Bài giảng Giới thiệu lập trình - Lê Nguyên Khôi

1Giới Thiệu Lập Trình
Giới Thiệu
TS. Lê Nguyên Khôi
Trường Đại học Công nghệ, ĐHQGHN
Nội Dung
1

 Khái niệm về chương trình và lập trình

 Cấu trúc một chương trình

 Biên soạn, biên dịch chương trình

 Chạy chương trình

 Sửa và gỡ lỗi chương trình

 Môi trường lập trình
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình
2

 Một dãy các lệnh (instruction) cho máy tính

 Máy tính không thể tự vận hành

 Cần mệnh lệnh để hoạt động

 Máy tính chạy các lệnh của chương trình tại bộ 
xử lý trung tâm (CPU)

 Chương trình chạy sai

 Không phải do lỗi máy tính

 Do các lệnh hướng dẫn máy tính sai

 Lập trình viên tìm và sửa lỗi
Giới Thiệu Lập Trình
Lập Trình
3

 Quá trình tạo ra chương trình giải quyết vấn đề 
cụ thể bằng máy tính, bao gồm:

 Phân tích vấn đề

 Xây dựng giải pháp

 Đánh giá giải pháp

 Cài đặt giải pháp

 Kiểm thử

 Gỡ lỗi

 Tối ưu
Giới Thiệu Lập Trình
Tại Sao Cần Lập Trình
4

 Điều khiển máy tính

 Giải quyết nhiều vấn đề hiện đại

 Trải nghiệm sáng tạo thú vị

 Khai phá tiềm năng trí tuệ
Giới Thiệu Lập Trình
Đánh Giá Chương Trình
5

 Tính đúng đắn (correctness)

 Kết quả tương ứng với thông tin đầu vào

 Tính chịu lỗi (robustness)

 Xử lý: lỗi khi chạy, thông tin đầu vào sai

 Tính dễ dùng (usability)

 Người dùng dễ dàng sử dụng

 Tính khả chuyển (portatbility)

 Thích nghi trong các môi trường khác nhau

 Tính bảo trì (maintainability)

 Dễ dàng sửa đổi, nâng cấp

 Tính hiệu quả (efficiency)

 Độ tin cậy, tốc độ xử lý, tài nguyên sử dụng, ít rủi ro
Giới Thiệu Lập Trình
2Cài Đặt Giải Pháp
6

 Sau khi xây dựng giải pháp, đánh giá giải
pháp, lập trình viên tiến hành giải đặt giải pháp
(viết chương trình)

 Sử dụng ngôn ngữ:

 Ngôn ngữ máy: trực tiếp điều khiển bộ vi xử lý

 Ngôn ngữ tự nhiên: máy không hiểu

 Ngôn ngữ bậc cao: C, C++, Java, C#, Python

 Có thể chuyển thành ngôn ngữ máy

 Sử dụng công cụ, chương trình dịch

 Gần với ngôn ngữ tự nhiên

 Dễ đọc, dễ hiểu, dễ trao đổi
Giới Thiệu Lập Trình
Trình Tự Xây Dựng Chương Trình
7

 Soạn thảo

 Biên dịch

 Chạy chương trình

 Kiểm thử

 Gỡ lỗi
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Trong Ngôn Ngữ C++
8

 Tải và cài đặt MinGW32

 Biên soạn chương trình sử dụng Notepad

 Lưu chương trình vào với phần mở rộng .cpp

 Mở chương trình Command Prompt, truy cập
đến thư mục đã lưu tệp

 Biên dịch chương trình sử dụng g++ được tệp
có phần mở rộng .exe (chương trình)

 Chạy chương trình với các bộ dữ liệu khác
nhau để phát hiện lỗi
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
9

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
10

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
điểm bắt đầu
chương trình
bắt đầu
kết thúc
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
11

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
tải thư viện
tải không gian
tên
Giới Thiệu Lập Trình
3Chương Trình Đầu Tiên
12

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
mệnh lệnh in 
ra màn hình xuống dòng
In tất cả giữa 2 
dấu nháy kép “”
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
13

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
Thông báo với hệ điều
hành không có lỗi xảy ra.
Giá trị khác 0, xảy ra lỗi
trong quá trình chạy.
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
14

 Yêu cầu máy tính in ra dòng “Hello, World !!!” 
sau đó dòng “I am a computer”
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
15

 In nhiều dòng liên tục
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
cout << "I am a computer" << endl;
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Đầu Tiên
16

 In nhiều dòng liên tục
#include 
using namespace std;
int main()
{
cout << "Hello, World !!!" << endl;
cout << "I am a computer" << endl;
return 0;
}
không có dấu
chấm phẩy
Giới Thiệu Lập Trình
Chương Trình Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên
17

