Bài giảng Nghiên cứu khoa học - Chương 3: Thu thập thông tin dữ liệu - Nguyễn Thị Minh Thu

CHƯƠNG 3
THU THẬP THÔNG TIN DỮ LIỆU
NGUYỄN THỊ MINH THU
1
NỘI DUNG
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
3.2. Phương pháp thu thập
3.3. Chọn mẫu điều tra
3.4. Thiết kế bảng hỏi
3.5. Tổ chức điều tra khảo sát
2
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
THÔNG TIN DỮ LIỆU 
(Data)
Thông tin THỨ CẤP
(đã được công bố)
Thông tin định tính
Thông tin định
lượng
Thông tin SƠ CẤP
(chưa được công bố)
Thông tin định tính
Thông tin định
lượng
3
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
• Số liệu (Data) là những con số
• Dữ liệu (Data) bao gồm:
• Số liệu
• Những kí tự chữ (a, b, c...)
• Hình tượng (hình ảnh, sơ đồ, đồ thị, figures) 
dạng “THÔ” (Raw data)
• Số liệu/Dữ liệu chỉ là những giá trị thô ban đầu, và
tự nó có thể chưa có nghĩa.
• VD: 01 12 3
4
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
• Số liệu/dữ liệu có thể chuyển sang thông tin
• Số liệu/dữ liệu không phải hoàn toàn là
thông tin
• Cùng cơ sở dữ liệu nhưng sử dụng các
phương pháp khác nhau sẽ cung cấp thông
tin khác nhau
5
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
DỮ 
LIỆU 
THỨ 
CẤP
• Dữ liệu thứ cấp là dữ liệu do người khác
thu thập, sử dụng cho các mục đích có
thể là khác với mục đích nghiên cứu của
chúng ta
• Dữ liệu thứ cấp có thể bao gồm:
• Dữ liệu chưa xử lý (dữ liệu thô)
• Dữ liệu đã xử lý
• Nguồn: Báo cáo thống kê, báo cáo
nghiên cứu, bài báo, giáo trình và các tài
liệu khoa học khác 
6
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
DỮ 
LIỆU 
THỨ 
CẤP
• Sử dụng dữ liệu thứ cấp:
• Ưu điểm: ?
• Hạn chế: ?
• Biện pháp khắc phục:
• Tài liệu NC tham khảo dựa vào dữ liệu
thứ cấp hay sơ cấp
• Đảm bảo tính chính xác của dữ liệu
thông qua kiểm tra dữ liệu gốc
7
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
DỮ 
LIỆU 
THỨ 
CẤP
N
g
u
ồ
n
tà
i
liệ
u
th
ứ
c
ấ
p
Theo chuyên ngành
TL trong ngành, ngoài ngành
và truyền thông đại chúng
Theo loại tài liệu
Các loại báo cáo, bài báo, 
sách, cơ sở dữ liệu, kết quả
điều tra ban đầu
Theo không gian
Thư viện. mạng Internet
Báo cáo CP, Bộ, ngành, ĐP
Các nhà khoa học
8
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
DỮ 
LIỆU 
THỨ 
CẤP
• Tìm kiếm tài liệu thứ cấp:
• Từ khóa
• Tên tác giả
• Tên tài liệu
• Trang mạng phổ biến:
ttp://www.thuvienphapluat.com/
9
10
3.1. Nguồn thông tin dữ liệu
DỮ 
LIỆU 
SƠ 
CẤP
• Dữ liệu sơ cấp
• Là dữ liệu do chính người nghiên cứu
thu thập từ các đối tượng điều tra 
khảo sát để phục vụ mục đích riêng 
của nghiên cứu.
• Số liệu/dữ liệu thô ban đầu, chưa qua 
tính toán, xử lý, tổng hợp, công bố.
• Nguồn: Điều tra khảo sát, cơ sở dữ liệu
điều tra chưa qua xử lý
11
3.2. Phương pháp thu thập chủ yếu
1. Từ tài liệu tham khảo
• Dựa trên nguồn thông tin sơ cấp và thứ cấp thu 
thập được từ những tài liệu nghiên cứu trước đây 
2. Thực nghiệm
• Thu thập bằng cách quan sát, theo dõi, đo đạc
qua các thí nghiệm
• Lĩnh vực: khoa học tự nhiên, vật lý, hóa học, kỹ
thuật, nông nghiệp, kinh tế, xã hội
3. Phi thực nghiệm
• Dựa trên sự quan sát các sự kiện, sự vật đã hay 
đang tồn tại >>> tìm ra qui luật
• Lĩnh vực: Kinh tế - xã hội, nhân chủng học
12
3.2. Phương pháp thu thập chủ yếu
M
ộ
t
s
ố
P
P
 t
h
u
 t
h
ậ
p
Với THỨ CẤP
Nghiên cứu tài
liệu
Với SƠ CẤP
Quan sát
Phỏng vấn
Thảo luận
nhóm
Điều tra
13
VỚI THỨ CẤP
14
3.2. Phương pháp thu thập chủ yếu
•Trình tự thu thập dữ liệu thứ cấp:
• XĐ thông tin thứ cấp cần thu thập
• XĐ nguồn, kênh thông tin thứ cấp cần lấy
• Thu thập thông tin tổng quan, quá khứ
• Thu thập thông tin cụ thể, cập nhật
• Thu thập thông tin chuyên sâu
• Tổng hợp và đánh giá
15
3.2. Phương pháp thu thập chủ yếu
• Lưu ý khi thu thập dữ liệu thứ cấp:
• Sách: Thông tin tổng quan, quá khứ
• Ấn phẩm định kỳ: Thông tin cụ thể, cập
nhật
• Báo cáo NC, kỷ yếu hội thảo: Thu thập
thông tin chuyên sâu
16
VỚI SƠ CẤP
a) Quan sát
b) Phỏng vấn
c) Thảo luận nhóm
d) Điều tra
17
a) Quan sát
• Quan sát? 
