Bài giảng Hóa học môi trường - Chương 1: Đại cương về hoá học môi trường - Võ Thị Bích Lâm

Ch ươ ng IĐẠI C ƯƠ NG VỀ HOÁ HỌC MÔI TR Ư ỜNG 
 Giảng viên chính – Thạc sĩ : Võ Thị Bích Lâm 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Mục tiêu 
Giáo sinh hiểu đư ợc: 
 1. Chiến l ư ợc toàn cầu về bảo vệ môi tr ư ờng. 
2. Hiểu đư ợc một số khái niệm c ơ bản về môi 	tr ư ờng. 
3. Hiểu đư ợc những c ơ sở của khoa học môi 	tr ư ờng. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Nội dung 
1.Chiến l ư ợc toàn cầu về bảo vệ môi tr ư ờng. 
2.Khái niệm về môi tr ư ờng. 
3.Những c ơ sở của khoa học môi tr ư ờng. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
I. Chiến l ư ợc toàn cầu về bảo vệ môi 	tr ư ờng. 
Nêu mục đ ích, yêu cầu chiến l ư ợc toàn cầu về BVMT đ ối với ngành Hoá học môi tr ư ờng? 
Thảo luận 1 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Các tổ chức Quốc tế về môi tr ư ờng 
1/ Dự án ASAN về phòng chống cháy rừng ; c ươ ng trình ng ă n ngừa xu thế suy thoái môi tr ư ờng ở biển Đông. 
2/ Tổ chức APEC 
3/ Tổ chức khí t ư ợng thế giới WMO. 
4/ (CGMWW )Ch ươ ng trình Khoa học đ ịa chất uỷ ban bản đ ồ TG. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
5/ Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên TG (IUCN) và Thụy Điển. 
6 / Cộâng đ ồng Châu Aâu (EU) 
7/ Ch ươ ng trình Môi tr ư ờng liên hợp quốc (UNEP). 
8/ Tổ chức th ươ ng mại TG (WTO) 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Các hội thảo và kí kết đ iều ư ớc Quốc tế 
1/ Kí kết các đ iều ư ớc QT về th ươ ng mại và môi tr ư ờng nh ư công ư ớc (UPOV). 
 2/Hội nghị t ă ng c ư ờng hợp tác thoả thuận ASEAN về ô nhiễm môi tr ư ờng. 
3/ Hội thảo QT đ ào tạo nguồn nhân lực trình đ ộ ĐH về MT ( ICEE ). 
4/ Hội nghị Th ư ợng đ ỉnh Trái đ ất lần II về phát triển Bền vững tại johannesburg (26/8 -4/9/2002) 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
5/ Diễn đ àn QT Á – Châu lần II các n ư ớc ASEM và tiểu vùng Mê Công. 
6/ Diễn đ àn N ư ớc thế giới tổ chức tại Kyoto, Shiga, Osaka ( Nhật Bản) 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
II. Khái niệm về môi tr ư ờng 
“Môi tr ư ờng là một tập hợp tất cả các thành phần của thế giới vật chất bao quanh có khả n ă ng tác đ ộng đ ến sự tồn tại và phát triển của mỗi sinh vật”. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Trong “Luật bảo vệ môi tr ư ờng” của Việt Nam, ch ươ ng 1, đ iều 1 xác đ ịnh : “Môi tr ư ờng bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con ng ư ời, có ảnh h ư ởng tới đ ời sống , sản xuất , sự tồn tại, phát triển của con ng ư ời và thiên nhiên” 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
 Môi tr ư ờng tự nhiên: 
	Là nhân tố thiên nhiên có tính chất vật lí, hoá học , sinh học, nó tồn tại và vận đ ộng theo qui luật của tự nhiên, nh ư ng ít nhiều chịu sự tác đ ộng của con ng ư ời nh ư : N ă ng l ư ợng Mặt Trời, đ ại d ươ ng, sông núi, không khí , đ ộng , thực vật 
Môi tr ư ờng tự nhiên cung cấp cho con ng ư ời nguồi tài nguyên thiên nhiên nh ư không khí , đ ất, n ư ớc, đ ộng vật ,thực vật 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
 Môi tr ư ờng xã hội: 
	 Là mối quan hệ giữa con ng ư ời với con ng ư ời. Đó là luật lệ, phong tục tập quán  Môi tr ư ờng XH đ ịnh h ư ớng hoạt đ ộng của con ng ư ời theo những khuôn khổ nhất đ ịnh bảo đ ảm cho cuộc sống sinh tồn và ngày càng v ă n minh. 