 Tính tổng & hiệu của 2 số nguyên a và b

 Xây dựng giải pháp:
1. Nhập 2 số nguyên a và b
2. Tính tổng & hiệu của a và b
3. Lưu các giá trị của tổng & hiệu sau khi tính
4. In ra tổng & hiệu

 Kiểm tra giải pháp với các cặp số khác nhau
Giới Thiệu Lập Trình
4Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
18
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
chú thích cho lập trình viên
19
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
một phần ngôn ngữ C++ (từ khóa)
20
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
toán tử
21
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
thực hiện mệnh lệnh, kết thúc bằng dấu ;
22
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
khối câu lệnh, phân tách bởi ngoặc cong {}
23
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
5Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
nhóm câu lệnh được đặt tên để thực hiện nhiệm vụ
24
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
int soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
int tong, hieu; // khai báo
tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Tổng & Hiệu 2 Số Nguyên Trong C++
phong cách viết chương trình, người khác đọc hiểu
25
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
....int soThu1, soThu2; // khai báo
....cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
....cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
....int tong, hieu; // khai báo
....tong = soThu1 + soThu2; // tính tổng
....hieu = soThu1 – soThu2; // tính hiệu
....cout << "tong: " << tong << endl; // in kết quả
....cout << "hieu: " << hieu << endl; // in kết quả
....return 0;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Dịch & Chạy Chương Trình
26

 Viết chương trình (sử dụng Notepad) và lưu
vào tệp TongHieu.cpp

 Mở Command Prompt (cmd), chuyển đến thư
mục lưu tệp ucln.cpp

 Dịch chương trình, gõ: g++ TongHieu.cpp, sẽ
chuyển mã nguồn ngôn ngữ bậc cao sang ngôn ngữ
máy và lưu vào a.exe

 Gõ g++ TongHieu.cpp –o TongHieu.exe để lưu vào
tệp với tên mong muốn (TongHieu.exe)

 Chạy chương trình, gõ TongHieu.exe
Giới Thiệu Lập Trình
Phát Hiện Lỗi Tự Động
27

 Gõ sai chương trình

 Dịch mã nguồn ngôn ngữ bậc cao (C++) báo lỗi
TongHieu.cpp:7:5: error: “in” was not declared in this scope
in soThu1, soThu2;
^
/* chương trình C++ tính tổng & hiệu 2 số nguyên */
#include 
using namespace std;
int main()
{
in soThu1, soThu2; // khai báo
cin >> soThu1; // nhập dữ liệu
cin >> soThu2; // nhập dữ liệu
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểm Tra Chương Trình
28

 Kiểm tra kết quả chương trình

 Dữ liệu: 3 và 10

 Kết quả: Tong: 13 Hieu: -7

 Luôn luôn kiểm tra chương trình với một bộ dữ
liệu được lựa chọn cẩn thận để phát hiện
những lỗi không mong muốn (lỗi chạy)

 Kiểm tra thường bị quên
Giới Thiệu Lập Trình
Công Cụ Hỗ Trợ Lập Trình
29

 CodeBlocks

 Soạn thảo tệp văn bản chương trình

 Ghi vào file có đuôi .cpp

 Biên dịch: Build > Compile current file

 Chạy: Build > Run
Giới Thiệu Lập Trình
6Bài Tập
30

 Biên soạn và chạy 02 chương trình trên theo
các bước như trong slide 26

 Tìm hiểu sự phát triển các ngôn ngữ lập trình

 Mượn sách thư viện

 Tìm hiểu codepower.vn

 Tìm hiểu CodeBlocks

 Slide bài giảng tải từ website môn học hoặc
website bài tập codepower.vn
Giới Thiệu Lập Trình
1Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu Dữ Liệu Cơ Bản
TS. Lê Nguyên Khôi
Trường Đại học Công nghệ, ĐHQGHN
Nội Dung
1

 Kiểu dữ liệu cơ bản

 Phép toán

 Biến số

 Hằng số

 Hàm số toán học
Giới Thiệu Lập Trình
Nhắc Lại: UCLN Trong C++
2Giới Thiệu Lập Trình

 Kiểm tra sử dụng bộ dữ liệu (5, 15); (33, 110)
1 #include 
2 
3 int main()
4 {
5 int a, b;
6 std::cin >> a; std::cin >> b;
7 while (a != b)
8 {
9 if (a > b) a = a – b;
10 else b = b – a;
11 }
12 std::cout << "UCLN: " << a << std::endl;
13 return 0;
14 }

 Sử dụng cặp số nguyên âm, không in kết quả

 Mệnh lệnh cout << (dòng 12) không thực hiện

 Chương trình (dòng 7-11) có sai hay không?
Nhắc Lại: UCLN Trong C++
3
.......... 
7 while (a != b)
8 {
9 if (a > b) a = a – b;
10 else b = b – a;
11 }
12 std::cout << "UCLN: " << a << std::endl;
13 return 0;
14 }
Giới Thiệu Lập Trình
Nhắc Lại: UCLN Trong C++
4

 Chương trình không sai

 Điều kiện trước (precondition) khi chạy ch.tr.

