 cu B lut dân s)

 Phần chung là phần quy định về nhiệm vụ, những nguyên tắc cơ
bản của luật dân sự, xác định địa vị pháp lý của các loại chủ thể
trong quan hệ pháp luật dân sự và những vấn đề chung nhất của
luật dân sự như vấn đề thời hạn, thời hiệu.

 Phần riêng bao gồm những quy phạm pháp luật được sắp xếp
thành các chế định pháp luật điều chỉnh từng mặt, từng lĩnh vực
cụ thể của quan hệ pháp luật dân sự.
9Quan hệ pháp luật dân sự

 Chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự

 Khách thể của quan hệ pháp luật dân sự

 Nội dung của quan hệ pháp luật dân sự.
10
Các loại chủ thể

 Cá nhân, pháp nhân - Chủ thể chủ yếu

 Hộ gia đình, tổ hợp tác - Chủ thể hạn chế

 Nhà nước - Chủ thể đặc biệt.
11
Những mức độ năng lực
hành vi dân sự của cá nhân
1) Không có năng lực hành vi dân sự (Người dưới 6 tuổi)
2) Năng lực hành vi dân sự đầy đủ (Người đủ 18 tuổi trở lên và có
nhận thức bình thường)
3) Năng lực hành vi dân sự không đầy đủ (Người từ 6 tuổi đến dưới
18 tuổi) 
4) Mất năng lực hành vi dân sự (Người không có nhận thức bình
thường) 
5) Hạn chế năng lực hành vi dân sự (Người bị Tòa án ra quyết định
tuyên bố bị chế năng lực hành vi dân sự)
12
Pháp nhân trong pháp luật dân sự

 Những điều kiện để một tổ chức có tư cách pháp nhân

 Các loại pháp nhân

 Ý nghĩa của vấn đề tư cách pháp nhân.
13
Các chế định của Phần riêng

 Tài sản và quyền sở hữu

 Nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự

 Thừa kế

 Những quy định về chuyển quyền sử dụng đất

 Quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ.
14
II. TÀI SẢN VÀ QUYỀN SỞ HỮU

 Khái niệm về tài sản

 Khái niệm, nội dung quyền sở hữu tài sản

 Các hình thức sở hữu ở Việt Nam. 
15
Khái niệm về tài sản

 Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền
tài sản.

 Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền và có
thể chuyển giao trong giao dịch dân sự, kể cả quyền
sở hữu trí tuệ.
16
Phân loại tài sản

 Bất động sản bao gồm:
 Đất đai
 Nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai, kể cả các tài sản
gắn liền với nhà, công trình xây dựng đó;
 Các tài sản khác gắn liền với đất đai;
 Các loại tài sản khác do pháp luật quy định.

 Động sản là những tài sản không phải là bất động sản. 
17
Khái niệm sở hữu và quyền sở hữu

 Sở hữu (quan hệ sở hữu) là mối quan hệ xã hội về việc chiếm
hữu những của cải vật chất trong xã hội.

 Quyền sở hữu là biểu hiện về mặt pháp lý của các quan hệ sở
hữu. Đó là những quyền và nghĩa vụ pháp lý của các chủ sở
hữu là cá nhân, pháp nhân hay các chủ thể khác trong việc
chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản. 
18
Nội dung quyền sở hữu

 Quyền chiếm hữu

 Quyền sử dụng

 Quyền định đoạt. 
19
Các hình thức sở hữu ở Việt Nam
a) Sở hữu Nhà nước
b) Sở hữu tập thể
c) Sở hữu tư nhân
d) Sở hữu chung 
đ) Sở hữu của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức
chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội -
nghề nghiệp. 
20
III. NGHĨA VỤ DÂN SỰ
VÀ HỢP ĐỒNG DÂN SỰ

 Khái niệm và các căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự

 Các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự

 Hợp đồng dân sự. 
21
Khái niệm nghĩa vụ dân sự
Nghĩa vụ dân sự là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ
thể (gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển
giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc khác
hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một
hoặc nhiều chủ thể khác (gọi chung là bên có quyền)" (Điều 280 
Bộ luật dân sự). 
22
Các căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự

 Hợp đồng dân sự;

 Hành vi pháp lý đơn phương;

 Chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ
pháp luật;

 Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật;

 Thực hiện công việc không có uỷ quyền;

 Những căn cứ khác do pháp luật quy định. 
23
Các biện pháp bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ dân sự
1. Cầm cố tài sản
2. Thế chấp tài sản
3. Đặt cọc
4. Ký cược
5. Ký quỹ
6. Bảo lãnh
7. Tín chấp. 
24
Hợp đồng dân sự

 Khái niệm hợp đồng dân sự

 Phân loại hợp đồng dân sự

 Giao kết hợp đồng dân sự

 Thực hiện hợp đồng dân sự. 
25
Khái niệm hợp đồng dân sự
“Hợp đồng dân sự là sự thoả thuận giữa các bên về
việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân
sự”. (Điều 388 Bộ luật dân sự 2005).
26
Phân loại hợp đồng dân sự
Theo tính chất của nghĩa vụ và hiệu lực của hợp đồng: 