 Ngoài ra cần phân biệt khái niệm môi tr ư ờng nhân tạo, bao gồm tất cả các nhân tố do con ng ư ời tạo nên hoặc cải biến nh ư : các ph ươ ng tiện, máy móc, thiết bị, nhà ở, công viên nhằm phục vụ cho nhu cầu cuộc sống và lao đ ộng sản xuất của con ng ư ời. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
1. Môi tr ư ờng vật lí 
Tìm hiểu những khái niệm về các thành phần của Trái Đất (khí quyển, thuỷ quyển, thạch quyển, sinh quyển). 
Thảo luận 2 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
a/ Khí quyển  
Khí quyển là lớp khí bao quanh bề mặt Trái Đất, có khối l ư ợng 5,2.10 18 kg, nhỏ h ơ n 0,0001% trong l ư ợng Trái Đất. Khí quyển có vai trò duy trì sự sống trên Trái Đất, ng ă n chặn những tác đ ộng đ ộc hại của các tia tử ngoại gần (  = 300 nm) đ i vào Trái Đất và cân bằng nhiệt của Trái Đất. 
Thành phần của khí quyển ở gần mặt đ ất gồm nit ơ , oxi, CO 2 , h ơ i n ư ớc và một số khí khác nh ư Ar, He với hàm l ư ợng rất nhỏ. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
b/ Thuỷ quyển 
Thuỷ quyển bao gồm tất cả các dạng nguồn n ư ớc có trên Trái Đất gồm: đ ại d ươ ng , biển , hồ, sông suối, nguồn b ă ng đ á ở hai cực Trái Đất và cả nguồn n ư ớc ngầm. Khối l ư ợng thuỷ quyển ư ớc tính khoảng 1,38.10 24 kg ( xấp xỉ 0,03% tổng khối l ư ợng Trái Đất ). 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
c/ Thạch quyển 
Địa quyển là lớp vỏ rắn ngoài Trái Đất, có cấu tạo hình thái rất phức tạp, có thành phần không đ ồng nhất, có bề sâu từ 0 đ ến 100 km. Thực chất đ ịa quyển là tổ hợp phức tạp của chất khoáng, chất h ư ũ c ơ , không khí và n ư ớc.Trong đ ịa quyển , đ ất là thành phần quan trọng nhất. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
d/ Sinh quyển 
Sinh quyển gồm tất cả những thành phần của ba môi tr ư ờng kể trên có tồn tại sự sống và có liên quan tác đ ộng t ươ ng hỗ giữa các thành phần môi tr ư ờng khí quyển, thuỷ quyển, đ ịa quyển. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
2. Môi tr ư ờng nhân v ă n: 
Tổng hợp các đ iều kiện vật lí, hoá học, sinh học, kinh tế xã hội bao quanh và có ảnh h ư ởng tới sự sống và phát triển của từng cá nhân và của cả cộng đ ồng. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
3. Môi tr ư ờng sinh học. 
Môi tr ư ờng sinh học bao gồm hệ sinh thái, quần thể đ ộng vật và thực vật. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
II.2 . Chức n ă ng của môi tr ư ờng 
1/ Môi tr ư ờng là không gian sống của con ng ư ời và sinh vật. 
 2/ Môi tr ư ờng là n ơ i cung cấp nguồn tài nguyên cần thiết cho đ ời sống và hoạt đ ộng sản xuất. 