 2 số nguyên dương (>0)

 Điều kiện sau (postcondition) khi chạy ch.tr.

 ch.tr. kết thúc và in ra ucln của a và b

 Có thể sửa ch.tr. để tính được ucln của 2 số
nguyên âm

 Cũng có thể đặt điều kiện trước khi tính, nếu
điều kiện trước sai, không tính và in thông báo
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu Số Nguyên Trong C++
5

 Khi sử dụng kiểu dữ liệu, ví dụ int, cần biết
miền giá trị biểu diễn được

 Kiểu dữ liệu int biểu diễn số nguyên
từ -2.147.483.648 đến +2.147.483.647

 Có ảnh hưởng gì không?
Giới Thiệu Lập Trình
2Tên Lửa Đẩy Ariane 5
6

 Cơ quan Vũ trụ châu Âu phóng tên lửa đẩy
ngày 04/06/1996, trị giá 7 tỷ đô la Mỹ

 Ariane 5 dùng lại mã của hệ thống điều khiển
đẩy của Ariane 4

 Tốc độ A5 lớn hơn A4, nhưng khi thiết kế
không kiểm tra miền dữ liệu biểu diễn

 Khi A5 đạt tới tốc độ nhất định, xảy ra lỗi tràn
bộ nhớ, bộ xử lý tắt

 A5 bị mất điều khiển, sau đó gây nổ
Giới Thiệu Lập Trình
Hệ Thống Số
7

 Số nguyên dương

 Số nguyên âm: sử dụng bit trái ngoài cùng để biểu diễn
Giới Thiệu Lập Trình
Cơ số 10 (3 chữ số)

 

 


 
 

   =  ∗ 
 +  ∗ 
 + ( ∗ 
)
Cơ số 2 (3 chữ số)
 
 
  


  
 = 
 ∗  +  ∗  + (
 ∗ 
)
 =  ∗ −
 +  ∗ 
 + ( ∗ 
) = −



 = 
 ∗ − 	+ 	  ∗  	+ (
 ∗ 
) = −
Kiểu Số Nguyên char
8

 Trong C++ kiểu dữ liệu char là kiểu nhỏ nhất

 Sử dụng 1 byte bộ nhớ

 1 byte trong máy tính gồm 8 bit

 Như vậy, khoảng biểu diễn từ -128 đến +127

 10000000 = −128 và 01111111 = 127

 Khoảng biểu diễn từ −2 đến +2 − 1
Giới Thiệu Lập Trình
−2 2 2 2 2 2 2 2
−128 64 32 16 8 4 2 1
Kiểu Cơ Bản Trong C++ - Số Nguyên
9
Kiểu Độ Lớn Miền Giá Trị
char 1 byte -128 đến
+127
(−2, +2 − 1)
short 2 byte -32.768 đến
+32.767
(−2, +2 − 1)
int 4 byte -2.147.483.648 đến
+2.147.483.647
(−2, +2 − 1)
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu Cơ Bản Trong C++ - Số Thực
10
Kiểu Độ Lớn Miền Giá Trị
float 4 byte (−10 , +10 )
double 8 byte (−10 , +10 )
long 
double
10 byte (−10!, +10!)
Giới Thiệu Lập Trình
Phép Toán Số Học Trong C++
kiểu của toán hạng, xác định phép toán tương ứng
11
Phép Toán Toán Tử Ví Dụ Áp Dụng
Cộng +
a + b
1 + 2
1.1 + 2.2
số nguyên & 
số thực
Trừ -
a - b
1 – 2
1.1 – 2.2
số nguyên & 
số thực
Nhân *
a * b
1 * 2
1.1 * 2.2
số nguyên & 
số thực
Chia /
a / b
1 / 2
1.1 / 2.2
số nguyên & 
số thực
Phần dư % a % b1 % 2 chỉ số nguyên
Giới Thiệu Lập Trình
3Phép Chia Số Học Trong C++
12

