An ninh nguồn nước và những thách thức đối với an ninh nguồn nước ở Việt Nam

 AN NINH NGUỒN NƯỚC VÀ NHỮNG THÁCH THỨC 
 ĐỐI VỚI AN NINH NGUỒN NƯỚC Ở VIỆT NAM
 Bùi Đức Hiếu, Tạ Đình Thi, Huỳnh Thị Lan Hương, Đào Minh Trang
 Bộ Tài nguyên và Môi trường
 Ngày nhận bài: 14/10/2018; ngày chuyển phản biện: 15/10/2018; ngày chấp nhận đăng: 14/11/2018
 Tóm tắt: Sự suy giảm và thiếu nguồn tài nguyên nước không chỉ đe dọa sức khỏe, năng lực sản xuất của 
con người mà còn là một trong những nguyên nhân gây ra những xung đột và chiến tranh. An ninh nguồn 
nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu đặt ra nhiều thách thức đối với tiến trình phát triển bền vững của Việt 
Nam. Dựa trên các nghiên cứu về tài nguyên nước đã được thực hiện, bài báo đánh giá tổng quan các vấn 
đề về an ninh nguồn nước trên thế giới và ở Việt Nam cũng như những thách thức của biến đổi khí hậu đến 
an ninh nguồn nước. Các kết quả cho thấy Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều vấn đề mất an ninh nguồn 
nước khác nhau. Bài báo cũng đề cập đến thực trạng ít những công trình khoa học nghiên cứu có hệ thống 
về an ninh nguồn nước, tạo nên những khoảng trống tri thức trong lĩnh vực này và đề xuất các hướng nghiên 
cứu cần được tăng cường để nhận dạng những vấn đề về nguồn nước trong hiện tại và tương lai.
 Từ khóa: An ninh nguồn nước, thách thức, Việt Nam.
1. Mở đầu nguyên nước (TNN) ở Việt Nam được xếp vào 
 Nước là phần thiết yếu của cuộc sống, là loại trung bình trên thế giới, trong khi đó nguồn 
nhu cầu căn bản và nền tảng cho các hoạt động nước phân bố không đồng đều. Cùng với đó, sự 
của hệ sinh thái và xã hội. Bên cạnh đó, nước gia tăng dân số, việc khai thác, sử dụng TNN thời 
cũng là một trong những nguyên nhân quan gian qua ở Việt Nam cũng tạo ra nhiều sức ép, 
trọng gây ra những xung đột, đe dọa an ninh đe dọa ANNN quốc gia.
của con người và môi trường [8]. Nước và các Xuất phát từ yêu cầu nêu trên, bài báo xác 
công trình liên quan có thể trở thành cả mục định những vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu, 
tiêu lẫn phương tiện của chiến tranh, ví dụ: Các làm rõ về ANNN ở Việt Nam, đặc biệt là trong 
đập thủy điện và hệ thống tưới tiêu, các cống bối cảnh BĐKH.
chống mặn và các hệ thống cấp thoát nước đã 2. Giới thiệu chung về an ninh nguồn nước
là mục tiêu đánh phá trong các cuộc chiến. Việc ANNN là năng lực của một cộng đồng có thể 
tìm cách để tiếp cận với nguồn nước hay việc tiếp cận bền vững và an toàn tới lượng nước đầy 
kiểm soát các nguồn nước chính trong các tranh đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng cho việc 
chấp về kinh tế, chính trị, cũng là nguyên nhân duy trì sinh kế, sức khỏe và phát triển kinh tế - xã 
dẫn đến các cuộc xung đột, chiến tranh. hội; cho việc bảo vệ trước ô nhiễm môi trường 
 An ninh nguồn nước (ANNN) ở Việt Nam nước và thiên tai liên quan đến nước và bảo tồn 
được coi là một vấn đề nổi cộm trong các vấn các hệ sinh thái trong trạng thái khí hậu ôn hòa 
đề an ninh phi truyền thống, đặc biệt trong bối và sự ổn định chính trị.
cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) hiện nay; vấn đề ANNN [9] là trạng thái thể hiện khả năng 
này đang là một trong các mối nguy, ảnh hưởng của con người có thể tiếp cận một cách bền 
đến các mục tiêu phát triển ở nước ta. Tài vững và an toàn tới một lượng đủ nước ở chất 
 lượng chấp nhận được đảm bảo sinh kế, phát 
Liên hệ tác giả: Bùi Đức Hiếu triển kinh tế bền vững, đảm bảo hòa bình, ổn 
Email: duchieucect@gmail.com định chính trị, đồng thời đảm bảo nguồn nước 
 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu 41
 Số 8 - Tháng 12/2018 
không bị ô nhiễm, ít bị ảnh hưởng bởi thiên tai ANNN đô thị, ANNN môi trường, ANNN kinh 
liên quan đến nước và các hệ sinh thái được bảo tế và ANNN trong thích ứng với BĐKH. Việc xác 
tồn. Định nghĩa này hàm ý rằng, nước cần được định năm khía cạnh then chốt này nhằm mục 
quản lý một cách bền vững trong chu trình vận tiêu cung cấp đầy đủ thông tin để đưa racác
hành, đồng thời phải được quan tâm, quản lý quyết định hoặc đánh giá các kết quả trong lĩnh 
trong tất cả các ngành, lĩnh vực của đời sống xã vực TNN. Báo cáo nhằm hướng đến nhiều khía 
hội; góp phần phát triển kinh tế - xã hội (KT- cạnh sử dụng nước trong đời sống và sinh kế 
XH), nâng cao sức chống chịu của xã hội trước của người dân, trong đó, xác định mục tiêu giảm 
các tác động môi trường; không làm ảnh hưởng nghèo và vai trò quản lý nhà nước là các quan 
đến các thế hệ loài người, hệ sinh thái ở tương điểm xuyên suốt trong từng khía cạnh:
lai. Việc đạt được trạng thái ANNN cần sự phân - ANNN hộ gia đình: Đánh giá việc đáp ứng 
bổ nguồn nước một cách công bằng, hiệu quả nhu cầu sử dụng nước ở cấp độ hộ gia đình. 
và minh bạch giữa các đối tượng sử dụng nước ANNN hộ gia đình là nền tảng thiết yếu cho 
để các đối tượng được đáp ứng những yêu cầu những nỗ lực xóa nghèo và hỗ trợ phát triển 
cơ bản, ít nhất ở một lượng đủ nước, với chi phí kinh tế.
hợp lý, không bị ô nhiễm, không có mầm bệnh; - ANNN kinh tế: Đánh giá việc đáp ứng nhu 
là cơ sở hạn chế những mâu thuẫn hay xung đột cầu sử dụng nước trong sản xuất lương thực, 
có thể nảy sinh. Khái niệm này được áp dụng ở cung cấp năng lượng cho các ngành công nghiệp, 
tất cả các cấp độ, từ cá nhân, hộ gia đình và cộng làm mát các nhà máy sản xuất năng lượng,...; 
đồng đến địa phương, vùng miền, quốc gia, khu việc sử dụng nước trong các ngành, lĩnh vực này 
vực và quốc tế. luôn có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại 
 Trong khi đó, hướng đến các cộng đồng sử dụng lẫn nhau.
nước, WaterAid (2012) định nghĩa ANNN là “Có thể - ANNN đô thị: Đánh giá các cách thức tạo ra 
sử dụng nguồn nước đảm bảo về số lượng và chất dịch vụ, cơ chế quản lý nước để hỗ trợ các thành 
lượng cho những nhu cầu căn bản của con người, phố nhạy cảm về nước, năng động và đáng sống. 
sinh kế ở quy mô nhỏ và các dịch vụ hệ sinh thái ở An ninh nước đô thị là một chỉ số đánh giá về 
địa phương, cùng với đó là khả năng quản lý rủi ro mức độ đáng sống của các thành phố và đô thị. 
từ các thiên tai liên quan đến nước”. - ANNN môi trường: Đánh giá mức độ sạch 
 Báo cáo đánh giá cho vùng Châu Á - Thái Bình của các dòng sông và đo lường tiến trình khôi 
Dương [7] đã sử dụng 5 chỉ thị kết hợp trong phục sức sống cho các dòng sông và hệ sinh thái 
một chỉ số ANNN: Các nhu cầu căn bản, sản xuất trên quy mô quốc gia và khu vực.
lương thực, các yếu tố môi trường, quản lý rủi - ANNN trong thích ứng với BĐKH: Đánh giá 
ro và tính độc lập; để đánh giá mức độ ANNN khả năng chống chịu trước các hiểm họa liên 
cho 46 quốc gia có những điều kiện TNN và mức quan tới nước. Cụ thể, mức độ bất định và rủi ro 
độ phát triển khác nhau. liên quan đến TNN ngày càng tăng do dao động 
 Có thể thấy, do có nhiều định nghĩa khác khí hậu và BĐKH, do đó, cần đánh giá khả năng 
nhau về ANNN nên những phương pháp đánh chống chịu và phục hồi của các cộng đồng trước 
giá ANNN cũng rất đa dạng, đề cập đến những những thay đổi này, nhất là các hiểm họa liên 
khía cạnh khác nhau của ANNN. Các nghiên cứu quan tới nước.