 3/ Môi tr ư ờng là n ơ i chứa đ ựng chất thải do con ng ư ời tạo ra trong cuộc sống và hoạt đ ộn sản xuất. 
 4/ Môi tr ư ờng còn l ư u trữ và cung cấp thông tin cho con ng ư ời. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III. Tài nguyên 
	- Tài nguyên là gì? 
	- Sự phân loại tài nguyên thiên nhiên. 
	+ Thế nào là tài nguyên tái tạo đư ợc? Cho ví dụ. 
	+ Thế nào là tài nguyên không tái tạo đư ợc? Cho ví dụ. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Ô nhiễm môi tr ư ờng là gì? Suy thoái môi tr ư ờng là gì? Tác nhân gây ô nhiễm môi tr ư ờng? Đề xuất biện pháp bảo vệ môi tr ư ờng . Tìm hình ảnh đ ể minh hoạ những vấn đ ề thảo luận trên. 
Thảo luận 3 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
IV. Sự ô nhiễm môi tr ư ờng 
1. Ô nhiễm môi tr ư ờng là sự làm thay đ ổi tính chất của môi tr ư ờng , vi phạm tiêu chuẩn môi tr ư ờng, làm thay đ ổi trực tiếp hoặc gián tiếp các đ ặc tính vật lí, hoá học, sinh học  của bất kì thành phần nào trong môi tr ư ờng. Chất gây ô nhiễm là nhân tố làm cho môi tr ư ờng đ ộc hại , gây ảnh h ư ởng đ ến sức khoẻ con ng ư ời và sinh vật trong môi tr ư ờng đ ó . 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
2. Tác nhân gây ô nhiễm là những chất , những hợp chất hoặc nguyên tố hóa học có tác dụng vào môi tr ư ờng làm cho môi tr ư ờng từ trong sạch trở nên đ ộc hại . Những tác nhân này đư ợc gọi là " chất ô nhiễm" 
Các chất ô nhiễm: Chất thải của công nghiệp dệt, chế biên thực phẩm.., SO 2 , từ núi lửa , CO 2 , NO 2 , Pb, Cu, Hg. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
3. Suy thoái môi tr ư ờng là quá trình suy giảm mà kết quả của nó đ ã làm thay đ ổi về chất l ư ợng và số l ư ợng thành phần môi tr ư ờng vật lí ( nh ư suy thoái đ ất, n ư ớc, không khí, biển , hồ) và làm suy giảm đ a dạng sinh học. Quá trình đ ó gây hại cho đ ời sống sinh vật, con ng ư ời và thiên nhiên . 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Ô nhiễm vật lý- hoá học 
	 Do các chất thải công nghiệp có chứa nhiều hợp chất hoá học nh ư muối, phenol, amoniac, sufua, dầu mỏ  
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Ô nhiễm sinh học  
	Gây ra bởi n ư ớc thải, cống, rãnh có các vi khuẩn gây bệnh, tảo, nấm và kí sinh trùng, các đ ộng vật nguyên sinh ... 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Các nguồn gây ô nhiễm môi tr ư ờng 
a. Ngành sản xuất và tiêu thụ n ă ng l ư ợng 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
b. Công nghiệp hóa học, luyện kim, sản xuất hàng tiêu dùng 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
c. Ô nhiễm từ nông nghiệp 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
d. Ô nhiễm do giao thông vận tải 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
e.Chất đ ộc hóa học dùng trong chiến tranh 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
V. Bảo vệ môi tr ư ờng 
Bảo vệ môi tr ư ờng là những hành đ ộng cụ thể , tạo đ iều kiện giữ cho môi tr ư ờng trong lành, sạch đ ẹp 
Bao gồm các nguyên tắc chính: 
	- BVMT là sự nghiệp của toàn dân, là trách nhiệm của từng ng ư ời. 
	- Phòng ngừa ô nhiễm môi tr ư ờng là chính . 