 Chia nguyên: cả hai toán hạng là số nguyên

 Chia thực: một trong hai toán hạng là số thực
1 int main()
2 {
3 int i = 1, j = 2, k;
4 double f = 1.0, g = 2.0, h;
5 k = i / j; // chia nguyên k = 0
6 k = j / i; // chia nguyên k = 2
7 h = f / g; // chia thực h = 0.5
8 h = i / g; // chia thực h = 0.5
9 h = f / j; // chia thực h = 0.5
10 return 0;
11 }
Giới Thiệu Lập Trình
Biến Số - Đặc Tính
13

 Để sử dụng hiệu quả kết quả của các phép
toán, cần lưu kết quả sau khi tính toán vào các
biến số

 Biến số dùng để lưu giá trị thuộc một kiểu dữ
liệu nhất định, ví dụ: int, double

 Mỗi biến số có 03 thuộc tính: tên, kiểu, giá trị

 Để sử dụng biến số, phải đặt tên hợp lệ bằng
cách khai báo biến số

 Phải khai báo biến số trước khi sử dụng

 Nếu không trình biên dịch  ... 5 tương đương v1 = v2;
Giới Thiệu Lập Trình
1 {
2 int v1 = 10, v2 = 20;
3 int *p = &v1;
4 int *p = &v2;
5 *p = *q;
6 } 0x22ff32
q
20
v2
0x22ff32
0x44ab12
p
10 20
v1
0x44ab12
Toán Tử =
9

 Gán con trỏ

 Dòng 3, 4: p chỉ tới v1, q chỉ tới v2

 Dòng 5: gán p bằng q

 p không quản lý v1

 p và q cùng quản lý v2
Giới Thiệu Lập Trình
1 {
2 int v1 = 10, v2 = 20;
3 int *p = &v1;
4 int *p = &v2;
5 p = q;
6 } 0x22ff32
q
20
v2
0x22ff32
0x44ab12
p
10
v1
0x44ab12
0x22ff32
Bài Tập
10Giới Thiệu Lập Trình
1 {
2 int i = 10, j = 20, k;
3 int *p = &i;
4 int *q = &j;
5 *p += 1;
6 p = &k;
7 *p = *q;
8 p = q;
9 *p = i;
0 }
j
0x7756
p
0x64cc
p
0x16aa
k
0x9948
i
0x2232
Toán Tử new
11

 Sử dụng toán tử new để tạo một vùng nhớ mới 
cho con trỏ, vùng nhớ này không có tên
int * p = new int;

 Khởi tạo một vùng nhớ mới cho con trỏ p, giá 
trị tại vùng nhớ này không biết
int * p = new int(10);

 Khởi tạo một vùng nhớ mới cho con trỏ p, giá 
trị tại vùng nhớ này được khởi tạo là 10
Giới Thiệu Lập Trình
3Bài Tập
12Giới Thiệu Lập Trình
1 {
2 int *p1, *p2;
3 p1 = new int;
4 *p1 = 10;
5 p2 = p1;
6 *p2 = 20;
7 p1 = new int;
8 *p1 = 30;
9 }
?p1
?p2
p1
?p2
?
p1
?p2
10
p1
p2
10
p1
p2
20
p1
p2 20
?
p1
p2 20
30
Toán Tử delete
13

 Sử dụng toán tử delete để giải phóng vùng 
nhớ động được tạo ra bởi toán tử new

 Lưu ý: chỉ giải phóng vùng nhớ được tạo ra bởi
new, không phải xóa biến con trỏ p
Giới Thiệu Lập Trình
{
int * p = new int;
delete p;
}
Toán Tử delete
14

 Vùng nhớ động có thể được trả về bởi hàm

 Vùng nhớ động chỉ được giải phóng khi sử 
dụng delete, do đó vùng nhớ động tạo ra 
trong hàm không bị xóa sau khi kết thúc hàm

 Chỉ các biến khai báo trong hàm bị xóa, trong 
đó có biến con trỏ p
Giới Thiệu Lập Trình
int * f(int * q) {
int * p = new int;
return p;
}
Mảng Động 
15

 Biến mảng thực chất là biến con trỏ

 Mảng thông thường (int a[10])

 Độ dài mảng cố định

 Không thể thay đổi độ dài sau khi khai báo

 Có thể coi là con trỏ hằng (con trỏ tĩnh)

 Mảng động (int * a = new int[10])