về ANNN sẽ được phân tích ở phần tiếp theo, Trong đó, khía cạnh then chốt thứ năm 
trên cơ sở đó, xác định những vấn đề cần đi sâu (ANNN trong thích ứng với BĐKH) đánh giá tiến 
nghiên cứu trong lĩnh vực này. triển trong việc xây dựng các cộng đồng chống 
3. Tổng quan các nghiên cứu về an ninh nguồn chịu cao, có khả năng thích nghi với thay đổi. 
nước Đây là một chỉ báo tổng hợp bao gồm phần đánh 
 giá ba loại hình thảm họa liên quan tới nước - lũ 
3.1. Các nghiên cứu ngoài nước lụt và bão, hạn hán, nước biển dâng do bão và lũ 
 Tiêu biểu cho các nghiên cứu về ANNN là Báo lụt ven biển - bằng cách đánh giá:
cáo đo lường ANNN [6] đánh giá năm khía cạnh + Mức độ phơi bày (ví dụ mật độ dân số, tốc 
then chốt của ANNN gồm: ANNN hộ gia đình, độ tăng trưởng);
 42 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
 Số 8 - Tháng 12/2018
 + Tính dễ tổn thương của dân cư (ví dụ tỷ lệ người;
nghèo khổ, sử dụng đất); - Hợp phần môi trường nước: Mức độ ô 
 + Năng lực ứng phó cứng (ví dụ như phát nhiễm của lượng nước chảy vào sông, phần diện 
triển hệ thống viễn thông); tích khai thác quá mức TNN ngầm;
 + Năng lực ứng phó mềm (ví dụ tỷ lệ biết - Hợp phần KT-XH: Mức độ khai thác nước 
chữ). mặt, mức độ khai thác nước ngầm, tổng lượng 
 Trong bài báo này, ANNN tổng thể của một tiêu dùng nước trên tổng thu nhập quốc nội,
quốc gia được đánh giá dựa trên kết quả tổng tổng lượng tiêu dùng nước trên sản phẩm đầu 
hợp của năm khía cạnh then chốt, được đo theo ra công nghiệp; tỷ lệ dân số (gồm cả đô thị và 
thang bậc từ 1 tới 5. nông thôn) được tiếp cận với nước sạch đạt tiêu 
 Có thể nhận thấy, phương pháp đánh giá chuẩn.
theo năm khía cạnh then chốt của ANNN do Cụ thể hơn nghiên cứu của ADB, nghiên 
ADB đề xuất là khá toàn diện, tuy nhiên, việc kết cứu của Xiaoli Jia đã đưa ra bộ chỉ số cụ thể để 
hợp nhiều phương diện khác nhau chỉ phù hợp đánh giá ANNN cho các tỉnh thuộc lưu vực sông 
cho việc đánh giá ở cấp độ quốc gia. Cũng chính Hoàng Hà của Trung Quốc, tuy nhiên, đa phần 
vì có nhiều phương diện khác nhau như vậy mà các chỉ số này hướng đến các vấn đề kỹ thuật về 
các chỉ số trong mỗi khía cạnh thường ít, chưa cấp thoát nước, do đó, khó có thể áp dụng khi 
đủ để đánh giá sâu sắc vấn đề ANNN liên quan muốn tính đến tác động của BĐKH đến ANNN.
đến khía cạnh đó. Các nghiên cứu ở trên đã phân tích các vấn 
 Cụ thể hơn ở cấp độ quốc gia, nghiên cứu về đề liên quan đến ANNN ở các quy mô không gian 
phân tích và đánh giá ANNN đối với Trung Quốc khác nhau, qua đó có thể thấy những vấn đề đặt 
của Yong Jiang (2015) đã chỉ ra rằng, Trung Quốc ra đối với ANNN và yêu cầu đảm bảo ANNN ở cả 
hiện đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm hiện tại và tương lai.
nước ngày càng tăng, đe dọa nghiêm trọng đến 
 3.2. Các nghiên cứu trong nước
sự phát triển KT-XH và phát triển bền vững của 
đất nước này. Các yếu tố ảnh hưởng tới ANNN Lê Bắc Huỳnh (2013) đã nghiên cứu tầm quan 
của Trung Quốc là: Tỷ lệ nước bình quân đầu trọng của nước và đảm bảo ANNN đối với phát 
người thấp (khoảng 2.068m3, trong khi mức triển kinh tế, khái quát hóa hiện trạng suy kiệt 
bình quân của thế giới là 6.016m3); nhu cầu sử và thoái hóa nguồn nước, nguy cơ mất ANNN 
dụng nước ngày càng gia tăng, trong đó, nông tại Việt Nam. Nghiên cứu đã cho thấy, TNN của 
nghiệp là ngành sử dụng lượng nước lớn nhất. Việt Nam thuộc loại trung bình trên thế giới và 
Đứng trước thực trạng này, các vấn đề quản lý tiềm ẩn nhiều yếu tố kém bền vững. Nếu chỉ xét 
nước đã nhận được sự chú ý rất lớn từ Chính lượng nước trên lưu vực sông vào mùa khô thì 
phủ Trung Quốc; Chính phủ đã thông qua nhiều Việt Nam thuộc vào nhóm phải đối mặt với tình 
chính sách để giải quyết vấn đề nước. trạng thiếu nước; đồng thời tác giả cũng chỉ ra 
 Trong đánh giá ANNN ở cấp độ lưu vực sông một số khu vực như Đông Nam Bộ, Nam Trung 
của Xiaoli Jia (2015), ANNN được đánh giá thông Bộ, Tây Nguyên thuộc loại khan hiếm nước.
