Bài giảng Nông hóa thổ nhưỡng - Chương 1: Độ phì nhiêu đất đai và phân bón - Lê Trọng Hiếu

ĐỘ PHÌ NHIÊU ĐẤT ĐAI VÀ 
PHÂN BÓN
Giảng viên: Ths. Lê Trọng Hiếu
tronghieu252002@yahoo.com
ĐT: 0989361762
Giới thiệu chung về môn học
Bộ môn quản lý: Nông Hóa Thổ Nhưỡng
Nhóm môn học: chuyên ngành
Tính chất môn học: bắt buộc
Bố trí giảng dạy: học kỳ 2 của năm thứ 2
Số tín chỉ: 03 ( 30 tiết lý thuyết + 15 tiết 
thực hành)
Tổng số chương: 09
Mô tả môn học
Định nghĩa, thành phần, tính chất của độ phì và 
phân bón. 
Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng cây trồng 
và các nguyên tố dinh dưỡng tối cần thiết. 
Mối quan hệ cơ bản giữa đất – phân bón – cây 
trồng. 
Đặc điểm và tính chất của các chất dinh dưỡng 
trong đất và các loại phân bón.
Xác định nhu cầu bón phân hợp lý. 
Mục tiêu môn học
Khả năng nhận biết các thành phần, tính 
chất, đặc điểm của độ phì nhiêu đất đai.
Có khả năng sử dụng các loại phân bón vô 
cơ, hữu cơ và phân sinh học. 
Xác định được nhu cầu bón phân cho cây 
trồng.
Tài liệu tham khảo
- Giáo trình phân bón cho cây trồng – Ts. Nguyễn Như Hà 
– Nhà xuất bản Nông nghiệp, 2006.
- Giáo trình Nông hóa – Lê Văn Căn - Nhà xuất bản Nông 
nghiệp, 1978.
- Giáo trình Khoa học đất và phân bón – PGS. Ts. Huỳnh 
Thanh Hùng – Đại học Nông Lâm Tp. Hồ Chí Minh.
- Giáo trình Độ phì nhiêu đất đai và phân bón phân bón –
Ths. Lê Văn Dũ – Đại học Nông Lâm Tp. Hồ Chí Minh.
- Sổ tay sử dụng phân bón – TS. Nguyễn Xuân Trường –
NXB Nông nghiệp – 2003.
- Phân bón vi lượng và siêu vi lượng – Ts. Nguyễn Xuân 
Trường – NXB Nông Nghiệp 2005.
Tài liệu tham khảo .tt
- Soil fertility and fertilizers – Jonh L. Havlin, 
Jamer D. Beaton, Samuel L. Tisdale and Werner 
L. Nelson – United States of America, 2005.
- Soil in our environment – Duane T. Gardiner and 
Raymond W. Miller – New Jersey Columbus 
Ohio, 2008.
- Handbook of plant nutrition – Allen V. Barker and 
David J. Pilbeam – New York, 2006.
GIỚI THIỆU TỔNG QUÁT VỀ 
ĐỘ PHÌ VÀ PHÂN BÓN
Năm ? ở đâu?
Sự khác biệt giữa hai hình trên?
Source: New Agriculturist
Những thành tựu trong nghiên 
cứu về phân bón
Francis Bacon (1561 – 1624)
Chất dinh dưỡng chính của cây là nước, 
nếu trồng liên tiếp cùng một loại cây thì 
đất sẽ bị kiệt quệ chất dinh dưỡng này 
Tên: Francis Bacon 
Sinh: 22 tháng 1, 1561
Mất: 9 tháng 4, 1626 (65 tuổi)
Ông được biết đến là một nhân vật quan trọng của Cách 
mạng khoa học và được xem là cha đẻ của chủ nghĩa duy vật 
Anh và các ngành khoa học thực nghiệm hiện đại. Mặc dù sự 
nghiệp chính trị của ông bị tiêu tan trong nỗi ô nhục, sức ảnh 
hưởng của ông vẫn còn mãi theo thời gian cùng với các tác 
phẩm của ông. 
Đáng chú ý nhất với vai trò một người ủng hộ triết học và một 
người thực hành phương pháp khoa học trong cuộc cách 
mạng khoa học.
Bacon được gọi là cha đẻ của chủ nghĩa kinh nghiệm. Những 
tác phẩm của ông đã hình thành và phổ biến hóa phương 
pháp luật quy nạp đáp ứng cho yêu cầu khoa học, và thường 
được gọi là "Phương pháp Bacon", hay đơn giản là "phương 
pháp khoa học".