• Là một trong những phương pháp cụ
thể cho việc thu thập thông tin cá
biệt về một đối tượng nhất định.
• Là đánh giá chủ quan của người quan
sát về một đối tượng nào đó
18
a) Quan sát
• Phân loại quan sát:
• Theo quan hệ với đối tượng bị quan sát:
• Quan sát khách quan
• Quan sát có tham dự / Nghiên cứu tham dự
• Theo tổ chức quan sát:
• Quan sát định ky ̀
• Quan sát chu ky ̀
• Quan sát bất thường
• Theo cấu trúc:
• QS không cấu trúc
• QS cấu trúc 19
a) Quan sát
• Phương tiện quan sát? 
• Trực tiếp nghe/nhìn
• Phương tiện nghe nhìn
• Phương tiện đo lường
20
a) Quan sát
• Lợi ích
• Nhanh, đỡ tốn thời gian, kịp thời
• Tiết kiệm chi phí
• Hạn chế
• Cảm tính
• Có thể bị sai lệch
• Thông tin thường rời rạc, thiếu tính hệ thống
• Khắc phục
• Quan sát có sự tham gia (tham dự)
• Nâng cao trình độ quan sát để giảm cảm tính
21
b) Phỏng vấn
• Phỏng vấn?
• Là gặp gỡ, trao đổi, nói chuyện giữa 2 hay 
nhiều người mà có mục đích định trước
• Là “quan sát” trực tiếp (mặt đối mặt, hỏi –
trả lời; thường dung câu hỏi mở)
• Các dạng phỏng vấn:
• PV cấu trúc
• PV không cấu trúc
• PV bán cấu trúc
22
b) Phỏng vấn
• Phỏng vấn cấu trúc?
• Có trình tự nội dung phỏng vấn
• Câu hỏi được chuẩn bị sẵn
• Phỏng vấn không cấu trúc?
• Linh hoạt trình tự nội dung phỏng vấn
• Câu hỏi phỏng vấn được thay đổi theo bối
cảnh thực hiện
• Phỏng vấn bán cấu trúc?
• Kết hợp linh hoạt giữa PV cấu trúc và
không cấu trúc
23
b) Phỏng vấn
• Các hình thức phỏng vấn:
• Trò chuyện
• Phỏng vấn chính thức
• Phỏng vấn ngẫu nhiên
• Phỏng vấn sâu
24
b) Phỏng vấn
• Lợi ích:
• Nhiều thông tin
• Khẳng định được người
tham gia hiểu câu hỏi
• Giảm thiểu bỏ sót thông
tin
• Có thể phân biệt rõ các
câu trả lời không rõ ràng
• Có thể phát hiện nguyên
nhân sâu sa hay sự thật
• 
• Hạn chế:
• Tốn kém
• Khó tập hợp hết
người tham gia/một
số có thể từ chối
• Hỏi/trả lời có thể bị
chệch hoặc theo ý 
chủ quan
• Dữ liệu nhạy cảm
khó thu thập
• Nhiều khi người
được phỏng vấn trả
lời theo ý mình, khó
kiểm soát
• 
25
c) Thảo luận nhóm
• Thảo luận nhóm?
• Là hình thức chia sẻ, trao đổi, tranh luận giữa
các đối tượng nghiên cứu với nhau dưới sự
hướng dẫn của người nghiên cứu (người điều
khiển thảo luận) về một chủ đề phục vụ đề tà
nghiên cứu.
• Trong thảo luận, người điều khiển phải dẫn dắt, 
gợi ý, thúc đẩy, kích thích để có được thông tin 
tốt từ các thành viên tham gia thảo luận.
• Nhóm thảo luận: 6 -10 người, có tính đồng nhất
và đặc thù phù hợp với chủ đề thảo luận.