qua 3 nhóm thành phần: Chỉ số tài nguyên nước Phạm Thành Dung (2014) đã trình bày 4 nguy 
(TNN), chỉ số môi trường nước và chỉ số kinh tế cơ thách thức đối với ANNN tại Việt Nam, bao 
- xã hội. Tác giả sử dụng các chỉ số nhằm đánh gồm: (i) Lượng nước trên lãnh thổ Việt Nam 
giá và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ANNN. tương đối dồi dào nhưng 60% bắt nguồn ở 
15 chỉ tiêu được lựa chọn để thiết lập một đánh ngoài lãnh thổ Việt Nam. Việc sử dụng nguồn 
giá tổng hợp về ANNN ở lưu vực sông Hoàng Hà. nước để phát triển KT-XH của các nước thượng 
Các chỉ tiêu bao gồm: nguồn các con sông như sông Hồng, sông Cửu 
 - Hợp phần TNN: Hệ số nguồn nước tự nhiên Long đã và đang gây khó khăn, bất lợi đối với 
(tổng lượng nước/tổng lượng mưa), dòng chảy Việt Nam do các đập thủy điện lớn nhỏ đã, đang 
trung bình năm, chỉ số mô-đun dòng chảy ngầm, và sẽ xây dựng tại Trung Quốc, Lào, Campuchia; 
chỉ số mật độ tài TNN, chỉ số sử dụng TNN, chỉ gây giảm sút nguồn nước, nguồn lợi thủy sản, 
số cân bằng cung - cầu TNN, lượng nước/đầu phù sa, hệ sinh thái, đối với Việt Nam. Mặt 
 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu 43
 Số 8 - Tháng 12/2018 
khác, tổng lượng nước mưa của Việt Nam là quan và khách quan. Nhiệm vụ của cả xã hội là 
cao nhưng phân bố không đồng đều theo thời phải chung tay bảo vệ, tiết kiệm nước, đồng thời 
gian (thừa nước ở mùa mưa lũ nhưng lại thiếu tăng cường quản lý, phân bổ hiệu quả, đảm bảo 
nước và khô hạn vào mùa kiệt) và theo không duy trì nguồn nước ổn định cho mục tiêu phát 
gian (vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu triển bền vững.
Long có lượng nước dồi dào nhưng các vùng Nghiên cứu của Tạ Đình Thi và nnk (2017) đã 
duyên hải ven biển lại thiếu nước, nhất là ven đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến ANNN 
biển Nam Trung Bộ, trong đó tập trung nhiều ở Việt Nam. Ở lưu vực sông Mê Công, các đập 
tại Ninh Thuận, Bình Thuận); từ đó dẫn đến việc thủy điện, công trình cấp nước đã và sẽ được 
xuất hiện chênh lệch cung và cầu, thừa và thiếu xây dựng ở những quốc gia thượng nguồn sẽ là 
giữa các vùng miền, ở các khoảng thời gian khác một mối đe họa với TNN, tài nguyên thủy sản, 
nhau, gây bất lợi lớn đối với việc quản lý, điều hiện trạng bùn cát, hệ sinh thái,... ở Việt Nam. 
tiết sử dụng có hiệu quả nguồn nước ở Việt Tại đồng bằng sông Hồng, vùng hạ lưu đã xuất 
Nam; (ii) BĐKH đã và đang đe dọa nghiêm trọng hiện những dấu hiệu ô nhiễm trong khi các biện 
đến TNN; (iii) Chất lượng nguồn nước đang có pháp xử lý và khắc phục xuyên quốc gia vẫn còn 
nguy cơ suy giảm nghiêm trọng, TNN Việt Nam khá hạn chế. Hơn nữa, BĐKH không chỉ còn là 
đang trên đà suy thoái, thiếu hụt không chỉ về số lời cảnh báo mà còn là một thách thức thực tế 
lượng mà cả về chất lượng nước; nguyên nhân đe dọa TNN của Việt Nam. Do những ảnh hưởng 
do áp lực tăng dân số, phát triển công nghiệp, của các điều kiện thời tiết cực đoan, tình trạng 
nông nghiệp, đảm bảo an ninh năng lượng, an hạn hán và xâm nhập mặn ở 13 tỉnh thuộc đồng 
ninh lương thực, trong đó công tác là quản bằng sông Cửu Long vào năm 2016 được xem 
lý nhà nước về KT-XH thiếu đồng bộ, kém hiệu là đợt hạn khắc nghiệt nhất trong 100 năm trở 
quả trong đó có quản lý về TNN; (iv) Nhu cầu sử lại đây ở Việt Nam. Ở Tây Nguyên, nước trong 
dụng nước ở Việt Nam ngày càng tăng cao, do các hồ và các hệ thống thủy lợi trở nên cạn kiệt. 