 Độ dài mảng có thể thay đổi sau khi khai báo

 Sử dụng lại toán tử new
int * a = new int[10];
a = new int[50];
Giới Thiệu Lập Trình
Mảng Động – Mảng Tĩnh 
16
int * a = new int[10];
int * p;

 a và p đều là biến con trỏ, nhưng a là hằng

 Có thể gán (được phép)
p = a;

p chỉ tới địa chỉ mà a đang chỉ tới

 Nhưng không được phép (lỗi dịch)
a = p;

a là hằng, không thay đổi giá trị của a
Giới Thiệu Lập Trình
Nhắc Lại: cstring & Lớp string
17
char aCString[];
string stringVar;

 Chuyển cstring sang string (hợp lệ)
stringVar = aCString;

 Chuyển string sang cstring (không hợp lệ)
aCString = stringVar;
Giới Thiệu Lập Trình
4Mảng Động
18

 Hạn chế của mảng thông thường:

 Phải khai báo độ dài trước

 Độ dài mảng có thể không biết tới khi chạy 
chương trình

 Phải ước lượng độ dài lớn nhất

 Lãng phí bộ nhớ

 Mảng động

 Có thể tăng và giảm khi cần thiết
Giới Thiệu Lập Trình
Giải Phóng Mảng Động
19

 Cũng được thực hiện khi chạy
d = new double[10];
 // thao tác với d
delete [] d;

 Giải phóng tất cả bộ nhớ cho mảng động

 [] thông báo giải phóng bộ nhớ cho mảng

 Vẫn chỉ tới vùng nhớ đó

 Nên gán d = NULL;
Giới Thiệu Lập Trình
Bài Tập
20Giới Thiệu Lập Trình
int a[10] = {2,3,5,1,4,7,0};
int *p = a;
cout << a[0] << *p << "\n";
p++;
cout << *p << p[2] << "\n";
p++; a[2] = 0;
cout << p[1] << *p << "\n";
p -= 2;
cout << p[3] << p[1] << "\n";
2 2
3 1
1 9
1 3
Hàm Trả Về Mảng
21

 Kiểu mảng không được phép là kiểu trả về

 Không hợp lệ
int[] someFunction(); 

 Phải trả về kiểu con trỏ
int * someFunction();
Giới Thiệu Lập Trình
Con Trỏ Trong C++
22

 Con trỏ là khối kiến thức đặc biệt quan trọng 
trong C++

 Phải nắm vững khái niệm con trỏ cũng như 
thao tác với con trỏ

 Con trỏ sẽ được sử dụng trong các kiểu dữ 
liệu phức tạp

 INT 2203 Cấu trúc Dữ liệu & Giải thuật
Giới Thiệu Lập Trình
1Giới Thiệu Lập Trình
Cấu Trúc struct
TS. Lê Nguyên Khôi
Trường Đại học Công nghệ, ĐHQGHN
Nội Dung
1

 Cấu trúc struct

 Kiểu dữ liệu nhóm

 Định nghĩa

 Khai báo / Khởi tạo

 Sử dụng

 Truyền biến cho hàm
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu Dữ Liệu Nhóm
2

 Kiểu Mảng:

 Tập hợp dữ liệu cùng kiểu

 Khai báo sau đó sử dụng như biến đơn lẻ

 Truyền cho hàm: truyền địa chỉ

 Kiểu cấu trúc struct:

 Tập hợp dữ liệu có thể khác kiểu

 Phải định nghĩa trước khi sử dụng

 Khai báo sau đó sử dụng như biến đơn lẻ

 Truyền cho hàm: giống biến đơn lẻ
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu DL Cấu Trúc struct
3

 Tập hợp dữ liệu, có thể khác kiểu, được nhóm

 Mỗi dữ liệu được lưu trong một biến (trường)

 Mỗi dữ liệu có kiểu dữ liệu cụ thể

 Hỗ trợ tổ chức dữ liệu phức tạp vào cùng một 
đối tượng

 Hỗ trợ làm việc giữa các dữ liệu trên đối tượng
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu DL Cấu Trúc struct – Ví Dụ
4
Tên Trường Kiểu Dữ Liệu Dữ Liệu
MSSV string 12345678
HoTen string Trach Van Doanh
NgaySinh string 01/01/1999
GioiTinh bool true
Giới Thiệu Lập Trình
Kiểu DL Cấu Trúc struct – Định Nghĩa
5

 Định nghĩa bởi từ khóa struct

 Định nghĩa toàn cục

 Ngoài và trước int main()

 Tất cả các hàm đều hiểu

 Không được cấp phát bộ nhớ

 Chỉ có mục đích miêu tả cấu trúc

 Chỉ cấp phát bộ nhớ

 Khi khai báo biến kiểu cấu trúc

 Miêu tả:

 Các thành phần (trường) và kiểu của chúng
Giới Thiệu Lập Trình
2struct sinhvien – Định Nghĩa
6
struct sinhvien {
string MSSV;
string HoTen;
string NgaySinh;
bool GioiTinh;
} ;
Giới Thiệu Lập Trình
Tên Trường Kiểu Dữ Liệu Dữ Liệu
MSSV string 12345678
HoTen string Trach Van Doanh
NgaySinh string 01/01/1999
GioiTinh bool true
struct sinhvien – Khai Báo/Khởi Tạo
7
struct sinhvien {
string MSSV;
string HoTen;
string NgaySinh;
bool GioiTinh;
} ;
int main() {
struct sinhvien sv1;
struct sinhvien sv2 = { "12345678" ,
"Trach Van Doanh" ,
"01/01/1999" ,
true } ;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Truy Cập Thành Phần struct
8

 Sử dụng toán tử chấm (.)
sv1 . MSSV
sv1 . HoTen
sv1 . NgaySinh
sv1 . GioiTinh

 Gọi tên là “biến thành phần”

 Các thành phần của biến kiểu cấu trúc

 Kiểu cấu trúc struct khác nhau có thể có cùng tên 
biến thành phần

Biến thành phần là biến cục bộ
Giới Thiệu Lập Trình
Truy Cập Thành Phần struct – Ví Dụ
9
struct sinhvien {
string MSSV;
string HoTen;
string NgaySinh;
bool GioiTinh;
} ;
int main() {
struct sinhvien sv1;
sv1.MSSV = "12345678";
sv1.HoTen = "Trach Van Doanh";
sv1.NgaySinh = "01/01/1999";
sv1.GioiTinh = true;
}
Giới Thiệu Lập Trình
struct ngaythangnam
10
struct ngaythangnam {
int ngay;
int thang;
int nam;
} ;
int main() {
struct ngaythangnam homNay = {1, 4, 2000};
struct ngaythangnam ngayMai;
ngayMai.ngay = homNay.ngay + 1;
ngayMai.thang = homNay.thang;
ngayMai.nam = homNay.nam;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Cấu Trúc struct – Phép Gán
11

 Với cấu trúc struct ngaythangnam

 Khai báo 2 biến cấu trúc
struct ngaythangnam homQua, homNay;

 Cả 2 biến đều kiểu struct ngaythangnam

 Thực hiện phép gán đơn giản hợp lệ
homQua = homNay;

Sao chép giá trị biến thành phần homNay của cho 
các biến thành phần của homQua, tương đương
homQua.ngay = homNay.ngay;
homQua.thang = homNay.thang;
homQua.nam = homNay.nam;
Giới Thiệu Lập Trình
3Cấu Trúc struct – Phép Toán Khác
12

 Các phép toán khác không được định nghĩa 
cho kiểu cấu trúc struct

 So sánh bằng/khác (==, !=) 
(homQua == homNay biểu thức không hợp lệ)

 So sánh thứ tự (, ...) 
(homQua < homNay biểu thức không hợp lệ) 

 Các phép toán 
(homQua + homNay biểu thức không hợp lệ) 

 Nhập & in
(cin & cout không hợp lệ)
Giới Thiệu Lập Trình
Truyền Biến Cấu Trúc struct Cho Hàm
13
struct toado {
int x, y;
} ;
typedef struct toado ToaDo;
void _nhapToaDo(ToaDo & td) {
cin >> td.x >> td.y;
}
void _inToaDo(const ToaDo & td) {
cout << "(" << td.x << "," << td.y << ")";
}
Giới Thiệu Lập Trình
Truyền Biến Cấu Trúc struct Cho Hàm
14
struct toado { int x , y ; } ;
typedef struct toado ToaDo;
void _nhapToaDo ( ToaDo & td ) ;
void _inToaDo ( const ToaDo & td ) ;
int main ( ) {
ToaDo td1;
_nhapToaDo ( td1 ) ;
_inToaDo ( td1 ) ;
ToaDo td2;
_nhapToaDo ( td2 ) ;
_inToaDo ( td2 ) ;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Truyền Biến Cấu Trúc struct Cho Hàm
15
void _trungDiem ( const ToaDo & td1 ,
const ToaDo & td2 ,
ToaDo & trungDiem ) {
trungDiem.x = ( td1.x + td2.x ) / 2;
trungDiem.y = ( td1.y + td2.y ) / 2;
}
ToaDo * _trungDiem ( const ToaDo & td1 ,
const ToaDo & td2 ) {
ToaDo * trungDiem = new ToaDo;
(*trungDiem).x = ( td1.x + td2.x ) / 2;
(*trungDiem).y = ( td1.y + td2.y ) / 2;
return trungDiem;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Truyền Biến Cấu Trúc struct Cho Hàm
16
int main ( ) {
ToaDo td1 ;
_nhapToaDo ( td1 ) ;
ToaDo td2 ;
_nhapToaDo ( td2 ) ;
ToaDo tdTrgD1 ;
_trungDiem ( td1 , td2 , tdTrgD1 ) ;
ToaDo * tdTrgD2 = new ToaDo;
tdTrgD2 = _trungDiem ( td1 , td2 ) ;
_inToaDo ( tdTrgD1 ) ;
_inToaDo ( *tdTrgD2 ) ;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Cấu Trúc struct & Con Trỏ
17