Yêu cầu của ông về một phương pháp nghiên cứu sự vật 
hiện tượng tự nhiên một cách có kế hoạch đã đánh dấu một 
bước chuyển mới trong khuôn khổ mỹ từ và lý thuyết cho 
khoa học, phần lớn phương pháp mà ông phát minh ra vẫn 
còn tồn tại bao hàm trong những quan niệm về phương pháp 
luận đúng đắn ngày nay.
Bacon được phong tước hiệp sĩ năm 1603, ông được phong 
tước Nam Tước Verulam năm 1618 và Tử Tước St. Alban 
năm 1621. Vì ông không có người thừa kế, sau khi ông qua 
đời cả hai tước hiệu đó đều bị xóa sổ. Ông chết vì mắc chứng 
bệnh viêm phổi trong khi đang nghiên cứu sự ảnh hưởng của 
đông lạnh đối với quá trình bảo quản thịt.
Jan Baptiste van Helmont ( 1577 – 1644), 
nước là chất dinh dưỡng duy nhất của thực vật
Ông ta cho khoãng 90kg đất vào một bình chứa, 
và trồng lên đó 1 cành liễu nặng 2,3 kg.
bình chỉ được cung cấp bằng nước mưa hoặc 
nước cất.
Sau 5 năm, cây liễu cân nặng 77 kg 
Trọng lượng đất trong bình hầu như không đổi
Jan Baptista van Helmont
(1580(1577) – 1644)
J. R. Glauber ( 1604 – 1668),người Đức
không phải nước, mà chính là KNO3 là chất 
dinh dưỡng của thực vật 
Johann Rundolf Glauber
1604 - 1668
Theodore de Saussure
Thực vật hấp thu O2 và giải phóng CO2
Hấp thu CO2 và giải phóng O2 (khi có sự 
hiện diện của ánh sáng )
Đất cung cấp 2 thành phần chính cho thực 
vật là tro ( Ca, Mg, K và những chất 
khoáng khác ) và Đạm ( N ) 
Theodore de Saussure
1767 - 1845
Jean Baptiste Boussingault
(1802 - 1882 )
cha đẻ của phương 
pháp thí nghiệm đồng 
ruộng 
Justus von Liebig ( 1803 - 1873 ) 
Phần lớn C có trong cây bắt nguồn từ CO2
trong không khí.
H và O2 có nguồn gốc từ nước.
Các kim loại kiềm cần thiết cho sự trung hòa 
các acids hình thành trong cây và là kết 
quả của các hoạt động trao đổi chất.
Phosphorus (P ) cần cho sự hình thành hạt.
Cây hấp thu tất cả các chất từ đất, nhưng 
chỉ thải ra từ rễ các chất không cần thiết.
Justus von Liebig
( 1803 - 1873)
Là một nhà hóa học người Đức, người đã có 
những đóng góp to lớn trong lĩnh vực nông 
nghiệp và hóa sinh học cũng như sự phát 
triển của hóa hữu cơ. Với tư cách là giáo sư, 
ông là người đã đưa ra phương pháp dạy 
định hướng trong phòng thí nghiệm, nhờ 
những cái tiến trong cách giảng dạy mà ông 
được xem là một trong những giáo viên hóa 
xuất sắc nhất từng được biết đến. 
Von Liebig được biết đến với tư cách là "cha đẻ 
của ngành công nghiệp phân bón" nhờ công 
trình của ông trong việc phát hiện ra chất 
nitrogen như là một thành tố dinh dưỡng 
quan trọng cho sự tăng trưởng của cây trồng 
và sau đó von Liegig cũng sáng chế công 
thức về Quy luật tối thiểu, trong đó nêu lên 
những ảnh hưởng của các chất dinh dưỡng 
tới cây trồng.
Năng suất
Hệ thống nông nghiệp qua các thời kỳ
Các hệ thống nông 
nghiệp 
Thời kỳ Năng suất 
ngũ cốc 
(tấn/ha) 
Dân số thế giới 
(triệu) 
Diện tích 
/Đầu người 
(ha) 
Thời kỳ săn bắt và 
hái lượm 
Đồ đá củ 7 
Nông nghiệp du 
canh 
Đồ đá mới (10.000 
năm trước) 
1 35 40 
Luân canh thời 
trung cổ 
500 – 1450 năm 
trước 
1 900 1,5 
Chăn nuôi Cuối thế kỷ 17 2 1.800 0,7 
Phân hóa học/ 
thuốc bảo vệ thực 
vật 
Đầu thế kỷ 20 4 4.200 0,3 
Nông nghiệp hiện 
đại 
Cuối thế 20 6 – 8 7.000 0,15 
Nông nghiệp bền 
vững 
? ? ? ? 