áp lực phát triển KT-XH, dân số tăng cùng với Trong khi đó, hai đợt lũ vào cuối tháng 11 và 
nhu cầu chất lượng cuộc sống nâng lên cả về vật giữa tháng 12 năm 2016 ở các tỉnh duyên hải 
chất và tinh thần; trong khi đó, TNN suy giảm cả miền Trung đã gây thiệt hại lớn về người và tài 
về số lượng và chất lượng; năm 1990, nhu cầu sản.
nước cho dân dụng và công nghiệp của nước Nghiên cứu của Huỳnh Thị Lan Hương (2015) 
ta là khoảng 50 tỷ m3/năm, năm 2010 tăng lên về những tác động của BĐKH đến TNN ở Quảng 
72 tỷ m3/năm; dự báo đến năm 2020 sẽ là Ngãi theo các kịch bản BĐKH đã chỉ ra như sau:
80 tỷ m3/năm; khối lượng, nhu cầu về nước theo - Lượng mưa ở Quảng Ngãi giảm (mức giảm 
dự báo này chiếm 11% tổng TNN hoặc 29% TNN mạnh hơn ở các khu vực miền núi và trung du) 
nội địa ở nước ta. sẽ làm giảm nguồn nước;
 Vũ Trọng Hồng (2015) đã chỉ ra 7 thách thức - Bốc hơi tiềm năng tăng (mức tăng mạnh
nổi bật của ANNN ở Việt Nam bao gồm: (i) Sự hơn ở các khu vực miền núi và trung du) do đó 
mất cân bằng giữa nhu cầu dùng nước và khả cũng có khả năng làm giảm nguồn nước và gia 
năng trữ nước; (ii) Sự phụ thuộc vào nguồn nước tăng nguy cơ hạn hán;
các con sông bên ngoài lãnh thổ; (iii) Việt Nam - Dòng chảy tại các trạm trên địa bàn tỉnh 
chưa xây dựng được Chiến lược sử dụng nước; Quảng Ngãi sẽ gia tăng có khả năng gây xói lở;
(iv) Thiếu sự hài hòa trong sử dụng nguồn nước - Diện tích ngập ở Quảng Ngãi có thể gia
giữa các cấp, các ngành, lĩnh vực (Trung ương tăng đáng kể, đặc biệt ở các huyện Bình Sơn, 
- địa phương, địa phương - địa phương, địa Sơn Tịnh, Tư Nghĩa, Nghĩa Hành, Mộ Đức và Đức 
phương - doanh nghiệp); (v) Tác động của thiên Phổ.
tai và BĐKH; (vi) Ý chí chủ quan của đại đa số Các nghiên cứu trong nước đang dừng lại ở 
người dân cho rằng “nước là của trời cho, là vô mức nêu vấn đề, chỉ ra những vấn đề có thể đe 
tận”; (vii) Phát triển kinh tế và xu thế hội nhập. dọa thực trạng ANNN, chưa đánh giá cụ thể mức 
Nghiên cứu cũng cho rằng ANNN Việt Nam đang độ hay tính chất của ANNN. Cũng đã có những 
chịu sức ép rất lớn từ những thách thức cả chủ nghiên cứu sâu hơn, tuy không đề cập trực tiếp 
 44 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
 Số 8 - Tháng 12/2018
đến ANNN nhưng đưa ra những kết quả cụ thể hồ chứa ở phía thượng nguồn của bốn con sông 
hơn về các vấn đề liên quan đến TNN, cả trong lớn bắt nguồn từ các quốc gia láng giềng, gồm: 
hiện tại và trong bối cảnh BĐKH. Sông Mê Công, sông Hồng, sông Mã và sông Cả 
 Tóm lại, việc đánh giá ANNN được thực hiện đang khiến lượng nước chảy về hạ nguồn của 
khá phổ biến trên thế giới ở những quy mô Việt Nam bị suy giảm mạnh, nước sông cũng 
không gian khác nhau. Các hướng nghiên cứu mất đi một lượng phù sa lớn.