 Giống các kiểu dữ liệu khác:

 struct toado * là con trỏ tới struct toado

 Toán tử & trả về địa chỉ của biến cấu trúc

 Theo thứ tự ưu tiên: “.” được ưu tiên trước “*”

 Nếu td là con trỏ tới cấu trúc struct toado:

 *p.x tương đương *(p.x) không hợp lệ

 Phải sử dụng (*p).x

 Để thuận tiện, có thể dùng toán tử ->:

kết hợp con trỏ (*) với truy cập trường (.)

p->a tương đương (*p).a
Giới Thiệu Lập Trình
4struct thoigian
18Giới Thiệu Lập Trình
struct thoigian
19Giới Thiệu Lập Trình
struct sohuuti
20Giới Thiệu Lập Trình
struct sohuuti
21Giới Thiệu Lập Trình
struct dathuc
22Giới Thiệu Lập Trình
struct dathuc
23Giới Thiệu Lập Trình
1Giới Thiệu Lập Trình
Hàm – Nâng Cao
TS. Lê Nguyên Khôi
Trường Đại học Công nghệ, ĐHQGHN
Nội Dung
1

 Nhắc lại Hàm – Cơ Bản

 Nạp chồng hàm

 Nạp chồng toán tử
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm – Cơ Bản
2

 Khai báo hàm
int bin ( int , int ) ;

 Định nghĩa hàm
int bin ( int so1 , int so2 ) {
// thân hàm miêu tả định nghĩa
// không khai báo lại so1 , so2
}

 Chữ ký hàm
int bin ( int , int )

 Lời gọi hàm
int a = bin ( so1 , so2 ) ;

 Sử dụng tên hàm, tên tham số, không có kiểu
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm – Cơ Bản – Truyền Tham Số
3

 Truyền giá trị
int bin ( int , int ) ;

 Tạo và truyền một bản sao > tốn chi phí

 Thay đổi bản sao , bản gốc ngoài hàm không đổi

 Xóa bản sao khi kết thúc hàm

 Truyền tham chiếu
int bin ( int & , int & ) ;

 Chính bản gốc được truyền (địa chỉ bản gốc)

 Thay đổi trong hàm, bản gốc thay đổi

 Không xóa bản gốc khi kết thúc hàm
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm – Cơ Bản – Sử Dụng const
4

 Truyền tham chiếu
int bin ( int & , int & ) ;

 Thay đổi trong hàm, bản gốc thay đổi

 Không muốn hàm thay đổi, sử dụng từ khóa const

 Bảo vệ dữ liệu, không cho thay đổi, dữ liệu “chỉ-đọc”
int bin ( const int & , const int & ) ;

 Quy ước:

 Luôn truyền tham chiếu

 Dữ liệu không thay đổi, dùng const

 Dữ liệu thay đổi, không dùng const
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm Nạp Chồng (Function Overloading)
5

 Các hàm thực hiện công việc tương tự

 Trùng tên, nhưng khác nhau về tham số

 Số lượng tham số

 Kiểu tham số

 Xác định hàm nào được gọi:

 Sử dụng thông tin về tham số

Số lượng & kiểu tham số

 Kiểu của hàm
Giới Thiệu Lập Trình
2Hàm Nạp Chồng – Ví Dụ
6
void _trungDiem ( const ToaDo & td1 ,
const ToaDo & td2 ,
ToaDo & trungDiem ) {
trungDiem.x = ( td1.x + td2.x ) / 2;
trungDiem.y = ( td1.y + td2.y ) / 2;
}
ToaDo * _trungDiem ( const ToaDo & td1 ,
const ToaDo & td2 ) {
ToaDo * trungDiem = new ToaDo;
(*trungDiem).x = ( td1.x + td2.x ) / 2;
(*trungDiem).y = ( td1.y + td2.y ) / 2;
return trungDiem;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm Nạp Chồng
7

 Khác số lượng tham số

 Hàm tính tổng các số truyền vào

 Tính tổng 3 số nguyên
int _tong ( int , int , int ) ;