1980 2000 2020 2040 2060 Khu 
vực Số 
lượng 
% Số 
lượng 
% Số 
lượng 
% Số 
lượng 
% Số 
lượng 
% 
Châu 
Phi 
120 26 185 22 292 21 367 19 415 18 
Châu Mỹ 
Latinh 
36 10 40 8 39 6 33 4 24 3 
Đông 
Nam Á 
và Nam 
Á 
321 25 330 17 330 13 232 8 130 4 
Tây Á 27 18 41 16 55 14 64 12 72 11 
Tổng 
cộng 
504 23 596 17 716 14 696 11 641 9 
Tỷ lệ dân số bị thiếu lương thực
Nghèo đói
Giàu có xa xĩ
Khí hậu biến đổi
Chiến tranh
Bệnh tật
Sản lượng lương thực thực phẩm toàn cầu
Sản phẩm 1980 2000 2020 2040 2060 
Lúa mì 441 603 742 861 958 
Lúa gạo 249 368 480 586 659 
Hạt thô 741 1.022 1.289 1.506 1.669 
Sản phẩm 
từ vật nuôi 
82 108 138 164 184 
Bơ, sữa 470 613 750 877 994 
Thịt (protein) 36 52 64 76 85 
Tổng cộng 2019 2.766 3.463 4.070 4.552 
Sản lượng phân bón trên thế giới
Sản lượng N + P2O5 + K2O và phân khác (triệu tấn) Các năm 
Các nước đang 
phát triển 
Các nước phát 
triến 
Toàn thế giới 
1905 – 1906 - - 1,90 
1919 – 1920 - - 3,50 
1949 – 1950 - - 13,60 
1960 – 1961 3,88 26,15 30,03 
1970 – 1971 13,57 55,57 69,15 
1975 – 1976 21,15 69,94 91,10 
1980 – 1981 39,03 78,17 117,20 
1985 – 1986 47,11 82,36 129,47 
1990 – 1991 65,40 72,83 138,24 
1995 - 1996 76,63 52,93 129,56 
1998 – 1999 85,26 52,96 138,22 
2000 – 2002 87,56 55,60 143,16 
2003 - 2005 90,97 59,13 150,10 
Nhu cầu các loại phân bón ở Việt Nam đến 2020
 Năm 
Các loại phân Số lượng 
2005 20010 2020 
Ure - Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
2000 
1100 
2100 
0 
2200 
0 
Kali - Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
300 
300 
400 
400 
500 
500 
DAP - Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
400 
400 
500 
100 
600 
200 
Lân + lân nung 
chảy 
- Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
1400 
0 
1600 
0 
2000 
0 
NPK - Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
2000 
0 
2500 
0 
3000 
0 
Phân vi sinh, 
phân hữu cơ, 
phân bón lá 
- Nhu cầu 
- Nhập khẩu 
1000 
20 
1300 
30 
1500 
50 
Các khái niệm cơ bản
• Độ phì nhiêu đất đai
• Khả năng cung cấp chất dinh 
dưỡng, nước, oxy với số lượng 
thích hợp cho sự sinh trưởng tối 
hảo của cây trồng.
Phân bón
Là chất hay hợp chất có chứa một 
hoặc nhiều chất dinh dưỡng thiết 
yếu đối với cây trồng, thúc đẩy sự 
sinh trưởng, phát triển của cây 
trồng hoặc cải tạo đất.
Dinh dưỡng hữu hiệu trong phân bón
• Là hàm lượng dinh dưỡng được cây trồng 
hút ở rễ hoặc hấp thụ qua lá ở dạng ion 
hoặc phức trong dung dịch. 
• Phân hóa học: được sản xuất theo công 
nghệ thường có phản ứng hóa học xảy ra.
• Phân vô cơ, khoáng: các chất dinh dưỡng 
ở dạng muối vô cơ.
• Phân hữu cơ: là phân có nguồn gốc từ 
cây trồng, vật nuôi có chứa carbon và một 
hay nhiều yếu tố dinh dưỡng.
• Phân vi sinh: là phân có chứa một hay 
nhiều chủng vi sinh vật sống có tác dụng 
thúc đẩy quá trình phân hủy, chuyển hóa 
các chất dinh dưỡng, cố định chất dinh 
dưỡng, cải thiện tính chất lý hóa của đất.
• Chất cải tạo đất: là những chất được đưa 
vào đất để hoàn thiện tính chất vật lý, hóa 
học và sinh học của đất.
NỘI DUNG ÔN TẬP KHOA HỌC ĐẤT
• 1- Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình hình 
thành đất (khí hậu, địa hình, sinh vật, đá mẹ, 
thời gian)
• 2- Thành phần của đất (rắn, lỏng, khí)
• 3- Tính chất vật lý (thành phần cơ giới, cấu trúc, 
chế độ nước, chế độ khí, dung trọng, tỉ trọng)
• 4- Tính chất hóa học của đất (pH, mùn, dung 
tích hấp thu, khả năng trao đổi cation, hàm 
lượng các chất dinh dưỡng)