trên thế giới đã đưa ra những giải pháp khác Việc chia sẻ một cách hài hòa trong sử dụng 
nhau nhằm đảm bảo ANNN, tuy nhiên chưa nguồn nước giữa các cấp, các bên (Trung ương 
có các giải pháp tính đến những tác động của với địa phương, địa phương với địa phương, và 
BĐKH, đặc biệt là còn thiếu các bộ chỉ số để có địa phương với doanh nghiệp) cũng là vấn đề 
thể xác định các giải pháp cụ thể nhằm đảm bảo đáng suy ngẫm. Trường hợp trên báo chí gần đây 
ANNN cả hiện tại và tương lai. Trong khi đó, các thông tin việc Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai 
nghiên cứu ở trong nước về vấn đề này còn rất đang xin ý kiến cơ quan có thẩm quyền lấn một 
hạn chế, đặc biệt rất ít nghiên cứu liên quan phần sông Đồng Nai để xây dựng khu thương 
trực tiếp đến vấn đề ANNN, chủ yếu là những mại ven sông và gặp phải sự phản ứng của dư 
nghiên cứu liên quan đến những khía cạnh khác luận có thể coi là một trong những câu chuyện 
nhau của ANNN và chưa tách bạch cụ thể vấn đề điển hình về thách thức trong chia sẻ nguồn 
ANNN trong nghiên cứu. Đa số các nghiên cứu nước. Các ý kiến phản đối cho rằng, ngoài việc 
ở trong nước mới chỉ dừng ở mức nêu vấn đề cảnh quan sông bị tác động thì hai địa phương 
và những thách thức đối với ANNN ở Việt Nam. ở phía hạ du là Bình Dương và Thành phố Hồ 
Những nghiên cứu khác đã cũng đưa ra được chí Minh sẽ phải hứng chịu những hậu quả nhãn 
các tác động của BĐKH đến TNN, nhưng chưa tiền một khi dự án tiếp tục được thực thi như: 
có các kết luận về các ảnh hưởng của BĐKH đến Xói lở bờ, lượng nước sụt giảm, các trạm bơm 
ANNN ở Việt Nam. Đây cũng sẽ là vấn đề mà các ven sông khó khăn khi lấy nước, môi trường hạ 
nghiên cứu trong nước cần tập trung giải quyết, du thay đổi. Đôi khi, xung đột lợi ích sử dụng 
nhất là với những thay đổi khí hậu và tài nguyên nước xảy ra giữa các địa phương hoặc giữa địa 
nước đang hiện hữu ở Việt Nam. phương với doanh nghiệp thủy điện còn diễn ra 
 khá căng thẳng, dai dẳng, trong đó câu chuyện 
4. Những thách thức đối với ANNN tại Việt tranh chấp nguồn nước giữa Đà Nẵng và Quảng 
Nam Nam cũng có thể coi là một vụ việc điển hình.
 Việt Nam có nguồn nước phụ thuộc vào bên Tác động của thiên tai và BĐKH cũng là một 
ngoài lãnh thổ, thống kê cho thấy, có tới 63% trong những nhân tố quan trọng khiến an ninh 
tổng lượng dòng chảy sông ngòi của Việt Nam nguồn nước bị đe dọa. Theo nghiên cứu của dự 
đến từ các nước láng giềng; riêng với lưu vực án về Tác động của BĐKH lên TNN và các giải 
sông Mê Công, tỷ lệ này chiếm trên 90% (Bộ Tài pháp thích ứng của Việt Nam do Cơ quan phát 
nguyên và Môi trường, 2012), thực tế này khiến triển quốc tế Đan Mạch (DANIDA) tài trợ đã chỉ 
Việt Nam khó có thể chủ động trong quản lý ra một số tác động của BĐKH đến các lưu vực 
và khai thác tài nguyên nước cho các tiểu vùng song chính của Việt Nam, đó là: Sông Hồng và 
trong nước, đặc biệt trong bối cảnh các quốc sông Thái Bình, đến năm 2100 mặn xâm nhập 
gia thượng nguồn tích cực triển khai các công sâu thêm vào đất liền từ 3km đến 9km. Ngoài ra, 
trình thủy điện lớn, các dự án chuyển nước và hiện tượng suy thoái đất diễn ra nhanh dưới tác 
lấy nước như hiện nay. Bên cạnh đó, theo Chiến động của BĐKH, nước biển dâng, trong đó tình 
