Bài giảng "Chương trình GDPT mới môn Sinh học"

PHÒNG GD & ĐT BẢO THẮNGBỒI DƯỠNG CHUYÊN MÔN HÈ 2019 
CHUYÊN ĐỀ: 
CHƯƠNG TRÌNH 
GDPT MỚI MÔN SINH HỌC 
Bảo Thắng, tháng 8 năm 2019 
Thảo luận nhóm 
Xác định điểm mới, điểm khác của chương trình THM và chương trình GDPT mới: 
- Mạch nội dung kiến thức môn sinh học của chương trình THM và chương trình GDPT mới 
- Phân tích ví dụ 1 bài 
+ Nhóm 1, 2, 3: Bài lớp 7. Trao đổi nước ở sinh vật 
+ Nhóm 4, 5, 6: Bài lớp 9. Bản chất hóa học của gen 
Bảng. Các mạch nội dung được thể hiện qua các lớp 
STT 
Mạch nội dung 
Lớp 6 
Lớp 7 
Lớp 8 
Lớp 9 
Mở đầu 
- Giới thiệu về môn Khoa học tự nhiên 
- Các phương pháp nghiên cứu khoa học tự nhiên 
- Các phương pháp nghiên cứu khoa học tự nhiên 
CHẤT VÀ SỰ BIẾN ĐỔI CỦA CHẤT 
1 
Chất có ở xung quanh ta 
-Các trạng thái (thể) của chất 
- Một số chất thông dụng 
- Dung dịch; huyền phù, nhũ tương 
- Tách chất ra khỏi hỗn hợp 
- Chất tế bào 
Nước và khoáng trong đất là “thức ăn” cho cây 
- Vật chất di truyền: ADN, ARN 
2 
Cấu trúc 
của chất 
- Nguyên tử 
- Nguyên tố hoá học 
- Phân tử; Đơn chất; Hợp chất 
-Sơ lược về liên kết hoá học 
-Hoá trị; Công thức hoá học 
-Mol và tỷ khối của chất khí 
- Nồng độ dung dịch 
3 
Chuyển hoá hoá học 
-Biến đổi vật lí và biến đổi hoá học 
-Phản ứng hoá học 
-Định luật bảo toàn khối lượng 
- Phương trình hoá học 
-Tính toán trong phương trình hoá học 
-Năng lượng trong các phản ứng hoá học 
-Tốc độ phản ứng và chất xúc tác 
- Chuyển hoá các chất trong cơ thể người 
- Acid – Base – pH 
- Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học 
- Dãy hoạt động hoá học của kim loại 
- Xây dựng dãy hoạt động hoá học của kim loại 
- Một số ứng dụng của dãy hoạt động hoá học của kim loại 
- Hoá học về vỏ Trái Đất: Oxygen 
- Không khí – Nước – Giới thiệu về chất hữu cơ 
- Alkane và alkene – Alcohol ethylic và acid acetic 
- Carbohydrate 
- Protein – Lipid 
VẬT SỐNG 
4 
Tế bào – đơn vị cơ bản của sự sống 
Khái niệm, hình dạng, cấu tạo và chức năng, sinh sản của tế bào 
5 
Từ tế bào đến cơ thể 
Từ tế bào – mô – cơ quan – cơ thể 
6 
Đa dạng thế giới sống 
-Virus và vi khuẩn 
-Đa dạng nguyên sinh vật 
- Đa dạng nấm 
- Đa dạng thực vật 
- Đa dạng động vật 
7 
Các hoạt động sống của cơ thể sinh vật 
- Trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng - Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật 
- Sinh sản ở sinh vật 
- Cảm ứng ở sinh vật 
8 
Con người và sức khoẻ 
- Khái quát về cơ thể người 
- Các hệ cơ quan trong cơ thể người 
9 
Sinh vật và môi trường 
- Môi trường và các nhân tố sinh thái 
- Hệ sinh thái 
- Cân bằng tự nhiên 
- Bảo vệ môi trường 
10 
Di truyền và biến dị 
- Hiện tượng di truyền và biến dị 
- Mendel và giả thuyết về vật chất di truyền 
-Từ gene đến tính trạng 
- Đột biến gene 
- Gene định vị trên các nhiễm sắc thể 
-Các gene vận động cùng nhiễm sắc thể theo quy luật nguyên phân và giảm phân 
-Đột biến nhiễm sắc thể 