 Hợp đồng song vụ

 Hợp đồng đơn vụ

 Hợp đồng chính

 Hợp đồng phụ

 Hợp đồng vì lợi ích của người thứ ba

 Hợp đồng có điều kiện.
27
Phân loại hợp đồng dân sự
Theo đặc điểm về nội dung của quan hệ hợp đồng: 

 Hợp đồng dân sự thông dụng

 Những hợp đồng chuyển quyền sử dụng đất

 Những hợp đồng trong lĩnh vực quyền sở hữu trí tuệ và
chuyển giao công nghệ.
28
Các loại hợp đồng dân sự thông dụng

 Hợp đồng mua bán tài sản

 Hợp đồng trao đổi tài sản

 Hợp đồng tặng cho tài sản

 Hợp đồng vay tài sản

 Hợp đồng thuê tài sản

 Hợp đồng mượn tài sản

 Hợp đồng dịch vụ

 Hợp đồng vận chuyển

 Hợp đồng bảo hiểm

 Hứa thưởng và thi có giải.
29
Những hợp đồng
chuyển quyền sử dụng đất

 Hợp đồng chuyển đổi quyền sử dụng đất

 Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất

 Hợp đồng thuê quyền sử dụng đất

 Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất

 Hợp đồng tặng cho quyền sử dụng đất

 Hợp đồng góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất. 
30
Những hợp đồng trong lĩnh vực sở hữu
trí tuệ và chuyển giao công nghệ

 Hợp đồng chuyển giao các quyền tài sản thuộc quyền tác giả, 
quyền liên quan.

 Hợp đồng chuyển giao quyền sở hữu công nghiệp đối với các đối
tượng là sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích
hợp bán dẫn, bí mật kinh doanh, nhãn hiệu

 Hợp đồng chuyển giao công nghệ đối với các đối tượng là bí quyết
kỹ thuật, kiến thức kỹ thuật về công nghệ.
Những hợp đồng trong lĩnh vực này đều phải lập thành văn
bản. 
Hợp đồng chuyển giao công nghệ phải được đăng ký tại cơ
quan nhà nước có thẩm quyền trong trường hợp pháp luật có quy
định.
31
Giao kết hợp đồng dân sự

 Nguyên tắc giao kết

 Chủ thể của hợp đồng dân sự

 Hình thức của hợp đồng dân sự

 Nội dung của hợp đồng dân sự. 
32
Nguyên tắc giao kết

 Tự do giao kết hợp đồng nhưng không được trái pháp luật, đạo
đức xã hội; 

 Tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác, trung thực và ngay
thẳng. 
33
Chủ thể của hợp đồng dân sự

 Cá nhân

 Pháp nhân

 Hộ gia đình

 Tổ hợp tác.
34
Hình thức của hợp đồng dân sự

 Lời nói

 Văn bản, kể cả thông điệp dữ liệu cũng được xác định
là các hình thức có giá trị tương đương văn bản

 Hành vi cụ thể.
35
Nội dung của hợp đồng dân sự
Tùy theo từng loại hợp đồng mà các bên có thể thỏa thuận
về những nội dung sau:
 Đối tượng của hợp đồng là tài sản phải giao, công việc phải
làm hoặc không được làm;
 Số lượng, chất lượng;
 Giá, phương thức thanh toán;
 Thời hạn, địa điểm, phương thức thực hiện hợp đồng;
 Quyền nghĩa vụ của các bên;
 Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng;
 Các nội dung khác.
36
Thực hiện hợp đồng dân sự

 Nguyên tắc thực hiện

 Giải thích hợp đồng

 Bảo đảm thực hiện hợp đồng

 Sửa đổi, đình chỉ, huỷ bỏ và chấm dứt hợp đồng.
37
IV. TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ
Hai loại trách nhiệm dân sự:

 Trách nhiệm do vi phạm nghĩa vụ dân sự

 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
38
Trách nhiệm
do vi phạm nghĩa vụ dân sự

 Trách nhiệm phải thực hiện nghĩa vụ dân sự

 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
39
Trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

 Năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của
cá nhân

 Bồi thường thiệt hại của pháp nhân

 Bồi thường thiệt hại trong những trường hợp cụ thể.
40
Năng lực chịu trách nhiệm
bồi thường thiệt hại của cá nhân

 Người từ đủ 18 tuổi trở lên gây thiệt hại thì phải tự bồi thường

 Người chưa thành niên dưới 15 tuổi gây thiệt hại mà còn cha mẹ, 
thì cha mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, nếu tài sản của cha 
mẹ không đủ để bồi thường mà con có tài sản riêng thì lấy tài
sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp bồi thường
thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lặc hành vi dân
sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, tổ chức khác
trực tiếp quản lý (theo Điều 621 Bộ luật dân sự năm 2005). 

 Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi gây thiệt hại thì phải bồi
thường bằng tài sản của mình, nếu không đủ tài sản để bồi
thường thì cha mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản
của cha mẹ.

 Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự 
(Điều 606, 621 Bộ luật dân sự năm 2005). 
41
Bồi thường thiệt hại
của pháp nhân

 Pháp nhân phải bồi thường thiệt hại do người của mình gây
ra trong khi thực hiện nhiệm vụ được pháp nhân giao. 

 Nếu pháp nhân đã bồi thường thiệt hại thì có quyền yêu cầu
người có lỗi trong việc gây thiệt hại phải hoàn trả khoản tiền
mà mình đã bồi thường cho người bị thiệt hại theo quy định
của pháp luật lao động. 
42
V. THỪA KẾ

 Khái niệm thừa kế

 Thừa kế theo di chúc

 Thừa kế theo pháp luật. 
43
Khái niệm thừa kế

 Thừa kế là quan hệ xã hội về việc chuyển giao di sản của
người chết cho những người sống.

 Hai hình thức thừa kế là:

 Thừa kế theo di chúc;

 Thừa kế theo pháp luật.
44
Thừa kế theo di chúc

 Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài
sản của mình cho người khác sau khi chết

 Thừa kế theo di chúc là việc chuyển di sản của người chết
cho người sống bằng chính sự định đoạt của người có di sản
theo di chúc được lập ra khi họ còn sống.

 Người thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc:
+ Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
+ Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.
(Điều 669 Bộ luật dân sự năm 2005). 
45
Thừa kế theo pháp luật

 Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều
kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. 

 Diện thừa kế là phạm vi những người có quyền hưởng thừa kế
xác định theo quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống và quan
hệ nuôi dưỡng giữa người thừa kế với người để lại thừa kế.

 Hàng thừa kế thể hiện thứ tự được hưởng di sản của những
người thừa kế được pháp luật quy định thành 3 hàng.
Hàng thừa kế thứ nhất gồm: Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, 
cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
46
VI. QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ
VÀ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ

 Khái niệm quyền sở hữu trí tuệ

 Quyền tác giả và quyền liên quan

 Quyền sở hữu công nghiệp

 Quyền đối với giống cây trồng

 Nội dung quyền sở hữu trí tuệ

 Chuyển giao công nghệ

 Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
47
Khái niệm
“Quyền sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá
nhân đối với tài sản trí tuệ, bao gồm: quyền tác giả và
quyền liên quan đến quyền tác giả, quyền sở hữu công
nghiệp và quyền đối với giống cây trồng”. (Điều 4 Khoản
1 Luật sở hữu trí tuệ năm 2005).
48
Đối tượng
của quyền sở hữu trí tuệ

 Quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền
tác giả

 Quyền sở hữu công nghiệp

 Quyền đối với giống cây trồng.
49
Quyền tác giả
và quyền liên quan

 Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác
phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

 Quyền liên quan đến quyền tác giả (gọi tắt là quyền liên
quan) là quyền của tổ chức, cá nhân đối với cuộc biểu
diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín
hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa. 
50
Quyền sở hữu công nghiệp

 Quyền sở hữu công nghiệp là quyền của tổ chức, cá nhân đối với sáng
chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn
hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh do mình sáng tạo
ra hoặc sở hữu và quyền chống cạnh tranh không lành mạnh.

 Đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp:
+ Sáng chế
+ Kiểu dáng công nghiệp
+ Thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn
+ Nhãn hiệu
+ Tên thương mại
+ Chỉ dẫn địa lý
+ Bí mật kinh doanh
+ Quyền chống cạnh tranh không lành mạnh.
51
Quyền đối với giống cây trồng
Quyền đối với giống cây trồng là quyền của tổ chức, cá
nhân đối với giống cây trồng mới do mình chọn tạo hoặc
phát hiện và phát triển hoặc được hưởng quyền sở hữu. 
52
Nội dung quyền sở hữu trí tuệ
Bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản của:

 Các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan;

 Chủ sở hữu các đối tượng sở hữu công nghiệp;

 Tác giả, chủ văn bằng bảo hộ đối với giống cây trồng.
Quyền tài sản trong quyền sở hữu trí tuệ là các đối tượng của
chuyển giao công nghệ.
53
VII. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TỐ TỤNG DÂN SỰ
Bộ luật tố tụng dân sự 2004, Luật thi hành án dân sự 2008

 Thẩm quyền của Tòa án trong tố tụng dân sự

 Các giai đoạn cơ bản của tố tụng dân sự
- Thủ tục tại phiên tòa sơ thẩm: Khởi kiện và thụ lý vụ án; Hòa giải và
chuẩn bị xét xử; Phiên tòa sơ thẩm.
- Thủ tục tại phiên tòa phúc thẩm: Chuẩn bị xét xử phúc thẩm; Xét xử
phúc thẩm.
- Thủ tục xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật: Thủ tục
giám đốc thẩm; Thủ tục tái thẩm
- Thủ tục giải quyết việc dân sự
- Thi hành bản án,quyết định dân sự của Tòa án./.