lược phát triển thủy lợi Việt Nam đến năm 2020, trạng sa mạc hóa ở các tỉnh Nam Trung Bộ và sụt 
lượng nước được cấp chủ động từ các hồ chứa lún làm ngập lụt vùng đồng bằng sông Cửu Long 
chỉ chiếm tỷ lệ khiêm tốn, số còn lại trông chờ ảnh hưởng lớn đến tình hình phát triển kinh tế 
vào lượng mưa và nguồn cung từ các con sông - xã hội. Nhiều dòng sông bị ô nhiễm nặng nề, 
thông qua hệ thống trạm bơm. Đáng chú ý là chất lượng nước ngày càng xấu đi do chất thải 
nhiều sông lớn của Việt Nam hiện đang trong hữu cơ và vô cơ, dư lượng thuốc hóa học dùng 
tình trạng suy giảm nguồn nước. Việc xây nhiều trong nông nghiệp, rừng bị chặt phá trái phép, 
 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu 45
 Số 8 - Tháng 12/2018 
làm thủy điện,... làm hạn chế việc điều tiết thách thức về tài nguyên nước trong tương 
nguồn nước. Dự báo, đồng bằng sông Cửu Long lai gần. Nguy hiểm hơn, ý thức chủ quan sai 
có 828 nghìn ha đất bị nhiễm mặn; vùng trung lầm về sự dồi dào của tài nguyên nước đã dẫn 
du và miền núi Bắc Bộ có gần 2,3 triệu ha bị suy đến sự lãng phí quá mức nguồn nước trong 
thoái, có nguy cơ trượt lở; vùng duyên hải Nam sinh hoạt và sản xuất. Cho đến nay, công nghệ 
Trung Bộ có gần 56 nghìn ha đất bị nhiễm mặn, tưới trong nông nghiệp của Việt Nam vẫn chủ 
759 nghìn ha bị hoang hóa, sa mạc hóa trong yếu là tưới tràn, trong khi từ lâu, các tổ chức 
những thập kỷ tới. thế giới đã đưa ra khuyến cáo mạnh mẽ về 
 Phát triển kinh tế - xã hội cũng được xem là cách thức tưới tiết kiệm theo kiểu tưới rãnh, 
một trong những tác nhân gây sụt giảm và suy tưới nhỏ giọt, tưới phun. Nhiều kiến nghị xây 
thoái nguồn nước. Hầu hết các lĩnh vực phát dựng những nhà máy xử lý nước thải riêng cho 
triển đều gia tăng nhu cầu sử dụng nước, đặc từng khu vực nhằm tái sử dụng nguồn nước 
biệt là quá trình xây mới các khu công nghiệp, này cũng vẫn chưa được hiện thực hóa khiến 
khu đô thị, khu kinh tế, Cũng chính chủ trương nguồn nước tiếp tục bị lạm dụng một cách lãng 
đô thị hóa đã “góp phần” bê tông hóa không phí. Có thể nhận thấy, ANNN Việt Nam đang 
ít những khu đất, hồ ao vốn giúp thẩm thấu, chịu sức ép rất lớn từ những thách thức mang 
tích trữ nước thành các khu dịch vụ, trung tâm tính khách quan và chủ quan. Dự báo về nguy 
thương mại, Theo số liệu thống kê, nhu cầu cơ thiếu nước trong thế kỷ 21 của các tổ chức 
nước cho sản xuất và tiêu dùng tăng nhanh, quốc tế đối với Việt Nam không còn quá xa xôi 
nếu như năm 1990 khoảng 50 tỷ m3/năm, thì mà nguy cơ ấy đã gõ cửa và đặt ngay trước 
đến năm 2010 khoảng 72 tỷ m3/năm và dự báo mắt. Nhiệm vụ của cả xã hội là phải chung tay 
nhu cầu nước đến năm 2020 là 80 tỷ m3/năm. bảo vệ, tiết kiệm nước, đồng thời tăng cường 
Lượng mưa hằng năm khá cao nhưng phân bổ quản lý, phân bổ hiệu quả, đảm bảo duy trì 
không đồng đều theo không gian và thời gian. nguồn nước ổn định cho mục tiêu phát triển 
Điển hình như nơi mưa nhiều như vùng Bạch bền vững. Trong khi đó về mặt chính sách, Việt 
Mã (Thừa Thiên - Huế) lên đến 8.000mm/năm, Nam chưa xây dựng được Chiến lược sử dụng 
trong khi đó khu vực Phan Rang (Ninh Thuận), nước nên dẫn đến việc khai thác, sử dụng TNN 
Phan Rí (Bình Thuận) lượng mưa chỉ từ 400 đến chưa được kiểm soát. 