 Tính tổng 2 số nguyên
int _tong ( int , int ) ;

 Tính tổng 1 số nguyên
int _tong ( int ) ;

 Dựa trên số lượng tham số để gọi hàm tương ứng
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm Nạp Chồng
8

 Tham số mặc định
int _tong(int so1, int so2 = 0, int so3 = 0)
{
return so1 + so2 + so3;
}

 Có thể gọi
_tong ( 1 , 2 , 3 )
_tong ( 1 , 2 )
_tong ( 1 )

 Có định nghĩa hàm int _tong ( int , int )

 _tong ( 1 , 2 ) gọi hàm nào
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm Nạp Chồng
9

 Khác kiểu tham số

 Hàm tính tổng 2 số truyền vào
int _tong ( int , int ) ;
double _tong ( double , double ) ;

 Dựa trên kiểu tham số để gọi hàm tương ứng

 Tại sao không sử dụng chuyển đổi kiểu tự động

Kiểu trả về không đúng

Nguy hiểm

 _tong(1,2) gọi int _tong(int, int);

 _tong(1.0,2.0) gọi double _tong(double, double);
Giới Thiệu Lập Trình
Hàm Nạp Chồng
10

 Khác kiểu tham số

 Hàm tính tổng 2 số truyền vào
double _tong ( int , double ) ; 
double _tong ( double , int ) ;

 Dựa trên kiểu tham số để gọi hàm tương ứng

 Sử dụng chuyển đổi kiểu tự động
_tong ( 3 , 3 ) hoặc _tong ( 3.5 , 3.5 )

 Gọi hàm nào

 Thêm đầy đủ
int _tong ( int , int ) ;
double _tong ( double , double ) ;
Giới Thiệu Lập Trình
Toán Tử
11

 Toán tử thực chất là hàm

 Sử dụng toán tử giống lời gọi hàm

 Viết theo một cách khác

 Ví dụ: so sánh bằng

 1 == 2 thực chất == ( 1 , 2 )
Giới Thiệu Lập Trình
3Toán Tử Nạp Chồng
12

 Giống như hàm, toán tử cũng có thể nạp chồng

 Định nghĩa toán tử cho kiểu dữ liệu mới

 Nạp chồng toán tử so sánh cho kiểu cấu trúc
struct PS { int ts , ms ; } ;
bool operator == ( const PS & ps1 ,
const PS & ps2 ) {
return ( ps1.ts * ps2.ms
== ps2.ts * ps1.ms ) ;
}
bool operator != ( const PS & ,
const PS & ) ;
Giới Thiệu Lập Trình
Toán Tử Nạp Chồng
13
struct PS { int ts , ms ; } ;
bool operator == ( const PS & ,
const PS & ) ;
bool operator != ( const PS & ,
const PS & ) ;
int main() {
PS ps1 , ps2 ;
// nhập dữ liệu 
if ( ps1 == ps2 ) 
if ( ps1 != ps2 ) 
}
Giới Thiệu Lập Trình
Toán Tử Nạp Chồng
14
struct PS { int ts , ms ; } ;
PS operator + ( const PS & ps1 ,
const PS & ps2 ) {
PS tongPS;
// cập nhật tongPS
return tongPS;
}
int main() {
PS ps1 , ps2 , tongPS ;
tongPS = ps1 + ps2 ;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Toán Tử Nạp Chồng
15
struct PS { int ts , ms ; } ;
PS operator + ( const PS & ps ,
const int & i ) {
PS tongPS;
// cập nhật tongPS
return tongPS;
}
int main() {
PS ps , tongPS ;
tongPS = ps + 1 ;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Toán Tử Nạp Chồng
16
ostream & operator << ( 
ostream & outStream , 
const PS & ps ) {
outStream << ps.ts << "/" << ps.ms ;
return outStream;
}
int main() {
PS ps , tongPS ;
tongPS = ps + 1 ;
cout << tongPS;
}
Giới Thiệu Lập Trình
Template – Giới Thiệu
17
int _getMax(int so1 , int so2) {
if (so1 < so2) return so2;
return so1;
}
double _getMax(double so1 , double so2) {
if (so1 < so2) return so2;
return so1;
}
PS _getMax(PS so1 , PS so2) {
if (so1 < so2) return so2;
return so1;
}
Giới Thiệu Lập Trình
4Template – Giới Thiệu
18
template 
T _getMax ( T so1 , T so2 ) {
if ( so1 < so2 ) return so2;
return so1;
}
int main() {
PS ps1 , ps2 , psMax;
psMax = _getMax ( ps1 , ps2 ) ;
}
Giới Thiệu Lập Trình