-Quan hệ kiểu gene – môi trường – kiểu hình - Di truyền học với con người 
11 
Chọn lọc 
tự nhiên 
và tiến hoá 
- Khái niệm tiến hoá 
-Bằng chứng tiến hoá 
- Chọn lọc tự nhiên 
-Chọn lọc nhân tạo 
-Sự phát sinh, phát triển của sự sống trên Trái Đất và sự hình thành loài người 
- Sơ đồ phát triển sự sống 
NĂNG LƯỢNG VÀ SỰ BIẾN ĐỔI 
12 
Đo đại lượng 
- Vai trò của phép đo các đại lượng 
- Đo chiều dài, khối lượng, thời gian 
- Đo nhiệt độ 
13 
Lực và chuyển động 
- Khái niệm và tác dụng của lực 
- Lực tiếp xúc và lực không tiếp xúc 
- Ma sát 
- Khối lượng và trọng lượng 
-Biến dạng của lò xo 
- Tốc độ trong cuộc sống – Đo tốc độ 
- Đồ thị quãng đường 
 - thời gian 
- Tác dụng làm quay của lực 
- Đòn bẩy 
- Moment lực 
- Hoạt động của cơ, xương của hệ vận động ở người 
14 
Khối lượng riêng và áp suất 
Khái niệm về khối lượng riêng 
Đo khối lượng riêng 
Áp suất trên một bề mặt 
Tăng, giảm áp suất 
Áp suất trong chất lỏng 
Áp suất trong chất khí 
Áp suất ở rễ, áp suất thẩm thấu ở tế bào 
15 
Năng lượng và cuộc sống 
- Khái niệm về năng lượng 
- Các dạng năng lượng 
- Sự chuyển hoá năng lượng 
- Năng lượng hao phí 
- Nhiên liệu 
- Nguồn năng lượng trong tự nhiên 
- Năng lượng sinh học (quang hợp ở thực vật, hô hấp ở tế bào) 
- Năng lượng nhiệt 
- Đo nhiệt lượng 
- Dẫn nhiệt, đối lưu, bức xạ nhiệt 
- Sự bay hơi 
- Điều hoà thân nhiệt ở người 
- Dòng năng lượng trong hệ sinh thái 
- Công và công suất 
- Động năng và thế năng 
- Tốc độ xe với an toàn giao thông 
- Vòng năng lượng trên Trái Đất 
- Một số nguồn năng lượng: Mặt Trời, gió, sóng biển, địa nhiệt, nhiên liệu hoá thạch, năng lượng hạt nhân, năng lượng từ dòng sông 
16 
Âm thanh 
- Từ dao động đến âm thanh 
- Mô tả sóng âm 
- Tai với sự thu nhận sóng âm 
- Độ to của âm 
- Độ cao của âm 
- Thu nhận âm thanh ở cơ quan thính giác 
17 
Ánh sáng 
- Ánh sáng, tia sáng 
– Phân loại các vật thể phát sáng và không phát sáng 
– Sự truyền ánh sáng qua vật liệu trong suốt 
– Sự truyền ánh sáng qua lăng kính 
– Màu sắc 
– Thu nhận và điều tiết ánh sáng ở mắt 
– Sự phản xạ ánh sáng – Sự khúc xạ 
– Sự tán sắc 
– Sự phản xạ toàn phần 
– Thấu kính 
– Kính lúp 
18 
Điện 
-Nguyên tử và điện tích 
-Hiện tượng nhiễm điện 
-Vật dẫn điện,vật cách điện 
-Tụ điện và tác dụng cảm biến 
- Mạch điện đơn giản 
- Điện trở 
- Đo cường độ dòng điện 
 - Đo hiệu điện thế 
- Khái niệm dòng điện - Tác dụng của dòng điện 
- Đoạn mạch một chiều mắc nối tiếp/mắc song song 
- Định luật Ohm 
- Điện năng và công suất điện 
19 
Từ 
– Đặc trưng của nam châm 
– Trường từ 
– Trường từ của Trái Đất – Nam châm điện 
TRÁI ĐẤT VÀ BẦU TRỜI 
20 
Trái Đất và bầu trời 
– Chuyển động trên bầu trời 
– Mặt Trăng 
– Hệ Mặt Trời 
 – Ngân Hà 
– Phía ngoài Ngân Hà 
– Chu trình carbon, nitơ (nitrogen) và nước 
– Sinh quyển và các khu sinh học trên Trái Đất 
– Hoá học về vỏ Trái Đất – Oxygen – Không khí – Nước 
Nội dung kiến thức của chương trình THM và chương trình GDPT mới 
Lớp 
Chương trình trường học mới 