700mm/năm. 5. Kết luận
 Cuối cùng, thách thức thuộc về ý chí chủ Có thể nhận thấy, các nghiên cứu quốc tế đã 
quan của đại đa số người dân cho rằng “nước đề cập đến những phương pháp khá cụ thể để 
là của trời cho, là vô tận”. Không ít người vẫn đánh giá ANNN, trong khi đó, các nghiên cứu 
lầm tưởng Việt Nam là quốc gia giàu nước, tuy ở trong nước mới chỉ dừng lại ở mức nêu lên 
nhiên, Việt Nam chỉ là quốc gia dồi dào về nước các thách thức đối với ANNN ở Việt Nam. Đặc 
khi xét riêng tổng lượng nước hàng năm (bao biệt, hiện chưa có những nghiên cứu đánh giá 
gồm trên 60% nguồn nước mặt - tương ứng cụ thể tình hình ANNN trong bối cảnh BĐKH. Do 
trên 500 tỷ m3 - bắt nguồn từ nước ngoài và đó, những hướng nghiên cứu sau cần được đẩy 
trên 300 tỷ m3 được sản sinh trên lãnh thổ Việt mạnh:
Nam). Tuy nhiên, theo tiêu chí đánh giá của - Xác định được các yếu tố ảnh hưởng và 
Hội Tài nguyên nước Quốc tế, quốc gia nào có phương pháp đánh giá ANNN phù hợp với điều 
lượng nước bình quân đầu người dưới 4.000 kiện Việt Nam;
m3/người/ năm là quốc gia thiếu nước, thì nếu - Đánh giá mức độ ANNN trong các điều kiện 
tính riêng lượng tài nguyên nước mặt sản sinh hiện tại và điều kiện BĐKH;
trên lãnh thổ thì ở thời điểm hiện tại, Việt Nam - Đề xuất được các giải pháp đảm bảo ANNN 
đã là quốc gia thiếu nước và sẽ gặp rất nhiều trong điều kiện hiện tại và điều kiện BĐKH.
 46 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
 Số 8 - Tháng 12/2018
 Tài liệu tham khảo
Tiếng Việt
1. Phạm Thành Dung (2014), An ninh nguồn nước - vấn đề an ninh phi truyền thống, Tạp chí Giáo dục 
 lý luận số 220.
2. Vũ Trọng Hồng (2015), An ninh nguồn nước - 7 thách thức nổi bật, Bản tin Chính sách Tài nguyên - 
 Môi trường - Phát triển bền vững, số 18, quý 2, trang 3-4.
3. Lê Bắc Huỳnh (2013), Suy giảm tài nguyên nước và nguy cơ mất an ninh nguồn nước ở Việt Nam, 
 Tạp chí Nhịp cầu Trí thức, số 4, NXB Chính trị Quốc Gia.
4. Huỳnh Thị Lan Hương (2015), Nghiên cứu những tác động biến đổi khí hậu đối với tỉnh Quảng 
 Ngãi; các giải pháp thích ứng và ứng phó, Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học và công nghệ tỉnh 
 Quảng Ngãi. 
5. Tạ Đình Thi và nnk (2017), An ninh tài nguyên nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở Việt Nam, Tạp 
 chí Khoa học Biến đổi khí hậu, Số 3 năm 2017.
6. ADB (2013), Triển vọng phát triển nước Châu Á 2013 - Đánh giá an ninh nước tại Châu Á - Thái Bình 
 Dương.
Tiếng Anh
7. GWP (2014), Proceedings from the GWP workshop: Assessing water security with appropriate 
 indicators.
8. Florence Lozet and Kim Edou (2013), Water and Environmental Security for Conflict Prevention in 
 Times of Climate Change.
9. UNW (2013), Water Security & the Global Water Agenda A UN-Water Analytical Brief.
10. WaterAid (2012), Water security framework.
11. Xiaoli Jia, Chunhui Li, Yanpeng Cai, Xuan Wang and Lian Sun (2015), An improved method for 
 integrated water security assessment in the Yellow River basin, China.
12. Yong Jiang (2015), China’s water security: Current status, emerging challenges and future 
 prospects, Environmental Science & Policy 54 (2015) 106-125.
 WATER SECURITY AND CHALLENGES TO WATER SECURITY IN VIET NAM
 Bui Duc Hieu, Ta Dinh Thi, Huynh Thi Lan Huong, Dao Minh Trang
 Ministry of Natural Resources and Environment
 Received: 14/10/2018; Accepted: 14/11/2018
 Abstract: Water depletion and scarcity not only threaten human health and production capacity but 
also causes conflicts and wars. In the context of climate change, water is becoming a security problem in 
Viet Nam. This paper reviews water security problems in the world and in Viet Nam as well as challgenges 
caused by climate change to water security.. Results show that Viet Nam is facing many different water 
insecurity issues at present. The lack of systematic studies on water security in Vietnam was concluded, leaving 
research gaps. Conducting more research on water security issue was recommended to identify detailed 
water problems in the future.
 Keywords: Water security, challenges, Viet Nam.
 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu 47
 Số 8 - Tháng 12/2018