26
c) Thảo luận nhóm
• Lợi ích:
• Nhiều ý kiến >> Làm phong phú thông tin
• Có thể phát hiện nhiều thông tin “bí mật”
• Hạn chế:
• Phụ thuộc vào người điều khiển và thành viên thảo luận
• Thông tin thiếu tính tổng quát
• Chi phí cao về thời gian và tài chính
• Có thể gặp khó khăn trong giao tiếp
• Khắc phục:
• Chọn đúng thành viên tham gia
• Người điều khiển có kinh nghiệm
• Tạo dựng khung cảnh thảo luận
• Ghi âm hoặc quay lại
27
d) Điều tra
• Điều tra?
• Là phương pháp dùng phiếu điều tra/bảng
hỏi để thu thập thông tin theo mục tiêu
nghiên cứu bằng cách khảo sát một nhóm
đối tượng trên một diện rộng
• Để phát hiện các quy luật phân bố, trình
độ phát triển những đặc điểm về mặt định
tính và định lượng của các đối tượng cần
nghiên cứu.
28
d) Điều tra
•Các cách thức tổ chức điều tra:
• Trực tiếp
• Qua điện thoại
• Qua thư
• Qua mạng
29
d) Điều tra
• Lợi ích:
• Hiệu quả
• Giảm thời gian cho người tham gia
• Được nhiều chủ đề
• Hạn chế:
• Khả năng có những câu hỏi bị chệch hoặc bị “mớm”
• Độ chính xác của số liệu phụ thuộc yêu cầu của câu hỏi
• Tỷ lệ trả lời
• Khắc phục
• Chuẩn bị tốt bộ câu hỏi
• Điều tra thử
• Tập huấn cho điều tra viên
• Tiền trạm tốt
• Chuẩn bị tài liệu cho điều tra
30
3.3. Chọn mẫu điều tra
• Chọn mẫu điều tra?
• Chọn mẫu (sampling) là lấy một số phần
tử từ tổng thể (population)
• Tại sao phải chọn mẫu?
• Điều tra cả tổng thể sẽ rất tốn kém
• Tiết kiệm thời gian, tài chính
• Thu thập nhanh mà vẫn chính xác
31
3.3. Chọn mẫu điều tra
• Kiểu chọn mẫu điều tra?
• Xác suất/ ngẫu nhiên (probability 
sampling): Biết trước xác suất tham gia
vào mẫu của phần tử
• Phi xác suất/ không ngẫu nhiên (non 
probability sampling): Tùy ý, không theo
quy luật ngẫu nhiên và theo chủ quan của
người NC
32
3.3. Chọn mẫu điều tra
So sánh
Đặc điểm
Xác suất Phi xác suất
Ưu
điểm
Tính đại diện cao
Khái quát cho tổng thể
Tiết kiệm thời gian và
chi phí
Hạn chế Tốn thời gian và chi 
phí
Tính đại diện thấp
Không khái quát cho
tổng thể
Sử dụng NC chính thức NC sơ bộ, khám phá
33
3.4. Thiết kế bảng hỏi
• Các dạng câu hỏi chính?
• Câu hỏi đóng
• Câu hỏi mở
• Chú ý khi đặt câu hỏi:
• Đơn giản, ngắn gọn, dễ hiểu, ngôn từ thông dụng
• Phù hợp với trình độ, kiến thức và văn hóa của
người trả lời
• Không hỏi nhiều ý trong cùng 1 câu hỏi
• Câu hỏi khó /nhạy cảm nên có lối thoát trong trả
lời
• Từ tổng quan đến cụ thể
• 
34
3.4. Thiết kế bảng hỏi
•Các bước để xây dựng câu hỏi?
• Liệt kê các mục tiêu/câu hỏi của đề tài
nghiên cứu
• Liệt kê các câu hỏi có liên quan theo từng
mục tiêu/câu hỏi nghiên cứu
• Liệt kê các yêu cầu, chỉ số đo lường, đánh
giá để trả lời của từng câu hỏi đã kê ra ở 
trên
• Thiết lập câu hỏi để lấy được thông tin đó
35
3.4. Thiết kế bảng hỏi
1. XĐ thông tin 
cần thu thập
2. XĐ phương
pháp thu thập
3. XĐ nội dung 
từng phần-câu
hỏi
4. Xác định hình
thức và ngôn từ
cho câu
5. Sắp xếp câu
hỏi theo các
phần
6. Lựa chọn
hình thức phiếu
trả
7. Nhờ góp ý 
hoàn thiện
bảng hỏi
8. Điều tra thử
9. Hoàn thiện
phiếu sau điều
tra thử
36
3.5. Tổ chức điều tra khảo sát
• Hiểu và thử các công cụ
thu thập thông tin
• Lưu ý các vấn đề đặc
biệt
• Không gợi ý/ “mớm”
1. Tập huấn cán bộ
điều tra khảo sát
• Tiền trạm
• Lập kế hoạch khảo sát
• Hậu cần
• Hoàn phiếu
• Tổng kết sơ bộ
2. Tổ chức điều tra
khảo sát
37
Hết
38