Chương trình GDPT mới 
6 
1. Tế bào 
- Tế bào – đơn vị cơ bản của sự sống 
- Các loại tế bào 
- Sự lớn lên và phân chia của tế bào 
2. Đặc trưng của cơ thể sống 
3. Cây xanh 
- Cơ quan sinh dưỡng của cây xanh 
- Trao đổi nước và dinh dưỡng khoáng ở cây xanh 
- Quang hợp, hô hấp ở cây xanh 
- Cơ quan sinh sản của cây xanh 
- Sự sinh sản ở cây xanh 
- Vai trò của cây xanh 
4. Nguyên sinh vật và động vật 
- Nguyên sinh vật 
- Động vật KXS, động vật CXS 
- Quan hệ giữa động vật với con người 
5. Đa dạng sinh học 
6. Trái Đất và bầu trời 
- Chuyển động trên bầu trời, Mặt trăng, Hệ Mặt trời, Ngân Hà 
1. Tế bào – đơn vị cơ bản của sự sống: Khái niệm, hình dạng, cấu tạo và chức năng, sinh sản của tế bào 
2. Từ tế bào đến cơ thể: Từ tế bào – mô – cơ quan – cơ thể 
3. Đa dạng thế giới sống: 
-Vi rút và vi khuẩn 
- Đa dạng nguyên sinh vật 
- Đa dạng nấm 
- Đa dạng thực vật 
- Đa dạng động vật 
Nội dung kiến thức của chương trình THM và chương trình GDPT mới 
Lớp 
Chương trình trường học mới 
Chương trình GDPT mới 
7 
1. Sinh học cơ thể: 
- Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng 
- Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật 
- Sự sinh sản ở sinh vật 
- Cảm ứng ở sinh vật 
- Đa dạng các nhóm sinh vật 
2. Con người và sức khỏe 
- Giới thiệu chung về cơ thể người 
- Các hệ cơ quan 
- Cơ sở khoa học của học tập 
- Sức khỏe con người 
- Sinh sản và chất lượng dân số 
1. Chất có ở xung quanh ta: 
Nước và khoáng trong đất là “thức ăn” cho cây 
2. Các hoạt động sống của cơ thể sinh vật: 
- Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng 
- Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật 
- Sinh sản ở sinh vật 
- Cảm ứng ở sinh vật 
3. Năng lượng và cuộc sống 
Năng lượng sinh học (Quang hợp ở thực vật, hô hấp ở tế bào) 
Nội dung kiến thức của chương trình THM và chương trình GDPT mới 
Lớp 
Chương trình trường học mới 
Chương trình GDPT mới 
8 
1. Nâng cao sức khỏe trong trường học 
- Tăng cường hoạt động thể lực 
- Cơ thể khỏe mạnh 
- Phòng chống tật khúc xạ và cong vẹo cột sống 
- Phòng chống tai nạn thương tích 
2. Sinh vật với môi trường sống 
- Quần thể sinh vật 
- Quần xã sinh vật 
- Hệ sinh thái – Tác động của con người lên hệ sinh thái nông nghiệp’ 
- Bảo vệ môi trường sống, bảo tồn thiên nhiên hoang dã 
3. Môi trường và biến đổi khí hậu 
- Biến đổi khí hậu, nguyên nhân và biểu hiện 
- Tác động của biến đổi khí hậu 
- Các biện pháp nhằm giảm nhẹ và thích ứng biến đổii khí hậu. Phòng chống thiên tai 
1. Con người và sức khỏe 
- Khái quát về cơ thể người 
- Các hệ cơ quan trong cơ thể người 
2. Sinh vật và môi trường 
- Môi trường và các nhân tố sinh thái 
- Hệ sinh thái 
- Cân bằng tự nhiên 
- Bảo vệ môi trường 
3. Năng lượng và cuộc sống 
Điều hòa thân nhiệt ở người 
4. Âm thanh 
Thu nhận âm thanh ở cơ quan thính giác 
5. Ánh sáng 
Thu nhận và điều tiết ánh sáng ở mắt 
6. Trái Đất và bầu trời 
- Chu trình Cacbon, nitơ và nước 