	- Tổ chức/ cá nhân nào gây ô nhiễm môi tr ư ờng, tổ chức / cá nhân đ ó phải trả tiền gây ô nhiễm . 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Không khí trong lành 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Không khí trong lành 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III. Những c ơ sở của khoa học môi tr ư ờng 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III.1 Sinh thái học, hệ sinh thái, cân bằng sinh thái 
a/ Sinh thái học ( còn gọi là n ơ i ở hay h ơ i sống của sinh vật) 
- Sinh thái là mối quan hệ t ươ ng hỗ giữa một c ơ thể sống hoặc một quần thể sinh vật với các yếu tố môi tr ư ờng xung quanh. 
- Sinh thái học là ngành khoa học nghiên cứu về tất cả các quan hệ giữa sinh vật và môi tr ư ờng cùng tồn tại cần thiết cho sự tồn tại của chúng . 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
b/ Hệ sinh thái 
ĐN: Hệ sinh thái là đơ n vị tự nhiên bao gồm các quần xã sinh vật ( thực vật, đ ộng vật bậc thấp , đ ộng vật bậc cao, vi sinh vật) và môi tr ư ờng trong đ ó chúng tồn tại và phát triển. 
Quần xã sinh vật 
+ 
Môi tr ư ờng xung quanh 
+ 
N ă ng l ư ợng mặt trời 
= 
Hệ sinh thái 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Các hệ sinh thái lớn nhỏ khác nhau: 
	- Hệ sinh thái cực bé 
	- Hệ sinh thái vừa 
	- Hệ sinh thái lớn 
	- Tập hợp tất cả các hệ sinh thái có đ ộ lớn khác nhau ở trên Trái Đất thành hệ sinh thái khổng lồ và gọi là hệ sinh thái quyển 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Tính hệ thống: Trừ vũ trụ , thì tất cả các hệ thống tự nhiên bao gồm tất cả các hệ sinh thái đ ều là hệ thống hở. 
Tính phản hồi: 
- Hệ sinh thái luôn là một hệ mở và tự đ iều chỉnh , bởi vì trong quá trình tồn tại và phát triển , hệ sinh thái th ư ờng xuyên phải tiếp nhận vật chất , n ă ng l ư ợng , thông tin và cả sứ ép, cú sốc(stress) từ môi tr ư ờng tạo cho hệ sinh thái có hai tính chất đ ặc biệt: 
	+ Tính chất tự cân bằng: 
	+ N ă ng lực chịu tải : 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
Cấu trúc và chức n ă ng của hệ sinh thái 
- Cấu trúc theo thành phần. 
- Cấu trúc theo chức n ă ng. 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
c/ Cân bằng sinh thái 
Cân bằng sinh thái là một trạng thái mà ở đ ó số l ư ợng của các quần thể ở trạng thái ổn đ ịnh, h ư ớng tới sự thích nghi cao nhất với đ iều kiện môi tr ư ờng . 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III.2. Tính đ a dạng sinh học 
Trả lời câu hỏi sau 
Đa dạng sinh học là gì? Ý nghĩa và biện pháp bảo vệ tính đ a dạng sinh học? 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III.3. Môi tr ư ờng và phát triển, phát triển bền vững 
Thế nào là môi tr ư ờng phát triển và phát triển bền vững? Bằng dẫn chứng thực tế hãy chứng minh : Môi tr ư ờng muốn “phát triển” thì phải “bảo vệ” và “bảo vệ” đ ể “phát triển”, đ ó là đ ặc tính phụ thuộc lẫn nhau giữa phát triển và bảo vệ và đư ợc gọi bằng thuật ngữ “ phát triển bền vững” 
Thảo luận và viết thu hoạch 
Võ Thị Bích Lâm - Hoá học môi tr ư ờng 
III.4. Con ng ư ời và môi tr ư ờng 
Thảo luận và viết thu hoạch 
	Tìm hiểu , cho ví dụ cụ thể về mối quan hệ đ ặc biệt giữa con ng ư ời và môi tr ư ờng? Nêu biện pháp khắc phục đ ảm bảo môi tr ư ờng phát triển và phát triển bền vững?