- Sinh quyển và các khu sinh học trên Trái Đất 
Nội dung kiến thức của chương trình THM và chương trình GDPT mới 
Lớp 
Chương trình trường học mới 
Chương trình GDPT mới 
9 
1. Ứng dụng di truyền học 
- Lai giống vật nuôi, cây trồng 
- Công nghệ tế bào 
- Công nghệ gen 
- Gây đột biến nhân tạo trong chọn giống và các phương pháp chọn lọc 
2. Sinh vật và môi trường 
- Sinh vật thích nghi kì diệu với môi trường 
1. Chất có ở xung quanh ta 
Vật chất di truyền: ADN, ARN 
2. Di truyền và biến dị 
- Hiện tượng di truyền và biến dị 
- Menđen và giả thuyết về vật chất di truyền 
- Từ gen đến tính trạng 
- Đột biến gen 
- Gen định vị trên các NST 
- Các gen vận động cùng NST theo quy luật nguyên phân và giảm phân 
- Đột biến nhiễm sắc thể 
- Quan hệ giữa kiểu gen-môi trường- kiểu hình 
- Di truyền học với con người 
3. Chọn lọc tự nhiên và tiến hóa 
- Khái niệm tiến hóa 
- Bằng chứng tiến hóa 
- Chọn lọc tự nhiên 
- Chọn lọc nhân tạo 
- Sự phát sinh, phát triển của sự sống trên Trái Đất và sự hình thành loài người 
- Sơ đồ phát triển sự sống 
- Tính đồng bộ trong chương trình tổng thể với chương trình môn sinh học 
- Vận dụng điểm mới trong xây dựng kế hoạch dạy học môn sinh học 
	1. Đặc điểm môn học	 Khoa học tự nhiên (KHTN) là môn học được xây dựng và phát triển trên nền tảng của Vật lý, Hoá học, Sinh học và Khoa học Trái Đất,... Đồng thời, sự tiến bộ của nhiều ngành khoa học khác liên quan như Toán học, Tin học,... cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển không ngừng của KHTN.	Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn KHTN được dạy ở trung học cơ sở và là môn học bắt buộc, giúp HS phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành và phát triển ở cấp tiểu học; hình thành phương pháp học tập, hoàn chỉnh tri thức và kĩ năng nền tảng để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. Môn KHTN là môn học phát triển từ môn Khoa học ở lớp 4, 5 (cấp tiểu học), được dạy ở các lớp 6, 7, 8 và 9, trong 35 tuần/năm học, tổng số 140 tiết/năm học, 4 tiết/tuần. 
	2. Quan điểm xây dựng chương trình 
	Chương trình môn KHTN (Chương trình) được xây dựng trên các quan điểm sau: 
	- Chương trình góp phần hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực HS thông qua nội dung giáo dục với cốt lõi là những kiến thức cơ bản, thiết thực, thể hiện tính hiện đại, cập nhật; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống ; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi HS; các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục. 
	- Môn KHTN được xây dựng dựa trên quan điểm dạy học tích hợp 
 	2. Quan điểm xây dựng chương trình 	 
	- Thông qua hoạt động thực hành trong phòng thực hành và trong thực tế, HS có thể nắm vững lý thuyết, đồng thời có khả năng vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên vào thực tiễn đời sống, sản xuất và bảo vệ môi trường, đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vững của đất nước. 
	- Môn KHTN góp phần gắn kết học khoa học với cuộc sống, quan tâm tới những nội dung kiến thức gần gũi với cuộc sống hàng ngày của HS, tăng cường vận dụng kiến thức khoa học vào các tình huống thực tế 
	3. Mục tiêu Chương trình 
	- Cùng với các môn học khác, môn KHTN góp phần thực hiện mục tiêu của giáo dục phổ thông, giúp HS phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần; trở thành người học tích cực, tự tin, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. 
	 - Cùng với các môn học khác, môn KHTN hình thành và phát triển cho HS các phẩm chất chủ yếu đã được nêu trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, bao gồm những phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. 
	3. Mục tiêu Chương trình 
	 - Môn KHTN hình thành và phát triển cho HS những năng lực chung: năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo ; góp phần hình thành và phát triển một số năng lực khác như: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực công nghệ, năng lực tin học; góp phần phát triển năng lực học tập suốt đời . Bên cạnh đó, môn KHTN hình thành và phát triển cho HS các năng lực chuyên môn về tìm hiểu tự nhiên 
4. Yêu cầu cần đạt 
- Nhận thức kiến thức khoa học tự nhiên 
- Tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên 
- Vận dụng kiến thức vào thực tiễn 
	Chủ đề khoa học chủ yếu của chương trình 
	 - Chất và sự biến đổi của chất: chất có ở xung quanh ta, cấu trúc của chất, chuyển hoá hoá học các chất. 
	 - Vật sống: Sự đa dạng trong tổ chức và cấu trúc của vật sống; các hoạt động sống; con người và sức khoẻ; sinh vật và môi trường; di truyền, biến dị và tiến hoá. 
	 - Năng lượng và sự biến đổi : năng lượng, các quá trình vật lí, lực và sự chuyển động. 
	 - Trái Đất và bầu trời: chuyển động trên bầu trời, Mặt Trăng, hệ Mặt Trời, Ngân Hà, hoá học vỏ Trái Đất, một số chu trình Sinh – Địa – Hoá, Sinh quyển. 
	Các chủ đề được sắp xếp chủ yếu theo logic tuyến tính, có kết hợp ở mức độ nhất định với cấu trúc đồng tâm, đồng thời có thêm một số chủ đề liên môn, tích hợp nhằm hình thành các nguyên lí, quy luật chung của thế giới tự nhiên. 
	6. Phương pháp giáo dục 
	 Các hoạt động học tập của HS chủ yếu là học tập chủ động, tích cực chiếm lĩnh tri thức dưới sự hướng dẫn của GV. Các hoạt động học tập nói trên được tổ chức trong và ngoài khuôn viên nhà trường, thông qua một số phương pháp dạy học chủ yếu sau: tìm tòi, khám phá; phát hiện và giải quyết vấn đề; dạy học theo dự án; bài tập tình huống; dạy học thực hành và thực hiện bài tập; tự học,... Trong đó, nhấn mạnh hơn tới dạy học thông qua các bài thực hành thí nghiệm và khảo sát thực tế. 
	7. Đánh giá kết quả giáo dục 
	 a) Đánh giá chung 
	Đánh giá bằng bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan kết hợp bài kiểm tra tự luận; Đánh giá bằng bài tập thực hành; Đánh giá bằng bảng kiểm/bảng hỏi; Đánh giá bằng bài tiểu luận, đề tài nghiên cứu, dự án vận dụng kiến thức vào thực tiễn; Đánh giá bằng bảng quan sát của giáo viên; Đánh giá bằng hồ sơ học tập. 
	b) Các hình thức kiểm tra, đánh giá đặc thù 
	Đánh giá thông qua: Dự án tìm hiểu tự nhiên, dự án công nghệ; Bài tập tình huống trong thực tiễn đời sống; Thực hành trong phòng thí nghiệm, ngoài thực địa; Sử dụng các thí nghiệm ảo; Quan sát mẫu vật thật trong phòng thí nghiệm/ngoài thiên nhiên; Tham quan các cơ sở khoa học, các cơ sở sản xuất./.